Największym polskim poetą
doby renesansu był Jan Kochanowski. Wypowiadał się on na wszystkie tematy,
poruszał wiele problemów nurtujących współczesnego mu człowieka. Dowodem na to
są oczywiście jego wiersze, bardzo osobiste, z których cały czas w trakcie
lektury wyłania się podmiot liryczny, człowiek mówiący, mądry, wykształcony,
oczytany, głęboko wrażliwy i cierpiący. Można więc śmiało powiedzieć, że jego
twórczość to swoisty pamiętnik liryczny. Przemawiał jako wielki patriota
zaangażowany w życie polityczne kraju, a zarazem jako człowiek renesansu,
głosząc hasła epoki, oraz propagując humanistyczne ideały i filozofię.
Humanistyczny charakter twórczości pisarza mają zwłaszcza fraszki i pieśni.
Fraszki odznaczają się niezwykłym bogactwem tematów, znajduje w nich odbicie
renesansowy humor poety, dochodzą do głosu jego uczucia miłosne, podziw dla
przyrody, przekonanie o własnej wielkości poetyckiej, jest w nich pogodny,
wesoły, lubi się śmiać, bawić, kpi z siebie, kolegów, z księży, z przywar
ludzkich. Wiele fraszek poświęca Kochanowski rozważaniom na temat istoty Boga,
życia i człowieka. We fraszkach o charakterze filozoficznym przyjmuje on wobec
świata i ludzkich poczynań postawę obserwatora który ze stoickim spokojem
przygląda się sprzecznościom, namiętnościom, i złudzeniem właściwym każdemu
człowiekowi. Swoją postawę akcentuje pisząc we fraszkach "Niech drudzy za
łby chodzą , a ja się dziwuję" (O żywocie ludzkim).
Refleksyjno - filozoficzne fraszki Kochanowskiego wyrażają pogląd na świat i
człowieka, renesansowego poety humanisty, który dostrzega dwoistość świata;
jego przemijalność, ale i urodę. Fraszki wyrosły z bogatych doświadczeń i
przemyśleń artysty, dostrzegającego wieloaspektowość rzeczy i umiejącego ze
stoickim dystansem obserwować otaczającą go rzeczywistość, nie zapominając o
korzystaniu z przemijającego życia. Podmiot liryczny tych wierszy jest artystą
i cały czas pisząc odsłania przed nami tajniki swej duszy, jakże bogate,
niezgłębione, ale jakże ludzkie i bliskie nam, nawet po wiekach.
W pieśniach natomiast można odnaleźć ślady filozofii epikurejsko - stoickiej.
Kochanowski zaleca bowiem rozumne korzystanie z radości życia, za najważniejszy
zaś skarb uważa umiarkowanie, męstwo, cnotę, czyste sumienie. Pieśni głoszą
afirmację życia, zachęcają do zabawy i towarzyskiej biesiady, nawiązując do
zachowania równowagi duchowej tak w szczęściu, jak i w rozpaczy. Poeta głosi
zasadę "złotego środka", uważa że prawem człowieka jest dążenie do szczęścia
przez umiejętne korzystanie z radości życia. Wskazuje jednak na to aby
poprzestawać na małym, cieszyć się swym "statecznym" szczęściem,
chłodno i rozumnie znosić wszelkie zmienności losu. Wiadomo bowiem że:
"fortuna kołem się toczy", że "wszystko dziwnie plecie , na tym
tu wrednym świecie".
