Inwestowanie posiada w zasadzie trzy podstawowe aspekty, które możemy swobodnie określić, (które zależą od nas samych), w celu dobrania najbardziej adekwatnego do nich instrumentu. Pierwszy aspekt jest dosyć prozaiczny, a mianowicie ile możemy zainwestować. Wolumen naszych wolnych środków determinuje nie tylko możliwość wyboru konkretnego instrumentu, ale również spodziewany zysk z inwestycji. Oczywiste jest, że im więcej środków posiadamy, tym większe mamy pole manewru.
Kolejny aspekt, to:, na jaki okres zamierzamy inwestować. Termin inwestycji również determinuje wybór instrumentu. Mówiąc o inwestycji w kontekście czasu jej trwania należy mieć na uwadze jej płynność, czyli możliwość szybkiego wycofania naszych środków z danej inwestycji. Nie wszystkie instrumenty są tak samo płynne.
Ostatnim aspektem jest ryzyko jakie jesteśmy w stanie ponieść podejmując daną inwestycję. Pojęcie ryzyka prawie zawsze nierozerwalnie powiązane jest z pojęciem zysku. Twierdzenie, że im większe ryzyko, tym większy zysk, prawie w całości przenosi się do inwestycji finansowych. Wszędzie tam gdzie podejmujemy duże ryzyko, możemy liczyć się z dużym zyskiem.
Każdy z poszczególnych instrumentów można scharakteryzować trzema podstawowymi cechami. Są nimi:
płynność, dochód i ryzyko związane z danym instrumentem. Wszystkie one są powiązane ze sobą i można znaleźć pomiędzy nimi pewne zależności. Inwestycje obarczone większym ryzykiem są bardziej dochodowe. Z kolei inwestycje bardziej płynne są mniej dochodowe. Dochód z inwestycji jest łatwo mierzalny jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji w przypadku instrumentów, w których znamy przyszłą wartość tej inwestycji np. lokaty bankowe, trudniej mierzalny, gdy chcemy zainwestować np. w akcje. Płynność charakteryzuje łatwość zbywania inwestycji po interesującej nas cenie. Stosunkowo najmniej płynne są inwestycje rzeczowe takie jak np. nieruchomości. Obligacje i lokaty bankowe charakteryzują się natomiast dużym stopniem płynności. Ryzyko w kontekście inwestycji jest pojęciem dużo bardziej złożonym. Ogólnie ryzyko można podzielić na kilka rodzajów, które dotyczą niektórych instrumentów w większym, innych w mniejszym stopniu, a jeszcze innych w ogóle nie dotyczą.
Najczęstszym ryzykiem, którego boją się inwestorzy jest ryzyko niedotrzymania warunków umowy. W przypadku inwestycji w Obligacje Skarbu Państwa ryzyko takie w ogóle nie istnieje. Innym rodzajem ryzyka, charakterystycznym dla instrumentów w walucie obcej, jest ryzyko kursowe, w przypadku, którego inwestor narażony jest na wahania kursu waluty, w której zainwestował. Ryzyko kursowe jest dobrym przykładem pozytywnego aspektu ryzyka w inwestycjach, w przypadku pozytywnej dla inwestora zmiany kursu. Ryzyko jest, więc niekoniecznie tylko elementem negatywnym. Bardziej można mówić o ryzyku, jako o elemencie nieprzewidywalnym, lub przewidywalnym w stopniu ograniczonym. Innym rodzajem ryzyka jest ryzyko płynności, kiedy inwestor ma kłopoty z szybkim zbyciem instrumentu po cenie go satysfakcjonującej. Kolejnym ryzykiem jest ryzyko inflacji, gdy stopa inflacji jest wyższa od stopy zwrotu z inwestycji. Jeszcze innym ryzykiem jest ryzyko stopy procentowej, kiedy instrument został zawarty po stopie stałej, a na rynku następuje niekorzystna dla inwestora zmiana stóp procentowych. Bardzo ważne jest żeby instrument taki był wtedy stosunkowo płynny. Dobrym przykładem działania tego ryzyka, jest praktyka jednego z banków, który przyjmując od klientów depozyty po stosunkowo wysokiej w stosunku do rynku stopie procentowej, ale na stosunkowo długi termin, zastrzegał sobie w umowie brak możliwości ich zerwania przed końcem trwania. Po pewnym czasie przychodził wzrost stóp procentowych na rynku i oprocentowanie lokaty nie było już takie atrakcyjne, a klient stawał się książkowym przykładem połączenia negatywnego działania ryzyka stopy procentowej i ryzyka płynności. Rodzajów ryzyka jest dużo więcej. Decydując się na instrument, który obarczony jest większą ilością ryzyka możemy spodziewać się większego dochodu, ale równie dobrze możemy zostać dotknięci negatywnym skutkiem oddziaływania ryzyka.
Do podstawowych instrumentów, w które możemy inwestować należą:
depozyty złotowe, depozyty walutowe, akcje, obligacje, bony skarbowe, oraz jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych. Powyższe instrumenty można podzielić wg ich wspólnych cech. Depozyty, obligacje i bony skarbowe są instrumentami wierzycielskimi — jedna strona udziela drugiej stronie kredytu; ta druga strona zobowiązuje się do spłaty tego kredytu w danym terminie wraz z odsetkami. Akcje z kolei, są instrumentami własnościowymi. Istnieją również instrumenty, w których dwie strony określają przepływy pieniężne, jakie zaistnieją pomiędzy nimi w przyszłości. Takie instrumenty nazywają się instrumentami pochodnymi i są to instrumenty terminowe.
Inwestowanie w depozyty złotówkowe jest chyba najbardziej popularną formą inwestycji na rynku klienta indywidualnego. Wszystkie nasze wkłady bankowe są właśnie taką formą inwestycji. Duża konkurencja na rynku bankowym, daje nam możliwość wyboru gdzie, (w którym banku) chcemy nasz depozyt złożyć. określające ten instrument. Pierwszym z nich jest stopa procentowa — może być stała, lub zmienna, a jej wysokość determinuje wysokość naszego dochodu. W przypadku stopy stałej jesteśmy w stanie wyliczyć ile nasza inwestycja przyniesie nam na koniec okresu.
Drugim czynnikiem jest okres trwania inwestycji. Może on być z góry określony (np. jeden miesiąc, trzy miesiące), lub może to być tzw. wkład a'vista charakteryzujący się najwyższą płynnością (praktycznie w każdej chwili jest on do naszej dyspozycji bez dodatkowych kosztów). W przypadku depozytów dochód uzależniony jest od oprocentowania i od okresu kapitalizacji odsetek (jak często bank będzie naliczał nam odsetki od depozytu — np. miesięcznie, kwartalnie, itd.). Im częstsza kapitalizacja tym lepiej dla nas. Najczęstszym typem ryzyka w przypadku inwestycji w depozyty jest ryzyko niedotrzymania warunków umowy. Grozi ono w momencie, gdy bank przestaje być wypłacalny. Zwykle mniej wiarygodne są małe, nowopowstałe banki. Oferują one przeważnie nieco wyższe oprocentowanie depozytów. Szansę upadku banku silnego kapitałowo, dobrze zarządzanego są raczej znikome. Ryzyko niedotrzymania warunków umowy w przypadku depozytów bankowych ograniczone jest przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny, który gwarantuje spłatę depozytów do wysokości równowartości l 000 EUR w 100 %, a depozytów do wysokości 11 000 EUR (od l stycznia 2001 r. — 15 000 i w następnych latach sukcesywnie więcej) w 90 %.
W przypadku depozytów walutowych dochód uzależniony jest od dwóch czynników: stopy procentowej depozytu i zmiany wartości kursu danej waluty w okresie trwania inwestycji. Tak, więc inwestycje w depozyty walutowe oprócz ryzyka podobnego do inwestycji w depozyty złotówkowe, posiadają również ryzyko kursowe. Po zmianie kursu danej waluty oczekiwana stopa dochodu z inwestycji może ulec zmianie (in plus lub in minus). Istnieją sposoby zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym. Służą do tego pewne instrumenty, np. transakcje walutowe typu gdy nie przeprowadzamy często konwersji z waluty naszej na obcą i odwrotnie. Również inwestycja w kilku walutach może ograniczyć to ryzyko.
