Makroekonimia - zagadnienia
Wyjaśnij podstawowe różnice między mikro- i makro-ekonomią: Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie zasadnicze części -mikro i makro ekonomię. tak jak sugeruje przedrostek „mikro”(podobnie jak w słowie mikroskop), mikroekonomia jest badaniem pojedynczych rynków- zboża ,książek itp., które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. gdy ekonomiści mierzą, wyjaśniają, przewidują popyt na poszczególne produkty np. Kalkulatory, rowery itd. , mają do czynienia z mikroekonomią.
Znaczna część pracy ekonomistów związana jest z analizą mikroekonomiczną, to znaczy, z interpretacją zjawisk mających miejsce na rynku i związanych z dokonywaniem osobistych wyborów przy zakupach towarów. Kwestie będące przedmiotem zainteresowania mikro ekonomistów mogą wyglądać następująco: Co określa cenę poszczególnych dóbr i usług? Co określa wielkość produkcji poszczególnych firm czy gałęzi przemysłu? Co określa wysokość płac , które otrzymują pracownicy?, stopę procentową, którą otrzymują pożyczkodawcy?, zyski uzyskiwane przez przedsiębiorstwa?, w jaki sposób poszczególne narzędzia polityki rządu, jak ustawy dotyczące poziomu płac minimalnych, reglamentacja cen, cła i podatki wpływają na cenę i poziom produkcji na poszczególnych rynkach?
Ekonomiści interesują się ponadto mierzeniem, wyjaśnianiem i przewidywaniem działania całego systemu gospodarczego. Aby to osiągnąć studiują szeroko pojęte działy gospodarki, w tym np. całkowitą produkcję wszystkich firm produkujących dobra i usługi. Makroekonomia jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem jej znaczącej części Odnosi się do „ogólnego obrazu”, a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju.
Zamiast skupiać swoją uwagę na tym, ile rowerów i telewizorów zostało sprzedanych w danym okresie, makro ekonomiści obserwują jakie są całkowite zakupy dóbr i usług dokonywane przez konsumentów, albo też, ile środków finansowych wydają wszyscy producenci na budowę nowych zakładów i wyposażenie do nich. Zamiast śledzenia ceny dobra na danym rynku, makroekonomia śledzi ogólny poziom cen lub ich średnią. Zamiast skupiać się na stawce płacy, liczbie zatrudnionych hydraulików lub listonoszy, makro ekonomiści badają dochody wszystkich zatrudnionych i globalną liczbę wszystkich zatrudnionych w całej gospodarce. Krótko mówiąc, makroekonomia zajmuje się badaniem krajowej produkcji bezrobocia i inflacji.
Typowe zagadnienia znajdujące się w kręgu zainteresowania makroekonomii obejmują:
co określa ogólny poziom cen?, co określa poziom produkcji krajowej i dochodu narodowego?, jakie skutki wywiera polityka monetarna i budżetowa rządu na ogólny poziom cen, dochodu, zatrudnienia, bezrobocia?, co może, jeżeli w ogóle może, dla zwalczenia bezrobocia, inflacji, recesji?
Pojęcie i podstawowe typy podmiot. ekonom.: Podmiot ekonomiczny- jednostka ludzka lub zorganizowana grupa ludzi posiadająca określony zakres uprawnień w zakresie prowadzenia działalności gosp. lub określony zakres własności w zakresie posiadania dóbr czy zasobów. Podmioty ekonom. w ramach zakresu swobody gosp. wyznaczonej przez dany ustrój gosp. -reguły prawne mówiące o tym kto i jakie posiada uprawnienia własnościowe oraz regulujące uprawnienia podmiotu do wykonywania czynności gosp. Podstawowe to: prawo do użytkowania dobra (zasobu) w ramach jego fizycznych możliwości; prawo do osiągania dzięki prowadzeniu działalności gosp. nadwyżki nad kosztami; prawo do rozporządzania własnością w formie kupna, najmu, darowizny itd.
Najstarszy podmiot ekonom. to gospodarstwo domowe - jednostka, którą tworzą ludzie wspólnie zamieszkujący oraz podejmujący decyzje co do uzyskiwania dochodów i ich wykorzystania w ramach zaspokajania swoich potrzeb.
We współczesnej gosp. istnieją trzy źródła uzyskiwania dochodu przez (GD):
z pracy (płaca)
własności (ziemi -renta lub kapitału -zysk, procent)
różne formy świadczeń od państwa (zasiłki, stypendia) oraz od instytucji finansowych (renty, emerytury)
Jeśli od strumieni dochodów odejmiemy strumienie odpływające na różne opłaty związane z wpłatami na rzecz instytucji ubezpieczeniowych , emerytalnych itp. ,a także podatków na rzecz państwa to do dyspozycji gosp. dom. dochód dyspozycyjny , który dzieli się na wydatki konsumpcyjne (dobra i usługi) oraz oszczędności, stanowiące źródło różnego rodzaju lokat typu inwestycyjnego lub różnych form zabezpieczenia w postaci oszczędności pieniężnych, które bezpośrednio łączą się z koniecznością spłaty kredytu zaciągniętego przez gosp. dom
Przedsiębiorstwo -(zorganizowana grupa ludzi) -jednostka gospodarcza , która w oparciu o czynniki wytwórcze wytwarza i sprzedaje dobra w celu uzyskania nadwyżki korzyści-przychodów nad kosztami, czyli dąży do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia celu istnienie przedsiębiorstwa uzależnione jest od istnienia rynku. Pojawienie się przedsiębiorstwa stanowiło pewną innowacje społeczną a oznaczało to bowiem:
oddzielenie procesu konsumpcji i produkcji,
specjalizację wytwórców i wzrost wydajności
dostosowaniem produkcji dóbr i usług do potrzeb nabywców
We współczesnej gosp. rynkowej formy własności są wysoce zorganizowane i pozwalają na wyróżnienie przedsiębiorstw będących indywidualna własnością osób fizycznych przy najmowaniu pracy najemnej. Na wyróżnienie zasługuje przedsiębiorstwo będące własnością wielu osób, np. typu niepracowniczej spółki akcyjnej , ważnym rodzajem są tez przedsiębiorstwa własnościowo związane z państwem lub społecznością lokalną (komunalne) .
Państwo- to różne instytucje i organy władzy gospodarczej występujące także w roli właściciela dóbr i zasobów a także czynnika kształtującego samo prawo gospodarcze , a więc określony typ ustroju gosp. W ramach państwa wyróżnić można takie podmioty jak:
instytucje finansowe
podmioty demokracji gosp.
Instytucje finansowe charakteryzują się tym, że prowadzą transakcje, których przedmiotem jest sprzedaż kapitału lub jego użyczenie, a który posiada postać papiery wart., gotówki .Do tego typu instytucji nalezą : banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy itd. Spełniają one istotną rolę na rynku, gdyż mogą przyczyniać się do jego rozkwitu.
Natomiast wspólną cechą podmiotową demokracji gosp. jest fakt że przyjmują one formę organizacji społecznych i zawodowych, wyrażają interesy rożnych grup i dążą do realizacji związanych z nimi zamierzeń .Wywierają więc na inne podmioty ekonomiczne wpływ, który przyjąć może różne formy( rokowania, strajk, blokady).
Walka negocjacyjna: to walka o podział korzyści ekonomicznych związanych z uczestnictwem w wymianie , a toczoną pomiędzy różnymi podmiotami. Jej przedmiotem są najkorzystniejsze dla obu stron warunki transakcji. Jej źródłem jest przeciwstawność interesów, a głównym następstwem- z jednej str. weryfikacja i akceptacja oferty podażowej, a z drugiej str.- możliwości efektywnego zaspokojenia potrzeb odbiorców. Dla dostawcy weryfikacja i akceptacja jego oferty podażowej to potwierdzenie jego racji bytu na rynku. Tak więc producent musi się liczyć z preferencjami odbiorców, czyli z istnieniem bariery popytu. Występowanie tej bariery w toku walki negocjacyjnej to sytuacja , w której sprzedawca nie może zbyć więcej towarów przy istniejącej cenie bądź nie jest w stanie podnieść ceny i utrzymać dotychczasowego poziomu ich sprzedaży. Dostawca powinien również liczyć się z efektem substytucji - czyli odbiorca może dokonać zakupu u innego sprzedawcy.
Gdy w walce negocjacyjnej uczestniczy więcej niż 1 dostawca , to między dostawcami toczy się walka konkurencyjna. Rywalizują oni o wydatki odbiorcy określone przez jego siłę nabywczą. Przedmiotem walki konkurencyjnej jest oferowanie warunków dostaw korzystniejszych od warunków innych dostawców. Podstawowe cele tej walki wiążą się ze strategią ofensywną ( poprawa pozycji na rynku ) lub defensywną ( zachowanie dotychczasowej pozycji na rynku ). W walce konkurencyjnej wśród dostawców ujawniają się dwa motywy : „ nie stracić do konkurenta „ i „wygrać z nim " Dla odbiorcy istnieje lepsza sytuacja gdy jest 2 lub więcej dostawców- posiada większy wybór.
Walka przetargowa: polega na oferowaniu dostawcom korzystniejszych warunków zawierania transakcji w porównaniu do innych odbiorców . Jest to wariant walki konkurencyjnej prowadzonej wśród odbiorców. Decydującą rolę odgrywa tu siła nabywcza samych odbiorców. Dzięki niej są oni w stanie kupić więcej przy danej cenie lub ( i ) zapłacić wyższą cenę przy danej ilości. Bezpośrednim przejawem i wynikiem toczonej na rynku walki są ceny odzwierciedlające układ sił na danym rynku. Ceny te eliminują z gry nieefektywnych dostawców i niewypłacalnych odbiorców oraz pozostawiają i nagradzają pozostałych graczy na rynku..
Rodzaje, cechy i infrastruktura wyników: Ze względu na przedmiot transakcji odróżnia się zwłaszcza tak podstawowe odmiany wyników jak: rynki towarowe, rynki usług , rynki kapitałowe . Przyjmując za podstawę podziału przestrzenne wymiary rynku , wyróżnia się rynki o znaczeniu lokalnym, regionalnym, krajowym, międzynarodowym, i światowym. Przestrzenny punkt widzenia związany bywa często z samym przedmiotem transakcji. Tak na przykład rynek usług bytowych ma zazwyczaj charakter lokalny podczas gdy rynek podstawowych surowców czy walut są zwykle rynkami światowymi lub przynajmniej międzynarodowymi. Tworzenie się i rozwój rynków związane jest także z czasem jako czynnikem wpływającym na ich trwałość, a także i zakres przemienny. Rynki pierwotne powstają i funkcjonują zazwyczaj w regionach lub krajach o szczególnie dużej podaży określonych towarów. Rynki centralne kształtujące się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych to z reguły rynki o skali międzynarodowej i występujące w krajach wysoko rozwiniętych pod względem gospodarczym. Z kolei uwzględniając kryterium stopnia zorganizowania działalności służącej wymianie rynki dzielone są na sformalizowane i nieformalne. Na pierwszych zawarcie transakcji regulowane jest przez stosowane przepisy określające zasady i formy uczestnictwa w wymianie. Warunki prowadzenia działalności handlowej to także podstawa odróżniania rynku handlu hurtowego od detalicznego szczególną rolę we współczesnym świecie odgrywają rynki kapitałowe. Rynki pieniężne to przede wszystkim rynek pieniądza krajowego oraz rynek walutowy. Kształtują się na nim stopy oprocentowania pieniądza jako prawnego i obiegowego środka płatniczego a także kursy różnych walut oraz dewiz,. Przedmiotem obrotu na tym rynku jest również samo złoto. Głównym przedmiotem transakcji na rynku papierów wartościowych są akcje i obligacje. Instytucjonalny aspekt prowadzenia działalności umożliwiającej i ułatwiającej kupującym i sprzedającym uczestnictwo w wymianie znajduje swój wyraz w istnieniu szeroko rozumianej infrastruktury rynkowej. Tworzą je przede wszystkim zorganizowane formy działalności handlowej w postaci sklepów detalicznych, hurtownie i półhurtownie oraz inne punkty skupu i sprzedaży. Klasyczne instytucjonalne formy rynków światowych i międzynarodowych to m.in. targi i wystawy gosp., aukcje, wolne obszary celne i giełdy. Targi to periodycznie odbywane imprezy handlowe skupiające wielu wystawców i kupujących, a prezentujących zazwyczaj nowości oferty producentów z wielu branż, bądź jednej wyspecjalizowanej. Aukcje jako miejsca spotkań handlowych odbywanych najczęściej w regularnych odstępach czasu mają na celu sprzedaż w formie publicznego przetargu prezentowanych towarów o charakterze zarówno masowym jak i jednostkowym. Wolne obszary celne spełniają swoje funkcje handlowo dystrybucyjne wobec określonych i dostarczonych do nich towarów nie obciążonych opłatą celną. Giełdy to miejsca szczególnego rodzaju stałych spotkań nabywców i sprzedawców zainteresowanych w transakcjach ściśle wyznaczonych towarów lub wartości. Miejsca te są specjalnie przystosowane organizowane i obsługiwane. Sposoby i warunki zawierania transakcji cechuje tu najwyższy stopień sformalizowania rynku. Rejestracja potencjalnych transakcji przeprowadzana jest przez maklerów giełdowych, którzy ustalają jednocześnie ceny i prezentują je w codziennych notowaniach. Odróżnia się giełdy towarowe i pieniężne.
Model dwupodmiotowej struktury gospodarki rynkowej: Zbudowany jest w oparciu o: gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa, a takie strumienie finansowe i rzeczowe jakie między nimi przepływają. W tym modelu mamy do czynienia z gospodarką zamkniętą, ponieważ nie uwzględniono tutaj żadnych powiązań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych z zagranicą. Model ten prezentuje pewne uproszczenia co do rzeczywiście funkcjonujących przepływów finansowych. Nie ma tutaj przepływów między przedsiębiorstwami , ani towarowo-usługowych, ani też finansowych. Na rynku czynników wytwórczych przedsiębiorstwa otrzymują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, jednocześnie dokonują opłat za czynniki wytwórcze, a gospodarstwa domowe uzyskują z tego powodu dochody. Na rynku produktów gospodarstwa domowe otrzymują produkty finalne oraz świadczone usługi od przedsiębiorstw ,a z kolei przedsiębiorstwa otrzymują dochody ze sprzedaży produktów oraz ze świadczonych przez siebie usług. Z drugiej strony gospodarstwa domowe ponoszą wydatki związane z konsumpcją dóbr pochodzących od przedsiębiorstw. Z tego modelu jasno wynika , że przedsiębiorstwa wynajmują czynniki wytwórcze od gospodarstw domowych, a nie od przedsiębiorstw . Można więc łatwo wywnioskować , że tak jak przedsiębiorstwa są jedynym producentem i dostawcą dóbr i usług, tak jak gospodarstwa domowe są jedynym właścicielem i dostawcą czynników wytwórczych. W modelu tym rynek stanowi to , co zachodzi między przedsiębiorstwami , a gospodarstwami domowymi . Nie uwzględniono w tym ujęciu relacji jakie zachodzą między samymi przedsiębiorstwami , a które to relacje stanowią również rynek. Popyt i podaż jakie prezentują oba podmioty występuje na różnych rynkach. Analizowany schemat w rzeczywistości odbiega od współczesnych gospodarek rynkowych ,a przypomina bardziej te które występowały w XIX w., to jednak należy zauważyć, że występują tutaj zarówno strumienie towarowo-usługowe jak i finansowe, które można zauważyć w obecnych gospodarkach.
Model trójpodmiotowej gospodarki rynkowej: Zbudowany jest podobnie jak model dwupodmiotowej, z tym jednak zastrzeżeniem , że występuje tutaj również państwo , które reprezentują władze gospodarcze. Tak więc model ten jest zbudowany w oparciu o: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i wcześniej już wymienione władze gospodarcze Państwo jest tutaj podmiotem jednorodnym , który obejmuje swym zasięgiem różne instytucje władzy państwowej np. władze lokalne , rząd, administracje państwową , bank centralny. Jednak nie obejmuje przedsiębiorstw państwowych , ponieważ zaliczane one są w tym modelu do samych przedsiębiorstw. Państwo staje się drugim obok gospodarstw domowych właścicielem czynników wytwórczych i samo może je odnajmować przedsiębiorstwom prywatnym, albo uposażać nimi własne przedsiębiorstwa. Transakcje zasobowe z udziałem państwa (np. państwo sprzedaje lub wynajmuje kapitał, względnie ziemię) nie zawsze należy do rynku czynników wytwórczych , niekiedy bowiem realizowane są poniżej cen rynkowych . Transakcje takie zaliczamy do sektora nierynkowego . Różnica między sektorem rynkowym, nierynkowym , a rynkowym polega na tym , że czynniki wytwórcze , dobra i usługi są w nim sprzedawane , a czynniki wytwórcze także wynajmowane poniżej ceny rynkowej , lub że świadczy się usługi co do których nie ma możliwości ustalenia takiej ceny. Takie usługi to np.: obrona porządku publicznego , czy obrona narodowa. Pokrycie kosztów tych usług państwo realizuje na podstawie świadczeń finansowych ze strony gospodarstw domowych i przedsiębiorstw (opłaty skarbowe podatki). Na rynku czynników wytwórczych : gospodarstwa domowe i państwo mogą sprzedawać te czynniki (z pominięciem siły roboczej) między sobą i jednocześnie ponoszą koszty związane z ich zakupem. Mogą je również sprzedawać przedsiębiorstwom , z czego czerpią dochody, a przedsiębiorstwa dokonują za nie opłat. Na rynku produktów: przedsiębiorstwa sprzedają swoje produkty finalne i usługi państwu oraz gospodarstwom domowym i jednocześnie otrzymują dochody ze sprzedaży swoich produktów i świadczenia usług. Państwo jako podmiot ekonomiczny oddziaływuje na zachowanie występujących podmiotów poprzez działalność prawodawczą. W taki oto sposób od strony prawnej określona zostaje szczegółowo pozycja jaką różne podmioty ( w tym również władze gospodarcze) zajmują w gospodarce . Działalność prawodawcza państwa tworzy ustrój gospodarczy danego kraju, określający komu oraz jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może bądź musi wykonywać czynności gospodarcze.
