Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Makroekonomia - zagadnienia 1.Pojęcie ekonomii: Ekonomia we współczesnym rozumieniu, nauka która bada, w jaki sposób ludzie pojedynczo lub w zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji do zaspokojenia swoich potrzeb; inaczej nauka zajmująca się badaniem zachowania się podmiotów ekonomicznych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, jakimi dysponują, a które znajdują rozmaite zastosowanie i wykorzystanie w sferze produkcji, podziału, konsumpcji i wymiany. Przedmiot ekonomii: Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest proces gospodarowania, w którym z jednej strony zderzają się ograniczoność zasobów czy też zasobów oraz możliwość ich nieograniczonego zastosowania, z drugiej- nieograniczoność potrzeb do zaspokojenia których dążą różne jednostki i grupy społeczne (podmioty ekonomiczne). Z tych rozbieżności wynika pojęcie procesu gospodarowania, jako procesu w którym poszczególne podmioty dokonują stałych wyborów ekonomicznych w zakresie przeznaczenia ograniczonych zasobów i najefektywniejszego zaspokojenia różnorodnych potrzeb. W tym ujęciu ekonomię ujmuje się jako teorię obejmującą różne aspekty procesu gospodarowania, a w szczególności zagadnienia dotyczące tego: co, ile i jak produkować oraz komu, ile i jak udostępniać uzyskane w produkcji zasoby. W tym też aspekcie celem ekonomii jest sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania, a więc takiej, która by pozwoliła na podejmowanie możliwie najlepszych w danych warunkach decyzji ekonomicznych w zakresie wykorzystania posiadanych zasobów i zaspokojenia potrzeb. 2.Zdefiniować i scharaktery-zować następujące pojęcia: dobra, zasoby, czynniki produkcji, technologia: Dobra-są to produkty i usługi uzyskane w trakcie przekształcania zasobów w procesie produkcyjnym. Produkty (samochód) są w pełni własnością osoby je wykorzystującej Z usług ludzie korzystają natomiast czasowo (nie wchodząc w posiadanie osoby je wykonującej). Zapotrzebowanie na dobra jest ogromne , przy czym nie jest ono równoważne z popytem na produkty i usługi. Zapotrzebowanie na dobra jest wielkością potencjalną, wyraża się ono w wielkości dóbr które chcieli by ludzie posiadać gdyby nie istniało ograniczenie w postaci siły nabywczej. Zasoby-są przekształcane w procesie produkcyjnym w celu zaspokojenia potrzeb lub częściowej ich realizacji. Można wyróżnić trzy grupy zasobów: -zasoby ludzkie-najważniejszy składnik procesów produkcyjnych, każdy człowiek posiada mniejsze lub większe doświadczenie w wykonywaniu czynności pracy (w posługiwaniu się swoją wiedzą i narzędziami pracy). Istotną cechą kapitału ludzkiego jest zdolność człowieka do ciągłego rozwijania swojej wiedzy. Rozwój wiedzy człowieka stanowi główny czynnik postępu technicznego i organizacyjnego. Człowiek jest innowatorem procesów wytwórczych. -zasoby naturalne-zasoby te są darem natury nie są one wytworzone przez człowieka, aczkolwiek wszedł on w ich posiadanie , zasoby te dzielą się na odnawialne i na nieodnawialne. Niektóre zasoby można zastąpić procesach produkcyjnych surowcami sztucznymi (włókna naturalne > syntetyczne, metale > plastik ). -zasoby kapitałowe-rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka, zaliczymy do nich środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszystkie maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia itp.Przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmioty pracy to natomiast surowce, półfabrykaty (naturalne lub syntetyczne ), Które służą do wyprodukowania danego dobra. Do kapitału finansowego zaliczymy również środki pieniężne występujące w różnych postaciach(gotówka kredyt, papiery wartościowe) Czynniki-zasoby które służą do produkcji dóbr nazywane są często czynnikami produkcji, do najważniejszych należą; siła robocza, ziemia, surowce naturalne, oraz kapitał rzeczowy (maszyny, budynki itp.) Technologia-wytworzenie produktów lub usług wymaga zastosowania wielu zasobów jednocześnie przy czym każdy produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do wyprodukowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą odpowiednio połączone tzn. musimy znać technologię wytwarzania danego dobra. Technologia produkcji wyznacza ilość i rodzaj zasobów koniecznych do wyprodukowania danego produktu, wyznacza też proporcje w jakich powinny być połączone. 3.Pojęcie rzadkości: Gospoda-rowanie , które odbywa się w określonym momencie czasu zawsze napotyka na ograniczoność zasobów i technologii. Dana jest ilość zasobów i dana jest technologia, w każdym momencie istnieje pewna ilość ludzi zdolnych i chcących podjąć pracę , istnieją określone zasoby surowców .Podobnie jest z technologiami produkcji dostępnymi do wykorzystania procesach wytwórczych. Znane i możliwe do zastosowania technologie są ograniczone (nie jest ich nieskończenie wiele )Także ogólnie przy zastosowaniu nawet najlepszych technologii i wszystkich zasobów jednocześnie nie możliwe będzie wytworzenie maksymalnej ilości dóbr choćby z takiej przyczyny jak bariera biologiczna uniemożliwiająca pracę człowieka 24 h na dobę .Konsekwencją tych zjawisk jest problem rzadkości w ekonomii. Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwość wyprodukowania tych dóbr. Zapotrzebowanie = ilość dóbr które ludzie chcieliby posiadać w ciągu roku > Zdolności = ilość dóbr które ludzie są zdolni wytworzyć w ciągu roku Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji zwiększają się również zasoby . W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi rosną również potrzeby które każdy chciałby zaspokoić .Tak więc lewa strona nierówności zwiększa się także, sprawiając że problem rzadkości nie zanika. W związku z tym problem rzadkości łączy się z koniecznością dokonywania wyborów , co i jak produkować. Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty- korzyści i koszty. Jednak każdej korzyści towarzyszy powstanie kosztu alternatywnego.(kosztu utraconych korzyści ). 4. Modelowe ujmowanie zagadnień ekonomicznych w teorii ekonomii: Rzeczywistość gospodarcza jest niezwykle złożona. Produkcja odbywa się w setkach tysięcy przedsiębiorstw wytwarzających określone ilości różnorodnych dóbr. W gospodarowaniu udział biorąrozliczne podmioty gospodarcze między którymi powstaje ogrom i skomplikowana sieć powiązań i współzależności. Niezwykła złożoność rzeczywistości gospodarczej sprawia, że badając zachodzące w niej zjawiska musimy uciekać się do znacznych uproszczeń. Opisanie rzeczywistości gospodarczej i stworzenie jej syntetycznego obrazu polega na wyodrębnieniu najistotniejszych elementów procesu gospodarczego oraz pominięciu zbędnych szczegółów. Postępowanie takie nosi nazwę abstrakcji teoretycznej. Narzędziem które umożliwia tworzenie syntetycznego obrazu zjawisk gospodarczych jest model ekonomiczny. Po przyjęciu niezbędnych założeń upraszczających rzeczywistość gospodarczą można zbudować uproszczony model gospodarki i analizować zachodzące w niej powiązania między gospodarującymi podmiotami. Z charakteru tych powiązań oraz z występujących między nimi prawidłowości można następnie wnioskować o zachowaniu się podmiotów w rzeczywistości gospodarczej. Posługiwanie się modelami ekonomicznymi daje wiele korzyści. Jedną z ważniejszych korzyści jest możliwość eksperymentowania gospodarczego bez ponoszenia poważnych kosztów. Na makiecie lub planie domu możemy dokonywać wielu eksperymentów, koszty takich zmian są bardzo małe w porównaniu do kosztów podobnych eksperymentów np. dokonywanych na obiekcie rzeczywistym jak dom. Podobnie jest w przypadku rzeczywiście funkcjonującej gospodarki koszty eksperymentowania na żywym organizmie gospodarczym mogą okazać się ogromne. Badanie przy pomocy modelu reakcji podmiotów gospodarczych na zmiany warunków gospodarowania(np. zmiany polityki gospodarczej, które rząd zamierza wprowadzić do praktyki) pozwala na znaczne ograniczenie kosztów tych zmian. 5. Wyjaśnij podstawowe różnice między mikro- i makro-ekonomią: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części -mikro i makro ekonomię. tak jak sugeruje przedrostek „mikro”(podobnie jak w słowie mikroskop), mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków- zboża ,książek itp., które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają, przewidują popyt na poszczególne produktynp. Kalkulatory, rowery itd. , mają do czynienia z mikroekonomią. Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, to znaczy, z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikroekonomistów mogą wyglądać następująco: Co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac , które otrzymują pracownicy?, stopę procentową, którą otrzymują pożyczkodawcy?, zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwa?, w jaki sposób poszczególne narzędzia polityki rządu, jak ustawy dotyczące poziomu płac minimalnych, reglamentacja cen, cła i podatki wpływają na cenę i poziom produkcji na poszczególnych rynkach? Ekonomiści interesują się ponadto mierzeniem, wyjaśnianiem i przewidywaniem działania całego systemu gospodarczego. Aby to osiągnąć studiują szeroko pojęte działy gospodarki, w tym np. całkowitą produkcję wszystkich firm produkujących dobra i usługi. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju. Zamiast skupiać swoją uwagę na tym, ile rowerów i telewizorów zostało sprzedanych w danym okresie, makroekonomiści obserwują jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też, ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i wyposażenie do nich. Zamiast śledzenia ceny dobra na danym rynku, makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią. Zamiast skupiać się na stawce płacy, liczbie zatrudnionych hydraulików lub listonoszy, makroekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji bezrobocia i inflacji. Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowania makroekonomii obejmują: co określa ogólny poziom cen?, co określa poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego?, jakie skutki wywiera polityka monetarna i budżetowa rządu na ogólny poziom cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia?, co może, jeżeli w ogóle może, dla zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji? 6. Pojęcie i podstawowe typy podmiot. ekonom.: Podmiot ekonomiczny- jednostka ludzka lub zorganizowana grupa ludzi posiadająca określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gosp. lub określony zakres własności w zakresie posiada nia dóbr czy zasobów. Podmioty ekonom. w ramach zakresu swobody gosp. wyznaczonej przez dany ustrój gosp. -reguły prawne mówiące o tym kto i jakie posiada uprawnienia własnościowe oraz regulujące uprawnienia podmiotu do wykonywania czynności gosp. Podstawowe to: prawo do użytkowania dobra (zasobu) w ramach jego fizycznych możliwości; prawo do osiągania dzięki prowadzeniu działalności gosp. nadwyżki nad kosztami; prawo do rozporządzania własnością w formie kupna, najmu, darowizny itd. Najstarszy podmiot ekonom. to gospodarstwo domowe - jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania w ramach zaspokajania swoich potrzeb. We współczesnej gosp. istnieją trzy źródła uzyskiwania dochodu przez (GD): z pracy (płaca) własności (ziemi -renta lub kapitału -zysk, procent) różne formy świadczeń od państwa (zasiłki, stypendia) oraz od instytucji finansowych (renty, emerytury) Jeśli od strumieni dochodów odejmiemy strumienie odpływające na różne opłaty związane z wpłatami na rzecz instytucji ubezpieczeniowych , emerytalnych itp. ,a także podatków na rzecz państwa to do dyspozycji gosp. dom. dochód dyspozycyjny , który dzieli się na wydatki konsumpcyjne (dobra i usługi) oraz oszczędności, stanowiące źródło różnego rodzaju lokat typu inwestycyjnego lub różnych form zabezpieczenia w postaci oszczędności pieniężnych, które bezpośrednio łączą się z koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego przez gosp. dom Przedsiębiorstwo -(zorganizowana grupa ludzi) -jednostka gospodarcza , która w oparciu o czynniki wytwórcze wytwarza i sprzedaje dobra w celu uzyskania nadwyżki korzyści-przychodów nad kosztami, czyli dąży do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia celu istnienie przedsiębiorstwa uzależnione jest od istnienia rynku. Pojawienie się przedsiębiorstwa stanowiło pewną innowacje społeczną a oznaczało to bowiem: oddzielenie procesu konsumpcji i produkcji, specjalizację wytwórców i wzrost wydajności dostosowaniem produkcji dóbr i usług do potrzeb nabywców We współczesnej gosp. rynkowej formy własności są wysoce zorganizowane i pozwalają na wyróżnienie przedsiębiorstw będących indywidualna własnością osób fizycznych przy najmowaniu pracy najemnej. Na wyróżnienie zasługuje przedsiębiorstwo będące własnością wielu osób, np. typu niepracowniczej spółki akcyjnej , ważnym rodzajem są tez przedsiębiorstwa własnościowo związane z państwem lub społecznością lokalną (komunalne) . Państwo- to różne instytucje i organy władzy gospodarczej występujące także w roli właściciela dóbr i zasobów a także czynnika kształtującego samo prawo gospodarcze , a więc określony typ ustroju gosp. W ramach państwa wyróżnić można takie podmioty jak: instytucje finansowe podmioty demokracji gosp. Instytucje finansowe charakteryzują się tym, że prowadzą transakcje, których przedmiotem jest sprzedaż kapitału lub jego użyczenie, a który posiada postać papiery wart., gotówki .Do tego typu instytucji nalezą : banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy itd. Spełniają one istotną rolę na rynku, gdyż mogą przyczyniać się do jego rozkwitu. Natomiast wspólną cechą podmiotową demokracji gosp. jest fakt że przyjmują one formę organizacji społecznych i zawodowych, wyrażają interesy rożnych grup i dążą do realizacji związanych z nimi zamierzeń .Wywierają więc na inne podmioty ekonomiczne wpływ, który przyjąć może różne formy( rokowania, strajk, blokady). 7. Rynek: miejsce na , którym kupuje się i sprzedaje towary, a bliżej- miejsce gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży, proces przy pomocy którego kupujący lub sprzedający co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach. Na rynku występuje nieprzerwany proces przepływu informacji między sprzedającym a kupującym. Przedmiotem transakcji mogą być zatem takie towary jak: praca , waluta , papiery wartościowe itp. Jest to również miejsce gdzie podaż spotyka się popytem i gdzie kształtuje się cena. Infrastruktura rynkowa: specjalnie przystosowane do prowadzenia różnego rodzaju transakcji rynkowych miejsca, wyposażone w odpowiednie urządzenia i obsługiwane przez wyspecjalizowane zespoły ludzkie, a służące wygodzie kupujących i sprzedających. Jest to też miejsce - w sensie dosłownym- do przeprowadzenia transakcji między sprzedającym a kupującym. Mechanizm rynkowy: ogół sprzężeń popytowo- podażowych, występujących na rynkach różnego rodzaju dóbr gospodarczych, a zajmujących się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami gospodarczymi, dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonomicznych przez dokonanie dobrowolnych akt kupna i sprzedaży towarów. 8. Walka negocjacyjna: to walka o podział korzyści ekonomicznych związanych z uczestnictwem w wymianie , a toczoną pomiędzy różnymi podmiotami. Jej przedmiotem są najkorzystniejsze dla obu stron warunki transakcji. Jej źródłem jest przeciwstawność interesów, a głównym następstwem- z jednej str. weryfikacja i akceptacja oferty podażowej, a z drugiej str.