Jan Kochanowski od początku swej twórczości daje dowody swego patriotyzmu i
obywatelskiego zaangażowania. Z troski o kraj wypływa krytyka szlachty , która
zajęła się handlem, a nie dba o obronność państwa. Przykładem takich utworów
jest "Pieśń o spustoszeniu Podola". W pieśni tej mającej charakter
apelu do rodaków, poeta odwołuje się do napaści Tatarów na Polskę z 1575 roku w
wyniku której najeźdźcy uprowadzili około 50 tysięcy jeńców. Wyrażając rozpacz
i żal z powodu losu pohańbionych Polaków nawołuje do obrony państwa. Apeluje o
męstwo, odwagę, podniesienie wydatków na cele wojskowe: "skujmy talerze na
talary, skujmy, a żołnierzowi gotujmy". Jednocześnie przestrzega poeta
przed powtórzeniem starych błędów i krytykuje nieumiejętność wyciągania
wniosków z historii. "Pieśń o spustoszeniu Podola" wynika z głębokich
uczuć patriotycznych jakie Jan Kochanowski żywił do Rzeczypospolitej, jednak
wnioski jakie wyciąga z historii są przejmująco smutne: Polak "i przed
szkodą i po szkodzie głupi". Utworem świadczącym o postawie obywatelskiej
Kochanowskiego jest "Odprawa posłów greckich". Tragedia ta ma wymiar
ponadczasowy, traktuje o relacjach między indywidualnym prawem jednostki a
zasadami państwa oraz o odpowiedzialności obywateli za losy swojej ojczyzny,
przedstawia sytuację państwa w stanie kryzysu, szarpanego wewnętrznymi
konfliktami. Poeta w tym utworze stawia zarzuty XVI - wiecznej Polsce, piętnuje
brak praworządności oraz panujące powszechnie przekupstwo i niesprawiedliwość.
Krytykuje nieprzygotowaną do obrony ojczyzny nieodpowiedzialną młodzież,
prowadzącą hulaszczy, próżny i leniwy tryb życia. Poeta zarzuca rządzącym, iż
nad dobro państwa przedkładają własne interesy i nie potrafią przewidzieć
konsekwencji swoich decyzji. Posłów krytykuje za demagogię i prywatę, a władców
za uleganie postanowieniom Sejmu. Poeta chciał przestrzec współczesnych mu
rodaków przed błędami politycznymi, jakie mogły doprowadzić (i doprowadziły) do
upadku naszej ojczyzny. Polska była wtedy krajem jeszcze potężnym, ale już
chwiejącym się, rządzonym przez słabego monarchę, osłabianym wewnętrznymi
sporami i powoli kurczącym się w granicach.
Filozoficznym poematem, poruszającym problematykę moralną, religijną i
światopoglądową są Treny. Bezpośrednim powodem napisania Trenów była osobista
tragedia Kochanowskiego - śmierć jego ukochanej, córki - Urszuli. Te wspaniałe
wiersze cechuje głęboki realizm psychologiczny. Wyrażają one ból poety,
człowieka epoki, ojca - po śmierci ukochanego dziecka ukazują ostatecznie triumf
humanistycznych ideałów. Po długim cierpieniu, utracie wiary w cnoty i
mądrości, po zapamiętaniu się w rozpaczy i bluźnierstwie przychodzi chwila
uspokojenia i pogodzenia z losem. Nie było do tej pory utworu literackiego,
który tyle mówiłby o uczuciach człowieka, o wewnętrznym rozdarciu, o walce z
nieszczęściem, o tym jak wali się świat i jak z tego się podnieść. Uważam że
Treny Kochanowskiego są szczytowym osiągnięciem humanizmu. Tu jest wszystko, co
ludzkie. Tu jest dusza człowieka myślącego i czującego. Utwór ten pokazuje
wielkość i godność człowieka. Jest to także wspaniała, piękna poezja.
Kochanowski był wybitnym poetą, na miarę europejską. Przyczynił się do rozwoju
literatury i języka polskiego. Jego utwory cechowało bogactwo tematyczne:
ukazanie wewnętrznych przeżyć człowieka, zainteresowanie życiem codziennym i
polityką. Jego poezja była ściśle powiązana z tradycjami antycznymi, głęboko
osadzona w kulturze renesansowej europejskiego humanizmu. Jako największy
polski i słowiański poeta tego czasu nazwany został Kochanowski "ojcem
poezji polskiej".
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach