Romantyzm charakteryzował się niemałą wynalazczością w dziedzinie tworzenia i eksploatacji nowych gatunków literackich. Jako epoka zbuntowana przeciw ojcom - klasykom, odrzucał początkowo wszystkie gatunki klasyczne, a tworzył własne, lepiej wyrażające ideę epoki. I tak powstały:
> Ballada - gatunek wywodzący się z twórczości ludowej, a zatem najlepiej realizujący założenia ludowości. Fabułę i bohaterów ballad romantycy czerpali z reguły z podań ludu. Obok bohaterów realnych (często byli nimi wieśniacy) pojawiały się w balladach istoty fantastyczne (duchy, widma, rusałki itp.). Tajemniczość, irracjonalizm, dramatyczne wydarzenia - to cechy gatunku. Przykładem najlepszym jest zbiór A. Mickiewicza Ballady i romanse, który zapoczątkował romantyzm polski.
> Dramat romantyczny - gatunek uważany za najważniejszy w romantyzmie. Twórcy dramatu romantycznego odrzucili klasyczne zasady (trzech jedności, ograniczonej ilości osób na scenie, kompozycji zamkniętej) a za wzór przyjęli kompozycję dramatów Szekspira. I tak gatunek charakteryzują: synkretyzm, kompozycja otwarta, baśniowość, pomieszanie scen realistycznych i fantastycznych, zerwanie z zasadą trzech jedności, obecność bohatera romantycznego. Najważniejsze przykłady to dzieła trzech wieszczów:
Dziady A. Mickiewicza, v Kordian J. Słowackiego,
Nie-Boska komedia Z. Krasińskiego.
> Powieść poetycka - gatunek ten rozpropagował Byron, a przejęli go w Polsce czołowi twórcy romantyzmu. Powieść poetycka (zwana także poematem epickim) łączy pierwiastki epickie i liryczne. Jest to utwór ukazujący dramatyczną i tajemniczą akcję w sposób niechronologiczny (inwersja czasowa). Narrator zdarzeń ujawnia własne uczucia, główna postać to z reguły bohater byroniczny. Przykładem tego gatunku jest Giaur G. Byrona i Konrad Wallenrod A. Mickiewicza.
> Poemat dygresyjny - także uprawiał go G. Byron. Zasadą konstrukcyjną tego gatunku jest fakt, że istotniejsze od wydarzeń i bohaterów są dygresje czyli odautorskie wstawki, komentujące fabułę, odwołujące się do współczesności twórcy, podejmujące dyskusje na nurtujące go problemy. Akcja jest tu tylko pretekstem, punktem wyjścia do rozwijania dygresji. Przykładem sztandarowym romantycznego poematu dygresyjnego jest Beniowski J. Słowackiego.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"