- możliwości efektywnego zaspokojenia potrzeb odbiorców. Dla dostawcy weryfikacja i akceptacja jego oferty podażowej to potwierdzenie jego racji bytu na rynku. Tak więc producent musi się liczyć z preferencjami odbiorców, czyli z istnieniem bariery popytu. Występowanie tej bariery w toku walki negocjacyjnej to sytuacja , w której sprzedawca nie może zbyć więcej towarów przy istniejącej cenie bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego poziomu ich sprzedaży. Dostawca powinien również liczyć się z efektem substytucji - czyli odbiorca może dokonać zakupu u innego sprzedawcy. Gdy w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż 1 dostawca , to między dostawcami toczy się walka konkurencyjna. Rywalizują oni o wydatki odbiorcy określone przez jego siłę nabywczą. Przedmiotem walki konkurencyjnej jest oferowanie warunków dostaw korzystniejszych od warunków innych dostawców. Podstawowe cele tej walki wiążą się ze strategią ofensywną ( poprawa pozycji na rynku ) lub defensywną ( zachowanie dotychczasowej pozycji na rynku ). W walce konkurencyjnej wśród dostawców ujawniają się dwa motywy : „ nie stracić do konkurenta „ i „wygrać z nim " Dla odbiorcy istnieje lepsza sytuacja gdy jest 2 lub więcej dostawców- posiada większy wybór. Walka przetargowa: polega na oferowaniu dostawcom korzystniejszych warunków zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców . Jest to wariant walki konkurencyjnej prowadzonej wśród odbiorców. Decydującą rolę odgrywa tu siła nabywcza samych odbiorców. Dzięki niej są oni w stanie kupić więcej przy danej cenie lub ( i ) zapłacić wyższą cenę przy danej ilości. Bezpośrednim przejawem i wynikiem toczonej na rynku walki są ceny odzwierciedlające układ sił na danym rynku. Ceny te eliminują z gry nieefektywnych dostawców i niewypłacalnych odbiorców oraz pozostawiają i nagradzają pozostałych graczy na rynku.. 9. Rodzaje, cechy i infrastruktura wyników: Ze względu na przedmiot transakcji odróżnia się zwłaszcza tak podstawowe odmiany wyników jak: rynki towarowe, rynki usług , rynki kapitałowe . Przyjmując za podstawę podziału przestrzenne wymiary rynku , wyróżnia się rynki o znaczeniu lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym, i światowym. Przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji. Tak na przykład rynek usług bytowych ma zazwyczaj charakter lokalny podczas gdy rynek podstawowych surowców czy walut są zwykle rynkami światowymi lub przynajmniej międzynarodowymi. Tworzenie się i rozwój rynków związane jest także z czasem jako czynnikem wpływającym na ich trwałość, a także i zakres przemienny. Rynki pierwotne powstają i funkcjonują zazwyczaj w regionach lub krajach o szczególnie dużej podaży określonych towarów. Rynki centralne kształtujące się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych to z reguły rynki o skali międzynarodowej i występujące w krajach wysoko rozwiniętych pod względem gospodarczym. Z kolei uwzględniając kryterium stopnia zorganizowania działalności służącej wymianie rynki dzielone są na sformalizowane i nieformalne. Na pierwszych zawarcie transakcji regulowane jest przez stosowane przepisy określające zasady i formy uczestnictwa w wymianie. Warunki prowadzenia działalności handlowej to także podstawa odróżniania rynku handlu hurtowego od detalicznego szczególną rolę we współczesnym świecie odgrywają rynki kapitałowe. Rynki pieniężne to przede wszystkim rynek pieniądza krajowego oraz rynek walutowy. Kształtują się na nim stopy oprocentowania pieniądza jako prawnego i obiegowego środka płatniczego a także kursy różnych walut oraz dewiz,. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest również samo złoto. Głównym przedmiotem transakcji na rynku papierów wartościowych są akcje i obligacje. Instytucjonalny aspekt prowadzenia działalności umożliwiającej i ułatwiającej kupującym i sprzedającym uczestnictwo w wymianie znajduje swój wyraz w istnieniu szeroko rozumianej infrastruktury rynkowej. Tworzą je przede wszystkim zorganizowane formy działalności handlowej w postaci sklepów detalicznych, hurtownie i półhurtownie oraz inne punkty skupu i sprzedaży. Klasyczne instytucjonalne formy rynków światowych i międzynarodowych to m.in. targi i wystawy gosp., aukcje, wolne obszary celne i giełdy. Targi to periodycznie odbywane imprezy handlowe skupiające wielu wystawców i kupujących, a prezentujących zazwyczaj nowości oferty producentów z wielu branż, bądź jednej wyspecjalizowanej. Aukcje jako miejsca spotkań handlowych odbywanych najczęściej w regularnych odstępach czasu mają na celu sprzedaż w formie publicznego przetargu prezentowanych towarów o charakterze zarówno masowym jak i jednostkowym. Wolne obszary celne spełniają swoje funkcje handlowo dystrybucyjne wobec określonych i dostarczonych do nich towarów nie obciążonych opłatą celną. Giełdy to miejsca szczególnego rodzaju stałych spotkań nabywców i sprzedawców zainteresowanych w transakcjach ściśle wyznaczonych towarów lub wartości. Miejsca te są specjalnie przystosowane organizowane i obsługiwane. Sposoby i warunki zawierania transakcji cechuje tu najwyższy stopień sformalizowania rynku. Rejestracja potencjalnych transakcji przeprowadzana jest przez maklerów giełdowych, którzy ustalają jednocześnie ceny i prezentują je w codziennych notowaniach. Odróżnia się giełdy towarowe i pieniężne. 10. Model dwupodmiotowej struktury gospodarki rynkowej: Zbudowany jest w oparciu o: gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa, a takie strumienie finansowe i rzeczowe jakie między nimi przepływają. W tym modelu mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą, ponieważ nie uwzględniono tutaj żadnych powiązań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych z zagranicą. Model ten prezentuje pewne uproszczenia co do rzeczywiście funkcjonujących przepływów finansowych. Nie ma tutaj przepływów między przedsiębiorstwami , ani towarowo-usługowych, ani też finansowych. Na rynku czynników wytwórczych przedsiębiorstwa otrzymują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, jednocześnie dokonują opłat za czynniki wytwórcze, a gospodarstwa domowe uzyskują z tego powodu dochody. Na rynku produktów gospodarstwa domowe otrzymują produkty finalne oraz świadczone usługi od przedsiębiorstw ,a z kolei przedsiębiorstwa otrzymują dochody ze sprzedaży produktów oraz ze świadczonych przez siebie usług. Z drugiej strony gospodarstwa domowe ponoszą wydatki związane z konsumpcją dóbr pochodzących od przedsiębiorstw. Z tego modelu jasno wynika , że przedsiębiorstwa wynajmują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, a nie od przedsiębiorstw . Można więc łatwo wywnioskować , że tak jak przedsiębiorstwa są jedynym producentem i dostawcą dóbr i usług, tak jak gospodarstwa domowe są jedynym właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych. W modelu tym rynek stanowi to , co zachodzi między przedsiębiorstwami , a gospodarstwami domowymi . Nie uwzględniono w tym ujęciu relacji jakie zachodzą między samymi przedsiębiorstwami , a które to relacje stanowią również rynek. Popyt i podaż jakie prezentują oba podmioty występuje na różnych rynkach. Analizowany schemat w rzeczywistości odbiega od współczesnych gospodarek rynkowych ,a przypomina bardziej te które występowały w XIX w., to jednak należy zauważyć, że występują tutaj zarówno strumienie towarowo-usługowe jak i finansowe, które można zauważyć w obecnych gospodarkach. 11. Model trójpodmiotowej gospodarki rynkowej: Zbudowany jest podobnie jak model dwupodmiotowej, z tym jednak zastrzeżeniem , że występuje tutaj również państwo , które reprezentują władze gospodarcze. Tak więc model ten jest zbudowany w oparciu o: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i wcześniej już wymienione władze gospodarcze Państwo jest tutaj podmiotem jednorodnym , który obejmuje swym zasięgiem różne instytucje władzy państwowej np. władze lokalne , rząd, administracje państwową , bank centralny. Jednak nie obejmuje przedsiębiorstw państwowych , ponieważ zaliczane one są w tym modelu do samych przedsiębiorstw. Państwo staje się drugim obok gospodarstw domowych właścicielem czynników wytwórczych i samo może je odnajmować przedsiębiorstwom prywatnym, albo uposażać nimi własne przedsiębiorstwa. Transakcje zasobowe z udziałem państwa (np. państwo sprzedaje lub wynajmuje kapitał, względnie ziemię) nie zawsze należy do rynku czynników wytwórczych , niekiedy bowiem realizowane są poniżej cen rynkowych . Transakcje takie zaliczamy do sektora nierynkowego . Różnica między sektorem rynkowym, nierynkowym , a rynkowym polega na tym , że czynniki wytwórcze , dobra i usługi są w nim sprzedawane , a czynniki wytwórcze także wynajmowane poniżej ceny rynkowej , lub że świadczy się usługi co do których nie ma możliwości ustalenia takiej ceny. Takie usługi to np.: obrona porządku publicznego , czy obrona narodowa. Pokrycie kosztów tych usług państwo realizuje na podstawie świadczeń finansowych ze strony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (opłaty skarbowe podatki). Na rynku czynników wytwórczych : gospodarstwa domowe i państwo mogą sprzedawać te czynniki (z pominięciem siły roboczej) między sobą i jednocześnie ponoszą koszty związane z ich zakupem. Mogą je również sprzedawać przedsiębiorstwom , z czego czerpią dochody, a przedsiębiorstwa dokonują za nie opłat. Na rynku produktów: przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty finalne i usługi państwu oraz gospodarstwom domowym i jednocześnie otrzymują dochody ze sprzedaży swoich produktów i świadczenia usług. Państwo jako podmiot ekonomiczny oddziaływuje na zachowanie występujących podmiotów poprzez działalność prawodawczą. W taki oto sposób od strony prawnej określona zostaje szczegółowo pozycja jaką różne podmioty ( w tym również władze gospodarcze) zajmują w gospodarce . Działalność prawodawcza państwa tworzy ustrój gospodarczy danego kraju, określający komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności gospodarcze. 12. Gospodarstwo domowe jako podmiot ekonomiczny-pojęcie i podstawowe cechy: Jednym z podstawowych podmiotów współczesnej gospodarki rynkowej jest gospodarstwo domowe. W porównaniu z przedsiębiorstwem jest to podmiot bardziej uniwersalny i o nieco dłuższej historii. W prostej linii wywodzi się z tzw. grupy domowej występujących w społecznościach pierwotnych, bodaj najstarszego typu podmiotu ekonomicznego w ludzkich dziejach. Gospodarstwo domowe jest to jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do sposobów uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania do zaspokojenia potrzeb swoich członków. Na samym końcu definicji znajduje się cel funkcjonowania gospodarstwa domowego tzn. zaspokojenie potrzeb tworzących go ludzi. Jest to cel podobnie ogólnie ujęty, jak wcześniej cel działalności przedsiębiorstwa i możliwa jest jego interpretacja taka jak w mikroekonomii - jako maksymalizacji zadowolenia. Zaspokojenie potrzeb jest bezpośrednim następstwem wykorzystania dochodów, które jednak wcześniej trzeba osiągnąć. Oto dwoistość gospodarstwa domowego: konieczne współwystępowanie działalności zarobkowej i konsumpcyjnej. Pierwsza dotyczy sposobów uzyskiwania środków zaspokajających potrzeby tzn. Albo bezpośrednio stosowanych do tego dóbr, albo pieniędzy. Jeśli się zastanowić, istnieje tutaj wiele różnych możliwości, które w różnych okresach historycznych, w różnych ustrojach gospodarczych, w różnym zakresie były wykorzystywane np. praca, własność, świadczenia a nawet grabież. Posiadając już dochód należy wykorzystać go, tzn. albo zużyć na aktualne potrzeby, albo odłożyć na później. To odłożenie na później może mieć formę zapasów, jeśli odkładamy dobra, lub formę oszczędności, jeśli dotyczy to pieniędzy. To ostatnie jest szczególnie ważne w gospodarce rynkowej, o czym za chwilę będzie jeszcze mowa. Gospodarstwo domowe można powiedzieć niezależnie od proporcji takiego ewentualnego podziału w swoim aspekcie konsumpcyjnym napotyka na stary problem ekonomiczny tzn. realizacji swoich celów w warunkach ograniczonych środków Te ograniczone środki stymulują starania o zwiększenie dochodów tzn. Płac, zysków itd. a więc ma to ogromne znaczenie motywacyjne dla ludzkiej aktywności w gospodarce. Kończąc te rozważania dotyczące dwu stron gospodarstwa domowego należy zwrócić uwagę na różnicę w poziomie racjonalności zachowań dochodowych i konsumpcyjnych. Z tych dwu stron bardziej konserwatywny( tradycyjny, zwyczajowy ) charakter ma strona konsumpcyjna. Preferencje indywidualne, wymogi prestiżowe i nacisk otoczenia, tradycja, efekt naśladowczy to czynniki nie dające się racjonalnie wytłumaczyć. Na tym tle zachowania dochodowe są znacznie bardziej zracjonalizowane, zwłaszcza, jeśli dochód przybiera formę pieniężną. Konsument jest mniej racjonalny niż zarabiający, nawet jeśli to są dwie role ekonomiczne jednej osoby. 13. Pojęcie przedsiębiorstwa - jego cechy, typy i znaczenie dla gospodarki: Najbardziej charakterystycznym podmiotem gospodarki rynkowej jest przedsiębiorstwo. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra (względnie usługi ) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami czyli zysku. Najistotniejszym elementem przedsiębiorstwa jest jego cel - osiąganie zysku. Zwrócić należy uwagę na to, że uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w rezultacie grabieży. Dlatego też w definicji znalazła się cecha dodatkowa podkreślająca, iż sposobem dochodzenia do zysku, tak charakterystycznym dla interesującego nas tu podmiotu, jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Z kolei, gdyby wziąć pod uwagę tylko tę cechę i pomijając zysk, to nie można by odróżnić przedsiębiorstwa od tzw. instytucji niedochodowej. Wydaje się więc, iż konieczne jest umieszczenie w definicji obu tych cech naraz. Kończąc rozważania wstępne dotyczące przedsiębiorstwa należy podkreślić związek tego podmiotu z rynkiem. W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych, przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważyć należy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskani dla tego „czegoś” akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą. Natomiast to czy to „coś” jest świadczoną usługą czy produktem - samodzielnie wytworzonym lub kupionym od innego podmiotu, jest sprawą drugorzędną. Co więcej, przedsiębiorstwo wytwarza produkt lub przygotowuje usługę tylko dla rynku, tzn. w jego działalności nie ma zasadniczo produkcji samo-zaopatrzeniowej. Krótko mówiąc: występowanie przedsiębiorstw, w podanym tu znaczeniu, oznacza, że istnieje rynek. Mówiąc o przedsiębiorstwie nie należy zapomnieć o innowacyjności przedsiębiorstw będących już w starożytności. Ta innowacyjność polegała na : oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego ; czyli oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji. specjalizacji producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności . bliższemu dostosowaniu producentów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie jakości. 