Obligacje są papierami wartościowymi poświadczającymi, że emitent obligacji zaciągnął u nabywcy dług i że zobowiązuje się do jego spłaty w określonym terminie i na określonych zasadach wraz z należnymi odsetkami. Najważniejszymi cechami obligacji są: termin wykupu, czyli termin, w którym obligacja zostanie wykupiona przez emi-tenta; wartość nominalna — taką wartość zwróci emitent po upływie określonego czasu; cena emisyjna — cena, po której obligacja jest sprzedawana pierwszemu nabywcy; oprocentowanie — określa wielkość odsetek. Wyróżniamy obligacje o stałym oprocentowaniu, zmiennym oprocentowaniu i tzw. zerokuponowe (odsetki nie są wypłacane, a zyskiem jest tylko niższa cena od wartości nominalnej). Ze względu na emitenta obligacji wyróżniamy obligacje skarbowe (emitowane przez Skarb Państwa), przedsiębiorstw i komunalne. W przypadku obligacji także występuje ryzyko niedotrzymania warunków. Dotyczy ono przede wszystkim obligacji przedsiębiorstw, a w przypadku obligacji skarbowych praktycznie nie istnieje — gwarantuje to Skarb Państwa. Innym ryzykiem jest ryzyko stopy procentowej. Posiada ono dwa aspekty: pozytywny i negatywny. Gdy stopy procentowe na rynku spadają, wówczas wartość obligacji rośnie. Kiedy stopy rosną, wówczas jest odwrotnie. Najbardziej płynne są obligacje skarbowe. Obligacje komunalne i przedsiębiorstw są nieco mniej płynnymi instrumentami.
Bony skarbowe są bardzo atrakcyjnym krótkoterminowym instrumentem lokowania nadwyżek finansowych. Są papierami wartościowymi o charakterze dyskontowym. Bony skarbowe emitowane są przez Skarb Państwa i to gwarantuje ich pewność. Dają nieco wyższy dochód niż lokata bankowa, a przy tym są bardzo płynne, istnieje możliwość zbycia bonów w każdej chwili praktycznie bez utraty oprocentowania. Banki oferują bony skarbowe terze własnościowym, czyli posiadając akcje jesteśmy właścicielami części udziału w kapitale spółki akcyjnej. Inwestując w akcje musimy liczyć się z dużym ryzykiem. Jednak tam gdzie mowa jest o dużym ryzyku, tam jest również możliwość osiągnięcia dużego dochodu. Obecnie inwestorzy traktują inwestycje w akcje raczej długoterminowo w okresach nawet kilkuletnich.
Alternatywą do powyżej opisanych instrumentów jest uczestnictwo w funduszu inwestycyjnym. Fundusz inwestycyjny jest osobą prawną, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych środków. Funduszami inwestycyjnymi zarządzają profesjonaliści. Są to ludzie, którzy na inwestowaniu znają się lepiej od przeciętnego Kowalskiego. Inwestując w dobry fundusz mamy pewność dochodu. Również przy wyborze funduszu inwestycyjnego możemy kierować się naszą skłonnością do ryzyka. Wybierając rodzaj funduszu możemy wskazać, w jaki instrument chcemy żeby za nas zainwestowano przede wszystkim, pozostawiając konkretny wybór zarządzającym funduszem. Jeden z funduszy działających na naszym rynku proponuje następujący skład jego portfeli: Dla Funduszu Zrównoważonego — Akcje 55,2%, Bony skarbowe 21,3%, Obligacje 20,8%, Inne 2,7%. Dla Funduszu Obligacji — Obligacje 69,3%, Bony skarbowe 25,8%, Inne 4,9%. Dla Funduszu Akcji — Akcje 90,4%, Bony skarbowe 0,1%, Inne 9,4%. Wybierając, więc Fundusz Obligacji możemy spodziewać się stabilnego (bez większych wahań) wzrostu wartości jednostki uczestnictwa. Inwestując w Fundusz Akcji wyniki będą ulegać wahaniom, lecz w długim okresie powinny przynieść większy wzrost wartości jednostki uczestnictwa, niż w przypadku Funduszu Obligacji.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"