Przedstawienie jednoznacznej definicji leasingu jest niezwykle trudne, gdyż jego istota może różnić się w zależności od tego, z jakiej perspektywy jest rozpatrywana. Z punktu widzenia ekonomicznego, leasing, zwłaszcza tzw. leasing finansowy, można określić jako metodę finansowania inwestycji. Decyzje dotyczące leasingu są zatem decyzjami kształtującymi strukturę kapitału firmy. Oznacza to, że podejmujący te decyzje nie rozważają zasadności pozyskania danych zasobów; decydują natomiast o tym, w jaki sposób zasoby te mają być sfinansowane. Punktem odniesienia do oceny leasingu jest z reguły wariant polegający na zakupie danego dobra, najczęściej finansowanego kapitałem obcym (kredytem).
W teorii i praktyce gospodarczej wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje leasingu: leasing finansowy (kapitałowy) oraz leasing operacyjny. Cechami wyróżniającymi te dwa rodzaje umów leasingowych są:
Okres, na który zawierana jest umowa leasingowa,
Sposób rozłożenia ryzyka związanego z przedmiotem leasingu,
Sposób finansowania kosztów funkcjonowania (konserwacji, naprawy, podatki, ubezpieczenie) przedmiotu leasingu,
Możliwość odstąpienia leasingobiorcy od umowy leasingowej.
Leasing finansowy polega na udostępnieniu korzystającemu dobra inwestycyjnego do użytkowania i ewentualnie pobieraniu pożytków na określony czas, na ogół zbliżony do okresu jego gospodarczej przydatności, tzn. okresu, w którym istnieje wysokie prawdopodobieństwo technicznej sprawności dobra oraz możliwości jego wykorzystania w działalności gospodarczej przynoszącej zysk. Oznacza to w praktyce, że opłaty ponoszone przez korzystającego w okresie trwania umowy pokrywają całkowite koszty leasingodawcy oraz zapewniają określony zysk.
Istotną cechą leasingu finansowego jest również to, że korzystający ponosi pełne ryzyko związane z udostępnianym dobrem, pokrywa koszty jego utrzymania i ubezpieczenia oraz pokrywa wszelkie podatki i inne opłaty.
W przypadku leasingu finansowego korzystający nie ma możliwości odstąpienia od umowy przed upływem okresu, na który została zawarta, chyba że zapłaci firmie leasingowej odpowiednie odszkodowanie.
Środki trwałe stanowiące przedmiot leasingu mogą różnić się istotnie pod względem swej wartości, co powoduje konieczność stosowania zróżnicowanych metod i technik finansowania transakcji leasingowych. O ile w przypadku dóbr o relatywnie niewielkiej wartości, finansowanie to może zapewnić przedsiębiorstwo leasingowe, o tyle w przypadku dóbr o dużej wartości (statki, kompletne linie produkcyjne, samoloty itp.) z reguły zachodzi konieczność refinansowania transakcji. Obok leasingodawcy i korzystającego występuje także podmiot refinansujący, najczęściej bank, który udziela leasingodawcy kredytu pieniężnego pokrywającego w całości lub części nakłady na nabycie dobra będącego przedmiotem leasingu. Kredyt ten jest z reguły zabezpieczony prawem rzeczowym na przedmiocie leasingu (np. zastawem). Leasingodawca przynosi także na bank większą część wierzytelności wynikającej z umowy leasingowej, co stanowi dodatkową formę zabezpieczenia kredytu bankowego.
Leasing finansowy charakteryzujący się powyższymi cechami można określić mianem leasingu bezpośredniego. W praktyce występuje inna jego odmiana zwana leasingiem zwrotnym. Polega ona na tym, że leasingodawca nabywa określone dobro od przyszłego leasingobiorcy, a następnie udostępnia mu je na warunkach umowy leasingowej. Tego rodzaju transakcja leasingowa jest w istocie rzeczy szczególną metodą poprawy płynności finansowej leasingobiorcy. Sprzedając określone dobra rzeczowe przedsiębiorstwu leasingowemu, a następnie zawierając umowę leasingową leasingobiorca uzyskuje bowiem strumień gotówki, którą można wykorzystać na inne cele, zachowując zarazem prawo do korzystania z dobra będącego przedmiotem transakcji.
Drugą zasadniczą formą leasingu jest tzw. leasing bieżący (zwany także operacyjnym), który charakteryzuje się znacznie krótszym (z reguły do trzech lat) okresem umowy leasingowej. Jest on zatem formą zaspokojenia przejściowego, zwiększonego zapotrzebowania producentów na określone dobra produkcyjne, wynikające np. z sezonowego charakteru produkcji. Krótki okres umowy leasingowej w tym przypadku oznacza, że prawie zawsze okres ten jest krótszy niż okres technicznej i ekonomicznej przydatności udostępnionego dobra, a zatem i opłaty leasingowe nie mogą w pełni pokrywać kosztów jego zakupu, ewentualnego kredytowania oraz zysku firmy leasingowej. Tak więc niemal zawsze, dla uzyskania zwrotu nakładów poniesionych przez firmę leasingową, zachodzi konieczność zawarcia kolejnej umowy z dotychczasowym korzystającym, umowy z innym korzystającym lub też sprzedaży dobra.
W przypadku leasingu operacyjnego udostępniający z reguły ponosi pełne koszty związane z utrzymaniem, naprawami i ubezpieczeniem udostępnianej rzeczy oraz płaci przewidziane prawem podatki.
W praktyce ten typ leasingu daje leasingobiorcy prawo odstąpienia od umowy leasingowej przed upływem okresu, na który została zawarta. Jest to szczególnie istotna cecha, umożliwiająca korzystającemu zrezygnowanie z użytkowania dobra, jeżeli na skutek postępu technicznego staje się ono przestarzałe lub też, gdy nie jest ono w pełni wykorzystane na skutek spadku popytu na wyroby produkowane za jego pomocą. Ta cecha leasingu operacyjnego powoduje, że ryzyko związane z przedmiotem leasingu niemal w całości obciąża leasingodawcę.
Ocena z punktu widzenia leasingobiorcy.
Podejmowane w przedsiębiorstwach decyzje dotyczące leasingu, podobnie jak wszelkie inne decyzje, muszą spełniać kryteria efektywności. Zawarcie transakcji leasingowej winno być zatem poprzedzone odpowiednim rachunkiem efektywności.
Zróżnicowany i na ogół skomplikowany charakter umów leasingowych powoduje, że ocena ich ekonomicznej efektywności jest szczególnie trudna. Nie wnikając jednak w skomplikowane kwestie szczegółowe można zauważyć, że leasing jest w istocie rzeczy specyficzną formą finansowania przedsiębiorstw; stanowi alternatywę dla finansowania kapitałem własnym lub klasycznie rozumianym długiem (np. kredytem bankowym). Warto jednak zauważyć, że zarówno w rozważaniach teoretycznych, jak i w praktyce, punktem odniesienia do oceny efektywności leasingu jest alternatywny koszt finansowania zakupu leasingowego urządzenia przez użytkownika długiem.
Tak rozumiana ocena ekonomicznej efektywności leasingu polega na porównaniu teraźniejszej wartości kosztów ponoszonych przez użytkownika urządzenia w przypadku zakupu finansowanego kredytem oraz leasingu. Leasing będzie korzystny wtedy, gdy teraźniejsza wartość netto kosztów leasingu będzie niższa niż teraźniejsza wartość zakupu finansowego kredytem.
Sposób przeprowadzania oraz wyniki oceny ekonomicznej efektywności leasingu uzależnione są także od obowiązujących przepisów podatkowych oraz przepisów z zakresu rachunkowości. Na przykład, zgodnie z przepisami regulującymi zasady sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw, przedmiot leasingu może być zaliczony do majątku leasingodawcy lub leasingobiorcy, co w konsekwencji powoduje, że odpisy amortyzacyjne są dokonywane przez jedną lub drugą stronę kontraktu. Pomińmy jednak w tym miejscu możliwość wystąpienia różnych rozwiązań w tym zakresie i przyjmijmy, że przedmiot leasingu stanowi składnik majątku leasingodawcy, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Uwzględniając powyższe założenia, a mianowicie, że leasing jest alternatywą dla finansowania kredytowego oraz że odpisy amortyzacyjne są dokonywane przez leasingodawcę, przeanalizujmy efektywność leasingu na podstawie prostego przykładu liczbowego.
Przykład.