14. Pojęcie państwa jako podmiotu ekonomicznego i jego rola w gosp. : Państwo jako podmiot ekonomiczny to obecnie już jeden z klasycznych elementów struktury podmiotowej współczesnej gosp. rynkowej. Nie jest to jednak podmiot równie jak np. przedsiębiorstwo , obejmuje bowiem różne instytucje i organy władzy gosp. a także przedsiębiorstwa i instytucje prowadzące działalność gosp. Skupia w sobie instytucje ,a więc należące do struktury władzy państwowej , takie jak: parlament , rząd, bank centralny, agendy typu np. urząd podatkowy, administrację. Przedsiębiorstwa państwowe, którym państwo oddało do dyspozycji majątek to podmiot któremu państwo może chociaż nie w bezpośredni sposób dyktować jego zachowanie się na rynku (wpływ na menadżerów ). Państwo pełnić może jako podmiot ekonomiczny następujące role: 1 Podmiot kształtujący ustrój gospodarczy 2 Podmiot własności , a więc prowadzący samodzielną działalność na zasadach w pełni rynkowych lub pozarynkowych 3 Podmiot ekonom. prowadzący politykę gosp. , a wiec wpływający na zachowanie się innych podmiotów w celu realizacji określonych intencji i za pomocą określonych środków (instrumentów polityki gosp. szczególnie traktowanych w analizach instytucji finansowych). Należą zaś do nich takie jak : bank centralny, banki komercyjne; spółdzielcze, towarzystwa ubezpieczeniowe; inwestycyjne, fundusze powiernicze, giełdy pieniężne itd. Cechą wspólną podmiotów demokracji gospodarczej jest to że jako różnorodne organizacje polityczne, społeczne, wyznaniowe itp., reprezentują interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji poprzez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów i w związku z tym na prowadzenie przez nie działalności Uwzględnienie państwa jako podmiotu własności umożliwia też przedstawienie trójpodmiotowej struktury gosp. rynkowej w sposób następujący rysunek 3 Uwzględnienie roli państwa w analizie ekonom. czyni tę analizę z zasady makroekonomiczną, gdy zaś analiza zachowań gosp. domowego oraz przedsiębiorstw to tradycyjny i główny przedmiot zainteresowań mikroekonomii. Pojawienie się państwa w analizie ekonom. to również konieczność uwzględnienia istnienia i działalności sektora nierynkowego. Różni się on od rynkowego tym, że czynniki wytwórcze oraz produkty i usługi sprzedawane są na nim poniżej ceny kształtowanej przez rynek , albo nawet bez uwzględnienia tych cen. Można też zauważyć, że zasilanie przez państwo własnych podmiotów może się odbywać w sposób odbiegający od reguł rynkowych. 15. Pojęcie i czynniki kształtujące popyt: .Dla przeciętnego człowieka popyt to po prostu to co ludzie chcą. Ale dla ekonomisty pojęcie popytu ma dużo bardziej techniczne znaczenie.Popyt jest to odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi a ich ilością którą konsumenci są skłonni,są w stanie nabyć w danym odcinku czasu,przy założeniu,iż wszystkie inne elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany.Przy założeniu że w normalnych warunkach zachodzi ujemna relacja między ceną ,a ilością towaru.Inaczej mówiąc jeśli cena danego dobra podnosi się,ilość sprzedana,ceteris paribus spadnie.I odwrotnie ,jeśli cena dobra spada ilość sprzedana rośnie.Popyt nie jest ilością ale relacją.Do określenia konkretnej ilości towaru ,która jest sprzedana przy konkretnej cenie używa się pojęcia „wielkości popytu”. Zakłada się że cena i wielkość popytu pozostają w ujemnej relacji względem siebie z dwóch powodów.Po pierwsze,gdy cena danego dobra obniża się to przy ceteris paribus siła nabywcza konsumentów rośnie .Więcej klijentów jest w stanie kupić dane dobra,a wielu nabędzie więcej rodzajów dóbr.Ponadto gdy cena dobra obniża się dobro to staje się względnie tańsze i konsumenci zastępują nim inne dobra.Chociaż cena jest ważną częścią definicji popytu,nie jest ona jedynym czynnikiem określającym ile danego dobra ludzie będą chcieli kupić.Może ona nie być nawet najważniejszym czynnikiem.Główne czynniki które wpływają na popyt określane są mianem determinant popytu.Zaliczamy do nich następujące: -gusty lub preferencje konsumentów, -ceny innych dóbr, -dochody konsumentów, -liczba konsumentów, oczekiwania dotyczące przyszłych cen i dochodów 16. Pojęcie i czynniki kształtujące podaż: Przeciętny człowiek myśli o podaży jako o pewnej ilości dobra, którą producenci są skłonni sprzedać. Ale dla ekonomistów podaż oznacza zupełnie coś innego. Podaż to złożona relacja między ilością dobra jaką producenci są skłonni oferować w danym odcinku czasu, a ceną, przy założeniu, że inne zjawiska na rynku są niezmienne. Ogólnie rzecz biorąc , w związku z tym, że koszty wytwarzania wykazują tendencję do wzrostu przy zwiększeniu produkcji założyć należy , że relacja ta ma charakter dodatni . Podobnie jak popyt, podaż nie jest określoną wielkością- określa się ją mianem wielkości podaży. Podaż jest bowiem relacją między ceną a ilością. Gdy cena danego dobra rośnie, producenci są skłonni oferować większą ilość towaru. Twierdzenie odwrotne jest również prawdziwa: gdy cena spada , spada również wielkość podaży. Ilość towaru, którą producenci będą oferować na rynku będą zależeć od ponoszonych przez nich kosztów produkcji. Oczywiście całkowity koszt produkcji wzrośnie gdy produkcja zostanie zwiększona, ponieważ dla zwiększonej produkcji zużyta będzie większa ilość zasobów. ale dodatkowy albo końcowy koszt wyprodukowania każdego dodatkowego wyrobu gotowego wskazuje również tendencję do powiększania się w miarę wzrostu produkcji. inaczej mówiąc wytworzenie kolejnych wyrobów gotowych jest droższe od poprzedniego. firmy nie zwiększą swojej produkcji o ile nie będą mogły pokryć zwiększonych kosztów jednostkowych wyższą ceną To jest przyczyną , dla której zakłada się , ze krzywa podaży będzie krzywą wznoszącą się w górę. Cokolwiek co oddziaływuje na koszty produkcji wpłynie na podaż i na krzywa podaży Takimi czynnikami określonymi determinantami podaży są: zmiany produktywności wywołane zmianą technologii produkcji zmiany opłacalności produkcji innych dóbr zmiany rzadkości różnych zasobów produkcji. 17. Instytucje finansowe: działają na rynku kapitału finansowego. Prowadzą rozmaite transakcje rynkowe. Znaczenie tego typu rynku dla funkcjonowania mechanizmu rynkowego gospodarki jako całości jest na tyle istotne że staje się powodem szczególnego traktowania w analizach technicznych instytucji finansowych. Wśród instytucji finansowych wyróżniamy takie jak centralny bank emisyjny , banki komercyjne , banki inwestycyjne kasy oszczędnościowo-pożyczkowe towarzystwa ubezpieczeniowe fundusze emerytalne towarzystwa inwestycyjne giełdy pieniężne firmy brokerskie i dealerskie. Przedmiotem transakcji tych instytucji jest wypożyczenie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej. Instytucje finansowe odgrywają ogromną rolę we współczesnej gospodarce rynkowej , bowiem obsługują one większość transakcji zarówno na rynku czynników wytwórczych jak i na rynku produktów i usług. np. wypłacanie wynagrodzeń pracownikom , czy zakup towarów konsumpcyjnych dokonuje się w dużej części bezgotówkowo, czyli poprzez jedna z tych instytucji .Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo to pełnią one swoistą rolę ich kontrolerów finansowych poprzez ocenę ich kondycji ekonom. Lub wspomaganie ich rozwoju, ewentualnie doprowadzając do ich upadku (zaprzestanie udzielania kredytu ). W wielo podmiotowej strukturze gosp. Przepływy jakie dokonywały się pomiędzy instytucjami finansowymi a innymi podmiotami ograniczałyby się prawie całkowicie do strumieni finansowych. Strumienie odnoszące się do siły roboczej ,ziemi oraz produktów i usług byłby znikome .Duża część wszystkich przepływów w gosp. dokonuje się między różnymi instytucjami finansowymi np. zakup rozprowadzonych przez banki inwestycyjne oraz firmy dealerskie i brokerskie papierów wartościowych przez tak zwanych instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne oraz fundusze emerytalne) Instytucje finansowe (poza bankiem centralnym) można by traktować jako przedsiębiorstwa ze względu na cel do jakiego dążą. Działają one jednak na rynku finansowym i tym nie różnią się od owych przedsiębiorstw które w dużej mierze działają na rynku produktów i usług Jeżeli natomiast chodzi o bank centralny to zaliczany jest on do instytucji władzy gosp. Tak więc jest on przypadkiem wspólnym dla instytucji finansowych i władzy gosp. (państwo). 