PRZEDSTAW I OCEŃ RÓZNE POSTAWY MŁODEGO
POKOLENIA , ODWOŁUJĄC SIĘ DO LITERATURY WYBRANYCH EPOK
Każde społeczeństwo
składa się z przedstawionych różnych grup wiekowych , pokoleń czy inaczej
generacji. Zaczynem , „ drożdżami” każdej epoki są ludzie młodzi. Młode
pokolenie , które od zawsze żyje obok ludzi starszych , próbuje coś
zmienić lub wprowadzić coś nowego ,
często zaprzeczającego staerotypom kultywowanym przez starsze pokolenie.
Postawy młodych wynikają z celów przyświecających ludziom epoki , w której
zostali wykreowani , z założeń danego kierunku filozoficznego czy literackiego
, lub z osobistych przekonań pisarzy. W różnych epokach idee , które
przyświecały młodzieży były różne – wynikały zarówno z ich osobistej sytuacji ,
jak z sytuacji społecznej , politycznej i gospodarczej kraju , w którym żyli.
Więc były rzeczy dobre lub tragiczne , jak np. wojna. Młodzi ludzie , którzy
nie byli bierni , a wręcz przeciwnie - próbowali coś zmienić , brali czynny
udział w życiu towarzyskim , kulturze danej epoki lub po prostu walczyli w powstaniach , np. w
zorganizowanych grupach „ AK” – poświęcają życie za swoja ojczyznę.
W
literaturze polskiej i obcej wielu autorów prezentuje dużo tekstów , w których
bohaterami są ludzie młodzi. Są to książki znacznie milsze dla mnie do czytania
, gdyż zawsze łatwiej mi zrozumieć
dążenia , cele, poglądy oraz bunt tych , którzy maja tyle lat co ja lub trochę
więcej.
„ Każda epoka ma swe własne cele .......”
A. Asnyk „ Do młodych”
Spośród
wielu utworów poznanych w szkole wybrałem do swych rozważań Johanna Wolfganga
Goethego - „ Cierpienia młodego Wertera” , Bolesława Prusa – „ Lalkę” ,
Elizy Orzeszkowej – „ Nad Niemnem” , Stefana
Żeromskiego „ Siłaczkę” , Juliusza Słowackiego - „Kordiana” , Stefana
Żeromskiego – „ Ludzi bezdomnych” .
Chciałbym
uwagę swą skupić na wybranych z nich postaciach , stosując ( zgodnie z wymaganiami tematu)
kryterium wieku : Werter, Kordian , Julian Ochocki , Witold Korczyński ,
Siłaczka – Stanisława Bozowska , Judym. Cele i dążenia tych postaci
uwarunkowane są czasami , w których żyją.
Romantyzm to epoka , która trwa od końca XVIII wieku do połowy wieku
XIX. Często nazywana epoką „ burzy i naporu” ze względu na to , że okres ten wystąpił z opozycja wobec
klasycyzmu i sentymentalizmu , odrzucił wszelkie obowiązujące dotychczas normy.
Najważniejsze hasła romantyzmu to przekonanie o geniuszu poety , o wyższości
uczuć , wyobraźni i intuicji nad rozumem. Romantycy stworzyli nową koncepcję
państwa. Ojczyzna była dla nich najważniejsza wartością , dlatego tez
literatura powinna pobudzać do walki, dążyć do ocalenia narodu-dotyczy to
głównie Polaków.
Typowym
przykładem romantycznej uczuciowości jest Werter - Johana Wolfganga Goethego.
Werter jest człowiekiem atrakcyjnym
towarzysko, umie rysować, tańczyć, prowadzić konwersację, ma dużo wolnego
czasu, łatwo zdobywa przychylność kobiet i sam jest bardzo podatny na ich urok.
