Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego

Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego

• Mickiewicz Adam •

• Paryż • 1832 •

Poeta opublikował Księgi bezimiennie w formie książeczki do nabożeństwa, bezpłatnie rozdawanej emigrantom. Na utwór składają

się: pisane rytmiczną prozą stylizowaną na biblijne wersety Księgi narodu polskiego od początku świata aż do umęczenia narodu

polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego, oraz dwa teksty nawiązujące do poetyki tekstów kościelnych – krótka Modlitwa

pielgrzyma i Litania pielgrzymska.

Księgi narodu przynoszą syntetyczny i poetycki wykład historii politycznej Europy oraz manifest romantycznego mesjanizmu.

Prawem człowieka i świata jest Wolność. Jej stwórcą i zarazem gwarantem jest Bóg. Pomiędzy wiarą i Wolnością istnieje zatem

znak równości. Historia Europy, rodząca rozmaite formy bałwochwalstwa, to historia postępującego zniewolenia. Po raz pierwszy

ludy popadły w niewolę, niewolę imperium rzymskiego, na skutek składania krwawych ofiar na cześć bałwanów i wojen o nie

prowadzonych. W mrokach zniewolenia pojawił się jednak Chrystus głoszący braterstwo i równość wszystkich ludzi. Rzecznicy

imperatora umęczyli go i zabili. Lecz Chrystus powstał z grobu, a wszyscy ci, którzy uwierzyli w niego, stali się na powrót jednym

narodem (chrześcijańskim) i zapanowała na świecie Wolność. Królowie wszak, zatrwożeni o władzę, zniszczyli tę jedność i

skłócili ludzi w imię nowych bożków (narodowego interesu i dominacji, przewagi ekonomicznej i dobrobytu), i Wolność umarła w

Europie. Ostatniemu tylko jej rzecznikowi, człowiekowi prawdziwej wiary, Bóg dozwolił ją ocalić: Kolumbowi, odkrywcy Ameryki,

która „stała się ziemią wolności, ziemia świętą”. W Europie tymczasem rodziły się nowe bałwany (ideologia polityczej równowagi i

politycznego zaokrąglania); doszły one do wrogiego Wolności maksimum za panowania trzech despotów: Fryderyka Wielkiego,

Katarzyny II i Marii Teresy. Szatańska ta trójca wymyśliła nowego bałwana, najobrzydliwszego ze wszystkich: interes (polityczny).

W imię tego interesu uśmiercono jedyny naród, który w zniewolonej Europie czcił prawdziwego Boga i realizował Wolność.

Umęczony i złożony do grobu, naród polski nie umarł jednak: zmartwychwstanie, jak niegdyś Chrystus, i przyniesie

chrześcijańskiemu światu pokój. Nie umarł i zmartwychwstanie – ponieważ żyje jego dusza, pielgrzymstwo polskie. Określeniu

jego zadań poświęcone są Księgi pielgrzymstwa polskiego.

Ponad politycznymi ambicjami i podziałami, emigracyjnymi kłótniami i swarami kreśli Mickiewicz wielką idealistyczną wizję

wspólnoty emigrantów, opartej na wierze i nadziei, na miłości ojczyzny i na gotowości do poświęceń, na duchowym braterstwie i

na przywiązaniu do wartości chrześcijańskich, ewangelicznych. W Europie hołdującej materii i interesowi, zniewolonej i martwej,

są polscy emigranci – wielki to ciężar, ale i wielka szansa – apostołami, którzy widomie, swoim losem objawiają światu

konsekwencje braku ojczyzny i przed którymi jednocześnie stoi zadanie odzyskania jej i przywrócenia prawdziwej wolności i

duchowego braterstwa wszystkich ludów. Stylizowane na nową ewangelię, operujące licznymi naukami i przypowieściami (np. o

okrętach i statku rybackim, o gospodarzu głupim i gospodarzu rozumnym, o gajowym, zbójcy i Żydach, o podróżnych w wilczej

jamie), są Księgi pielgrzymstwa skierowanym do emigrantów, a poprzez nich do całej Europy wezwaniem, które wyrasta z

przekonania o konieczności przebudowy świata i z wiary w możliwość tej przebudowy, z przekonania poety, że najważniejsze są

wartości, które nazywa on chrześcijańskimi, a które są przecież także uniwersalnymi i zasadniczymi (miłość, wolność, wspólnota

wolnych ludzi, solidarność z cierpiącymi).