Modrzewski, Kołłątaj, Staszic - co łączy ich poglądy?

Modrzewski, Kołłątaj, Staszic - co łączy ich poglądy?

Poglądy trzech publicystów i reformatorów łączy troska o poprawę losu ojczyzny; zajmują się problemami państwa i społeczeństwa.

Stanisław Staszic - publikował w okresie oświecenia, w czasach Sejmu Czteroletniego. Rozumiał, jak wielką rolę propagandową może odgrywać literatura. Często utwory stanowiły apele do społeczeństwa. "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" - ukazały się tuż przed rozpoczęciem Sejmu Czteroletniego, miały na celu poparcie i wzmocnienie w oczach społeczeństwa stronnictwa reform. Tytuły rozdziałów jasno określają tematykę poruszaną przez autora: "Edukacja", "Prawodawstwo", "Władza wykonująca", "Władza sądownicza", "Wolne obieranie królów", wreszcie "Polska". Zgodnie z poglądami epoki na plan pierwszy wysunął sprawę edukacji. Wychowanie, jego zdaniem, powinno służyć nadrzędnym interesom narodowym. Zwraca uwagę na konieczność rozszerzenia przedmiotów praktycznych i przygotowanie młodzieży do obrony kraju. Staszic krytykuje polskie sejmy, które ustanowiły prawa nie mające na względzie osobistego dobra obywateli. Wysunął wiele postulatów w dziedzinie prawa i organizacji władz państwowych: żądał zniesienia liberum veto, domagał się przyznania sejmowi władzy wykonawczej, mówił o konieczności utworzenia stałej armii, którą miałaby utrzymywać szlachta. "Przestrogi dla Polski" - wzywa w nich do zaprzestania kłótni i podjęcia skutecznych działań. Również tu tytuły rozdziałów określają ich problematykę: "Przedmowa do pierwszego w tym narodzie stanu", "Prawa narodów", "Do panów, czyli możnowładców", "Rolnictwo", "Miasto". Bardzo ostro oskarża szlachtę o doprowadzenie Polski do upadku. Z ich to przyczyny polscy chłopi cierpią straszliwą nędzę. Nie żądał uwłaszczenia chłopa, ale proponował uwolnienie go od pańszczyzny, którą trzeba zamienić na czynsz, chciał, aby dziedzic nie miał prawa do usunięcia chłopa z ziemi bez wyroku sądu. Domagał się większych praw dla mieszczan, ustaw zabezpieczających swobodny rozwój miast, co byłoby drogą do uprzemysłowienia kraju.

Hugo Kołłątaj - poglądy bliskie Staszicowi. Żądał poprawy warunków życia chłopa, dania mu wolności osobistej (jednak nie uwłaszczenia). Mówił o zreformowanym i nowoczesnym prawie, dbającym o interesy wszystkich obywateli. Podobnie jak Staszic, żądał zniesienia liberum veto, dziedziczności tronu, praw dla mieszczan.

A.F. Modrzewski - w utworze "O poprawie Rzeczypospolitej" wyraził poglądy na kształt państwa i status obywatela w Rzeczypospolitej. Obywatelem Modrzewski nazywał każdego, kto zamieszkuje w jej granicach. W mowie "Łaski czyli o karze za mężobójstwo" przedstawia projekt nadania równych praw wszystkim, niezależnie od stanu społecznego. Dotyczy to głównie kary za zabójstwo, która w owych czasach była znacznie łagodniejsza dla tego, kto zabił chłopa niż dla tego, kto zabił szlachcica.