Często się wzrusza, na rzeczywistość reaguje emocjonalnie; liczą się dla niego jedynie racje serca, a
nie rozumu. Spragniony uczucia, idealny obiekt znajduje w osobie Lotty, którą kocha miłością
bezgraniczną i absolutną. Werter to człowiek samotny z wyboru i w gruncie rzeczy nie rozumiany
przez otoczenie. Mimo, że wielokrotnie skarży się na brak bliskiej osoby, tak naprawdę nie jest otwarty na ludzi i
często nimi pogardza. Zbyt jest zajęty sobą i swoim cierpieniem, aby dostrzec
problemy i potrzeby innych. Swoje życie przeżywa wewnętrznie, spala się w
intensywnych namiętnościach;
ukojenie próbuje odnaleźć w kontakcie
z przyrodą. Uwolnienia od cierpień szuka w samobójczej śmierci,
która stanowi dla niego akt wolności ludzkiej. Werter postrzega świat jako
więzienie, rzeczywistość wrogą człowiekowi, absurdalną i bezsensowną.
Życie jest dla niego pasmem
nieszczęść, niszczących człowieka i pozbawiających jego egzystencję sensu.
Doznaje zawodu w miłości, życiu towarzyskim, nawet kontemplacja natury nie przynosi mu już ukojenia.
Życiowa filozofia Wertera jest głęboko pesymistyczna i nihilistyczna.
Jest to postać która wywarła na mnie ogromne wrażenie.
Podziwiam jego uczuciowość , sposób pojmowania czystej nie skażonej fałszem i
obłudą formy miłości , lecz na pogardę zasługuje to – jak kończy swoje życie-
samobójstwo. Jest to bohater czysto literacki bo trudno się chcieć na nim
wzorować.
Walka
narodowowyzwoleńcza to główne hasło polskiego romantyzmu – ponieważ w czasie jego trwania kraj , jak i cały
naród znajdował się w niewoli. Takim właśnie bohaterem romantycznym ,
przykładem człowieka zdolnego do poświęceń najwyższych (życia) jest Kordian z
dramatu J. Słowackiego. Czuje , że powinien działać dla dobra ojczyzny –
zniewolonej , poddanej tyrańskim rządom. Początkowo nie wie , co ma robić
, jak walczyć. Przeżywa „ jaskółczy
niepokój” czyli romantyczna chorobę duszy , nie widzi sensu życia , poszukuje
celu.
„ Oto ja sam
, jak drzewo zważone od kiści ,
Sto we mnie
żądz , sto uczuć , sto uwiędłych liści ;”
„ Kordian” J. Słowackiego
Jest
nadwrażliwy , przedwcześnie dojrzały, nieszczęśliwie zakochany. Czy mógł być szczęśliwy? Pewnie
tak. Był młody , inteligentny , wykształcony , zamożny. Ale Kordian jest przede
wszystkim Polakiem. Nie może o tym zapomnieć. Tak jak Konrad Wallenrod –
dokonuje wyboru. Rezygnuje z szukania osobistego szczęścia. Wstępuje do szkoły
podchorążych i tam przystępuje do spisku koronacyjnego , podejmuje się zadania
ponad siły – zabicia cara , ofiarowuje narodowi to , co najcenniejszego –
życie. Z taką decyzją związane były także , jak w przypadku Konrada ,
dramatyczne problemy moralne. Kordian chciał działać w grupie, chciał
przewodzić spiskowcom , a został sam.
„ Narodowi
Zapisuję, co
mogę ............. Krew moją i życie
I tron do
rozrządzenia pusty”.
„Kordian” J.
Słowaciego
Przed
sypialnią cara opadły go wątpliwości. Strach i Imaginacja to wytwory jego
psychiki. Przed oczami duszy zobaczył straszną wizję skutków swojego czynu.
Brzydzi się
zabójstwem, wzdraga przed królobójstwem, boi się kary za straszne grzechy.
Wątpliwości moralne zwyciężyły – Kordian poniósł klęskę. Pozostaje w poczuciu osobistej porażki. Samotna walka
okupiona najwyższym nawet poświęceniem nie mogła przynieść rezultatu. Spiski?
Tak – miały one sens , ale spiskowców musiało być wielu. Ich działania
powinny być przygotowaniem do otwartej
walki. Takie doświadczenia zdobywały pokolenia romantyków i zgodnie z nimi
zmieniali się bohaterowie literaccy.
