Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

Istota i klasyfikacja dochodów publicznych Dochody publiczne - strumienei środków pieniężnych przeznaczone na finansowanie wydatków publicz­nych. Wydatki te związane są. z wykonywaniem zadań publicznych. Dochody publiczne obejmują wszelkie wpływy uzyskiwane przez podmioty prowadzące publiczną działalność finansową. Można je podzielić na dochody publiczne budżetowe i dochody publiczne pozabudżetowe. Pierwsze z nich to strumienie środków pieniężnych znajdujące odzwiercie­dlenie w budżecie (państwa lub samorządu). Dochody po­zabudżetowe są strumieniami środków pieniężnych nie ujętymi w budżecie, aczkolwiek mogą być z nim powiązane. Ze względu na dużą różnorodność dochodów publicznych można je kla­syfikować również przyjmując trzy następujące kryteria: • ekonomiczne, • prawne, • organizacyjne. Kryterium ekonomiczne - wskazanie źródła pochodzenia dochodów publicznych. Podstawowym źródłem pochodzenia dochodów publicznych jest produkt narodowy netto, czyli dochód narodowy danego państwa. Kryterium prawne umożliwia podział dochodów publicznych na: - przymusowe i dobrowolne, - bezzwrotne i zwrotne, - odpłatne i nieodpłatne, - zasadnicze i uboczne. Przeważając dochody przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne. Kryterium organizacyjne - podział dochodów publicznych na dochody gromadzone przez organy centralne oraz na dochody gromadzone przez organy samorządu terytorialnego. Dochody publiczne można podzielić również na pierwotne i wtórne. Pierwotne dochody publiczne powstają wskutek tego, iż ceny sprzeda­ży wytworzonych towarów i świadczonych usług są wyższe od kosztów ich wytworzenia. Pierwotne dochody publiczne powstają również w wyniku działalności kredytowej banków. Natomiast dochody będące rezultatem redystrybucji, czyli powstające z dochodu lub majątku innych podmiotów, są to dochody wtórne. W mechanizmie tworzenia dochodów publicznych istotną rolę pełni pro­dukt narodowy netto, nazywany również dochodem narodowym. Polski produkt narodowy brutto jest miarą łącznych dochodów osiąga­nych przez obywateli państwa polskiego niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Produkt narodowy brutto jest równy produk­towi krajowemu brutto powiększonemu o dochody netto uzyskiwane z tytułu własności za granicą. Podatkowe a niepodatkowe dochody publiczne Podstawowymi instrumentami prawnofinansowymi w zakresie dochodów publicznych są podatki, stąd przeważająca część publicznych dochodów nazywana jest publicznymi dochodami podatkowymi W klasyfikacji dochodów publicznych trzeba uwzględnić też niepodatko­we dochody publiczne. W najszerszym znaczeniu dochody te uzyskiwane są dzięki wszelkim instrumentom prawnofinansowym poza podatkami.. Uzyskiwane są zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym Klasyfikacja niepodatkowych dochodów publicznych Dochody publiczne typu niepodatkowego mogą być różnie klasyfikowa­ne w zależności od przyjętych kryteriów. Najważniejszym kryterium jest cel, dla którego owe dochody się pobiera; inne ważne kryteria to prawne formy ich występowania. Ze względu na cel pobierania niepodatkowych dochodów publicznych można je podzielić na dochody fiskalne i pozafiskalne. Pierwsze z nich pobiera się głównie w celu tworzenia publicznych zasobów pieniężnych słu­żących realizacji różnorodnych zadań przez organy państwowe i samorządo­we. Natomiast drugie pobierane są głównie po to, aby oddziaływać na róż­norodne dziedziny życia społecznego i gospodarczego. Z uwagi na prawny charakter form dochodów publicznych typu niepodat­kowego można je podzielić na dochody: - bezzwrotne i zwrotne, - odpłatne i nieodpłatne, - obowiązkowe i dobrowolne, - ogólne i indywidualne. Znaczną rolę wśród niepodatkowych dochodów publicznych odgrywają dochody bezzwrotne, ale występują też dochody zwrotne, takie jak pożyczki, kredyty czy lokaty. Dochody publiczne w przeważającym zakresie mają też charakter nieodpłatny, np. wpłaty gmin. Część z nich charakteryzuje się jednak cechą odpłatności (opłaty). Przewa­żająca część dochodów publicznych ma charakter obowiązkowy. Wśród niepodatkowych dochodów publicznych przeważają świadczenia o charakterze ogól­nym, to znaczy takie, które są spełniane według zasad ustalanych dla podmio­tów znajdujących się w sytuacji ściśle określonej przez prawo. Fundusz publiczny oznacza zasoby pieniężne i strumienie środków pieniężnych znajdujących się w dyspozycji organów publicznych, a także instytucji publiczno­prawnych. Istnieją trzy podstawowe źródła tworzenia funduszy publicznych: • podatki i opłaty, • pożyczki, • dochody z majątku publicznego. Fundusze publiczne służą finansowaniu zadań wykonywanych przez organy państwowe, samorządowe, instytucje publicznoprawne, agendy itp. Zakres niepodatkowych dochodów publicznych. W ustawie zasadniczej nie występuje w ogóle pojęcie dochodów publicz­nych ani podział owych dochodów na podatkowe i niepodatkowe. Ustawo­dawca posługuje się jedynie pojęciem podatku i daniny publicznej. Danina - oznacza wszelkie przymusowe świadczenia bezzwrotne, a zatem tym pojęciem objęte są przede wszystkim podatki, opłaty, dopłaty, a także inne świadczenia pieniężne o charakterze przymusowym i bezzwrotnym. W przepisach Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nie występuje po­dział dochodów publicznych na dochody państwowe i samorządowe. Dla ustalenia zakresu niepodatkowych dochodów publicznych istotne znaczenie ma ustawa o finansach publicznych. W świetle tej ustawy do środków publicznych zaliczamy dochody publiczne, które dzieli na dwie zasadnicze kategorie: • daniny publiczne, czyli podatki i inne świadczenia pieniężne; obowiązek ich ponoszenia na rzecz państwa wynika z odrębnych ustaw; • pozostałe dochody, a więc opłaty, dochody z mienia (w szczególności z najmu oraz z dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze, dywi­dendy od wniesionego kapitału), dochody ze sprzedaży rzeczy i praw oraz ze świadczenia usług przez jednostki sektora finansów publicznych, do­chody ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finan­sowych, spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody, jeśli są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki. Dochody publiczne znajdują odzwierciedlenie w budżecie. W rozumieniu ustawy o finansach publicznych dochodami bud­żetu państwa są: 1) podatki i opłaty, 2) cła, 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, 4) dywidendy, 5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, 6) wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów bud­żetowych oraz część zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jedno­stek budżetowych, 7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, 8) dochody z najmu i dzierżawy (oraz innych umów o podobnym charak­terze) składników majątkowych Skarbu Państwa, 9) opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, 10) odsetki od Środków na rachunkach bankowych państwowych jedno­stek budżetowych, 11) odsetki od lokat terminowych ustalonych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa, 12) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i za­granicznych, 13) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, jeśli na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów pu­blicznych, 14) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa, 15) inne dochody publiczne. Przepisy ustawy o finansach publicznych nie określają, dochodów jedno­stek organizacyjnych samorządu terytorialnego. Aktem prawnym regulującym dochody jednostek samorządu teryto­rialnego jest ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000. Docho­dy jednostek samorządu terytorialnego zostały podzielone na dochody: gminy, powiatu i województwa. Dochody gminy Wszystkim jednostkom samorzą­du terytorialnego zapewniony został udział w dochodach publicznych odpo­wiednio do przypadających im zadań. Dochodami gminy są: - wpływy z podatków (od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, od działalności