18. Podmioty demokracji gospodarczej - ich cechy, rodzaje i znaczenie w gospodarce rynkowej: Podmioty demokracji gospodarczej - to różnorodne organizacje społeczno - polityczne, wyznaniowe itp. reprezentujące interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji przez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów ekonomicznych i w związku z prowadzoną przez te podmioty działalnością gospodarczą. Należą tutaj: partie polityczne, związki zawodowe i związki pracowników, związki konsumentów, ekologiczne i wyznaniowe, izby przemysłowe, izby handlowe. Główną cechą podmiotów demokracji gospodarczej jest wywieranie nacisku na inne podmioty w celu podjęcia względnie zaprzestania pewnych czynności gospodarczych lub prawodawczych ( w zakresie dotyczącym gospodarki ). Wyrażają one interesy pewnych środowisk społecznych w kwestiach ekonomicznych i dążą do lepszej ich realizacji. Formy nacisku mogą być różne, w zależności od tego czyje interesy dany podmiot reprezentuje i na kogo wywierany jest wpływ. Wyróżniamy gwałtowne formy nacisku: strajk, demonstracja, bojkot oraz formy pokojowe: petycje, negocjacje, inicjatywy ustawodawcze i inne. W wielopodmiotowej strukturze gospodarki rynkowej mogą występować właśnie podmioty demokracji gospodarczej, które ze względu na swoją specyfikę nie odgrywają tutaj znaczącej roli. Praktycznie jednak podmiotów demokracji gospodarczej nie można przedstawić w związkach z pozostałymi typami ( przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, władze gospodarcze, instytucje finansowe ) posługując się strumieniami finansowymi i rzeczowymi. Podmioty demokracji gospodarczej nie działają właściwie, ani na rynku czynników wytwórczych, ani też na rynku produktów, natomiast w sektorze nierynkowym działają one jedynie wyjątkowo i w wąskim zakresie. Tak więc podmioty demokracji gospodarczej mają ograniczony zakres działania w wielopodmiotowej strukturze gospodarki rynkowej. Mogą jedynie wywierać pewien wpływ na inne podmioty i za ich pośrednictwem może dojść do zmiany relacji gospodarczych występujących między różnymi podmiotami ekonomicznymi (zarówno w sferze strumieni finansowych jak i rzeczowych). 19. Pojęcie równowagi i nierównowagi gospodarczej w ujęciu mikro i makro ekonomicznym: Równowaga na rynku danego dobra istnieje gdy popyt na dane dobro, przy określonym poziomie ceny równy jest podaży danego dobra .Istnienie równowagi często w danym czasie i danym terytorium kraju warunkuje też występowanie równowagi globalnej. Z globalną równowaga mamy do czynienia, gdy wielkość globalnego popytu efektywnego równa się podaży globalnej, przy uwzględnieniu przeciętnego poziomu cen .Przez przeciętny poziom cen mamy na uwadze średnią ważoną cen tych dóbr i usług. Równowaga w takim ujęciu traktowana jest jako stan idealny . Pojęcie równowagi globalnej w sensie operacyjnym (bardziej zbliżonym do rzeczywistości), zakłada natomiast istnienie równowagi cząstkowej przynajmniej na części rynków i to na rynkach o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania gospodarki jako całości. Równowaga gosp. Rozumiana jako proces wzajemnych dostosować między popytem a podażą może być pojmowana i analizowana jako stan zaistniały i odnoszący się do pewnego okresu czasu w przeszłości (równowaga expose) lub do okresu w przyszłości tj. przed rozpoczęciem określonego procesu gosp. , który dopiero nastąpi (exante).Przeciwieństwem równowagi w gospodarce jest stan jej niezrównoważenia, którą możemy określić mianem nierównowagi popytowej lub podażowej Stan globalnego zrównoważenia i nierównowagi w gosp. Można przedstawić następująco (RYSUNEK) Każdemu poziomowi ceny odpowiada tutaj jakiś poziom popytu i podaży, ale tylko cenie równowagi OR odpowiada równowaga globalna popytu i podaży. Nadwyżka podaży o rozmiarach BC wystąpi natomiast przy poziomie cen ON. Nadwyżka tego typu a więc jako część dóbr i usług, których w danym czasie nie można sprzedać i których wielkość utrzymuje się na dość dużym poziomie oznacza występowanie nierównowagi potażowej Jej przejawem mogą być rosnące zapasy produkowanych dóbr i usług oraz niewykorzystane moce wytwórcze z powodu niewystarczającego popytu. Występowanie nierown. Podażowej jest też zjawiskiem trwale zwiazanym z gosp. Rynkową, ale występującym z rożnym natężeniem(w czasie i przestrzeni). Z gosp. Centralnie sterowaną zwązana jest nierownowaga typu popytowego, którą w odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych i w ujęciu graficznym można przedstawić RYSUNEK O ile tez a co wynika rysunku przebieg krzywej popytu (D) jest podobny do przebiegu tej krzywej w gosp.rynk. o tyle osobliwością jest przebieg krzywej podaży (S) . Podaż nie reaguje wyraźniej na zmiany w kształtowaniu się cen i utrzymuje się na poziomie zbliżonym do (OC). Jeśli bowiem przedsiębiorstwo w gosp. Centralnie sterow. Kieruje się w swoim działaniu dyrektywami gosp. To wówczas to te dyrektywy a nie ceny odgrywają pierwszorzędną rolę. Znacznie bardziej skomplikowana jest sytuacja w zależnościach między podażą -cena-popytem na rynku dóbr inwestycyjnych, gdzie oprócz wspomnianych dyrektyw, kształtujących podaż, dużą rolę spełniają rozdzielniki i limity, w określaniu popytu, oraz administrowane ceny. 20. Podstawowe typy i rodzaje dostosowań rynkowych: Wśród wielu dostosowań rynkowych wyróżnić można zwłaszcza 2 typy oraz 2 ich rodzaje: 1)adaptacja podaży do popytu /produkty gonią w ślad za potrzebami odbiorców/ 2)adaptacja popytu do podaży Podstawowy i najpowszechniejszy typ dostosowania rynkowego to adaptacja podaży do popytu .Inaczej to jeszcze sytuacja w której inicjatywa należy do kupującego (nabywcy) i w związku z którą zachodzą zależności rodzajowe o charakterze popytowo- cenowym oraz podażowym (ilościowym). Adaptacja popytu do podaży to inaczej jeszcze kształtowanie popytu przez podaż,a więc sytuacja w której stroną aktywniejszą jest sprzedający(dostawca) a usiłujący wywołać swoją ofertą podażową adaptatywne zmiany w popycie poprzez wywołanie w następstwie dostosowań cenowo-popytowych i podażowych (ilościowych).Sytuacja tego typu ma związek zwykle z wprowadzeniem na rynek towarów gotowych (w sensie typu) bądź też wyrobów udoskonalonych, a więc odmiennych jakościowo. Występowanie w działaniach mechanizmu rynkowego różnego rodzaju typów dostosowań oznacza też że mechanizm rynkowy działa i spełnia swoje podstawowe funkcje. Bezpośrednim odzwierciedleniem procesów przystosowawczych zachodzących na różnego rodzaju rynkach jest kształtowanie się dóbr i procesów finalnych a także materialnych i ludzkich zasobów służących ich wytworzeniu (płac, stóp procentowych, kursów akcji, obligacji itp.) W aspekcie bieżącym i w skali gospodarki działanie mechanizmu rynkowego przez określone dostosowania prowadzi też do kształtowania prawdziwych relacji makroproporcji między globalnym popytem a globalną podażą przy danym ogólnym poziomie ceny. W aspekcie długookresowym mechanizm rynkowy prowadzi także wskutek ujawnienia się bieżących niedostosowań między popytem a podażą do podejmowania decyzji także o nowych kierunkach i strukturze produkcji o zmianach w zakresie ilościowym i jakościowym. Mechanizm rynkowy, jako regulator poziomu struktury produkcji w okresie długim decyduje O podejmowaniu decyzji alokacyjnych związanych z pozyskaniem i rozmieszczeniem zasobów i kapitałowych materiałow ludzkich. Uniwersalny mechanizm działania rynkowego polega głównie na tym,że wskutek jego działania na bieżąco kształtuje się poziom i struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych poszczególne podmioty w gospodarce stale podejmują decyzje o charakterze produkcyjnym i konsumpcyjnym a także w ujęciu długim i inwestycyjnym. Rezultatem tych decyzji jest w ujęciu krótkookresowym wielkość dochodu narodowego produktu społecznego i makroproporcje podziału tych wielkości, związane z zaspokajaniem potrzeb bieżących i przyszłych. W ujęciu długookresowym działanie mechanizmów decyduje nie tylko o rozmiarach