Literatura
oswieceniowa rozwijala sie w dramatycznym okresie dziejowym Polski . Trwajacy
ponad osiemdziesiat lat okres przemian w literaturze doprowadzil do
zasadniczych i trwalych przeobrazen swiadomosci Polakow . Rzeczpospolita stala
sie krajem otwartum dla nowatorskij mysli "wieku filozoficznego" .
Oswiecenie polskie nie stworzylo wielkich systemow filozoficznych , dominowala
w nim mysl racjonalnego ulozenia stosunkow spolecznych i politycznych oraz
wychowania swiatlego czlowieka . Nie spotykany gdzie indziej w takim nasileniu
duch reform dal Polsce najnowoczesniejszy w owczesnej Europie system oswiatowy
.
Ulubionymi gatunkami literackimi w
literaturze okresu Oswiecenia byly bajki i satyry . W obu tych gatunkach
szczegolnie zaslyna talent Krasickiego . Tak bajki jak i satyry sluzyly celom ,
jakie stawiala sobie literatura Oswieceniowa , mianowicie wychowaniu dzieci i
doroslych . Typowa bajka to krotki utwor poetycki zawierajacy moral - prawde
zyciowa . Poslugujac sie najczesciej postaciami zwierzat poeta pokazuje w
skrocie obraz zycia ludzkiego . Zwierzeta sa tylko symbolami cech ludzkich .
Poniewaz warunkiem bajki jest zwiezlosc , zwierzeta sa szczeglnie wygodnymi
aktorami , gdyz reprezentuja pewne okreslone cechy ludzkie np. osiol jest
symbolem uporu , ges blupoty . Niektore bajki maja
pesymistyczny
wydzwiek . Ukazuja one zycie jako powazna rzeczywistosc , mowia , ze swiatem
rzadzi prawo walki o byt , ze w nieszczesciu czlowiek jest samotny , opuszczaja
go wtedy najblizsi przyjaciele ( bajka "Przyjaciele" ) . W zyciu
zwycieza ten , kto jest sliniejszy , decyduje argument sily fizycznej (
"Jagnie i wilcy" ) . W bajce "Kot i szczur" poeta pietnuje
prozniactwo i zarozumialstwo , zbytnie zadufanie w sobie prowadzace do tego ,
ze wrogowie wykorzystujac sprzyjajace okolicznosci pozbawiaja glupich pyszalkow
zycia .
Nieco inaczej pokazuje Krasicki zycie w
satyrach . Sa one juz wiekszymi utworami poetyckimi zawierajacymi dokladne
obrazy z zycia , zywe dialogi i sceny . Traktuje tu swoich bohaterow z wytworna
ironia , pozornie poblazliwa , ukazuje wspolczesnych sobie ludzi z wszystkimi
wadami . W satyrze pt. "Pijanstwo" zakreslil Krasicki obraz z zycia
drobnej szlachty , tej nie tknietej zupelnie kultura Oswiecenia , ciemnej i
znajdujacej jedyna rozrywke w kieliszku .
"Mikolaja Doswiadczynskiego
przypadki" sa pierwsza powiescia , ktora zawiera w sobie trzy typy
powiesci popularnych w wieku Oswiecenia . Ksiega I obrazujaca zycie w Polsce w
czasach saskich to powiesc obyczajowa . Ksiega II zawierajaca przygody bohatera
po opuszczeniu domu rodzinnego jest powiescia awanturnica , zas ksiega III
pokazuje idealne spoleczenstwo na nie istniejacej nigdzie wyspie Nipu ( powiesc
utopijna ) . Powiesc XVIII - wieczna w mysl wskazan filozoficznych miala sluzyc
wychowaniu czlowieka . Ta tendencja bardzo silnie zawazyla na powstaniu
powiesci Krasiciego . W I-szej ksiedze autor pokazuje spoleczenstwo polskie ,
glownie szlachte z jej wadami , ktore doprowadzily kraj do utraty
niepodleglosci . Krasicki pietnuje fatalne wychowanie dzieci , zupelne
lekcewazenie nauki , zabobony , wiare w sny , ciemnote jaka panowala w dworach
szlacheckich . W domu panstwa Doswiadczynskich nie ma ksiazek poza kalendarzem
i modlitewnikiem .
Rowniez dramat heroikomiczny
"Monachomachia" ma glebszy sens . Krasicki przyszedl w nim z pomoca
Komisji Edukacji Narodowej w walce z ciemnota utrzymywana w duzym stopniu przez
szkolnictwo zakonne .
Przeciw szkolnictwu zakonnemu byl tez
Stanislaw Staszic . W swoim utworze pt. "Uwagi nad zyciem Jana
Zamoyskiego" przedstawil program reform panstwa polskiego . Reformy te w
glownej mierze mialy polegac na zmianie sposobu nauczania mlodego pokolenia .
Staszic proponowal oddzielenie teologii od edukacji publicznej , uwazal ze w
Polsce powinny istniec tylko szkoly rycerskie .
Drugim obok Staszica wybitnym pisarzem
politycznym obozu postepu i reform byl Hugo Kollataj . W okresie Sejmu
Czteroletniego nalezal do najczynniejszych dzialaczy stronnictwa patriotycznego
i wspoltworcow reformy uwienczonej Konstytucja 3 maja . Wokol niego i pod jego
przywodztwem skupila sie grupa radykalnych pisarzy zwana Kuznica Kollatajowska
, ktora odegrala duza role w urabianiu postepowej opinii publicznej . Kollataj
byl rowniez aktywnym dzialaczem Komisji Edukacji Narodowej powolanej po I
rozbiorze Polski . Reformy wprowadzone przez KEN byly dalszym ciagiem reform
Stanislawa Konarskiego . W miejsce laciny wprowadzono jezyk polski , do
programu nauczania wprowadzono przedmioty przyrodnicze , fizyke , chemie . KEN
odebrala szkoly kosciolowi i otoczyla je opieka panstowa . Zajela sie rowniez
sprawa wychowania dzieci chlopskich i mieszczanskich ( szkoly ludowe ) , szkoly
elementarne byly przeznaczone dla chlopcow i dla dziewczat , uczono w nich
pisania , czytania , rachunkow i katechizmu . KEN reformowala szkolnictwo nie
tylko szkol elementarnych , ale i wyzszych uczelni min. Akademii Krakowskiej i
Akademii
Wilenskiej . W 1779 roku KEN powolala Towarzystwo do Ksiag Elementarnych ,
ktorego zadaniem bylo opracowanie podrecznikow . KEN odegrala wielka role w
walce o jezyk poski . Dewiza KEN byly slowa Stanislawa Staszica : " Takie
beda Rzeczypospolite , jakie ich mlodziezy wychowanie ".
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach