ISTOTA OCENY I RODZAJE OCENY
Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa to ustalenie stopnia realizacji jego celów i zadań uwzględniające warunki ich osiągania. Ocena to nie jest jednorazowy akt a proces ciągły. Podejmowanie jakichkolwiek decyzji w przedsiębiorstwie wymaga zawsze oceny, przynajmniej oceny intuicyjnej.
Oceny dokonują podmioty powiązane z działalnością przedsiębiorstwa bezpośrednio lub pośrednio. Oceniającym działalność przedsiębiorstwa może być: właściciel lub wspólnik, przedstawiciel wspólników w spółkach kapitałowych, potencjalny współwłaściciel (inwestor), organ założycielski, bank lub banki kredytujące działalność przedsiębiorstwa, kontrahenci wchodzący w stosunki ekonomiczne z przedsiębiorstwem.
Oceny przedsiębiorstwa mogą dokonywać za zlecenie także wyspecjalizowane jednostki eksperckie, consultingowe, wywiadownie gospodarcze, urząd antymonopolowy, organizacje ekologiczne i konsumenckie.
Oceny można podzielić według :
1. Kryterium momentu przeprowadzenia oceny: oceny ex post (według wykonania), oceny ex ante (według projektu, prognozy, planu); 2. Kryterium przedmiotu oceny: odcinkowe (dotyczą wybranych segmentów przedsiębiorstwa), całościowe; 3. Kryterium podmiotu oceny: zewnętrzne (dokonują ich np. banki, kontrahenci, inwestorzy, samorząd terytorialny), wewnętrzne (dokonują ich np. dyrektor, bank, zarząd, rada nadzorcza, samorząd pracowniczy, związki zawodowe); 4. Kryterium stopnia powtarzalności oceny: systematyczne, doraźne.
MIERNIKI OCENY
Mierniki to kategorie ekonomiczne charakteryzujące fakty, zdarzenia, procesy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa przy pomocy mierzalnych jednostek.
Funkcje mierników:
1. Diagnostyczno-informacyjna – pozwala ocenić stan przedsiębiorstwa na dany moment lub w określonym przedziale czasu; 2. Kryteryjno-stymulacyjna – poziom czy dynamika miernika są podstawą wyboru ekonomicznego i podejmowania decyzji ekonomicznych; 3. Agregacyjno-prognostyczna – mierniki pozwalają oceniać zarówno poszczególne segmenty działalności przedsiębiorstwa jak i całokształt jego działalności, a także estymować ich prawdopodobne poziomy (wielkości) do okresów przyszłych
Podstawowe wymagania dotyczące mierników oceny działalności przedsiębiorstwa: powinny być proste, przejrzyste, czytelne, nadające się do jednoznacznej interpretacji; powinny umożliwiać ścisłe określanie ich pojemności i decyzyjności.
Pojemność – to zakres zdarzeń, które odwzorowuje, odzwierciedla, diagnozuje miernik.
Decyzyjność – to ten zakres zdarzeń odwzorowywanych przez miernik, które są podstawą podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.
Rodzaje mierników:
1. Wg kryterium jednostek pomiaru: mierniki naturalne (np. tyle a tyle kwintali pszenicy, ziemniaków); mierniki wartościowe; 2. Wg kryterium pojemności: mierniki syntetyczne (tzn. odzwierciedlające całokształt działalności przedsiębiorstwa); mierniki cząstkowe (tzn. odzwierciedlające wycinek działalności przedsiębiorstwa).
W miernikach ważna jest także decyzyjność miernika i najlepiej jest jeżeli pojemność miernika jest zbliżona do jego decyzyjności.
Sposoby dokonywania oceny:
a) przy pomocy jednego miernika
b) przy pomocy wielu mierników, wówczas pojawia się trudna kwestia jak zintegrować wyniki końcowe w ocenę syntetyczną
c) ważny jest układ odniesienia w stosowanej ocenie, wyróżniamy trzy układy odniesienia:
- normatywny – mamy wzorzec, do którego porównujemy stan faktyczny osiągany w przedsiębiorstwie
- czasowy – np. wyniki z roku 1999 przedsiębiorstwa porównujemy z wynikami z 1998 roku
- przestrzenny – wzorcem dla oceny działalności przedsiębiorstwa są wyniki uzyskane w tym samym czasie w innym przedsiębiorstwie, ale o podobnym charakterze
Najczęściej stosowanymi miernikami są mierniki finansowe, których jednostką współmierną jest jednostka pieniężna. Wśród tych mierników możemy wyróżnić mierniki:
1. Rentowności
Sprzedaż netto to sprzedaż bez uwzględnienia podatku VAT a zysk netto to zysk brutto pomniejszony o podatek.
2. Sprawności działania przedsiębiorstwa
3. Płynności w przedsiębiorstwie
4. Zadłużenia przedsiębiorstwa
5. Rynku kapitałowego
KSZTAŁTOWANIE STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ PRZEDSIĘBIORSTWA
Jest to jedna z funkcji zarządzania.
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa to skład elementów (jednostek organizacyjnych) i relacje (połączenia) między nimi wynikające z pionowego i poziomego podziału pracy w przedsiębiorstwie.
Pionowy podział pracy oznacza oddzielenie (separację) funkcji kierowniczych (zarządczych) od funkcji wykonawczych. Poziomy podział pracy oznacza merytoryczny podział funkcji czy obszarów działania przedsiębiorstwa.
Powiązania pionowe między elementami struktury przedsiębiorstwa wynikają z podległości pracowników wykonawczych określonym przełożonym. Istotą powiązań pionowych jest przepływ informacji od przełożonych do pracowników wykonawczych i vice versa. Przepływy informacji między przełożonymi a wykonawcami są w większości z góry uregulowane, sformalizowane, zestandaryzowane.
Powiązania poziome to relacje między komórkami i osobami tego samego szczebla struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa wynikające z podziału zadań na funkcje, podfunkcje, czynności.
Wszystkie powiązania w przedsiębiorstwie tworzą określoną sieć przebiegu informacji, poleceń, nakazów, zakazów, interwencji, sprawdzeń.
Ogół komórek przedsiębiorstwa dzieli się na:
1. Komórki ruchu – to komórki wykonawcze, działają w sferze wytwarzania towarów i świadczenia usług; 2. Komórki zarządu – to komórki regulacyjne, regulują wykonawstwo.
Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawia jej dokumentacja (księga służb w przedsiębiorstwie). W skład tej dokumentacji wchodzą: dokładny schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, regulamin organizacyjny przedsiębiorstwa, karty obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności komórek i osób w nich zatrudnionych, tablice dokumentacyjne.
Struktury organizacyjne:
1. Wysmukłe – charakteryzują się tym, że: jest duża ilość szczebli organizacyjnych, jest mała liczba komórek podległych poszczególnym szczeblom; 2. Płaskie – charakteryzują się tym, że: jest mała ilość szczebli organizacyjnych, jest duża liczba komórek podporządkowanych poszczególnym szczeblom.
Wymiary struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa określa się przy pomocy: liczba pozycji w liniowym łańcuchu zwierzchności i podporządkowania; liczba podwładnych podporządkowanych bezpośrednio najwyższemu kierownikowi w hierarchii organizacji; liczba podwładnych podporządkowanych bezpośrednio najniższemu szczeblowi kierowniczemu; proporcji komórek zaangażowanych bezpośrednio w działalności podstawowej przedsiębiorstwa do ogółu komórek liniowych; proporcji komórek sztabowych do ogólnej liczby komórek; proporcji pracowników kierowniczych do ogólnej liczby pracowników; przeciętnej liczby komórek przypadających na jeden poziom hierarchii struktury organizacyjnej.
Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa obejmuje: elementy twarde (ogniwa i komórki przedsiębiorstwa); elementy miękkie (przepływy rzeczowe i informacyjne w przedsiębiorstwie).
Konkluzja jest taka, że struktura organizacyjna przedsiębiorstwa ma wpływ na wielkość i strukturę kadr kierowniczych i wykonawczych.
CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE STRUKTURĘ ORGANIZACYJNĄ PRZEDSIĘBIORSTWA
1. Cele i zadania przedsiębiorstwa – z punktu widzenia celów ważne jest: wielkość przedsiębiorstwa, rodzaje działalności przedsiębiorstwa, sposoby prowadzenia tej działalności, rozmieszczenia działalności w przestrzeni; 2. Charakter otoczenia przedsiębiorstwa – z punktu widzenia otoczenia ważne jest: odbiorcy, dostawcy, banki, instytucje rządowe i samorządowe, rynek pracy, stosunki ze społeczeństwem; 3. Sposób powstawania przedsiębiorstwa – z punktu widzenia sposobu powstania przedsiębiorstwa ważne jest: możliwość dokonywania zmian, tradycja, czy buduje się je od nowa czy kupuje się ją jako element know-how; 4. Kadra kierownicza i siła podwładnych – z punktu widzenia kierownictwa ważne jest: czy jest ono proinnowacyjne czy są to tradycjonaliści, czy nastawione na wygodę własną i podwładnych, czy ma wiedzę i doświadczenie, czy ma odpowiedni system wartości i motywację; 5. Gra wewnętrzna – z punktu widzenia gry wewnętrznej ważne jest: czy struktura jest wynikiem kompromisów interesów kierownictwa tego samego szczebla, różnych szczebli, jak i interesów ekonomicznych podwładnych.
STRUKTURA ORGANIZACYJNA I ZARZĄDZANIE
Struktura organizacyjna stanowi sieć komórek, linii powiązań między nimi dzięki którym i przez które przepływają informacje będące podstawą podejmowania decyzji tj. zarządzania przedsiębiorstwem.
Typowe struktury organizacyjne przedsiębiorstwa:
1. Funkcjonalne – polegają na tworzeniu komórek według kryterium wykonywanych funkcji np. zaopatrzenia przedsiębiorstwa w czynniki produkcji, produkcji, zbytu, finansów, zatrudnienia, ewidencji, sprawozdawczości i księgowości, postępu technicznego. Sprzyja to centralizacji zarządzania i jest to bardzo dobra struktura dla przedsiębiorstw o małej złożoności procesu produkcji i zróżnicowaniu maszyn działalności gospodarczej; 2. Przedmiotowe (zadaniowe) – tworzy się je na podstawie rodzajów działalności gospodarczej gdy jest możliwe wyodrębnienie w przedsiębiorstwie centrów występowania kosztów i otrzymywania zysków. Można znakomicie zdecentralizować zarządzanie i dać komórkom dużą samodzielność decyzyjną; 3. Macierzowe – charakteryzują się one nałożeniem struktury przedmiotowej na funkcjonalną. Tworzy się ją w celu rozwiązywania pewnych zadań powołując specjalistów z różnych komórek funkcjonalnych. Jak rozwiążą oni zadanie w zespole to może zostać również rozwiązany dany zespół jako niepotrzebny; 4. Terytorialne (przestrzenne) – tworzy się je gdy przedsiębiorstwo prowadzi działalność w różnych obszarach geograficznych. Wtedy w zarządzie przedsiębiorstwa tworzy się komórki czy jednostki organizacyjne według podziału terytorialnego. struktura ta może dezitegrować zainteresowanie wynikami działania całego przedsiębiorstwa ale też służy decentralizacji zarządzania; 5. Dywizjonalne – tworzone na podstawie kryterium przedmiotowego, technologicznego, geograficznego i nadaje uprawnienia do zarządzania grupami jednostek. Struktura ta jest najwyższą formą decentralizacji zarządzania przedsiębiorstwem.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"