Odnajdując sens życia w zamiarze poświęcenia się
sprawie narodowej , kierowany najczystszymi pobudkami, okaże się niezdolny do
zamordowania cara. Niemożliwa do przezwyciężenia świadomość własnych ograniczeń , wewnętrzne rozterki ,
stały się główną przyczyną
klęski bohatera. Jego heroizm w targnięciu się na życie cara nie zmieniłby ,
niczego gdyż na miejsce zabitego został
by powołany ktoś inny.
Czasy
romantyczne dostarczają nam dowodów , że romantyczni bohaterowie byli przykładem
dla polskiej młodzieży idącej do powstań w 1830 i 1863 roku, działającej w
konspiracji , organizacjach spiskowych i wolnościowych – np. P. Wysocki , W.
Łukasiński.
Młodzi
bohaterowie romantyczni w pełni realizowali program epoki w której żyli ,
zawsze byli zgodni w jednej kwestii – jaka była miłość do drugiej osoby –
miłość czysta i w pięknej formie. Ojczyzna ( jej wolność) w przypadku młodzieży polskiej była kwestią , która miała dla nich największe
znaczenie.
Inne cele stawiali sobie ludzie następnej
epoki jaką , był Pozytywizm. Spośród bohaterów „ Lalki” i „ Nad Niemnem”
wybrałem młodych – by przyjrzeć się ich
przekonaniom , poglądom i zamiarom wcielenia w ich życie haseł pozytywistycznych.
Przykładem takiej postaci może być Witold Korczyński - uczeń szkoły
agronomicznej , w której zdobywa
nowoczesne wykształcenie zawodowe. Spontaniczny, dynamiczny, młody pozytywista
żyjący ideałami i wprowadzający je w życie. Witold próbując pogodzić Korczyńskich
z Bohatyrowiczami i nadać wspólny, użyteczny sens pracy, popada w konflikt z ojcem, który ma żal do syna za
krytykę. Ten konflikt pokoleń wynika z niezrozumienia przez Benedykta myśli i
intencji syna, z pewnej zapalczywości i niecierpliwości obydwóch. Witold potępia
salonowe wychowanie siostry. Pragnie zreformować rolnictwo i stosunki społeczne
na wsi – uważa to za swój obowiązek.
Witold
Korczyński w pełni realizował wyzwanie swoich czasów , zawarte w programie
polskiego pozytywizmu. Praca u podstaw – jaką było podniesienie poziomu
umysłowego i kulturalnego
najniższych podstawowych warstw społeczeństwa , czyli prostych , bardzo często
niepiśmiennych , zacofanych polskich chłopów. Hasło pracy organicznej też nie było mu obce ,
gdyż chciał współpracą wszystkich klas społecznych podnieść poziom gospodarczy
kraju (rozwój handlu i przemysłu). Jest człowiekiem , który zasługuje na zrozumienie z mojej
strony , gdyż nie liczy się dla niego tylko szczęście własne , ale poprawa bytu całego narodu i jego odbudowa. Taki człowiek w trudnej,
zawikłanej -dzisiejszej rzeczywistości mógłby sprawować (w moim przekonaniu )
najwyższą władzę w Trzeciej
Rzeczpospolitej –ma instynkt państwowca.
Drugą postacią , która także realizuje filozoficzne postawy pozytywizmu
jest Julian Ochocki z powieści Bolesława Prusa „ Lalka”. Jest młodym, wykształconym, nietypowym arystokratą
, a także wynalazcą o ambitnych planach. Ceni rzeczywistą wartość człowieka, mierzoną jego wiedzą i pożytkiem,
jaki przynosi społeczeństwu. Jednak nie ma pieniędzy na dalsze eksperymenty, pracę
naukowo-badawczą. Zapis, jaki czyni Wokulski na rzecz Ochockiego, ma zdaniem
Prusa znaczenie symboliczne. Ochocki ma osiągnąć w życiu to wszystko, czego nie udało się
zrealizować Wokulskiemu.
Jest człowiekiem , w
którego życiu głównym celem było zrealizować swoje zamysły , plany. Chce
przypiąć ludzkości skrzydła- czyli skonstruować maszynę latającą.