gospodarczej osób fizycznych pobiera­nego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn oraz od po­siadania psów), - wpływy z opłat (skarbowej, eksploatacyjnej, lokalnych i innych), - udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wyso­kości 26,7% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy, 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowo­ści prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy, - subwencja ogólna, -dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budże­towych gminy, - dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz na inne zadania zlecone ustawami, - odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych, - dochody z majątku gminy. Oprócz wymienionych rodzajów dochodów gmin. dochodami tymi mogą być, np.: - dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy, - dotacje celowe z funduszów celowych, - spadki, zapisy i darowizny. Wśród niepodatkowych dochodów publicznych uzyskiwanych przez gminy występują, różnego rodzaju dotacje. Polegają, one na bezzwrot­nym i jednostronnym przekazaniu środków pieniężnych określonemu podmiotowi. Z reguły określony jest cel, na który owe środki są. przekazy­wane. Dochody powiatu Przepisy ustawy z dnia 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym ustalają dwa zasadnicze rodzaje dochodów powiatu, które można podzielić na stale i sporadyczne. Do dochodów stałych powiatu zalicza się: 1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, 2) subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat. 3) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez po­wiatowe służby, inspekcje i straże, 4) dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych po­wiatowych jednostek organizacyjnych, 5) dochody z majątku powiatu, 6) odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji i subwencji. Natomiast do dochodów sporadycznych powiatu można zaliczyć, np: 1) subwencję wyrównawczą z budżetu państwa, 2) dotacje z państwowych funduszów celowych. 3) spadki, zapisy i darowizny, Gospodarka finansowa powiatu jest jawna; jawność dotyczy zarówno dochodów, jak i wydatków samo- rządu powiatowego. Kontrolę gospodarki finanso­wej powiatu sprawuje regionalna izba obrachunkowa. Dochody województwa Dochodami województwa są: 1) subwencja wyrównawcza z budżetu państwa, 2) dotacje celowe z budżetu państwa i państwowych funduszy celowych na zadania wykonywane przez województwo, 3) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawar­tych z organami administracji rządowej, 4) dotacje celowe z budżetów gmin lub powiatów na zadania z zakresu tych jednostek samorządu terytorialnego wykonywane przez województwo na podstawie porozumień zawartych z organem gminy lub powiatu, 5) inne wpływy. Przepisy ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 klasyfikują dochody województwa również na dwie kategorie: 1)Stałe dochody to: 1) udziały w podatkach, 2) subwencja ogólna, . , 3) dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych województwa, 4) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania administracji rządowej wykonywane przez województwo na podstawie odrębnych przepisów, 5) dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województwa, 6) odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na ra­chunkach bankowych, 7) dochody z majątku województwa. 2)Dochody sporadyczne mogą być następujące: 1) dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych województwa, 2) dotacje z funduszów celowych, 3) spadki, zapisy i darowizny. Bankową obsługę budżetu województwa wykonuje bank wybrany przez sejmik województwa. Niepodatkowe dochody państwowe Władztwo finansowe państwa przejawia się głównie w uprawnieniu do: • ustanawiania i emitowania pieniądza, • ponoszenia wydatków przeznaczonych na wykonywanie funkcji i zadań publicznych, • ustanawiania i pobierania dochodów publicznych. Dekoncentracja finansowa - przekazywanie organom lub podmiotom środków pieniężnych służących finansowaniu zadań powie­rzonych do wykonania; ów proces przekazywania środków pieniężnych i za­dań odbywa się pod nadzorem organu reprezentującego organ publiczny. Dokonywanie wydatku publicznego odbywa się wówczas w imieniu i na rachunek podmio­tu publicznego, który przekazał środki pieniężne w celu wykonania zadań publicznych. Niepodatkowe dochody państwowe znajdują odzwierciedlenie w budże­cie państwa. Dzieli sieje na pięć kategorii: 1) wpływy z cła, 2) dochody jednostek budżetowych, 3) dywidendy i wpłaty z zysku, 4) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego, 5) inne dochody niepodatkowe. Cło jest współcześnie świadczeniem: - pieniężnym (cło jest wymierzane i pobierane w pieniądzu) , - obowiązkowym (przepisy prawa celnego nakazują zapłacenie cła), - nieodpłatnym (osoba uiszczająca cło nie uzyskuje jakiegoś świadczenia od państwa), - bezzwrotnym (raz zapłacone cło nie wraca do osoby je uiszczającej), - ogólnym( jest ustanowione w nawiązaniu do pewnych zjawisk występujących w działaniu osób bliżej nieokreślonych). Klasyfikacje ceł. Klasyfikację ceł można przeprowadzić przyjmując różne kryteria, w szczególności takie, jak: A) cel ustanowienia cła, B) sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych, C) kierunki obrotu towarowego, D) rodzaje taryfy celnej. E) traktowanie towarów pod względem celnym. Ze względu na cel ich pobierania rozróżnia się cła fiskalne i ochronne. Cła fiskalne ustanawiane są w celu tworzenia zasobów pieniężnych służących finansowaniu zadań publicznych. Cła nie mające jednoznacznie celu fiskalnego jako pierwszoplanowego zaliczane są do ceł ochronnych; ich zadaniem może być ochrona rynku wewnętrznego, ochrona produkcji krajowej, zahamowanie napływu do kraju towarów zagranicznych itd. Jednym z rodzajów ceł ochronnych jest tzw. cło prohibicyjne, którego celem jest poważne utrudnienie, a nawet uniemożliwienie importu towaru. Charakteryzuje się ono wyjątkowo wysoką stawką celną. Odmianą cła ochronnego jest tzw. cło ekspansywne, którego celem zasadniczym jest zapewnienie odpowiedniego poziomu cen na rynku krajo­wym. Nazwa tego cła pochodzi stąd, że pobudza ono ekspansję handlową i kapitałową mono­poli na rynki zagraniczne. W niektórych krajach mogą być stosowane tzw. cła wychowawcze. Ich zadaniem jest stworzenie przemy­słowi krajowemu, zwłaszcza w zakresach dopiero powstających, warunków, w których opłacalne stałoby się podjęcie czy zwiększenie produkcji bądź poprawa jej jakości. Przyjmując za kryterium klasyfikacji ceł sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych wyróżnia się: cła autonomiczne i kon­wencyjne (umowne). Cła autonomiczne ustalane są samodzielnie przez po­wołane do tego organy państwowe. Wprowadzane są. one przez uprawnione do tego organy administracji państwowej w obowiązującym trybie prawnym, z pominięciem współpracy międzynarodowej. Rada Ministrów ustanawia taryfę celną (rozporządzenie). Natomiast cła konwencyjne (umowne), będące przedmiotem umów dwustronnych i wielostronnych, są elementem stosunków międzynarodowych. Cła konwencyjne mogą mieć formę tzw. cel skonsolidowanych, czyli takich, w odniesieniu do których państwo zobowią­zuje się w umowie międzynarodowej, że ich nie podwyższy, ale zachowuje prawo do ich obniżenia. Przyjmując za kryterium klasyfikacji ceł kierunek ruchu towarów w ob­rocie międzynarodowym rozróżnia się cła przywozowe (importowe) i wywozowe (eksportowe). Cła przywozowe prowadzą z reguły do podwyż­szenia cen importowanych towarów, co zmniejsza ich konkurencyjność w stosunku do towarów krajowych, a więc korzystniej sytuuje producentów krajowych, lecz nic sprzyja konsumentom na rynku krajowym. Cło wywozowe (eksportowe) stosowane jest współcześnie w ograniczo­nym zakresie. Jego celem jest albo zahamowanie eksportu deficytowych towarów, albo przysporzenie dochodów budżetowych. Przyjmując za kryterium klasyfikacji cel rodzaj taryfy celnej, w której zawarte są stawki celne, cła można podzielić na maksymalne i mi­nimalne. Cła maksymalne stosuje się wobec tzw. krajów nietraktatowych, czyli w obrocie towarowym z krajami, którym dane państwo nie przyznało klauzuli największego uprzywilejowania. Natomiast cła minimalne stosowa­ne są wobec krajów traktatowych, czyli tych, którym przyznano wspomnianą klauzulę. Poszczególne kraje mogą być różnic traktowane pod względem celnym, mogą być dyskryminowane bądź uprzywilejowane. W związku z tym rozróżnia się cła preferencyjne i cła dyskryminacyjne. Cła dyskryminacyjne to cła ustalone na poziomie wyższym niż cła normalnie ustalone przez ten kraj. Z kolei cła preferencyjne, będące przeciwieństwem ceł dyskryminacyjnych, ustalone są na poziomie niższym niż cła normalne. Interesującym zjawiskiem było wprowadzanie taryfy celnej nie dla ochro­ny produkcji krajowej czy powiększania zasobów pieniężnych w państwie, lecz aby z cel uczynić przedmiot rokowań międzynarodowych. Tego rodzaju clą przyjęto nazywać cłami pertraktacyjnymi. Państwo ustanawiające clą w takim celu jest gotowe zrezygnować z clą w zamian za korzyści oferowane przez kontrahentów w czasie negocjacji. Cła dyskryminacyjne można podzielić na: 1) cła retorsyjne, 2) cła wyrównawcze, 3) cła antydumpingowe. Jeżeli cło stanowi rodzaj represji stosowanej wobec innego państwa z ty­tułu niekorzyści odnoszonych w wymianie towarowej, to określane jest cłem retorsyjnym (odwetowym). Zakres retorsji może być różny. Odmianę ceł odwetowych stanowią cła wyrównawcze, których celem jest niwelowanie efektu udzielonych za granicą subsydiów eksportowych. Subsydia eksportowe dzielą się na dwa zasadnicze rodzaje: • bezpośrednie, udzielane w trzech formach, mianowicie: premii proporcjo­nalnej do wielkości eksportu, zwrotu różnicy między ceną wewnętrzną (wyższą) a ceną światową (niższą) i zwrotu kosztów związanych z dzia­łalnością eksportową (akwizycja, reklama, transport ilp.): • pośrednie (ukryte), przyjmujące formę różnorodnych ulg finansowych, w tym celnych, bądź ułatwień finansowo-kredytowych. Do ceł wyrównawczych są zbliżone cła antydumpingowe. Ich celem jest przeciwdziałanie skutkom dumpingu, czyli sprzedaży towarów przez ekspor­tera poniżej kosztów produkcji bądź cen na rynku eksportera. Cła antydumpingowe niwelują korzyści osiągane ze stosowania cen dumpingowych. Taryfa celna i inne środki taryfowe Wysokość należnego cła jest iloczynem stawki celnej i wartości (ilości) przewożonego przez granicę celną towaru. Taryfa celna to na ogól usystematyzowane wyszczególnie­nie towarów (nomenklatura), podstaw wymiaru cła i stawek celnych. Pod­stawowymi składnikami taryfy celnej są nomenklatura towarowa i staw­ki celne. Najważniejszym elementem taryfy celnej jest nomenklatura towarowa (wykaz nazw towarów), która powinna być zupełna i przejrzysta. Przej­rzystość nomenklatury celnej osiąga się przez podział towarów na odpowie­dnie grupy, podgrupy, pozycje itd. Podział ten zwany jest dyferencjacją taryfy celnej. Polska taryfa celna obejmuje: • nomenklaturę towarową, • stawki celne, sposób, warunki i zakres ich stosowania, • obniżone stawki celne wynikające z umów zawartych z niektórymi kraja­mi lub grupami krajów, • preferencyjne stawki celne ustalone jednostronnie w odniesieniu do nie­których krajów, grup krajów lub regionów, • jednostki miar. Stawki konwencyjne (podstawowe) stosuje się do towarów pochodzących z krajów i regionów należących do Światowej Organizacji Handlu (WTO) oraz tych, którym Polska przyznała klauzulę największego uprzywilejowania. Stawki autonomiczne odnoszą się do towarów pochodzących z krajów, którym nie przyznano klauzuli najwyższego uprzywilejowania, jeśli stawka konwencyjna jest wyższa od określonej dla tego towaru stawki celnej autonomicznej bądź gdy stawka celna podstawowa nie została określona. Stawki preferencyjne są zgodne z przyjętymi przez Polskę zasadami preferencji. Ustanowiono dwa rodzaje stawek preferencyjnych, mianowicie dla towarów pochodzących z: 1) krajów rozwijających się (DEV); są to kraje pozaeuropejskie i regiony, w których wartość produktu krajowego brutto przypadającego na jednego mieszkańca nie przekracza wartości produktu krajowego brutto przypadają­cego na jednego mieszkańca w Polsce; 2) krajów najmniej rozwiniętych (LDC); wykaz krajów i regionów naj­mniej rozwiniętych ustalany jest corocznie na podstawie wykazu sporządza­nego przez ONZ. Stawki obniżone mają zastosowanie do niektórych towarów pochodzą­cych z: 1) państw członkowskich Unii Europejskiej, 2) państw członkowskich Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) , 3) Republiki Czeskiej i Republiki Słowackiej, 4) Republiki Węgier , 5) Republiki Słowenii, 6) Republiki Litwy, Na podstawie przepisów kodeksowych w odniesieniu do wymiany towa­rowej z zagranicą zastosowanie mają też tzw. środki taryfowe. Stosowane są one ze względu na właściwości towaru, jego przeznaczenie lub jako skutek preferencyjnych umów międzynarodowych. Środkami taryfowymi są: • zawieszenie poboru ceł, • kontyngent taryfowy, • plafon taryfowy. Zawieszenie poboru ceł jest doraźnym instrumentem polityki celnej państwa. Zasadniczo stosuje się je tylko na krótki okres. Dotyczy ono towarów o charakterze surowcowym, półproduktów, wyrobów niegotowych, maszyn inwestycyjnych. Środkiem taryfowym o dużym znaczeniu praktycznym jest również kon­tyngent taryfowy. Jest to mechanizm udzielania preferencji celnych przy im­porcie surowców i półproduktów, które nie są wytwarzane w kraju, lub dóbr inwestycyjnych niezbędnych dla określonych branż polskiej gospodarki. Istnieją dwa rodzaje kontyngentów: • gospodarcze, • traktatowe. Kontyngenty gospodarcze związane są z programami restrukturyzacyj­nymi gospodarki. Kontyngenty gospodarcze obniżają wpływy budżetowe z ceł. Jednakże racjonalna polityka w tym zakresie przynosi korzyści całej gospodarce. Polegają one przede wszystkim na wzroście importu, co pociąga za sobą zwiększenie wpływów podatko­wych.Kontyngenty gospodarcze charakteryzują, się zerową budź niską stawką celną. Podstawą wprowadzenia kontyngentów traktatowych są porozumienia międzynarodowe, których Polska jest uczestnikiem. Są to zobowiązania rzą­du polskiego lub Skarbu Państwa. Kontyngentami traktatowymi objęte są m.in. towary rolne przywożone z zagranicy. Stosuje się do nich różne stawki celne. Środki taryfowe przewidziane przepisami Kodeksu celnego stosowane są na wniosek osoby przywożącej towary, jeśli spełniają one wymogi przewi­dziane w obowiązującym prawie. Przepisy polskiego Kodeksu celnego zawierają ponadto tzw. środki po­lityki handlowej. Są one ustanawiane w ramach polityki gospodarczej pań­stwa. Zalicza się je do środków pozataryfowych. Środkami polityki handlo­wej są ograniczenia ilościowe i zakazy dotyczące przywozu i wywozu pew­nych towarów, a także środki ochrony rynku określone w odrębnych przepisach. Instytucją polskiego prawa celnego są również czasowe ograniczenia przywozu i wywozu towarów związane z obowiązkiem uzyskania od Mini­stra Gospodarki pozwolenia na wywóz lub przywóz. Dochody jednostek budżetowych. Dochody jednostek budżetowych odgrywają dość dużą rolę wśród nie­podatkowych dochodów państwowych. Dochody jednostek budżetowych pochodzą głównie z następujących dzia­łów: finanse, wymiar sprawiedliwości i prokuratura, administracja państwo­wa, gospodarka mieszkaniowa, pomoc społeczna. W zakresie administracji państwowej są to dochody z różnych tytułów, zwłaszcza z ty­tułu opłat administracyjnych, np.: koncesje telekomunikacyjne, dochody z najmu składników majątkowych, dochody uzyskane z tytułu opłat przedsiębiorstw energetycznych, dochody uzyskane z tytułu opłat konsular­nych. Należności budżetu państwa nie zawsze są skutecznie egzekwowane. Dotyczy to zwłaszcza terenowych organów administracji rządowej. Mała jest też skuteczność windykacji należności z tytułu grzywien i kar, w tym zwłaszcza mandatów karnych kredytowych. Terenowe organy administracji rządowej często nie egzekwują opłat z ty­tułu nabycia własności budynków, lokali i innych urządzeń, licząc na dobro­wolną zapłatę przez właścicieli. Niepodatkowe dochody państwowe uzyskiwane w dziale wymiaru sprawiedliwości, to opłaty sądowe, grzywny i kary wymierzane przez sądy powszechne i kolegia. Z gromadze­niem tych dochodów państwowych istnieją niekiedy trudności. Powstają pewne zaległości, które dotyczą zwłaszcza grzywien i kar. Dywidendy i wpłaty z zysku Niepodatkowymi dochodami państwowymi są również dywidendy i wpłaty z zysku. Obejmują one wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych, wpłaty z zysku jednooso­bowych spółek Skarbu Państwa oraz dywidendy od udziału Skarbu Państwa w spółkach. Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego Bank centralny wpływa na działalność banków komercyjnych przez operacje otwartego rynku, kredyt refinansowy oraz rezerwy obowiązkowe. Operacje otwartego rynku – transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych. Kupno powiększa aktywa banku centralnego i zwiększa ilość pieniędzy w obiegu. Kredyt refinansowy – jest udzielany przez bank centralny bankom komercyjnym w celu zwiększenia ich zdolności do udzielania kredytów. Rezerwy obowiązkowe – stopa rezerw ustalana przez Prezesa NBP, którą banki komercyjne mają obowiązek utrzymywać. Żródłem dochodów NBP są również odsetki od dyskonta i redyskonta weksli, ponieważ bank centralny jest również uprawniony do ich przyjmo­wania od banków. Narodowy Bank Polski jest również uprawniony ustawowo do podejmo­wania innych działań przynoszących dochody. Może emitować i sprzedawać papiery wartościowe, sprzedawać i kupować skarbowe papiery wartościowe w ope­racjach otwartego rynku oraz organizować obrót papierami wartościowymi, których jest emitentem, a także organizować obrót skarbowymi papierami wartościowymi. Pewne dochody NBP może również uzyskiwać z tytułu przyjmowania papierów wartościowych do przechowania i administrowania oraz jako przedmiot zastawu. Odrębną sferą działalności banku centralnego przynoszącą dochody jest obrót dewizowy. NBP jest centralną bankową instytucją dewizową. W związku z tym gromadzi rezerwy dewizowe i zarządza nimi oraz podej­muje czynności mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu dewizo­wego i płynności płatniczej państwa polskiego. Działalność dewizowa NBP przynosi dochody, ponieważ bank centralny jest też ustawowo upoważniony do dokonywania obrotu wartościami dewizowymi we własnym imieniu i na własny rachunek oraz na rachunek innych podmiotów. Terminy dokonywania wpłat z zysku NBP. Ustawa o Narodowym Banku Polskim jednoznacznie określa, że część zysku bilansowego podlega odprowadzeniu do budżetu państwa po upływie 30 dni od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego NBP przez Radę Ministrów. Pozostałe dochody niepodatkowe. Pozostałe dochody niepodatkowe to wpływy uzyskiwane przez izby skar­bowe z różnych tytułów, a zwłaszcza odsetki od zaległych zobowiązań, opła­ty, grzywny i kary, darowizny, spadki itp. Pozostałe dochody niepodatkowe grupowane są na podstawie sprawozdań o dochodach izb skarbowych. Niepodatkowe dochody samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawnie zapewniony udział w dochodach publicznych w stopniu odpowiednim do wykonywanych za­dań; te gwarancje prawne wynikają z przepisów konstytucyjnych. Dochody jednostek samorządu terytorialnego dzielą się na trzy zasadnicze grupy: do­chody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe. Źródłem tych dochodów są zasoby pieniężne tworzone na podstawie budżetu państwa. Jakiekolwiek zmiany zadali i kompetencji jednostek samorządu teryto­rialnego wiążą się ściśle ze zmianami w podziale dochodów publicznych. Niedopuszczalne jest zatem zwiększanie zakresu zadań publicznych i ogra­niczanie środków pieniężnych służących finansowaniu tych zadań ani też zmniejszenie zakresu zadań publicznych i pozostawienie w dyspozycji jed­nostek samorządu terytorialnego środków pieniężnych w wysokości ustalo­nej uprzednio. Jednostki samorządu terytorialnego są uprawnione do ustala­nia wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie ustawowo przyjętym. Ogólne zasady gospodarki finansowej samorządu terytorialnego reguluje ustawa z dnia 8.03.1990 r. o samorządzie terytorialnym. W myśl tej ustawy samorząd terytorialny samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu. Gospodarka finansowa jednostki samorządu tery­torialnego została oparta na prawnie określonej zasadzie jawności. Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego informowani są o założeniach projektu budżetu, podstawowych kierunkach polityki społeczno-gospodarczej i wykorzystaniu środków pieniężnych gromadzonych na podsta­wie budżetu. Fundamentem działalności finansowej jednostek samorządu terytorialne­go jest sfera budżetowa. Zasady gospodarki budżetowej tych jednostek regu­luje ustawa z dnia 26.11.1998 r. o finansach publicznych. Gospodarka finansowa jednostek samorządu terytorialnego regulowana jest również uchwalanymi corocznie ustawami budżetowymi. Niepodatkowe dochody jednostek samorządu terytorialnego. Dochody niepodatkowe jednostek samorządu terytorialnego można po­dzielić na dochody niepodatkowe typu publicznoprawnego i typu prywatno­prawnego; pierwsze uzyskiwane są przez jednostki samorządu terytorialnego na podstawie stosunku prawnego o charakterze publicznym, drugie zaś przy­padają owym jednostkom jako właścicielowi mienia komunalnego. Niepodat­kowe dochody publicznoprawne uzyskiwane są z mocy ustaw, które wska­zują konkretne źródła dochodów, jak opłaty, subwencje i dotacje. Dochody prywatnoprawne wynikają z rozporządzania mieniem komunalnym Do niepodatkowych dochodów publicznoprawnych uzyskiwanych przez samorządy terytorialne zalicza się: 1) opłatę targową; 2) opłatę miejscową; 3) opłatę skarbową; 4) udział w opłacie eksploatacyjnej (60%) przewidzianej przepisami pra­wa geologicznego i górniczego; 5) opłatę administracyjną; 6) inne opłaty. 7) kary i grzywny; 8) subwencje ogólną na finansowanie zadań własnych gminy (część pod­stawowa, oświatowa i rekompensująca); 9) subwencje ogólną dla samorządu powiatowego (część oświatowa, dro­gowa i wyrównawcza); 10) subwencję ogólną dla samorządu wojewódzkiego (część oświatowa, drogowa i wyrównawcza); 11) dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego przekazywane ze środków budżetu państwa (przez wojewodów) na realizację: zadań zleco­nych z zakresu administracji rządowej, zadań własnych. Do niepodatkowych dochodów prywatnoprawnych jednostek samorzą­du terytorialnego zalicza się: 1) dochody ze sprzedaży nieruchomości; 2) czynsze z tytułu najmu i dzierżawy; 3) opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste lub zarząd; 4) zyski spółek samorządowych i zakładów samorządowych; 5) dochody z prywatyzacji przedsiębiorstw samorządowych; 6) odsetki od środków pieniężnych na rachunkach bankowych. Dochody gminy pobierane przez urzędy skarbowe są gromadzone na ra­chunku bankowym urzędu skarbowego i odprowadzane na rachunek budżetu gminy w terminie nie dłuższym niż 20 dni po dniu, w którym wpłynęły na rachunek urzędu skarbowego. Jeśli dochody te nie zostaną przekazane w usta­wowo określonym terminie, to samorządowi gminnemu przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych. Niepodatkowe dochody samorządu terytorialnego mogą być zmieniane, zwłaszcza obniżane lub przesuwane w czasie, ponieważ zobowiązania pie­niężne nn rzecz samorządu gminnego mogą być objęte ulgami, odracza­niem terminów płatności, umarzaniem, rozkładaniem na raty i zaniecha­niem ich poboru: • W odniesieniu do opłat stanowiących dochody samorządu gminnego i wpłacanych bezpośrednio na rachunek jednostki samorządu gminnego osobą właściwą jest przewodniczący zarządu samorządu gminnego. • W odniesieniu do opłat stanowiących w całości dochody samorządu gmin­nego, ale pobieranych przez urzędy skarbowe, prawo to przysługuje urzę­dowi skarbowemu wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu samorządu gminnego. Rady gmin podejmują uchwały ustalające niższe niż maksymalne sławki świadczeń pieniężnych. Subwencje i dotacje jako niepodatkowe dochody publiczne Dotacja oznacza wyposażenie, czyli nieodpłat­ne przekazanie pewnej kwoty (środków pieniężnych) określonemu podmio­towi w celu realizacji publicznych zadań. Dotacje są z reguły bezzwrotne (można jednak wprowadzić pewne wymogi – nie spełnienie ich spowoduje obowiązek zwrotu). Subwencja - bezzwrotna pomoc finansową, udzielana przez państwo ze środków budżetowych różnym podmiotom w celu wsparcia ich działalności. Zazwyczaj w obrębie systemu budże­towego występują dotacje ogólne lub celowe. Dotacje ogólne mają charakter wyrównawczy: służą finansowaniu niedoboru budżetowego szczebla lokal­nego. Dotacje celowe służą natomiast finansowaniu ściśle określonych zadań publicznych. Na podkreślenie zasługuje redystrybucyjna rola subwencji (do­tacji) przyznawanych jednostkom samorządu terytorialnego. W świetle polskiego prawa subwencje ogólne występują niezależnie od dotacji celowych. Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że subwencje ogólne przeznaczane są na finansowanie zadań własnych, zaś dotacje celowe na finansowanie zadań własnych i zadań zleconych. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego szczegółowo określa zasady ustalania subwencji ogólnej. Każda gmina otrzymuje z bud­żetu państwa subwencję ogólną. Składa się ona z trzech części: podstawo­wej, oświatowej i rekompensującej. O przeznaczeniu środków pieniężnych uzyskanych z tego tytułu decyduje rada gminy. Część podstawowa. Dla wszy­stkich gmin ustala się ją jako sumę .stanowiacą nie mniej niż. 1 % planowanych w ustawie budżetowej dochodów budżetu państwa oraz wpłat gmin z prze­znaczeniem na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej. Z części podstawowej subwencji ogólnej odlicza się 4% na rezerwę, która, przeznacza się na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin nic ob­jętych kwota, wyrównawcza.. Kwota wyrównawcza przysługuje gminom, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca jest mniejszy niż 85% analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin. Wpłaty zwiększające część podstawowi) subwencji ogólnej przelewane są na rachunek dochodów budżetu państwa w dwunastu równych ratach, w terminie do 15 każdego miesiąca. Wpłaty te dokonywane są na ogół w ustawowo ustalonym terminie. Drugą częścią subwencji ogólnej jest część oświatowa. Zasady ustala­nia części oświatowej subwencji ogólnej są jednakowe dla wszystkich jed­nostek samorządu terytorialnego. Kwotę przeznaczoną na część oświatową ustala się w wysokości nie mniejszej niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa. Następnie odlicza się od niej 0,5% na rezerwę części oświa­towej, która jest w dyspozycji ministra właściwego do spraw finansów pu­blicznych. Część oświatowa subwencji ogólnej jest rozdzielana między gmi­ny, powiaty i województwa według zasad ustalonych przez ministra właści­wego do spraw oświaty i wychowania. Trzecią częścią subwencji ogólnej jest część rekompensująca. Może się ona dzielić na kwotę rekompensującą dochody utracone w związku z czę­ściową likwidacją podatku od środków transportowych oraz kwotę rekom­pensującą dochody utracone bezpośrednio z tytułu ustawowo określonych ulg i zwolnień podatkowych i obniżenia opłaty eksploatacyjnej na podstawie ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Kwotę rekompensującą z tytułu ulg i zwolnień podatkowych ustala się w wysokości nie mniejszej niż 10,5% planowanych w ustawie budżetowej wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Gminy wykonują nic tylko zadania własne, lecz również zadania zlecone z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone. Otrzymują one z bu­dżetu państwa dotacje celowe na realizację owych zadań. Dotacje te ustalane są według zasad przyjętych dla podobnych wydatków w budżecie państwa i przekazywane są przez wojewodów w trybie umożliwiającym pełne i ter­minowe wykonanie owych zadań. Niezależnie od tego rodzaju dotacji, z bud­żetu państwa udzielane są dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowa­nie zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej, wypłat dodatków mieszkaniowych i na inne cele. Dotacje celowe na zadania własne gminy przekazywane są również przez wojewodów. Ze środków budżetu państwa mogą być również udzielane gminie dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego. Subwencję ogólną uzyskują również samorządy powiatowe; składa się ona z trzech części (oświatowej, drogowej i wyrównawczej). O prze­znaczeniu subwencji ogólnej decyduje rada powiatu. Subwencja ogólna dla samorządu wojewódzkiego składa się również z trzech części (oświatowej, drogowej i wyrównawczej). O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje sejmik wojewódz­twa. Część oświatową subwencji ogólnej ustala się dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w łącznej kwocie nie mniejszej niż 12,8% plano­wanych dochodów budżetu państwa. Następnie uzyskaną kwotę rozdziela się pomiędzy poszczególne gminy, powiaty i województwa według zasad usta­lonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, po zasię­gnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego. Część drogowa subwencji ogólnej przeznaczona jest dla wszystkich po­wiatów i województw na budowę, modernizację, utrzymanie, zarządzanie i ochronę dróg powiatowych i wojewódzkich oraz dróg powiatowych, woje­wódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu. Kwota sub­wencji ogólnej w części drogowej wynosi 60% kwoty w wysokości nic mniejszej niż 30% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych. Jest to kwota łączna subwencji drogowej dla powiatów i woje­wództw. Opłaty jako dochody niepodatkowe Zasa­dniczą cechą opłaty jest jej bezpośrednie powiązanie z wzajemnym świad­czeniem organu publicznego. W strukturze dochodów publicznych można się spotkać z różnorodnymi opłatami. Zasadniczo dzieli się je na dwie grupy: • opłaty za czynności urzędowe (administracyjne), • opłaty za świadczenie usług (użytkowania). Opłaty za czynności urzędowe związane są z władczą działalnością orga­nów publicznych. Opłaty mogą być świadczeniami pieniężnymi w pełni odpłatnymi, świadczeniami nieodpłatnymi bądź częściowo nieodpłatnymi. Opłaty publiczne pełnią dwie zasadnicze funkcje: fiskalną i prewencyjną. Funkcja fiskalna oznacza, że opłaty są źródłem dochodów publicznych. Funkcja prewencyjna opłat publicznych oznacza, że ich pobieraniu przyświeca głównie chęć wywierania pewnego wpływu na decyzje podmiotów wywołujących czynności organów publicz­nych. Oplata skarbowa, pobierana na podstawie ustawy z dnia 31.01.1989 r. o opłacie skarbowej. Pobiera się ją od podań, czynności urzędowych, zaświadczeń, zezwoleń, czynności cywilnopraw­nych, niektórych dokumentów i niektórych orzeczeń sądowych. Przepisy ustawowe ustalają szereg zwolnień od opłaty skarbowej. Nie podlegają opłacie skarbowej np. podania, czynności urzędowe i zaświadczenia w sprawach ali­mentacyjnych, kurateli i przysposobienia. Organy samorządu terytorialnego nie mają wpływu na konstrukcję i wysokość opłaty skarbowej. Obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej ma charakter powszechny; ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Nie można wydać decyzji w sprawie ustale­nia wysokości opłaty skarbowej, jeśli od końca roku, w którym powstał obowiązek jej uiszczenia, upłynęły trzy lata. Do obliczania, pobierania opłaty skarbowej i wpłacania jej na właściwy rachunek urzędu skarbowego obowią­zani są następujący płatnicy: notariusze, przewoźnicy, nabywcy rzeczy, ko­misanci i sekretarze sądowi. Do opłat lokalnych zastały zaliczone: opłata targowa, miejscowa i admi­nistracyjna. Podstawę prawną ich pobierania stanowi ustawa z dnia 12.01. 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych. (Dz.U. nr 9, póz. 31 z późn, zm.). Jednostki samorządu terytorialnego nie są uprawnione do wprowadzania na swoim terenie innych opłat niż te, które określa obowiązujące prawo.. Opłata targowa pobierana jest od osób fizycznych, prawnych oraz jed­nostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, gdy dokonują one sprzedaży na targowiskach, czyli miejscach, w których prowadzony jest han­del. Opłatę targową pobiera się niezależnie od należności za korzysta­nie z urządzeń targowych i usług świadczonych przez prowadzącego targo­wisko. Opłata targowa jest świad­czeniem nieodpłatnym. Obowiązek uiszczania opłaty targowej dotyczy sprzedaży na targowi­skach - “wszelkie miejsca", w których jest prowadzony handel, w szcze­gólności z ręki, koszyków, stoisk, wozów konnych, przyczep, pojazdów sa­mochodowych. Obowiązek ten dotyczy również sprzedaży zwierząt, środków transportowych i części do środków transportowych. Obowiązek uiszczenia opłaty targowej powstaje niezależnie od tego. czy towar został faktycznie sprzedany. Przepisy ustawowe przewidują zwolnienie od opłaty targowej podmioty, które są podatnikami podatku od nieruchomości powstałego w związku z nie­ruchomościami lub obiektami budowlanymi nic złączonymi trwale z grun­tem, położonymi na targowisku (np. stragany, budki). Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych ustala stawkę maksymalną op­łaty targowej, natomiast rada gminy określa zasady ustalania i poboru opłaty, terminy płatności i wysokość stawek na terenie gminy. Opłata miejscowa może być pobierana wyłącznie w miejscowościach określonych przez wojewodę, na wniosek rady gminy uzgodniony z Ministerstwem Ochrony Środowiska. Zasobów Natural­nych i Leśnictwa. Uchwała rady gminy w sprawie obowiązywania opłaty miejscowej może być podjęta dopiero wówczas, gdy wojewoda uzna miej­scowość za odpowiadającą wymogom obowiązującego prawa w związku ze stosowaniem opłaty miejscowej. Oplata miejscowa pobierana jest od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowot­nych lub turystycznych w miejscowościach mających korzystne właściwości klimatyczne i walory krajobrazowe. Przepisy ustawowe przewidują szereg zwolnień. Opłaty miejscowej nie pobiera się m.in. od osób przebywających w szpitalach i sanatoriach, od osób niewidomych, od zorganizowanych grup dzieci i młodzieży szkolnej. Rada gminy określa zasady ustalania i poboru opłaty miejscowej, a także terminy płatności i wysokość stawek w granicach nie przekraczających stawki maksymalnej (ustawowej). Opłata administracyjna jest opłatą za czynności urzędowe podejmowa­ne przez organy wykonawcze gminy, a nic objęte opłatą skarbową. Ma charakter fakultatywny. O jej wprowadzeniu na terenie gminy decyduje samodzielnie rada gminy. Opłata administracyjna może być wpro­wadzona tylko za czynności wykonywane przez organy podległe radzie gmi­ny. Wydatki publiczne Prawo Wagnera - prawo nieustannego wzrostu wydatków publicz­nych. Klasyfikacje wydatków publicznych Klasyfikację wydatków budżetowych można przeprowadzać według różnych kryteriów. Najbardziej znany jest podział wydatków ze względu na cele (kierunki, zadania) wydatkowania środków. Można tu wyróżnić wydatki: • na gospodarkę narodów, • na cele socjalne i kulturalne, • na administrację, wymiar sprawiedliwości, policję i obronę narodową (władcze), • na obsługę długów państwowych. Podział wydatków na inwestycyjne i bieżące wiąże się z przeznacze­niem wydatków. Tak więc do wydatków inwestycyjnych zalicza się wydatki na zakup i montaż środków trwałych, ich odtwarzanie, roboty budowlane itp. Wydatki bieżące to wydatki na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń oraz wszystkie inne wydatki związane z bieżącym funkcjonowaniem. Szerszą od wydatków inwestycyjnych kategorią są wydatki mająt­kowe, tj. wydatki na tworzenie majątku. Podział wydatków na osobowe i rzeczowe wiąże się z rozróżnianiem wydatków na wypłaty dla pracowników (osobowe), oraz na zakup przedmiotów i urządzeń (rzeczowe). Inny podział to wydatki odpłatne i nieodpłatne. Wydatki odpłatne związane są z wzajemnym świadczeniem ze strony adresata wydatku, zaś nieodpłatne mają charakter jednostronny i nie są związane z wzajemnym świadczeniem na rzecz pań­stwa czy samorządu, np. stypendium, zasiłek. Wydatki odpłatne dzieli się wewnętrznie na trzy grupy: a) wydatki na wynagrodzenia pracowników, b) wydatki za dostawy, roboty i usługi, c) wydatki odszkodowawcze Natomiast wydatki nieodpłatne dzieli się na dwie grupy: a) na rzecz osób fizycznych, b) na rzecz innych podmiotów. Z prawnego punktu widzenia wydatki budżetowe można podzielić na wydatki dokonywane w trybie prywatnoprawnym oraz wydatki dokonywane w trybie publicznoprawnym. Te ostatnie dzieli się z kolei na dwie grupy: a) pozostające pod rządami prawa budżetowego. b) oparte na przepisach innych gałęzi prawa. Wśród wydatków pozostających pod rządami prawa budżetowego na szczególną uwagę zasługują dotacje i subwencje. Przez dotacje należy rozumieć wszelkie świadczenia dokonywane z budżetu podmiotu publicznego na rzecz osób trzecich na podstawie norm prawa budżetowego lub odrębnych materialnoprawnych norm prawa finanso­wego w trybie władczym, natomiast przez subwencje można rozumieć świadczenia publicznoprawne państwa na rzecz innych podmiotów pu­blicznoprawnych, będących prawnofinansowym odbiciem ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo a te podmioty. Dotacje podmiotowe róż­nicowane są w zależności od dotowanego podmiotu i jego cech, natomiast dotacje przedmiotowe wiążą się z dotowanym zadaniem, jego zakresem i charakterem. Wyróżnia się też dotacje wyrównawcze - typ dotacji uznaniowej (tj. zależnej od swobodnego uznania dotującego). Przeciwieństwem dotacji wyrównawczych i generalnie dotacji uznanio­wych są tzw. dotacje zobiektywizowane, które przyznaje się w wysokości obliczanej na podstawie prawem określonych, wymiernych kryteriów liczbo­wych. Wyróżnia się ponadto: dotacje na zadania własne i zlecone, dotacje (subwencje) ogólne lub globalne (tj. na całość działalno­ści jednostki dotowanej) i celowe (tj. na określony cel). Z podziałem wydatków budżetowych na odpłatne i nieodpłatne wiąże się ściśle wyróżnianie wydatków nabywczych i redystrybucyjnych. Wydatki nabywcze są bezpośrednio przeznaczane na zapłatę za towary lub usługi materialne. Wydatki redystrybucyjne oznaczają wypłaty środków budżetowych jednostkom organizacyjnym lub osobom fizycznym, które w ten sposób maja. możliwość wydatkowania otrzymanych środków na nabycie dóbr i usług materialnych. W zależności od organizacji publicznej gospodarki finansowej można wy­różnić wydatki z budżetu (wydatki budżetowe) oraz z innych niż budżet źródeł publicznych - wydatki pozabudżetowe. Według kryterium ustro­jowego wy­różniamy: wydatki państwa i (umownie) wydatki samorządu terytorialnego: wydatki gmin, powiatów i województw. Wydatki budżetu państwa. Istotą wydatków budżetowych jest zaspokajanie potrzeb publicznych. Potrzeby związane z realizacją klasycznych funkcji publicznych państwa (obrona narodową, organizacja porządku wewnętrznego, administracja publiczną, służba zagraniczną). Jak również realizację funkcji socjalnych i ekonomicznych państwa. Państwo bierze na siebie obowiązek zagwarantowania wszystkim obywatelom pewnego minimalnego standardu zaspokajania potrzeb realizowanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie przez służby publiczne. Ustawodawca uznał za celowe określenie kryteriów, któ­rymi winny się kierować podmioty dysponujące publicznymi środkami finan­sowymi. Zgodnie z tymi wymogami wydatki publiczne winny być realizo­wane w sposób oszczędny i celowy, z zachowaniem zasady dążenia do osią­gnięcia maksymalnego efektu przy określonych nakładach. Wydatki publiczne winny ponadto być dokonywane w sposób umożli­wiający terminową realizację zadań. Ustawodawca stanowi wymóg realizacji wydatków publicz­nych w terminach i w wysokości określonej w ramach wcześniej zaciągnię­tych zobowiązań. Ustawa o finansach publicznych dzieli wydatki budżetowe na trzy podstawowe kategorie, wyodrębniając wśród nich: • wydatki bieżące, • wydatki związane z obsługą długu Skarbu Państwa, • wydatki majątkowe. Wydatki bieżące Wydatki państwa związane z zakupem rzeczy i usług materialnych, jak i wydatki o charakterze redystrybucyjnym polegające na kreowaniu popytu pozarynkowego. Środkami realizacji wydatków bieżących są: - subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego - dotacje, - wynagrodzenia i uposażenia oraz, składki od nich naliczane, - inne świadczenia na rzecz osób fizycznych, - zakupy towarów i usług, - inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań. Dotacje to wydatki zasilające jednostkę dotowaną w środki pieniężne w celu pokrycia jej wydatków i umożliwienia w ten sposób jej działalności zgodnie z dążeniami jednostki dotującej. Dotacje mogą mieć charakter ogólny lub celowy. Dotacje ogólne przekazywane są określonemu podmiotowi bez wskazywania celu. na jaki mają być wykorzy­stane środki finansowe. Dotacje celowe wiążą się ze wskazaniem celu, który ma być zrealizowany przy wykorzystaniu przekazanych środków finansowych W ustawie o finansach publicznych wyodrębnia się pięć kategorii dotacji: 1. Dotacje związane z finansowaniem lub dofinansowywaniem określo­nych zadań. 2. Dotacje przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej określo­nego podmiotu. 3. Dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług. Dopłaty te mają charakter dotacji przedmiotowych. Zasady i tryb ich udzielania określa rozporzą­dzenie Ministra Finansów z.1991 r. w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji przedmiotowych.. Podstawą obliczenia dotacji, którą otrzyma podmiot sprzedający wyroby lub usługi dotowane, jest albo liczba sprzedanych lub zakupionych wyrobów albo obrót. 4. Dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określo­nym ustawami, 5. Dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (środki finansowe). Wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane, a także świadczenia na rzecz osób fizycznych. Grupa ta obejmuje wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej oraz świadczenia społeczne i wydatki z tytu­łu refundacji za leki i środki pomocnicze. Obsługa długu Skarbu Państwa Obsługa ta obejmuje w szczególności wydatki Skarbu Państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta skarbowych papierów wartościowych, oprocen­towania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz, wypłat związanych z udzie­lonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami. Wydatki majątkowe Wydatki majątkowe obejmują: - wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, oraz " - wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Wydatki budżetów samorządowych. Wydatki samorządu terytorialnego są pochodną podziału zadań między: - państwo a samorząd terytorialny, - wewnątrz samorządu. Na podział wpływa wiele czynników: Czynniki ustrojowo zdają, się mieć zawsze decydujące znaczenie, gdyż to ogólne ramy ustroju wyznaczają w państwie pozycje samorządu teryto­rialnego i jego poszczególnych szczebli. Czynniki ekonomiczno-zarządzeniowe dotyczą przede wszystkim efek­tywności (ekonomicznej) wykonywania zadań przez poszczególne podmioty publiczne oraz sprawności zarządzania poszczególnymi systemami i podsy­stemami. Czynniki psychosocjologiczne wiążą się z historią, tradycją, stanem świadomości, przywiązaniem do określonych wartości itp Czynniki polityczne wiążą się z układem sił politycznych, walką poli­tyczną i bieżącymi koncepcjami polityki gospodarczej i społecznej oraz obiektywnymi tendencjami władzy centralnej do pozbywania się na rzecz samorządu przede wszystkim zadań najbardziej uciążliwych. W Polsce przyjęte od 1990 r. koncepcje ustrojowe zdają się sprzyjać rozwojowi samorządu, a tym samym przekazywaniu mu zadań ze szczebla centralnego. Ich wyrazem są zapisy Konstytucji RP opierające ustrój teryto­rialny państwa na decentralizacji władzy i przyznające samo­rządowi terytorialnemu generalną klauzulę kompetencyjną do wykonywania zadań publicznych. Europejska Karta Samorządu Terytorial­nego wprowadza ona tzw. zasadę subsydiarności oznaczającą, że odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy władzy. które znajdują się najbliżej obywateli, a powierzając te funkcje innemu organowi władzy, należy uwzględnić zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywności i gospodarności.. Rodzaje wydatków budżetowych jednostek .samorządu terytorialnego i zasady ich dokonywania Wydatki budżetowe jednostek samorządu terytorialnego można sklasyfi­kować według różnych kryteriów. Większa część wydatków ma charakter prywatnoprawny. Formy publicznoprawne wydatków budżetowych gmin. powiatów i wo­jewództw to przede wszystkim dotacje dla gospodarki pozabudżetowej. Za­kres i zasady przyznawania tych dotacji reguluje uchwala organu stanowią­cego jednostki samorządu terytorialnego. Racjonalny system finansów samorządowych powinien być tak skonstru­owany, żeby umożliwiał realizację zadań jednostek samorządu terytorialnego oraz mobilizował te jednostki do odpowiedzialnego, efektywnego gospoda­rowania groszem publicznym. Struktura wydatków budżetowych jedno­stek samorządu terytorialnego jest funkcja, zadań realizowanych przez te jednostki. Ogólny podział zadań między gminy, powiaty i województwa do­konany został w ustawach ustrojowych. Zgodnie z art. 6 ust. l ustawy o samorządzie gminnym16 do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone na rzecz innych podmiotów. Do zadań własnych gminy, ustawa zalicza sprawy, np.: - ładu przestrzennego, gospodarki terenami i ochrony środowiska; - lokalnego transportu zbiorowego; - ochrony zdrowia; - pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych; Według art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym - powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w za­kresie, np: -edukacji publicznej; - promocji i ochrony zdrowia; - pomocy społecznej; -polityki prorodzinnej; Na podstawie art. 14 ustawy o samorządzie województwa - samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone usta­wami, w szczególności w zakresie, np.: - edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego; - promocji i ochrony zdrowia; - kultury i ochrony jej dóbr; Zadania własne gminy, powiatu i województwa dzielą się na obowiązkowe (określone ustawowo) i fakultatywne. Gmina wykonuje zadania użyteczności publicznej. Celem zadań o charakterze użyteczności publicznej jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. Drugą, poza zadaniami własnymi, grupą zadań jednostek samorządu te­rytorialnego mającą oparcie konstytucyjne są zadania zlecone. Art. 166 ust. 2 Konstytucji stanowi, że jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb pań­stwa, ustawa może zlecać jednostkom samorządu terytorialnego wykonywa­nie zadań publicznych, przy tym ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych. Zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego następu­ją wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych (art.. 167). Zadania z zakresu administracji rządowej mogą być wykonywane przez gminy, powiały, województwa także na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Na wykonanie zadań zleconych jednostka samorządu tery­torialnego powinna otrzymać środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania tych zadań. W razie niedotrzymania określonych ustawami lub zawartymi porozumieniami terminów przekazywania środków finansowych na wykonywanie zadań zleconych, jednostce przysługują odsetki w wysoko­ści ustalonej dla zaległości podatkowych Co do zasady, zadania własne finansowane są z własnych dochodów zwyczajnych i nadzwyczajnych oraz subwencji. Zadania zlecone gminie, powiatowi i województwu ustawami finansowane są natomiast z dotacji celowych, zaś zadania przekazane (zlecone) w drodze porozumień - ze źródeł ustalonych w tych porozumieniach. Zasady i terminy przekazywania środków na zada­nia zlecone określają odpowiednio ustawy lub porozumienia. W zakresie nadzoru i kontroli nad wydatkami na realizację zadań wła­snych i zleconych - pierwsza grupa wydatków podlega nadzorowi z punktu widzenia ich zgodności z prawem, natomiast druga grupa także z punktu widzenia celowości, rzetelności i