Pojęcie przedsiębiorstwa - jego cechy, typy i znaczenie dla gospodarki: Najbardziej charakterystycznym podmiotem gospodarki rynkowej jest przedsiębiorstwo. Jest to jednostka gospodarcza, która w oparciu o zatrudnione czynniki wytwórcze produkuje i sprzedaje dobra (względnie usługi ) dążąc do uzyskania nadwyżki przychodów nad wydatkami czyli zysku. Najistotniejszym elementem przedsiębiorstwa jest jego cel - osiąganie zysku. Zwrócić należy uwagę na to, że uwzględnienie tylko tego kryterium nie pozwala odróżnić przedsiębiorstwa od organizacji przestępczej, osiągającej swój zysk w rezultacie grabieży. Dlatego też w definicji znalazła się cecha dodatkowa podkreślająca, iż sposobem dochodzenia do zysku, tak charakterystycznym dla interesującego nas tu podmiotu, jest wykorzystanie czynników wytwórczych dla produkowania i sprzedaży dóbr i usług. Z kolei, gdyby wziąć pod uwagę tylko tę cechę i pomijając zysk, to nie można by odróżnić przedsiębiorstwa od tzw. instytucji niedochodowej. Wydaje się więc, iż konieczne jest umieszczenie w definicji obu tych cech naraz. Kończąc rozważania wstępne dotyczące przedsiębiorstwa należy podkreślić związek tego podmiotu z rynkiem. W odróżnieniu od gospodarstwa domowego i władz gospodarczych, przedsiębiorstwo poza rynkiem traci swoją tożsamość, czyli przestaje nim być. Zauważyć należy, że cel działania tego podmiotu, jakkolwiek by go ująć, zawsze osiągany jest przez sprzedaż, a więc zaoferowanie „czegoś” na rynku i uzyskani dla tego „czegoś” akceptacji nabywców wyrażonej zapłatą. Natomiast to czy to „coś” jest świadczoną usługą czy produktem - samodzielnie wytworzonym lub kupionym od innego podmiotu, jest sprawą drugorzędną. Co więcej, przedsiębiorstwo wytwarza produkt lub przygotowuje usługę tylko dla rynku, tzn. w jego działalności nie ma zasadniczo produkcji samo-zaopatrzeniowej. Krótko mówiąc: występowanie przedsiębiorstw, w podanym tu znaczeniu, oznacza, że istnieje rynek. Mówiąc o przedsiębiorstwie nie należy zapomnieć o innowacyjności przedsiębiorstw będących już w starożytności. Ta innowacyjność polegała na :
oddzieleniu jednostki wytwórczej od gospodarstwa domowego ; czyli oddzieleniu procesu wytwarzania od konsumpcji.
specjalizacji producentów, a w konsekwencji zwiększeniu ich wydajności .
bliższemu dostosowaniu producentów do potrzeb nabywców, a w ślad za tym poprawie jakości.
Pojęcie państwa jako podmiotu ekonomicznego i jego rola w gosp. : Państwo jako podmiot ekonomiczny to obecnie już jeden z klasycznych elementów struktury podmiotowej współczesnej gosp. rynkowej. Nie jest to jednak podmiot równie jak np. przedsiębiorstwo , obejmuje bowiem różne instytucje i organy władzy gosp. a także przedsiębiorstwa i instytucje prowadzące działalność gosp. Skupia w sobie instytucje ,a więc należące do struktury władzy państwowej , takie jak: parlament , rząd, bank centralny, agendy typu np. urząd podatkowy, administrację. Przedsiębiorstwa państwowe, którym państwo oddało do dyspozycji majątek to podmiot któremu państwo może chociaż nie w bezpośredni sposób dyktować jego zachowanie się na rynku (wpływ na menadżerów ).
Państwo pełnić może jako podmiot ekonomiczny następujące role:
1 Podmiot kształtujący ustrój gospodarczy
2 Podmiot własności , a więc prowadzący samodzielną działalność na zasadach w pełni rynkowych lub pozarynkowych
3 Podmiot ekonom. prowadzący politykę gosp. , a wiec wpływający na zachowanie się innych podmiotów w celu realizacji określonych intencji i za pomocą określonych środków (instrumentów polityki gosp. szczególnie traktowanych w analizach instytucji finansowych). Należą zaś do nich takie jak : bank centralny, banki komercyjne; spółdzielcze, towarzystwa ubezpieczeniowe; inwestycyjne, fundusze powiernicze, giełdy pieniężne itd.
Cechą wspólną podmiotów demokracji gospodarczej jest to że jako różnorodne organizacje polityczne, społeczne, wyznaniowe itp., reprezentują interesy ekonomiczne różnych środowisk i dążą do ich realizacji poprzez wywieranie swego wpływu na zachowanie się innych podmiotów i w związku z tym na prowadzenie przez nie działalności
Uwzględnienie państwa jako podmiotu własności umożliwia też przedstawienie trójpodmiotowej struktury gosp. rynkowej w sposób następujący
Uwzględnienie roli państwa w analizie ekonom. czyni tę analizę z zasady makroekonomiczną, gdy zaś analiza zachowań gosp. domowego oraz przedsiębiorstw to tradycyjny i główny przedmiot zainteresowań mikroekonomii. Pojawienie się państwa w analizie ekonom. to również konieczność uwzględnienia istnienia i działalności sektora nierynkowego. Różni się on od rynkowego tym, że czynniki wytwórcze oraz produkty i usługi sprzedawane są na nim poniżej ceny kształtowanej przez rynek , albo nawet bez uwzględnienia tych cen. Można też zauważyć, że zasilanie przez państwo własnych podmiotów może się odbywać w sposób odbiegający od reguł rynkowych.
Instytucje finansowe: działają na rynku kapitału finansowego. Prowadzą rozmaite transakcje rynkowe. Znaczenie tego typu rynku dla funkcjonowania mechanizmu rynkowego gospodarki jako całości jest na tyle istotne że staje się powodem szczególnego traktowania w analizach technicznych instytucji finansowych. Wśród instytucji finansowych wyróżniamy takie jak centralny bank emisyjny , banki komercyjne , banki inwestycyjne kasy oszczędnościowo-pożyczkowe towarzystwa ubezpieczeniowe fundusze emerytalne towarzystwa inwestycyjne giełdy pieniężne firmy brokerskie i dealerskie. Przedmiotem transakcji tych instytucji jest wypożyczenie lub sprzedaż kapitału występującego w postaci finansowej. Instytucje finansowe odgrywają ogromną rolę we współczesnej gospodarce rynkowej , bowiem obsługują one większość transakcji zarówno na rynku czynników wytwórczych jak i na rynku produktów i usług. np. wypłacanie wynagrodzeń pracownikom , czy zakup towarów konsumpcyjnych dokonuje się w dużej części bezgotówkowo, czyli poprzez jedna z tych instytucji .Jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo to pełnią one swoistą rolę ich kontrolerów finansowych poprzez ocenę ich kondycji ekonom. Lub wspomaganie ich rozwoju, ewentualnie doprowadzając do ich upadku (zaprzestanie udzielania kredytu ).
