1. Przeczytać uważnie wiersz, najlepiej kilka razy.
2. Nie wpadaj w panikę, nawet jeśli nic nie “zrozumiałeś”. To tylko pustki w głowie. Spokój i systematyczne podejście do “współpracy” z tekstem może Cię uratować.
3. Zacznij od tytułu. Zwróć uwagę czy poeta w ogóle zadał sobie trud nazwania swojego wiersza. Jeśli nie, i to przemilczenie jest znaczące, co może i powinno się wyłonić w procesie interpretacji. Jeśli tak: jaki charakter ma tytuł wiersza:
- czy jest oznajmieniem?
- czy jest pytaniem (zaproszenie do dialogu)?
- czy wraca np. refrenem w wierszu ?
4. Przyjrzyj się każdej linijce wiersza z osobna, wręcz każdemu wyrazowi. Pozwól sobie na skojarzenia, choć nie mają być całkiem dowolne. Zajmujesz się przecież interpretacją wiersza, zatem i skojarzenia powinny podporządkować się konkretnym kontekstom, które wpisane są w utwór, np.
- z czym powiążesz imiona i nazwy własne (z Mitologią, z Biblią, z historią Polski, Świata, historią literatury)?
- jak przetłumaczysz na własny język wyrazy, czy zdania, które nie są dla Ciebie zrozumiałe?
- jak wyjaśnisz na własny użytek metafory, w ogóle tropy stylistyczne w wierszu?
- jakie sformułowania poety są dla Ciebie zaskakujące; podobają Ci się lub rażą?
Skojarzenia w formie luźnych myśli, niekoniecznie gotowych zdań pracy, zapisz, żeby móc je wykorzystać w komponowaniu wypracowania maturalnego.
5. Nie przypadkiem wiersz przybrał pod piórem poety konkretną formę. Tej formy nie da się przeoczyć. Obejrzyj wzrokiem cały wiersz prześledź jego układ graficzny: Co widzisz?
- czy występuje podział na strofy?
- ile jest sylab w wersie?
- czy potrafisz nazwać stopy metryczne? (np. trochej, daktyl, itd.)
- jakie i czy w ogóle występują rymy?
Musisz dysponować wiedzą w zakresie poetyki, którą zacząłeś nabywać w szkole podstawowej. Jeśli nie pamiętasz dobrze jakie są rodzaje rymów, jakie mamy tropy stylistyczne, poszukaj w Słowniku Terminów Literackich lub poproś nauczyciela polonistę o wskazanie przystępnej lektury z zakresu poetyki na poziomie szkoły średniej.
6. Świat przedstawiony wiersza jest sumą zrobionych przez Ciebie dotychczas kroków. Utwór mówi do Ciebie, bo ktoś (lub coś) zazwyczaj w nim mówi. Skup się teraz na elementy świata przedstawionego:
- podmiot liryczny: osoba czy osoby?; ukryte w alegorycznym obrazie czy narzucający się od razu?
- czy “coś” się w wierszu dzieje? Jeśli tak, to gdzie? Co to za miejsce. Może da się na podstawie kilku słów poety namalować obraz tego miejsca. Jakich użyć by można barw, a może to miejsce jest bezbarwne?
- masz do czynienia z wydarzeniem, dialogiem, statycznym obrazem-opisem?
- uderza Cię harmonia, ład czy przeciwnie chaos, nie uporządkowanie świata przedstawionego?
Zapytaj o uczucia, które budzi w Tobie wiersz, co ważniejsze, o środki jakimi poeta wywołał te uczucia i refleksje w Tobie.
7. Z drobnych elementów odbudowałeś na swój sposób (czyli zinterpretowałeś) świat przedstawiony wiersza. Trzeba teraz wytłumaczyć sens tego świata, czyli sens utworu. A ten narzuci się sam, skoro już tak daleko zaszedłeś. Odczytanie sensu wiersza jest sprawą indywidualną ale nabierze charakteru uniwersalnego jeśli zdołasz:
- umiejscowić wiersz w kontekście całej twórczości poety, którą znasz,
- odwołać się do tradycji literackiej, w którą utwór się wpisuje (prąd literacki, gatunek),
- wydobyć związek sensu wiersza z tzw. sytuacją egzystencjalną człowieka (np. na jakie podstawowe pytania człowieka utwór odpowiada, lub czym niepokoi, lub do jakich sfer życia ludzkiego nawiązuje).
Adam Mickiewicz "Dziady część III"