tych wielkości i ich strukturze i stopniu zrównoważenia gospodarki, ale też o długookresowej stopie wzrostu gospodarczego i równowadze gospodarczej w ujęciu dynamicznym. Trzeba zauważyć tu występujące zakłócenia i ograniczenia w drastycznym i ciągłym przebiegu procesów dostosowawczych prowadząc do zakłóceń w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego, znajdują swoje odbicie w niedostosowaniach rynkowych a więc takich przejawach jak: -występowanie nierównowagi gospodarczej -zmianach jej natężenia w czasie -niezrównoważonym przebiegu wzrostu gospodarczego 21. Adaptacja popytu do podaży jako typ dostosowania rynkowego: W momencie kiedy producent wchodzi dopiero na rynek z wyrobem nowym lub udoskonalonym popyt na ten wyrób musi być więc dopiero przez producenta kreowany. Producent na etapie samego projektowania staje przed wyborem dotyczącym w prowadzonym rachunku ekonomicznym takich m.in. kwestii jak: właściwości użytkowe nowego lub udoskonalonego wyrobu, metod wytwarzania docelowej wielkości podaży itp. Wyroby w powyższych płaszczyznach poprzedzać muszą jakieś wyobrażenia o popycie potencjalnych odbiorców i orientacyjnej cenie, a także przewidywania co do możliwych korzyści dochodowych. Przeprowadzany przez producenta rachunek wytwarzania i wprowadzania na rynek nowego lub udoskonalonego produktu brać w rezultacie musi również pod uwagę przewidywane kształtowanie się zależności dostosowawczych o charakterze zarówno popytowo- cenowym, jak i ilościowym. Prognozowanie tych zależności znajdować może swoje oparcie w znajomości dostosowań rzeczywiście występujących w obrocie wyrobami uznanymi za pokrewne lub zbliżone. Zależności dostosowawcze typu „ adaptacji popytu do podaży „ są przewidywane dla popytu faktycznie dotąd nie występującego. W procesie wytwarzania nowego wyrobu i jego promowania na rynek, istotne znaczenie mają też zwrotne sprzężenia popytowo- podażowe. Sprzężenia, w których producent jest wprawdzie stroną bardziej aktywną ( kształtującą popyt ), ale też i stale zwrócony „twarzą „ do odbiorców i reagujący ceną i podażą na płynące od nich sygnały popytowe. Do funkcjonowania tych dostosowań musi istnieć rynek kapitałowy. Producenci mogą bowiem po prostu jeszcze nie posiadać w ogóle środków do uruchomienia własnej produkcji bądź posiadać je w stopniu niewystarczającym. 22. Adaptacja podaż do popytu jako podstawowy typ dostosowania rynkowego: W sferze dóbr finalnych dostosowania te wykazują ostatecznie tendencje do takiego kształtowania się proporcji między zasobami w alternatywnych zastosowaniach, że ceny dóbr finalnych zapewniające ciągłość obrotu tymi dobrami, umożliwiają osiąganie zysku naturalnego. W takich warunkach odbiorca posiada możliwość łatwego zakupu pożądanych dóbr , a dostawca nie ma powodu do realokacji zasobów. Te ostatnie zostały rozdysponowane w proporcjach przystosowujących strukturę i poziom podaży finalnej do finalnego popytu. Ogólniej mówiąc adaptacja podaży do popytu jest to sytuacja dostosowania, w której inicjatywa należy do kupującego i uruchamiany jest ciąg zależności popytowo- cenowych i podażowych. Dostosowania popytowo- cenowe, ujawniając zmiany w popycie na dobra finalne sygnalizują narastanie dysproporcji w alokacji zasobów materialnych i ludzkich. Realokacja tych zasobów, dokonująca się w ramach dostosowań ilościowych, umożliwia z kolei odpowiednie do zmian zachodzących w popycie przestawienia w podaż dóbr finalnych. Oba rodzaje dostosowań zachodzą w okresach krótkich i długich . W przypadku pierwszym gdy chodzi o przystosowania popytowo- cenowe , zmiany w popycie bieżącym ujawniają ewentualne dysproporcje alokacyjne i zachęcają do krótkookresowych przestawień podaży. W okresie długim, możliwość wystąpienia dysproporcji alokacyjnych sygnalizują zmiany popytu (ceny)przewidywanego .Ich uwzględnienie skłania do przedstawień podaży w ujęciu długookresowym. W okresie krótkim dostosowań ilościowych angażują owe zasoby przenośne (część siły roboczej, surowce, materiały ).I prowadzą do przedstawień podaży w ramach istniejących zdolności produkcyjnych. W okresie długim natomiast mogą być już także angażowane zasoby nieprzenośne z punktu widzenia okresów krótkich(część siły roboczej maszyn, urządzeń, budynki),dzięki czemu możliwe stają się zmiany inwestycyjne w sferze dóbr finalnych. Warunkiem dostosowań cenowo-popytowych jest odpowiednia elastyczność cen, a dostosowań ilościowych -przenośność zasobów. W sferze zasobów ludzkich i materialnych, dostosowania popytowo- cenowe obok umożliwienia tym zasobom odpowiedniej przenośności przy wytwarzaniu dóbr finalnych ujawniają także ewentualne dysproporcje w alokacjach jednych zasobów służących do odtwarzania innych. Sygnalizują też możliwe dysproporcje w alokacjach zasobów pieniężnych powstające wskutek zmian popytu na określone zasoby. W okresie krótkim zachodzi tu o dysproporcje zaistniałe a w długim przewidywane. Realokację zasobów służących do odtwarzania innych a dalej i zasobów pieniężnych, prowadząca do przestawień w podaży w ślad za zmianami popytu ,wywołują dostosowania ilościowe. Decydujące znaczenie posiada tu zwłaszcza przenośność środków pieniężnych w ujęciu tak podmiotowym jak i przedmiotowym. Od strony technicznej zapewnia ją płynny charakter pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego. Od strony ekonomicznej-swoboda dysponowania pieniądzem oraz dostosowania popytowo- cenowe w sferze pieniężnej. Na rynku kapitału dokonywane są transakcje długo i krótko terminowe. Rynek ten dzieli się na: lokacyjno- kredytowy i tytułów własności(papierów wartościowych).Istnienie tych rynków umożliwia podmiotom gospodarczym dokonywanie wyboru w zakresie podziału nadwyżki i stosownie do posiadanych preferencji czasowych. Na rynku kapitałowym zbierają się w ostateczności nie wydane środki pieniężne(oszczędności Kierowane są one do tych zastosowań produkcyjnych ,które rokują najwyższe możliwe korzyści mikroekonomiczne przy danym stopniu ryzyka rynek kapitałowy stwarza więc z jednej strony możliwości ujawniania się podaży oszczędności o popytu na nie ,a z drugiej może bezpośrednio wpływać(poprzez stopę procentową i kurs akcji). Na dostosowania ilościowe w sferze zasobów i dóbr finalnych . Dostosowania ilościowe na rynku dóbr finalnych zależą w ostatecznym przypadku od ekonomicznej przenośności zasobów pieniężnych między podmiotami i zastosowaniami. Warunkiem tej przenośności jest wolny i ciągły obrót zasobami niepieniężnymi . Środki pieniężne bowiem aby mogły być wykorzystane do poszczególnych zastosowań znajdować muszą swoje” pokrycie w istniejących zasobach ludzkich i materialnych”. 23. Mikro- i makroekonomiczne przejawy i następstwa działania mechanizmu rynkowego: Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego ma swoją wewnętrzną logikę i naturalną kolejność. Wszystkie „dźwignie” i „momenty” jego „obrotu” są podporządkowane elementarnej transakcji kupna - sprzedaży dobra finalnego. Jest to transakcja najbardziej widoczna w życiu gospodarczym chociaż bynajmniej nie jedyna. Transakcje te są związane w szczególności z zasobami służącymi do produkcji dóbr finalnych, a mianowicie: zasobami ludzkimi ( siłą roboczą ) i materialnymi ( surowce, materiały, urządzenia, maszyny, budynki ) oraz pieniężnymi ( kapitałowymi ). Na mechanizm rynkowy jako na ograniczoną całość składają się bowiem różnego rodzaju transakcje zarazem wzajemnie się warunkujące i ściśle ze sobą powiązane. Ograniczanie czy „blokowanie” transakcji dokonywanych na jednych rynkach prowadzi do przemieszczania „trudności” w ich zawieraniu na inne. We wzajemnym uzależnianiu rynków uwidacznia się też integralny charakter działania mechanizmu rynkowego. Uniwersalny i makroekonomiczny aspekt działania tego mechanizmu polega z kolei głównie na tym, że w skutek jego działania kształtują się - na bieżąco - zarówno poziom, struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych, poszczególne podmioty gospodarcze stale bowiem podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno - konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa - w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i makroproporcje jego podziału, w ujęciu długookresowym natomiast - decyduje o stopie gospodarczego wzrostu. 