W wielo podmiotowej strukturze gosp. Przepływy jakie dokonywały się pomiędzy instytucjami finansowymi a innymi podmiotami ograniczałyby się prawie całkowicie do strumieni finansowych. Strumienie odnoszące się do siły roboczej ,ziemi oraz produktów i usług byłby znikome .Duża część wszystkich przepływów w gosp. dokonuje się między różnymi instytucjami finansowymi np. zakup rozprowadzonych przez banki inwestycyjne oraz firmy dealerskie i brokerskie papierów wartościowych przez tak zwanych instytucjonalnych inwestorów (towarzystwa ubezpieczeniowe i inwestycyjne oraz fundusze emerytalne)
Instytucje finansowe (poza bankiem centralnym) można by traktować jako przedsiębiorstwa ze względu na cel do jakiego dążą. Działają one jednak na rynku finansowym i tym nie różnią się od owych przedsiębiorstw które w dużej mierze działają na rynku produktów i usług Jeżeli natomiast chodzi o bank centralny to zaliczany jest on do instytucji władzy gosp. Tak więc jest on przypadkiem wspólnym dla instytucji finansowych i władzy gosp. (państwo).
Mikro- i makroekonomiczne przejawy i następstwa działania mechanizmu rynkowego: Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego ma swoją wewnętrzną logikę i naturalną kolejność. Wszystkie „dźwignie” i „momenty” jego „obrotu” są podporządkowane elementarnej transakcji kupna - sprzedaży dobra finalnego. Jest to transakcja najbardziej widoczna w życiu gospodarczym chociaż bynajmniej nie jedyna. Transakcje te są związane w szczególności z zasobami służącymi do produkcji dóbr finalnych, a mianowicie: zasobami ludzkimi ( siłą roboczą ) i materialnymi ( surowce, materiały, urządzenia, maszyny, budynki ) oraz pieniężnymi ( kapitałowymi ). Na mechanizm rynkowy jako na ograniczoną całość składają się bowiem różnego rodzaju transakcje zarazem wzajemnie się warunkujące i ściśle ze sobą powiązane. Ograniczanie czy „blokowanie” transakcji dokonywanych na jednych rynkach prowadzi do przemieszczania „trudności” w ich zawieraniu na inne. We wzajemnym uzależnianiu rynków uwidacznia się też integralny charakter działania mechanizmu rynkowego. Uniwersalny i makroekonomiczny aspekt działania tego mechanizmu polega z kolei głównie na tym, że w skutek jego działania kształtują się - na bieżąco - zarówno poziom, struktura produkcji jak i konsumpcji, inwestycji i oszczędności. W trakcie procesów dostosowawczych, poszczególne podmioty gospodarcze stale bowiem podejmują decyzje produkcyjno - inwestycyjno - konsumpcyjne. Rezultat tych decyzji określa - w ujęciu krótkookresowym wielkość produktu społecznego i makroproporcje jego podziału, w ujęciu długookresowym natomiast - decyduje o stopie gospodarczego wzrostu.
Czym jest ustrój gosp.: Ustrój gosp. to normy i reguły prawne, które przesądzają komu i jakie przysługują prawa do posiadania dóbr gosp. Oraz kto i jakie może lub musi wykonać czynności. Prawo określa, że pod. gosp. może być legalnym właścicielem dóbr i korzystać z praw własnościowych. Sytuacja pod. gosp. Zmienia się gdy zmienia się ilość dóbr w jego posiadaniu. Czynność gosp. To działanie lub jego zaniechanie , powodujące zmianę sytuacji gosp. / zapobiega zmianie /. U.G. są różne co wynika z różnorodności ukierunkowań prawnych w zakresie ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr oraz wykonywania czynności gosp., nakazów dot. wykonywania czynności -im więcej takowych , tym mniej wolności/ i na odwrót/ U.G. różnią się zatem zakresami wolności. Przepisy stanowiące ustrój gospodarczy mają zwykle charakter generalny wskazuje więc określony typ podmiotów
Podział:
1.liberalne
2.etatystyczne
Cechy różnicujące ustroje gospodarcze: Różnice pomiędzy ustrojami gospodarczymi wynikają z różnorodności uregulowań prawnych w zakresie: ilości i treści zakazów odnoszących się do posiadania dóbr i wykonywania czynności gospodarczych oraz nakazów dotyczących posiadania i wykonywania tych czynności. Im więcej zakazów i nakazów, tym mniej wolności gospodarczej i na odwrót- im mniej zakazów i nakazów, tym więcej wolności gospodarczej. Wobec powyższego można powiedzieć, że ustroje różnią się zakresami wolności gospodarczej.
Obok zakazów i nakazów stanowionych przez władzę odpowiednimi normami prawnymi w sposób bezpośredni i jednoznaczny można wymienić takie czynniki różnicujące ustroje gospodarcze, które stają się obowiązującymi w sposób pośredni.
Ponadto prawa jak i czynności gospodarcze mogą mieć różne znaczenie. Niemożliwe jest uporządkowanie ich wagi, dlatego też państwa w różnoraki sposób hierarchizują je w określone grupy, klasy czy według znaczenia, rezultatem czego jest zróżnicowanie ustrojów gospodarczych.
Ustroje liberalne: główna teza tego ustroju to, że gospodarka funkcjonuje tym lepiej i tym lepiej mają obywatele danego kraju im więcej mają wolności gospodarczej .Gospodarka liberalna to taki typ gospodarki w której ilość czynności gospodarczych zastrzeżona wyłącznie dla państwa jest wysoce ograniczona. Z kolei ustrój jest bardziej z etatyzowany a gospodarka bardziej etatystyczna im więcej czynności gosp. jest w niej zastrzeżona dla instytucji państwowych oraz im więcej jest czynności nakazanych. Przez czynność zastrzeżona dla państwa rozumie się takie, które są zakazane określonymi przepisami prawa i nie może wykonywać nikt oprócz instytucji państwowych. W historii nie zdarzyło się aby istniał ustrój całkowicie liberalny lub całkowicie etatystyczny Nawet w gospodarkach najbardziej etatyzowanych pozostawiano obywatelom pewien margines swobody gospodarczej
Np. obowiązek pracy w Polsce lata 80. Nakaz pracy nie był równoznaczny z wykorzystaniem czynności zastrzeżonych przez państwo i z tego powodu liczba działań objętych nakazem była większa od ilości działań zastrzeżonych.