Załóżmy, że kierownictwo przedsiębiorstwa pojęło decyzję o zwiększeniu posiadanych zdolności produkcyjnych, co wymaga zainstalowania dodatkowego urządzenia produkcyjnego. Istnieją możliwości zarówno zakupu tego urządzenia, jak też jego pozyskania na warunkach umowy leasingowej. Podstawowe parametry niezbędne do dokonania oceny efektywności obu wariantów kształtują się następująco:
Cena zakupu urządzenia wynosi 1 mln zł,
Okres amortyzacji tego urządzenia wynosi 5 lat,
Okres leasingu pokrywa się z okresem amortyzowania, wynosi zatem również 5 lat,
Przewidywana wartość likwidacyjna urządzenia wynosi 50000 zł,
Przedsiębiorstwa są opodatkowane podatkiem dochodowym według stawki liniowej wynoszącej 40%,
Roczna opłata leasingowa wynosi 400000zł,
Koszty eksploatacyjne (konserwacje, remonty, ubezpieczenie itp.) wynoszące 50000zł rocznie ponosi leasingodawca,
Przedsiębiorstwo może zaciągać kredyt bankowy na zakup urządzenia oprocentowany w wysokości 25% w skali rocznej.
Opierając się na powyższych założeniach możemy sporządzić tablicę przepływów finansowych, które zostaną uruchomione w wyniku zakupu urządzenia finansowanego kredytem bankowym oraz przepływów finansowych będących konsekwencją zawarcia umowy leasingowej. Zestawienie tych przepływów w przypadku kredytu zawiera tablica 1, natomiast w przypadku leasingu tablica 2.
Tablica 1
Przepływy finansowe w przypadku zakupu finansowanego kredytem (w tys. zł)
Wyszczególnienie Rok 0 Rok 1 Rok 2 Rok 3 Rok 4 Rok5
Cena zakupu urządzenia (1000000) - - - - -
Amortyzacja (200000) (200000) (200000) (200000) (200000)
Koszty eksploatacji (50000) (50000) (50000) (50000) (50000)
Oszczędności podatkowe z tytułu amortyzacji 80000 80000 80000 80000 80000
Oszczędność podatkowa z tytułu kosztów eksploatacji 20000 20000 20000 20000 20000
Wartość likwidacyjna 50000
Podatek dochodowy od wartości likwidacyjnej (20000)
Wartość likwidacyjna netto 30000
Przepływy pieniężne netto (1000000) 50000 50000 50000 50000 80000
Tablica 2
Przepływy pieniężne związane z leasingiem (w tys. zł)
Wyszczególnienie Rok 1 Rok 2 Rok 3 Rok 4 Rok 5
Opłata leasingowa (400000) (400000) (400000) (400000) (400000)
Oszczędności podatkowe z tytułu opłaty leasingowej 160000 160000 160000 160000 160000
Przepływy finansowe netto (240000) (240000) (240000) (240000) (240000)
Na podstawie danych zawartych w tablicy 1 możemy obliczyć teraźniejszą wartość wydatków przedsiębiorstwa w przypadku finansowania za pomocą kredytu, który wynosi (817480) zł.
Teraźniejsza wartość netto wydatków związanych z leasingiem wynosi z kolei (804520)zł.
Do dokonania ostatecznej oceny efektywności leasingu niezbędne jest obliczenie teraźniejszej wartości netto, którą wyznacza następujące równanie:
NPV (leasing) = PV(leasing) – PV(kredyt)
W rozpatrywanym przykładzie
NPV(leasing) = - 804520 zł - ( - 817480 zł) = 12960 zł.
Uwzględniając wyniki powyższych obliczeń można zatem stwierdzić, że leasing jest korzystniejszy niż finansowany kredytem bankowym zakup urządzenia produkcyjnego, skala zaś tej korzyści wyznaczona jest różnicą pomiędzy teraźniejszą wartością wydatków związanych z leasingiem a teraźniejszą wartością wydatków związanych z zakupem finansowanym kredytem bankowym. Wynosząca 12960zł różnica stanowi teraźniejszą wartość netto (NPV) leasingu.
Przedstawiony wyżej przykład może budzić pewne wątpliwości, w związku z czym wymaga dodatkowego komentarza. W komentarzu tym chcę zwrócić uwagę na trzy kwestie.