24. Czym jest ustrój gosp.: Ustrój gosp. / system ekonom. / to normy i reguły prawne, które przesądzają komu i jakie przysługują prawa do posiadania dóbr gosp. Oraz kto i jakie może lub musi wykonać czynności. Prawo określa, że pod. gosp. może być legalnym właścicielem dóbr i korzystać z praw własnościowych. Sytuacja pod. gosp. Zmienia się gdy zmienia się ilość dóbr w jego posiadaniu. Czynność gosp. To działanie lub jego zaniechanie , powodujące zmianę sytuacji gosp. / zapobiega zmianie /. U.G. są różne co wynika z różnorodności ukierunkowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr oraz wykonywania czynności gosp., nakazów dot. wykonywania czynności -im więcej takowych , tym mniej wolności/ i na odwrót/ U.G. różnią się zatem zakresami wolności. Przepisy stanowiące ustrój gospodarczy mają zwykle charakter generalny wskazuje więc określony typ podmiotów Podział: 1.liberalne 2.etatystyczne 25. Cechy różnicujące ustroje gospodarcze: Różnice pomiędzy ustrojami gospodarczymi wynikają z różnorodności uregulowań prawnych w zakresie: ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr i wykonywania czynności gospodarczych oraz nakazów dotyczących posiadania i wykonywania tych czynności. Im więcej zakazów i nakazów, tym mniej wolności gospodarczej i na odwrót- im mniej zakazów i nakazów, tym więcej wolności gospodarczej. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje różnią się zakresami wolności gospodarczej. Obok zakazów i nakazów stanowionych przez władzę odpowiednimi normami prawnymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny można wymienić takie czynniki różnicujące ustroje gospodarcze, które stają się obowiązującymi w sposób pośredni. Ponadto prawa jak i czynności gospodarcze mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych. 26. Ustroje liberalne: główna teza tego ustroju to, że gospodarka funkcjonuje tym lepiej i tym lepiej mają obywatele danego kraju im więcej mają wolności gospodarczej .Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki w której ilość czynności gospodarczych zastrzeżona wyłącznie dla państwa jest wysoce ograniczona. Z kolei ustrój jest bardziej z etatyzowany a gospodarka bardziej etatystyczna im więcej czynności gosp. jest w niej zastrzeżona dla instytucji państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych. Przez czynność zastrzeżona dla państwa rozumie się takie, które są zakazane określonymi przepisami prawa i nie może wykonywać nikt oprócz instytucji państwowych. W historii nie zdarzyło się aby istniał ustrój całkowicie liberalny lub całkowicie etatystyczny Nawet w gospodarkach najbardziej etatyzowanych pozostawiano obywatelom pewien margines swobody gospodarczej Np. obowiązek pracy w Polsce lata 80. Nakaz pracy nie był równoznaczny z wykorzystaniem czynności zastrzeżonych przez państwo i z tego powodu liczba działań objętych nakazem była większa od ilości działań zastrzeżonych. 27. Omów relacje między gospodarkami: liberalną i etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową: W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak również w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych rozdzielników oraz limitów w danym państwie. Z gospodarką centralnie zarządzaną mamy również do czynienia wtedy gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Jednym z podstawowych rodzajów zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę i sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany). Np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji (z wyjątkiem pracy) wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach czy też normatywach zużycia, bądź też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, czy też zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw przydziałów limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gosp. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części rynkowego staje się możliwe wraz z likwidowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych. Gospodarka rynkowa to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo rozdzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna między przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, ceny etc. Ustrój rynkowy to ustrój w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo- podażowych, zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonom. W drodze zawierania transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu : Z tego schematu wynika że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie) a każdą centralnie zarządzaną za etatystyczną (lecz nie odwrotnie). 28. Kryteria różnicowania klasowych ustrojów gospodarczych: Ustroje klasowe występują wówczas, gdy część ludności wyróżniona z tytułu nacji, pochodzenia etnicznego, przynależności narodowościowej, religii i innych czynników o charakterze społeczno politycznym objęta jest większą(mniejszą) ilością zakazów(nakazów) odnoszących się do tej części, niż do pozostałej części społeczeństwa; stan taki jest równoznaczny z upośledzeniem jednej klasy(mniej wolności) w stosunku do drugiej klasy(więcej wolności); pierwsza jest klasą wyzyskiwaną(nie posiadającą czynników produkcji i zatrudnianą przez klasę posiadaczy), druga- klasą posiadaczy(posiadającą czynniki produkcji). Ustroje bezklasowe występują wówczas, gdy żadna z grup(części) społeczeństwa nie jest upośledzona względem innych grup(części) społeczeństwa; innymi słowy żadna z części społeczeństwa nie jest wyróżniana i bardziej uprzywilejowana(pod względem wolności gospodarczej i praw ekonomicznych). Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z prawami do posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): która grupa jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania. 29.Stopniowalność własności w warunkach ustroju kapitalistycznego i socjalistycznego: Właścicielami dóbr gospodarczych mogą być różne podmioty ekonomiczne- szczególne znaczenie ma kwestia czy właścicielem większości dóbr jest państwo czy inne podmioty gospodarcze. Uprawnienia są w pewien sposób ograniczone w sensie ekonomicznym i prawnym, przy czym nie muszą one być jednoznacznie ujęte. Dla właścicieli decydujące znaczenie ma następująca grupa uprawnień: - prawo do sprzedaży danego dobra, bądź jego nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej(np. w testamencie) - prawo do użytkowania w granicach charakterystycznych własności dobro gospodarczego - prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra gospodarczego działalności gospodarczej przynoszącej właścicielowi zysk Kapitalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest(lub może być) na mocy prawa własnością prywatną, przy czym obejmuje 1 i 3 grupę uprawnień. Socjalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub nawet prywatną, ale ograniczoną do 1 grupy uprawnień. Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): kto jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania. 30. Pojęcie i rachunek dochodu narodowego: Pojęcie i rachunek dochodu narodowego oparte są na marksistowskiej koncepcji teorii własności zakładającej , że jedynym czynnikiem wartościowo-twórczym jest praca- tzw. produkcja. Podstawowe założenia metodologii służąca za podstawę rachunku liczenia dochodu narodowego( tzw. MPS-Material Product System ) można przedstawić w następujący sposób: 1. Na dochód narodowy