Model człowieka i obywatela w twórczości Reja, Modrzewskiego i Kochanowskiego.

Model człowieka i obywatela w twórczości Reja, Modrzewskiego i Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" krytykuje stosunki międzyludzkie. Wstęp zachęca czytelnika do refleksji. Autor zarzuca duchowieństwu pychę, lenistwo, chciwość, zaniedbywanie obowiązków, nie odprawianie porannych mszy i czynienie jarmarków z odpustów. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dążącego do władzy, głupiego. Szlachta nie interesuje się sprawami chłopa. Rej godzi w ciemnotę, zacofanie stanu chłopskiego. Jest jednak przeciwny pańszczyźnie. Społeczeństwo określa - "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza".

"Żywot człowieka poczciwego" ma charakter parenetyczny, składa się z 3 ksiąg poświęconych życiu szlachcica od dzieciństwa do starości. Egzemplum ziemianina stanowi ten, który nie tylko przynależy do swego stanu, lecz stara się wypełniać codzienne obowiązki z rozsądkiem, cnotą i uczciwością. Rej za obowiązek uważa służbę obywatelską. Bogactwo rodzi pychę i pochlebców - szlachcic powinien być sprawiedliwy, unikać materialnych pożądań i gniewu. Autor ukazuje umiłowanie do życia zgodnego z cyklami natury (epikureizm). Ziemianin odczuwa radość, gdy wraz z rodziną przechadza się w ogrodzie czy sadzie. Gospodarz korzysta z bogactw przyrody - uprawy roli, łowiectwa. U kresu życia odczuwa zadowolenie z dzieci, wnuków, oczekuje śmierci bez dramatycznych rozterek, gdyż "pokój czynił na ziemi".

A.F. Modrzewski odwoływał się do Biblii i filozofii starożytnych (Platona, Cycerona). Głosił, iż obywatele (również władca) powinni być równi wobec prawa. Wykazywał konieczność kształcenia młodzieży. Edukacja miała być podporządkowana instytucji świeckiej. Zniesione winny być powinności feudalne. Modrzewski był zwolennikiem pacyfizmu - tylko udział w walce obronnej był szczytnym obowiązkiem.

J. Kochanowski w "Pieśni XIX" ("Pieśń o dobrej sławie") zaznacza, iż Bóg odróżnił ludzi od zwierząt, dając im rozum i mowę, Dlatego też, każdy winien służyć krajowi poprzez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania się, powinien pouczać innych. Kto jest mężny - walczyć w obronie wiary i ojczyzny. Większą wartość ma oddanie życia za sławę, niż śmierć w zapomnieniu. "Pieśń XII" ujmuje cnotę jako dobro najwyższe obywatela. Apel walki, wy-zbycia się egoizmu, Kochanowski skierował w "Pieśni o spustoszeniu Podola", po klęsce Polski z Turcją. Określa postawę Polaka - "przed szkodą, i po szkodzie głupi". We fraszce "O kaznodziei" krytykuje obłudę duchowieństwa, które głosi ideały, tylko z powodu wynagrodzenia. Księża nie chcą żyć według przykazań. Pijaństwo, skłonność do biesiad, atakuje utwór "O doktorze Hiszpanie". Model życia renesansowego humanisty prezentuje fraszka "Do gór i la-sów". Podmiot wspomina podróże (Francja, Niemcy, Włochy) oraz życie żaka, rycerza, dwo-rzanina i księdza. Człowiek powinien korzystać z chwili. "O żywocie ludzkim" stwierdza, iż dobra ziemskie są przemijające, ponieważ światem i człowiekiem włada Fortuna.