Jego
filozofia życiowa opierała się przede wszystkim na realizacji programów
pozytywistycznych , a w szczególności hasła – kult nauki. To właśnie sprawiło
, że jest postacią
dziwną , trudną do zaakceptowania nawet przez współczesnego odbiorcę.
Młode pokolenie próbuje
realizować pozytywistyczny program epoki w której żyje. Choć udawało się im to
w mniejszym lub większym stopniu , zgodni są w jednej kwestii, w sprawach nauki i pojmowania
świata przez jej pryzmat. Ich wyzwania były zupełnie inne niż bohaterów
romantycznych.
Młoda Polska wyrosła na gruncie przemian
społecznych i ekonomicznych, takich jak rozwój kapitalizmu, rewolucja przemysłowa, urbanizacja. Przemiany te
powodowały jednocześnie zmiany obyczajowości oraz poczucie braku stabilizacji,
wynikające również z klęski
programów i haseł pozytywistycznych. Ludzie żyjący w ostatnim dziesięcioleciu
XIX w. i w pierwszych latach XX wieku często czuli się zagrożeni przez
cywilizację, bali się niepewnej
przyszłości, która mogła przynieść, jak sądzili, zniszczenie wartości
moralnych, etycznych, estetycznych i obyczajowych. Powyższe czynniki
spowodowały wykształcenie się nowej
postawy, zwanej dekadentyzmem, charakteryzującej się przekonaniem, że ludzkość
stanęła u progu katastrofy. Postawa ta to również poczucie bezsensu wszelkiego
działania czy przeciwdziałania
rozkładowi cywilizacji. Sztuka traktowana była jak religia, najwyższa wartość
dla człowieka. Artysta urósł do rangi kapłana, wybitnej jednostki stojącej
ponad tłumem. Powodowało to poczucie elitaryzmu, wyjątkowości artysty w
społeczeństwie, a nawet
samotności. Ale tworzyło też wielu pisarzy, którzy byli bliżej realiów
codziennego życia.
Bohaterowie Młodej Polski zespalali w sobie cechy romantyczne i
pozytywistyczne. Właśnie taką postać wykreował nam w noweli Stefan Żeromski
„Siłaczce”. Tytułowa siłaczka to Stasia Bozowska - młoda wiejska nauczycielka,
osoba niezwykle poważna, dojrzała, konsekwentna w działaniu, uparcie realizująca
pozytywistyczne ideały niesienia oświaty do klas najniższych, pomocy najuboższym, życia i pracy z nimi i dla
nich. Stasia nigdy nie
szukała w życiu przyjemności, odrzuciła zaloty i miłość Pawła Obareckiego,
pragnęła kształcić się, pracować, być użyteczną dla innych ludzi, potrzebujących
pomocy. Podjęła samotną walkę o zmianę stosunków społecznych, o poprawę
warunków życia chłopów, żyjących w zacofaniu i ciemnocie, nękanych nieszczęściami
i chorobami, przed którymi nie umieli się bronić.
W jej postępowaniu widać wpływ epoki w której
żyje. Młoda kobieta podejmuje wyzwanie , które dotyczy niesienia oświaty w
klasach najniższych , będących w strasznym zacofaniu. Poświęcenie się głównej
bohaterki w tej sprawie (moim zdaniem) było słuszne , gdyż to dzięki niemu
młodzi ludzie zdobywali ważne dla rozwoju kraju wykształcenie .
Innym
przykładem bohatera powieści Żeromskiego
jest Judym. Jest młodym lekarzem- chirurgiem, synem warszawskiego szewca- alkoholika,
człowiek silnego charakteru, wrażliwy na
piękno , ale i na krzywdę ludzką. Jest typem samotnego bojownika o sprawiedliwość społeczną , o godność
ludzką, o zdrowie swoich pacjentów. Wychodzi z założenia ,że celem jego życia
powinna być spłata długu najuboższym , a więc tej klasie społecznej , z której
się wywodzi. Pomaga im wszystkimi sposobami jakie mu są znane – leczy ich ,
bada , opatruje rany , podaje leki , a nawet zakłada szpitalik , w którym to
właśnie przyjmuje swoich podopiecznych. Jest postacią o bardzo bogatej
psychice. Judym uparcie dąży do poprawienia warunków życia najuboższych.
Decyduje się na straszny , tytaniczny wysiłek , któremu nie może podołać jeden
człowiek. Wiedząc o tym wypowiada słowa :
„dla was ,
ale bez was”.
Ludzie bezdomni” S. Żeromski
Nie
może być szczęśliwy rozstaje się z ukochaną , by nic nie odciągało go od pracy.
„ ja muszę rozwalić te śmierdzące
mary” ,
-
i mówi dalej
„ Nie mogę mieć ani ojca , ani matki
, ani żony , ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością ,
dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory”.
„
Ludzie bezdomni” S. Żeromski
Świat ludzi bogatych jest obojętny na krzywdy
społeczne. Rządzą nim feudalne jeszcze wartości, wyobrażenia i pieniądz, ale
jest to jednocześnie świat piękna i kultury. Świat klas pracujących cierpi
niesprawiedliwość i nędzę, jest pełen zwyrodnienia i demoralizacji. Judym walczy ze złem i nierównością społeczną,
dlatego rezygnuje z życia osobistego. Dokonuje wyboru tragicznego - unieszczęśliwia
siebie i ukochaną kobietę.
Postać ta łączy w sobie cechy bohatera romantycznego (nie może być
szczęśliwy w świecie zła) z pozytywistycznym (kult pracy, nauki) w pełni
realizując programy tych epok.
Stefan Żeromski
adresuje swe książki do młodej inteligencji po to głównie , by ukazać jej
zupełnie odmienny świat od tego , w którym żyje. Przeświadcza ich także o tym
, że Polska – ojczyzna
wszystkich Polaków znajduje się w stanie
rozpadu i zniszczenia , więc ich
inteligentów- obowiązkiem jest walczyć o życie , zdrowie i umysły rodaków.
W
przedstawionych wyżej rozważaniach chciałem wykazać , że postawy bohaterów różnych epok
są uwarunkowane specyfiką czasu i wartości
społecznych. Młodzi ludzie w różnych epokach różnili się od siebie, ale
istniały jednak pewne zbieżności w ich życiu i zachowaniu. W pierwszej
kolejności łączył ich wiek , oraz potrzeba poznawania świata , czasami potrzeba
miłości, zrozumienia. Młodzież dojrzewała , starzała się część z nich zachowała swoje przekonania , system
wartości , inni zmieniali je na bardziej odpowiadające potrzebom chwili. Jedni
poświęcali wszystko dla idei , drudzy rezygnowali ze światłych celów na rzecz własnego
szczęścia , dostatku. Pisarze kreują postacie wzorcowe , typowe dla potrzeb
realizacji programu danej epoki. Czasem są to bohaterowie - ideały , czasem i
oni maja swoje słabości , popełniają błędy. Czy to źle? Myślę że nie , gdyż przez to stają się bardziej realistyczni , a ich postawy i
wątpliwości bliższe czytelnikowi.
Najbliżsi dla mnie są bohaterowie
pozytywistyczni , bo założenia epoki podobne są do programu reform naszego
wspólnego państwa. Co więcej – myślę , że przydałby się ktoś taki jak W. Korczyński
-na wsi podkarpackiej. Jego zapał, upór i zamiłowanie do wsi mogłyby przynieść
ogromne korzyści tej części społeczeństwa. Jak również J. Ochocki – młody
polski uczony , wynalazca. Jeśli zapewniłoby się mu środki finansowe do
przeprowadzania doświadczeń mógłby coś osiągnąć , przez co Polska mogłaby się
stać poważnym konkurentem dla krajów przodujących w osiągach techniki i nauki.
Może stanowić przykład dla młodych polskich uczonych. Oni to właśnie skuszeni
dość dużymi płacami zachodu wyjeżdżają pracować za granicę , a wraz z nimi ich
osiągnięcia , które
później przypisuje się innym krajom.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach