Literackie wzorce osobowe średniowiecza; omów odwołując się do odpowiednich utworów
Średniowiecze jest to epoka, która trwała od V do XV w. Na epoce średniowiecza mocno odcisnął swoje piętno Kościół, pragnący wpływać na wszelkie dziedziny życia, także kulturę i literaturę. Średniowiecze to okres literatury przede wszystkim religijnej, poświęconej prawom boskim - tę dominacje Boga nad życiem człowieka nazywa się teocentryzmem (Bóg w centrum świata). Kultura średniowiecza, choć wielonurtowa, stanowiła kulturę uniwersalną, ogólnoeuropejską – spoiwem była łacina, język liturgii i literatury, a także ówczesnej nauki. W średniowieczu rolę filozofii przejęła scholastyka (wiedza szkolna), która zajmowała się rozumowym udowadnianiem prawd objawionych w Biblii. Posługiwano się przy tym zasadami logicznymi, przejętymi od Arystotelesa. Głównym przedmiotem scholastyki była teologia, czyli wiedza o naturze Boga i regułach wiary, zatem średniowiecze filozoficznie polegało na dociekaniu spraw boskich. Pierwszym wielkim myślicielem, który wpłynął na średniowieczną teologię, był św. Augustyn, jeden z Ojców Kościoła. Jego poglądy – czyli augustynizm – zakładały, że Bóg jest pełnią bytu i podstawa istnienia wszystkich rzeczy. Świat jako dzieło Boga jest dobry, ale zło, które polega na braku dobra, wynika z działania wolnych istot. Człowiek to istota usadowiona na niejasnym miejscu w hierarchii bytów, gdzieś między zwierzętami a aniołami. To wizja człowieka niepewnego swego statusu, dramatycznie rozdartego między cielesnością a duchowością, a dobrem i złem, zdanego na łup pokus. Augustynizmowi przeciwstawiał się tomizm, którego twórca był św. Tomasz z Akwinu. Jego wizja człowieka jest znacznie bardziej harmonijna, miejsce istoty ludzkiej w hierarchii bytów jest jej naturalnie przeznaczone i celowe. Człowiek winien wypełniać to, co mu los wyznaczył, kierować się w życiu cnota a wystrzegać się grzechu i upadku. Literatura tego okresu jest wyraźnie parenetyczna, dydaktyczna i moralizatorska. Pisarze tworzą, ukazują postacie godne naśladowania, dają ludziom wskazówki jak mają żyć. Postawy uważane w epoce średniowiecza za godne naśladowania to:
- mnich asceta
- idealny rycerz
- chrześcijański władca.
Do popularyzowania postawy W postępowaniu tych postaci szczególnie godne pochwały są: rezygnacja z dóbr doczesnych, poświęcenie służbie Bożej, obrona wiary i kraju. Wszystkie trzy postacie są pobożne i miłują bliźnich. Często w utworach średniowiecznych pojawia się myśl o śmierci, pouczenie jak się do niej przygotować, by nie bać się jej w chwili nadejścia.
Mnicha ascetę poznajemy z utworów „Legenda o św. Aleksym” i „Kwiatki św. Franciszka”. Św. Franciszek był typem świętości, która spełniała się w połączeniu wyrzeczenia się dóbr materialnych z miłością świata i ludzi. Zwierzęta i wszelkie stworzenia są traktowane jak mniejsi bracia. Służenie Bogu i ludziom przepełnia św. Franciszka radością, dobrocią.
Idealny rycerz to bohater francuskiej słynnej chanson de geste pt. „Pieśń o Rolandzie”. Pieśń ta ukazuje wizerunek dzielnego rycerza chrześcijańskiego, który zawsze na pierwszym miejscu stawia Boga, później ojczyznę, króla, rycerski honor. Roland lubi walczyć, stara się robić to jak najlepiej, by się w niej zasłużyć i zdobyć sławę. Wierzy, że dzięki walce z Saracenami osiągnie zbawienie wieczne. Broniąc wiary i ojczyzny z pełnym przekonaniem składa swoje życie w ofierze. Odznacza się dużą odwagą, męstwem, zręcznością w walce. Chwila jego śmierci jest wzniosła (apoteoza), przypomina swoisty rytuał. Roland żałuje z a grzechy, po czym ofiarowuje Bogu swą rękawicę – zwraca Bogu jego lenno, czyli życie. Duszę bohatera niosą do raju aniołowie.
Idealny władca: Postacie władców występują we wszystkich utworach z gatunku eposów rycerskich. Są to: król Artur z „Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu”, król Karol z „Pieśni o Rolandzie” czy król Marek z „Dziejów Tristana i Izoldy”. W literaturze polskiej idealnego władcę, czyli Bolesława Chrobrego, przedstawił Gall Anonim. Ukazał go jako sprawiedliwego, choć surowego przywódcę narodu, który troszczy się o każdego poddanego i pragnął zjednoczyć państwo. Posiadał takie cechy jak: męstwo, pobożność, mądrość. W chwili swojej śmierci król przepowiada smutne losy kraju i niepokoju się o jego przyszłość. Za panowania Chrobrego Polska przeżywał szczyt swej potęgi, prawdziwie złoty wiek. Król został przez Galla przedstawiony jako ojciec narodu, troskliwy i kochający, nawet na łożu śmierci niepokoi się o przyszłość Polski. Księciem, którego życiową misją jest odrodzenie potęgi i chwały Polski, okazuje się Bolesław Krzywousty, zwycięski wódz oraz bohaterski obrońca ojczyzny przed niemieckim najazdem - jest zatem godnym spadkobierca pierwszego, wielkiego Bolesława.
Wszystkie przedstawione wzorce osobowe mają ze sobą wiele wspólnego przede wszystkim chcą służyć Bogu albo przynajmniej kierować się zasadami, prawami boskimi, maja na uwadze dobro ojczyzny, odznaczają się męstwem, odwagą. Szkoda, że w dzisiejszych czasach jest mało ludzi, którzy naprawdę mają na uwadze dobro drugiego człowieka.
Są to bohaterowie utworów parenetycznych, a pareneza to zachęcenie pouczenie, ideał proponowany przez literaturę danej epoki jako utwór do naśladowania, którego cechy i czyny są nienaganne.
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach