Kreacjonizm czyli poszukiwanie nowych form wypowiedzi w prozie polskiej i obcej XX wieku

"Sklepy cynamonowe" Brunona Schulza

- konwencja mitów i symboli: sklepy cynamonowe - symbol poszukiwanego szczęścia, egzotyki i niedoścignionego pragnienia, epoki, która odeszła; ojciec - ptak; Adela - bóstwo zniszczenia,

- przedstawienie rzeczywistości jako baśni - subiektywność odbioru każdego elementu, połączonego podświadomie z przeżyciami z okresu dzieciństwa (archetypy); dziecinne wyobrażenia o nim; zapis uczuć jednostki związanych z elementem rzeczywistości,

- asocjacyjność metafor,

- synestezja - połączenie doznań zmysłowych z obrazami tworzonymi przez umysł,

- wprowadzenie do utworu rzeczy i zjawisk nadrealnych jako przykładu możliwych do wychwycenia przez każdego człowieka, kierującego się indywidualizmem,

- odwrócenie hierarchii wartości - najważniejsze jest spontaniczne reagowanie na wydarzenia,

- kreacjonizm jest podkreśleniem zdążania autora do zachowania tożsamości, indywidualizmu, a także własnego przetworzenia rzeczywistości,

- zastosowanie groteski lirycznej dla oddania niepowtarzalności i “dziwności" nastroju,

- odrzucenie mimetyzmu jako uniwersalnego spojrzenia twórcy na świat,

- rezygnacja z ciągłości fabuły - czasoprzestrzeń konstruowana według uznania odbiorcy.

"Ferdydurke" Witolda Gombrowicza

- motyw “zdziecinnienia" bohatera - podobnie jak w "Sklepach cynamonowych",

- postaci ludzkie są uosobieniem cech charakteru i umysłowości: nauczyciele, rodzina Młodziaków, rodzice uczniów, uczniowie...,

- konwencja groteski - sytuacja zagrożenia bohatera jest śmieszna, jak i przerażająca; konwencja “złego snu": wychowanie młodego pokolenia na ludzi niezdolnych do samodzielnego życia; ludzie są kukiełkami, marionetkami,

- symbole: Pupa - zdziecinnienie, Gęba - opinia u innych, której nie można zmienić, zatracenie tożsamości, Łydka - instynkty, biologizm, sprzeciw wobec unifikacji,

- schematyzm odczuwania i postępowania ludzi w mieście, na wsi i w rodzinie mieszczańskiej,

- wykreowanie postaci bliskich obłędu jako dowód nienaturalności ludzkich zachowań i nielogiczności pobudek,

- formy jako wykreowane przez ludzi nienaturalne prawidła współżycia,

- neologizmy i “archaizacja" wypowiedzi ("Słowacki wielkim poetą był").

"Szewcy" Ignacego Witkacego - TO JEST DRAMAT, ale może się przydać.

- dowolność kształtowania i odbioru świata przedstawionego (didaskalia),

- groteskowość konwencji - wszystko jest możliwe; częste zmiany akcji (np. rewolucje); zmiany stylu wypowiedzi bohaterów ; bezsens niektórych dialogów; didaskalia częścią akcji utworu,

- aluzyjność imion bohaterów,

- teoria CZYSTEJ FORMY - maksymalne zdeformowanie świata; odejście od codziennych treści; sposób na odrodzenie teatru niezaangażowanego; wywołanie niepokoju, lęku metafizycznego. Odbiorca w obliczu Tajemnicy Istnienia, którą musi zgłębić indywidualnie.

"Proces" Franza Kafki

- konwencja koszmaru sennego,

- abstrakcyjność lokalizacji czasowej i przestrzennej akcji,

- kreacja samego procesu jako wpływu cywilizacji i urzędów na pojedynczego, często zagubionego człowieka,

- proces parabolą ludzkiego losu - to nie my decydujemy o narodzinach, śmierci i samym przebiegu życia. Konieczność podporządkowania się z góry ustalonym prawom.,

- kreacja bohatera jako oskarżonego, którym może być każdy człowiek; ludzie zniszczeni są przez wieloletnie procesy, arogancja adwokata,

- otwarta kompozycja dzieła.

"Mistrz i Małgorzata" Michała Bułhakowa

- wykreowanie postaci Wolanda, Asasella, Behemota, Helli... jako interpretacji biblijnych przekazów o twórcach zła ; występują oni także w płaszczyźnie realistycznej,

- trzy przestrzenie: Moskwa, Jerozolima za czasów Chrystusa, przestrzeń fantastyczna,

- hiperbolizacja: tragedia ludzi pod wszechwładzą systemu.