Po pierwsze, dokonanie poprawnej oceny efektywności leasingu wymaga prawidłowego zestawienia przepływów finansowych. W analizowanym tu przypadku należy przede wszystkim dążyć do tego, aby:
Do rachunku były przyjęte tylko te dochody i wydatki, które są bezpośrednio związane z rozpatrywanymi wariantami lub też, inaczej mówiąc, które powstaną wtedy, gdy przyjęty zostanie jeden lub drugi wariant,
W rachunku uwzględnione zostały odpowiednio koszty utraconych możliwości.
W przedstawionym przykładzie elementami uwzględnianymi w rachunku dla wariantu polegające na zakupie dobra są:
Koszty zakupu urządzenia, które będzie musiał ponieść użytkownik wybierając ten wariant,
Koszty związane z eksploatacją urządzenia, które w przypadku leasingu są ponoszone przez leasingodawcę; ponieważ koszty te będą zmniejszać podstawę opodatkowania użytkownika, więc do rachunku powinna być przyjęta oszczędność podatkowa, jako dochód użytkownika,
Oszczędności podatkowe, które uzyska użytkownik z tytułu naliczania amortyzacji użytkowanych obiektów,
Przewidywane dochody ze sprzedaży urządzenia na koniec okresu eksploatacji, pomniejszone o kwotę podatku dochodowego, który użytkownik musiałby zapłacić, gdyby sprzedał na koniec okresu obliczeniowego urządzenie według przewidywanych cen.
Reasumując możemy stwierdzić, że w przypadku zakupu użytkownik urządzenia poniesie na początku wydatek równy kosztom jego zakupu, a następnie osiągnie dochody w formie niezapłaconego podatku, którego podstawa naliczania zostanie pomniejszona o koszty amortyzacji i eksploatacji oraz dochody netto (po opodatkowaniu) ze sprzedaży urządzenia na koniec okresu eksploatacji.
Z kolei w wariancie polegającym na leasingu w rachunku uwzględniane są koszty opłaty leasingowej pomniejszone o kwotę oszczędności podatkowej, którą uzyska leasingobiorca decydując się na ten wariant.
Po drugie, poprawność rachunku uzależniona jest od doboru właściwej stopy dyskontowej przyjmowanej w rachunku teraźniejszej wartości rozpatrywanych wariantów. W tym przypadku zachodzi konieczność udzielenia odpowiedzi na dwa pytania: czy stopa dyskontowa powinna być jednakowa dla obydwu wariantów (leasingu i zakupu sfinansowanego kredytem) oraz jaki powinien być jej poziom?.
Odpowiedź na pierwsze pytanie jest stosunkowo prosta. Ponieważ dyskontowane strumienie charakteryzują się wysokim i takim samym stopniem pewności, więc powinny być dyskontowane za pomocą takiej samej stopy dyskontowej.
Jeżeli chodzi o drugie pytanie to dwa strumienie pieniężne dyskontowane są za pomocą takiej samej stopy, to jej poziom nie ma znaczenia dla ostatecznych wyników. W literaturze przedmiotu przyjmuje się jednak, że właściwą stopą dyskontową jest w tym przypadku efektywna stopa oprocentowania kredytu, czyli nominalna stopa procentowa pomnożona przez stopę podatku dochodowego.
Po trzecie, jakkolwiek zakładamy, że alternatywą dla leasingu jest finansowanie kredytem bankowym, to w rachunku nie ujmujemy kosztów obsługi tego kredytu. Wynika to stąd, że teraźniejsza wartość strumienia wydatków pieniężnych związanych z obsługą kredytu jest z założenia równa kwocie tego kredytu. Jeżeli równość ta nie zachodziłaby, na przykład teraźniejsza wartość strumienia wydatków związanych z obsługą kredytu byłaby niższa od tej kwoty, to kredytobiorca mógłby zwiększyć wielkość posiadanego majątku zaciągając kredyt i inwestując uzyskane środki. Jeżeli natomiast zachodziłaby sytuacja odwrotna, to kredytobiorcy nie byliby skłonni zaciągać kredytu, z którym związane byłby wydatki o wyższej teraźniejszej wartości niż kwota zaciągniętego kredytu. W rozpatrywanym przykładzie kwota 1000000 zł, równa wartości nabywanego urządzenia, została ujęta w rachunku jako wydatek ponoszony na początku okresu obliczeniowego. Moglibyśmy w prawdzie ująć w zestawieniu strumień wydatków związanych z obsługą kredytu, komplikowałoby to jednak niepotrzebnie rachunek nie zmieniając jego wyników.