Omów relacje między gospodarkami: liberalną i etatystyczną, centralnie zarządzaną i rynkową: W gospodarce liberalnej i etatystycznej, jak również w gospodarce centralnie zarządzanej i rynkowej zachodzi szereg relacji, które wiążą się głównie z gospodarowaniem, występowaniem dyrektyw gospodarczych rozdzielników oraz limitów w danym państwie. Z gospodarką centralnie zarządzaną mamy również do czynienia wtedy gdy w państwowych jednostkach gospodarczych zaczyna obowiązywać pewien szczególny rodzaj nakazu i pewien szczególny rodzaj zakazu. Jednym z podstawowych rodzajów zakazów (nakazów) jest tzw. dyrektywa gospodarcza. Nakłada ona na państwową jednostkę gospodarczą obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w dziedzinach i rozmiarach określonych przez władzę i sposobem przez tę władzę określonym (ustrój zetatyzowany). Np. obowiązek zaopatrywania się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji (z wyjątkiem pracy) wg z góry określonego rozdzielnika u określonych dostawców, a także nakaz sprzedaży swoich dóbr i usług (o charakterze produkcyjnym) określonym odbiorcom. Przykładem zakazu może być limit zużycia czynników produkcji oparty na określonych normach czy też normatywach zużycia, bądź też zakaz zaopatrywania się u innych dostawców, niż określanych przez rozdzielnik, czy też zakaz sprzedaży innym odbiorcom niż określonym. Rozbudowa systemu dyrektyw przydziałów limitów i innych tego typu zakazów i nakazów obowiązujących przedsiębiorstwa państwowe jest na tyle istotna że przesądza o sposobie funkcjonowania przedsiębiorstw a w rezultacie całej gospodarki. Systemowi tych zakazów i nakazów jako regulujących funkcjonowanie tych przedsiębiorstw towarzyszy rozbudowa aparatu władzy gospodarczej, w której decyduje kreowanie zakazów i nakazów na centrum gosp. Ustrój tego typu określono mianem gospodarki centralnie zarządzanej. Przejście od ustroju etatystycznego, ale zarazem po części rynkowego staje się możliwe wraz z likwidowaniem zakazów i nakazów jako czynności wyznaczających sposób i cel funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych.
Gospodarka rynkowa to taka gospodarka, w której miejsce koordynacji o charakterze nakazowo rozdzielczym, czyli głównie pionowej koordynacji działalności różnych przedsiębiorstw, powraca ponownie więź ekonomiczna między przedsiębiorstwami typu poziomego i rynkowego. Przedsiębiorstwa w swej działalności kierują się maksymalizacją zysku, dokonują swobodnego wyboru kierunku działania, struktury produkcji, dostawców i odbiorców, ceny etc. Ustrój rynkowy to ustrój w którym głównym rezultatem zachowania się podmiotów ekonomicznych staje się mechanizm rynkowy czyli mechanizm oparty na zależnościach popytowo- podażowych, zawiązuje się za pośrednictwem cen między równouprawnionymi podmiotami dążącymi do osiągnięcia korzyści ekonom. W drodze zawierania transakcji rynkowych. Relacje między gospodarką liberalną i etatystyczną oraz centralnie zarządzaną i rynkową można przedstawić za pomocą schematu :
Z tego schematu wynika że każdą gospodarkę liberalną można uważać za rynkową (lecz nie odwrotnie) a każdą centralnie zarządzaną za etatystyczną (lecz nie odwrotnie).
Kryteria różnicowania klasowych ustrojów gospodarczych: Ustroje klasowe występują wówczas, gdy część ludności wyróżniona z tytułu nacji, pochodzenia etnicznego, przynależności narodowościowej, religii i innych czynników o charakterze społeczno politycznym objęta jest większą(mniejszą) ilością zakazów(nakazów) odnoszących się do tej części, niż do pozostałej części społeczeństwa; stan taki jest równoznaczny z upośledzeniem jednej klasy(mniej wolności) w stosunku do drugiej klasy(więcej wolności); pierwsza jest klasą wyzyskiwaną(nie posiadającą czynników produkcji i zatrudnianą przez klasę posiadaczy), druga- klasą posiadaczy(posiadającą czynniki produkcji). Ustroje bezklasowe występują wówczas, gdy żadna z grup(części) społeczeństwa nie jest upośledzona względem innych grup(części) społeczeństwa; innymi słowy żadna z części społeczeństwa nie jest wyróżniana i bardziej uprzywilejowana(pod względem wolności gospodarczej i praw ekonomicznych). Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z prawami do posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): która grupa jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania.
Stopniowalność własności w warunkach ustroju kapitalistycznego i socjalistycznego:
Właścicielami dóbr gospodarczych mogą być różne podmioty ekonomiczne- szczególne znaczenie ma kwestia czy właścicielem większości dóbr jest państwo czy inne podmioty gospodarcze. Uprawnienia są w pewien sposób ograniczone w sensie ekonomicznym i prawnym, przy czym nie muszą one być jednoznacznie ujęte. Dla właścicieli decydujące znaczenie ma następująca grupa uprawnień:
- prawo do sprzedaży danego dobra, bądź jego nieodpłatnego przekazania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej(np. w testamencie)
- prawo do użytkowania w granicach charakterystycznych własności dobro gospodarczego
- prawo do prowadzenia przy użyciu danego dobra gospodarczego działalności gospodarczej przynoszącej właścicielowi zysk
Kapitalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest(lub może być) na mocy prawa własnością prywatną, przy czym obejmuje 1 i 3 grupę uprawnień.
Socjalizm występuje, gdy większość dóbr gospodarczych jest własnością państwową lub nawet prywatną, ale ograniczoną do 1 grupy uprawnień.
Uwarunkowaniem konstytucyjnym ustrojów pod tym względem jest kwestia związana z posiadaniem dóbr gospodarczych(w rozumieniu czynników produkcji, przy użyciu których można prowadzić działalność gospodarczą i uzyskiwać nadwyżkę przychodów nad kosztami): kto jest posiadaczem i czy i jak ma prawo korzystać z tytułu posiadania.
Pojęcie i rachunek dochodu narodowego: Pojęcie i rachunek dochodu narodowego oparte są na marksistowskiej koncepcji teorii własności zakładającej , że jedynym czynnikiem wartościowo-twórczym jest praca- tzw. produkcja. Podstawowe założenia metodologii służąca za podstawę rachunku liczenia dochodu narodowego( tzw. MPS-Material Product System ) można przedstawić w następujący sposób:
1. Na dochód narodowy w danym roku składa się wartość wytworzonych, a nie zużytych w produkcji, dóbr materialnych, czyli bliżej mówiąc - jest to wartość wytworzonych nie zużytych dóbr materialnych w ciągu roku i w danym kraju.
2.Nowowytworzona wartość , czyli wartość w.w. dóbr i usług materialnych jest rezultatem pracy ludności zatrudnionych w sferze produkcyjnej, czyli: przemysł, rolnictwo, budownictwo, łączność, handel. Ta nowowytworzona wartość składa się z dwóch podstawowych elementów: płac dla zatrudnionych i zysków dla przedsiębiorstw. Ludność zatrudniona w sferze produkcyjnej to ludność określana jako : GD1 a nie pracująca w tej sferze lub nie pracująca w ogóle- GD2
3.Nakłady materialne ponoszone przez działy produkcyjne dzielą się na bieżące i inwestycyjne. Nakłady materialne to użycie dóbr materialnych dokonuje się w każdej gałęzi .Jeśli na dany rok przemysł produkuje na określonym poziomie , nakłady poniesione przy tej okazji to nakłady bieżące .Inwestycje -b to nakłady poniesione na przyrost produkcji w przyszłych latach obejmująca inwestycje netto oraz nakłady ponoszone na odwożenie zużytego majątku ( inwestycje odtworzone ) . Inwestycja - jest to jakakolwiek lokata kapitału dokonana w celu jego powiększenia. Dochód narodowy netto jest wartością pracy , którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcji: Pw -przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy , R- rolnictwo ,T1 - transport, B - budownictwo, U1 - usługi materialne, produkcyjne. Jest wartość pracy , którą ludność wydatkowała w gałęziach produkcji. Inaczej dochód narodowy netto to suma nowowytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej , która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac nie zysków przedsiębiorstwa . Jeśli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych środków trwałych otrzymamy dochód narodowy brutto. O ile też dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz z naturalnymi stratami w dochodzie wytworzonym możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym.
Dochód narodowy: w podejściu od strony nakładów -możemy zdefiniować jako dochód narodowy netto - jest to suma nowo wytworzonej wartości w ciągu roku w sferze produkcyjnej i która odpowiada wielkości uzyskanych przez pracowników płac oraz zysków przedsiębiorstw. Zgodnie z książką prof. Balickiego - „Makroekonomia” - dochód narodowy netto - jest wartością pracy, którą ludność produkcyjna wydatkowała w gałęziach produkcyjnych oznaczonych jako : Pw- przemysł wydobywczy, Pp- przemysł przetwórczy, Pf- przemysł dóbr finalnych, R- rolnictwo, T- transport, Bu- budownictwo i U- usługi materialne, produkcyjne. Jeżeli dochód narodowy netto powiększymy o wartość zużytych (fizycznie lub moralnie) środków trwałych, a więc amortyzacji kapitału trwałego - otrzymamy dochód narodowy brutto. Amortyzacja to spadek wartości kapitału (maszyn, urządzeń, budynków, środków transportu) wywołany ich zużywaniem się w produkcji, a także tzw. zużyciem moralnym. Owy termin został stworzony do nazwania procesu, który biegnie niezależnie od faktu, czy kapitał trwały coś produkuje, czy też stoi bezczynnie. Te dwa procesy nazwano depreciation i oznacza to, że koszt wytworzenia dochodu narodowego to nie tylko zużycie surowców. Tak więc, jeśli łączną sumę amortyzacji, która zaszła w gałęziach produkcyjnych w ciągu roku dołączymy do dochodu narodowego netto, to wówczas otrzymamy wartość wytworzonego w tym roku dochodu narodowego brutto. Jeżeli dochód narodowy brutto sprowadzimy do licznika, a netto do mianownika, to takie zestawienie liczb daje nam wyobrażenie o rozmiarach majątku produkcyjnego zaangażowanego w wytwarzanie dochodu netto. Im ułamek jest mniejszy tym majątek jest gorzej wykorzystywany o ile dochód narodowy netto skonfrontujemy z saldem handlu zagranicznego oraz ewentualnymi stratami w dochodzie wytworzonym, to możemy mówić o dochodzie narodowym podzielonym jeżeli saldo jest ujemne (import >eksport) różnicę tę dodajemy do liczby charakteryzującej dochód narodowy netto (dochód narodowy netto = dochód narodowy wytworzony) otrzymując dochód narodowy podzielony - wówczas dochód narodowy podzielony > od dochodu narodowego wytworzonego. Jeżeli saldo jest dodatnie to odczytujemy je jako eksport >import, wówczas różnicę tę odejmujemy od dochodu narodowego podzielonego otrzymując dochód narodowy wytworzony. Wówczas dochód narodowy wytworzony >od dochodu narodowego podzielonego. W krajach gdzie występuje taki bilans handlowy występuje stała przewaga dochodu narodowego wytworzonego nad dochodem narodowym podzielonym.
Założenie rachunku produktu społecznego według metodologii SNA:
Podstawowe założenia metodologii SNA wyprowadzone są z teorii wartości dowodząc że nowo wytworzone wartości to nie tylko nie tylko rezultat pracy ale również innych czynników produkcji (takich jak : praca, kapitał , ziemia . ) . Podstawowe założenia rachunku społecznego według metodologii SNA można przedstawić następująco :
- jeżeli ktoś pracuje zarobkowo czyli sprzedaje swoją pracę bądź jej rezultat tzn. że jego praca bądź jej rezultaty są komuś potrzebne . Jeżeli są one komuś potrzebne tzn. iż pomnażają poziom narodowego dobrobytu . Tak więc każda praca w ten czy inny sposób płatna winna być traktowana jako zwiększająca produkt narodowy . Założenie jest to typowe dla gospodarki rynkowej .
- Inne zaś spojrzenie metodologii SNA dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji . Jeżeli są one wydzierżawione , wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności gospodarczej i jeśli jako takie przynoszą dochody z własności w postaci zysku , procentu , dywidend , czynszu , rent itp. To wówczas wielkości odpowiadająca tym dochodom traktowane są jako składniki produktu społecznego .
Jeżeli chodzi o zyski to zauważmy że część z nich nie służąca zaspakajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy też współ właścicieli przedsiębiorstw a pozostająca jako wielkość powiększająca majątek tych przedsiębiorstw jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw i przyczyniająca się do powiększenia produktu społecznego. Jeżeli chodzi o posiadaczy domów mieszkalnych to oni również przyczyniają się do zwiększenia produktu społecznego poprzez uzyskiwanie określonych dochodów (np. dzierżawa , czynsz ) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom , jak również i z racji użytkowania ich przez samych siebie czyli jako właścicieli ( a więc w postaci pewnego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu . Jeżeli chodzi o podział ludności jaki miał miejsce w metodologii MPS tzn. na produkcyjną i nieprodukcyjną , to podział ten przestaje tu mieć jakiekolwiek znaczenie dlatego wyróżnia się tutaj ludność produktywną i nieproduktywną . Ta pierwsza wszyscy zatrudnieni jak i wszyscy ci , którzy otrzymują dochody z własności . Ci drudzy to niezatrudnieni , nie posiadający tego typu dochodów z własności , jednak wśród tej części ludności są również tacy , posiadają własne domy i mogliby je wynajmować , i właśnie w tym zakresie przyczyniają się również do zwiększenia produktu społecznego .
Podejście od strony nakładów
Podstawowe założenia metodologii SNA(System of National Accounts)wyprowadzone ssą najogólniej z teorii wartości dowodzącej, że nowo wytworzona wartość, to nie tylko rezultat pracy, ale innych czynników produkcji(praca ziemia, kapitał).
W bardziej szczegółowym ujęciu podstawowe ujęcia można by przedstawić następująco:
a)Jeśli ktoś pracuje zarobkowo(a więc sprzedaje usługę lub rezultaty)oznacza to, że jest to komuś potrzebne i jako produkt zweryfikowany powiększa wartość PS. Tak więc nie ma tu znaczenia miejsce zatrudnienia, czy wydatkowania pracy, ale to czy jej rezultat jest akceptowany przez odbiorców.
b)Kolejne bardzo istotne założenie dotyczy posiadaczy innych niż praca czynników produkcji. Jeśli są one zatem wydzierżawione, wypożyczone lub użytkowane w postaci kapitału uczestniczącego w działalności podmiotów i jeśli jako takie przynoszą dochody zwłaszcza w postaci zysku, procentów, rent, dywidend, czynszu, etc., to wielkości te traktowane są jako składniki PS.
W odniesieniu do zysków można zauważyć, że część z nich nie służące bezpośrednio zaspokajaniu potrzeb konsumpcyjnych właścicieli czy współwłaścicieli przedsiębiorstw, a pozostająca jako wielkość powiększająca ich majątek jest swoistą samozapłatą wnoszoną do działalności tych przedsiębiorstw przyczyniająca się zarazem do powiększania PS. Ponadto należy zauważyć, że posiadacze domów mieszkalnych także przyczyniają się do powiększania PS poprzez uzyskiwanie określonych dochodów(czynsz, dzierżawa) z racji wynajmowania tych domów innym użytkownikom, jak również i z racji użytkowania przez samych siebie tj. jako właścicieli(a więc w postaci odpowiedniego ekwiwalentu będącego odpowiednikiem potencjalnego czynszu).
W świetle powyższych założeń podział ludności na produkcyjna i nieprodukcyjną w rozumieniu MPS przestaje też tu mieć jakiekolwiek znaczenie i jakkolwiek można tu wyróżnić ludność produktywną(G1) i nieproduktywną(G2).Ta pierwsza to wszyscy zatrudnieni(płacobiorcy),jak i wszyscy ci, którzy otrzymują dochody z racji własności. Ci drudzy to niezatrudnieni nie posiadający tego typu dochodów z własności. Jakkolwiek wśród tej części ludności są też tacy, którzy posiadają własne domy i mogliby je wynajmować, a stąd i też i tym tylko zakresie przyczyniają się do zwiększania PS.
Uwzględniając powyższe założenia wykorzystany schemat tabeli przepływów wymaga też odpowiednich modyfikacji. W szczególności zauważmy, że wszystkie gałęzie stają się produktywne o ile tylko ponoszone w nich nakłady przyczyniają się do zwiększania produkcji produktów lub usług znajdujących akceptację i przynoszących dochody właścicielom czyników produkcji. Zauważmy też, że dochody te bez względu na tytuł ich uzyskania, a zaznaczone w tabeli, to będą dochody po opodatkowaniu. Część tych dochodów zaznaczona w rubrykach jako „Z” to zyski niepodzielone, a wiec ta część zysków, która pozostaje w przedsiębiorstwie. Amortyzacja symbolizowana jako „a”, to wielkość zużycia majątku zachodząca we wszystkich gałęziach, w tym także w gosp. dom. jako zużycie zajmowanych lub wynajmowanych mieszkań(domów).
Podejście od strony efektu finalnego
Podejście od strony efektu finalnego za swój punkt widzenia przyjmuje to, że rezultatem działalności w danym roku i kraju są różnorodne dobra i usługi. Wśród nich część tylko zasługuje na miano finalnych tj. takich, których wartość zostaje rozliczona do wartości tworzącej dochód narodowy lub produkt społeczny. Dobro i usługa traktowane są przy tym jako finalne wówczas gdy w okresie dla którego liczony jest dochód lub produkt nie ulega dalszym przetworzeniom i przeznaczone są na spożycie lub inwestycje. Formalnym warunkiem wyodrębnienia spośród różnych dóbr i usług tych, które uważamy za finalne jest także uwzględnienie różnicy w stanie remanentów w produkcji istniejącej na początku i końcu danego roku obrachunkowego i występującej faktycznie jako produkcja niezakończona ,chociaż umownie i dla celów rozliczeniowych traktowane są też jako dobra finalne. Przy precyzyjnym i wspólnym podejściu do pojmowania produkcji finalnej, tak przy obliczaniu DN jak i PS należy zatem zauważyć, że w MPS uznawane są tylko te za finalne dobra materialne i usługi materialne, które powstały w sferze produkcji. Natomiast w myśl SNA do finalnych zaliczamy dobra i usługi o ile tylko odpowiadają przyjętemu ich pojmowaniu. W odniesieniu do PS za finalne rezultaty działalności przejawianej w gosp. dom.(G1 iG2) uznawane więc także będą rezultaty odpowiadające wartościom usług świadczonych(przez domy na rzecz ich właścicieli).Przyjmujemy także dla uproszczenia, że urząd podatkowy nie tworzy w ogóle produktu finalnego ponieważ podatki będą częścią produktu finalnego od razu w innych gałęziach.
Biorąc pod uwagę wielkość PS od strony efektu stwierdzamy, że PS brutto to suma wartości wszystkich efektów finalnych gałęzi wyróżnionych w wykorzystanym schemacie tabeli przepływów powiększonych o wartość amortyzacji. Sumując efekty finalne uwzględniamy też saldo handlu zagranicznego.
Przyczyny różnicowania DN wytworzonego i podzielonego: Działalność związana z prowadzeniem handlu zagranicznego a sprowadzająca się do eksportu i importu, prowadzić może do zróżnicowania między wielkością tzw. dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego. Jest to m.in. Rezultat tego czy wartość eksportu jest większa od wartości importu(E>J), czy też import przewyższa eksport(E
Adam Mickiewicz "Dziady część III"