gospodarności. Wydatki na zadania zlecone ustawami są ujęte w odrębnym planie finansowym, będącym elementem budżetu gminy, powiatu i województwa; plan ten opracowywany jest przez zarząd jednostki według szczególnych zasad, ustalonych przez Ministra Finansów, zaś spra­wozdanie z jego wykonania sporządzone jest odrębnie od rocznego zbiorcze­go sprawozdania z wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Ustawa o finansach publicznych wprowadza różnorodne klasyfikacje wy­datków budżetowych samorządu terytorialnego oraz określa ich charakter i zasady dokonywania. Według przepisów ustawy wydatki jednostki samo­rządu terytorialnego: • stanowią nieprzekraczalny limit (identycznie jak rozchody); • są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach, a w szcze­gólności na: - zadania własne jednostek samorządu terytorialnego, - zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone usta­wami jednostkom samorządu terytorialnego. - zadania przejęte przez jednostki samorządu terytorialnego do realizacji w drodze umowy lub porozumienia, - zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu teryto­rialnego, - pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu tery­torialnego, określoną przez organ stanowiący jednostki samorządu te­rytorialnego; • dzielą się w budżecie samorządowym na działy i rozdziały klasyfikacji, z wyodrębnieniem: - wydatków bieżących, - wydatków majątkowych. W budżecie samorządowym mogą być tworzone rezerwy, które dzielą się na: • rezerwy celowe, przeznaczone na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu, a ich suma nie może przekraczać 5% wydatków budżetowych; • rezerwę ogólną, klórej suma nie może być wyższa niż 1% wydatków budżetu. Wymienionymi rezerwami dysponuje zarząd jednostki samorządu teryto­rialnego. Prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej. Podmiot wnioskujący o przyznanie środ­ków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedsta­wić ofertę jego wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwa­rantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. Szczególną formą dokonywania wydatków budżetowych przez jednostki samorządu terytorialnego są dotacje celowe z budżetów samorządowych. Pod­legają one specyficznym zasadom, zgodnie z którymi mogą być udzielone: - dotacje przedmiotowe dla zakładów budżetowych i gospodarstw po­mocniczych; ich kwotę i zakres określa uchwala budżetowa, zaś rodzaje i wysokość stawek -organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego; - dotacje dla podmiotów spoza sektora finansów publicznych nie działających w celu osiągnięcia zysku, na cele publiczne związane z re­alizacją zadań jednostki samorządu terytorialnego. Tryb postępowania o udzielenie przedmiotowej dotacji, sposób jej rozli­czania i kontroli wykonania zleconego zadania określa uchwałą organ stano­wiący jednostki samorządu terytorialnego, zapewniając jawność postępowa­nia o udzielenie dotacji i jej rozliczenia. Zlecenie zadania i udzielenie dotacji następują w drodze umowy jednostki samorządu terytorialnego z dotowanym podmiotem. Struktura wydatków budżetu państwa Wydatki budżetowe porządkuje zaliczenie ich do określonej kategorii ze względu na formę ich dokonywania. Na tej podstawie możemy dokonać podziału wydatków na: • dotacje i subwencje, • świadczenia na rzecz osób fizycznych, • wydatki bieżące jednostek budżetowych, • wydatki majątkowe, • rozliczenia z bankami, • wydatki związane z obsługą długu publicznego. Dotacje i subwencje stanowiły w minionych latach największą część wydatków budżetu państwa. Dotacje budżetowe są formą bezzwrotnego prze­kazywania środków pieniężnych z budżetu państwa na rzecz określonych podmiotów. Ustawa o finansach publicznych zawiera definicje legalne dotacji. Zgo­dnie z nimi dotacje podmiotowe to podlegające szczególnym zasadom rozliczania wydatki budżetu państwa przeznaczone na dofinansowanie działal­ności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu. Dotacje przedmiotowe to dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług kalkulowane według stawek jednostkowych, np.: dopłaty do krajowych przewozów pasażerskich. Dotacje celowe to wydatki budżetu państwa podlegające szczególnym zasadom rozliczania, przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie ko­sztów realizacji inwestycji, zaś udzielone jednostkom samorządu terytorial­nego - na dofinansowanie zadań własnych bieżących lub realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami. Ponadto ustawodawca używa w ustawie o finansach publicznych terminu dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe, a także dotacje (bez określania ich charakteru). - finan­sowanie zadań dla wskazanych w ustawie celów. Świadczenia na rzecz osób fizycznych związane są z wypłatą emerytur i rent dla służb mundurowych, a także z dopłaty z budżetu z tytułu refundacji za leki i środki pomocnicze dla uprawnionych. Wydatki bieżące jednostek budżetowych to wydatki przeznaczone na wypłaty wynagrodzeń, pochodnych związanych z nimi oraz nagród, zakłado­wych funduszów mieszkaniowych pracowników jednostek budżetowych i uposażeń dla żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy. Wydatki majątkowe, obejmuje wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. Ponadto wydatki majątkowe wiążą się z zaku­pem i objęciem akcji oraz wniesieniem wkładów do spółek prawa handlowego. Rozliczenia z bankami obejmują rozliczenia z bankami z tytułu finansowania deficytu budżetowego. Wydatki budżetowe dotyczące obsługi długu publicznego - koszty obsługi długu krajowego (ok. 80% całości wydatków) i koszty obsługi długu zagranicznego (ok. 20% wydatków). Struktura wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego. Zadania i ustawowe rodzaje wydat­ków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego mają bezpośrednie odbicie w wielkości i strukturze wydatków budżetowych tych jednostek. W ostatnich latach widoczny jest systematyczny wzrost wy­datków budżetowych samorządu terytorialnego zarówno w kwotach bez­względnych, jak i na tle wydatków budżetu państwa. Dominującą rolę w strukturze działowej wydatków budżetowych gmin odgrywają wydatki na oświatę i wychowanie oraz na gospodarkę komunalną. Geneza zamówień publicznych w Polsce Dekret z .1918 r. - utworzenie Urzędu Rozdzielczego. Ustawa z.1933 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz instytucji prawa publicznego. Rozporządzenie Rady Ministrów z 1937 r. o dostawach i robotach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu terytorialnego oraz instytucji prawa publicznego. Ustawa z 1948 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz Skarbu Państwa, samorządu oraz niektórych kategorii osób prawnych. Ustawa z 1957 r. o dostawach, robotach i usługach na rzecz jednostek państwowych. Ustawa z 1982 r. o planowaniu społeczno-gospodarczym. Rozporządzenie Rady Ministrów z 1987 r. w sprawie szcze­gółowego trybu i zasad zlecania zamówień rządowych do 1990 r. oraz ich realizacji. Ustawa o zamówieniach publicznych z 1994 r. Ustawę stosuje się do zamówień na dostawy, wykonanie robót i usług budowlanych opłacanych w całości lub w części ze środków publicznych udzielanych przez: • państwowe jednostki budżetowe i zakłady budżetowe oraz gospodarstwa pomocnicze utworzone przy państwowych jednostkach budżetowych; • państwowe fundusze celowe; • jednostki samorządu terytorialnego i samorządowe jednostki organizacyjne; • spółdzielnie, fundacje i stowarzyszenia, w zakresie, w jakim dysponują środkami publicznymi; • państwowe, komunalne i zależne jednostki organizacyjne wykonujące zadania o charakterze użyteczności publicznej; • agencje państwowe, w zakresie nic uregulowanym odrębnymi przepisami; • jednostki publicznej radiofonii i telewizji; • samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jednostki organizacyjne ubezpieczenia zdrowotnego oraz Krajowy Związek Kas Chorych w zakre­sie nic uregulowanym odrębnymi przepisami. Ustawa określa zamknięty katalog trybów udzielania zamówień