Omówiona wyżej metoda oceny ekonomicznej efektywności leasingu jest zasadniczo rzecz biorąc wystarczająca do podjęcia prawidłowej decyzji. W praktyce jednak można wykorzystać także nieco inne podejścia.
Jedną z możliwych metod oceny efektywności leasingu jest metoda wewnętrznej stopy procentowej. W przypadku oceny za pomocą tej metody leasing będzie efektywny, jeżeli wewnętrzna stopa procentowa będzie niższa niż efektywna stopa oprocentowania długu. Przyjmując z powyższych przykładów, że efektywna stopa oprocentowania długu wynosi 15%, leasing będzie efektywny wtedy, gdy wewnętrzna stopa procentowa, którą można interpretować jako koszt finansowania wariantu polegającego na leasingu, będzie niższa. Poprawność wyników rachunku będzie w decydującym stopniu uzależniona od poprawności szacunku strumieni pieniężnych przychodów i wydatków związanych z leasingiem. Prześledźmy zatem sposób sporządzania tych strumieni wykorzystując dane z rozpatrywanego przykładu.
W przypadku leasingu przedsiębiorstwo nie wyda na początek okresu kwoty 1000000 zł, co winno być ujęte jako przychód w okresie to.
Przedsiębiorstwo będzie musiało w czasie trwania kolejnych pięciu lat ponosić opłaty na rzecz leasingodawcy w wysokości 400000 zł. Do rachunku jako koszt przyjmujemy jednak tylko kwotę 240000 zł (jest to koszt leasingu po odliczeniu oszczędności podatkowej).
W przypadku leasingu przedsiębiorstwo nie będzie dokonywać odpisów amortyzacyjnych, w związku z czym zapłaci wyższy podatek dochodowy lub też nie zmniejszy podstawy opodatkowania o kwotę amortyzacji, będzie zatem musiało zapłacić wyższy podatek wynikający z kwoty amortyzacji oraz stawki podatku dochodowego. W rozpatrywanym przykładzie roczna kwota amortyzacji wynosi 200000 zł, a zatem kwota nie uzyskanej oszczędności podatkowej będzie wynosić 80000 zł rocznie.
Korzystając z urządzenia na warunkach leasingu przedsiębiorstwo nie będzie ponosić kosztów eksploatacyjnych (koszty te pokrywa leasingodawca), a zatem zaoszczędzi kwotę wynoszącą 30000zł po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Ostatnim elementem, który winien być uwzględniony w rachunku, jest wartość likwidacyjna obiektu. Przy wariancie polegającym na zakupie urządzenia, przedsiębiorstwo uzyskałoby dochód sprzedając je na koniec okresu obliczeniowego według wartości likwidacyjnej. W rozpatrywanym przykładzie wartość ta wynosi 50000 zł, a po uwzględnieniu kwoty podatku dochodowego, który przedsiębiorstwo musiałoby zapłacić sprzedając w pełni zamortyzowane urządzenie, 30000 zł.
Zestawienie omówionych wyżej pozycji zawiera tablica 3.
Wyszczególnienie Rok 0 Rok 1 Rok 2 Rok 3 Rok 4 Rok 5
Wartość urządzenia 1000000 - - - - -
Koszty opłaty leasingowej po opodatkowaniu (240000) (240000) (240000) (240000) (240000)
Kwota oszczędności podatkowej z tytułu amortyzacji (80000) (80000) (80000) (80000) (80000)
Koszty eksploatacji po uwzględnieniu podatku dochodowego 30000 30000 30000 30000 30000
Wartość likwidacyjna po opodatkowaniu (30000)
Przepływy pieniężne netto 1000000 (290000) (290000) (290000) (290000) (320000)
LITERATURA:
„Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii” – Jan Czekaj, Zbigniew Dresler
„Finanse przedsiębiorstwa” – Danuta Krzemińska
„Podstawy zarzązania finansami 1i 2” – Eugene F. Brigham – Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne
Adam Mickiewicz "Dziady część III"