ISTOTA GOSPODAROWANIA KAPITAŁEM
Gospodarowanie kapitałem to proces dokonywania wyboru ekonomicznego, który dotyczy jego wielkości, przyrostu, struktury oraz obrotu i efektywności.
Kapitał to wartość, która ma zdolność do wzrostu i umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej, która jeżeli jest efektywna to zapewnia zwrot i przyrost kapitału, jeżeli jest nieefektywna powoduje zmniejszenie się kapitału.
Kapitał jest częścią zasobów przedsiębiorstwa, należy do czynników wytwórczych wykorzystywanych w produkcji, dystrybucji i wymiany.
Zasoby kapitałowe przedsiębiorstwa stanowią rzeczowe czynniki produkcji tj. środki pracy, przedmioty pracy. Do zasobów kapitałowych przedsiębiorstwa zalicza się również środki pieniężne przedsiębiorstwa, które mogą występować w postaci gotówki, kredytu oraz papierów wartościowych.
Kapitał przedsiębiorstwa możemy podzielić:
1. Wg kryterium okresu i sposobu zużywania kapitału na: kapitał trwały: budynki, budowle, maszyny, urządzenia oraz środki transportu (cechy kapitału trwałego: funkcjonuje w więcej niż w 1 cyklu produkcyjnym; zachowuje swoją formę użytkową w trakcie eksploatacji; w procesie gospodarowania jego składniki przenoszą swą wartość na wytworzone towary i usługi częściami, odzwierciedleniem tych przeniesionych części jest amortyzacja (pieniężne, finansowe odzwierciedlenie stopnia zużycia składników kapitału trwałego przedsiębiorstwa)); kapitał obrotowy: surowce, materiały, półprodukty, energia oraz płace siły roboczej (cechy kapitału obrotowego: funkcjonuje tylko w 1 cyklu produkcyjnym; w całości zostaje zużywa się w 1 cyklu a jego wartość w całości przenoszona jest na wartość produkowanych towarów i usług; z reguły zmienia swoją postać użytkową); 2. Wg kryterium własności na: kapitał własny – będący własnością przedsiębiorstwa, stanowi własne źródło finansowania składników majątkowych przedsiębiorstwa; kapitał obcy - będący własnością wierzycieli przedsiębiorstwa (może mieć charakter: długoterminowy np. długoterminowe pożyczki bankowe; krótkoterminowy np. zobowiązania przedsiębiorstwa wobec dostawców czynników rzeczowych produkcji bądź wobec budżetu)
Kapitał w przedsiębiorstwie dokonuje ruchu okrężnego, musi krążyć w przedsiębiorstwie. Ruch kapitału to przekształcenie się z jednej formy w inną i przechodzenie przez kolejne stadia produkcji i obrotu tj. przechodzenie ze sfery cyrkulacji do sfery produkcji i ze sfery produkcji do sery cyrkulacji (obrotu).
Jeżeli mam pieniądz , to zamieniam go w formę towarową, dzielącą się na dwa strumienie na kapitał trwały i obrotowy. To może uruchomić proces produkcji. kapitał towarowy zaangażowany w proces gospodarowania stanowi kapitał produkcyjny. W wyniku transformacji kapitału trwałego i obrotowego w dobra lub usługi otrzymujemy T’.
P1 T1 Pr1 T1’ P1’ , gdzie:
P1 – kapitał w formie pieniężnej
T1 – kapitał w formie towarowej, T1 = kapitał trwały + kapitał obrotowy
Pr1 – kapitał produkcyjny
T1’ – kapitał w formie gotowych produktów
P1’ – kapitał w formie pieniężnej ze sprzedaży gotowych produktów
Sprzedanie towaru na rynku oznacza jego przekształcenie w pieniądz P’. Przejście od formy P do P’ to jeden cykl.
P1 T1 Pr1 T1’ P1’
P2 T2 Pr2 T2’ P2’
.............................................
Pn Tn Prn Tn’ Pn’
Mogą wystąpić sytuacje:
1. P2 = P1 tzn. że nie zwiększamy rozmiarów produkcji, że następny cykl rozpoczynamy od tej samej wartości pieniężnej, działalność reprodukcyjna jest taka sama, przedsiębiorstwo jest w stanie stagnacji – reprodukcja prosta; 2. P2 > P1 tzn. że następny cykl produkcyjny przedsiębiorstwo rozpoczyna od większej wartości pieniężnej, wówczas przedsiębiorstwo się rozwija – reprodukcja rozszerzona; 3. P2 < P1 tzn. że kolejny cykl przedsiębiorstwo zaczyna od mniejszej wartości, nie jest w stanie odtworzyć swojej działalności w tej samej skali – reprodukcja zawężona.
Żeby zaistniała sytuacja P2 > P1 musi być spełniony warunek P’ > P oznaczający, że przedsiębiorstwo wygospodarowało zysk z działalności i przeznaczyło go na rozwój lub na ten cel zaciągnięto kredyt bankowy.
Jeżeli zaistniała sytuacja P’ > P dla przypadku P2 = P1 to oznacza to, że zysk przedsiębiorstwo przeznaczyło się na coś innego.
W ruchu okrężnym występują pewne fazy:
1. Faza przekształcenia kapitału (handlowa) z postaci pieniężnej w kapitał w formie rzeczowej (towarowej) poprzez zakup rzeczowych czynników produkcji i siły roboczej (przejście od postaci P do postaci T); 2. Faza produkcyjna (inwestowania), następuje w niej przekształcenie (transformacja) czynników produkcji w towary (przejście od Pr do T’); 3. Faza przekształcania formy towarowej (zużycia kapitału trwałego) w postaci gotowych dóbr wytworzonych w formę pieniężną (przejście od T’ do P’).
TWORZENIE (GROMADZENIE) KAPITAŁU WŁASNEGO I OBCEGO ORAZ KSZTAŁTOWANIE JEGO STRUKTURY
Kapitał własny przedsiębiorstwa tworzy się z wkładów właściciela, wspólników, z opłat udziałowców lub akcjonariuszy, którzy kupują udziały lub akcje przedsiębiorstwa. Kapitał własny przedsiębiorstwa składa się z kapitału zakładowego i kapitału rezerwowego.
Kapitał obcy jest dodatkowym źródłem finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa. Jego źródłem są długoterminowe pożyczki bankowe oraz krótkoterminowe zobowiązania wobec dostawców i budżetu.
Kapitał zakładowy przedsiębiorstwa w zależności od jego formy prawno-organizacyjnej różni się i ma różne nazwy: w przedsiębiorstwie państwowym jest to fundusz założycielski, fundusz przedsiębiorstwa; w spółdzielni jest to fundusz udziałowy członków; w przedsiębiorstwie jednoosobowej własności indywidualnej jest to kapitał właściciela; w spółce z o.o. jest to kapitał udziałowy; w spółce akcyjnej jest to kapitał akcyjny; Kapitał zakładowy jest kapitałem o charakterze długoterminowym, do pewnego stopnia statycznym, musi stale występować by istniało przedsiębiorstwo.
W przedsiębiorstwie każdej formy prawno-organizacyjnej występuje także kapitał rezerwowy – są to rezerwy kapitałowe przedsiębiorstwa oraz jego czysty zysk tzn. po opodatkowaniu. jest to kapitał rozporządzalny i dyspozycyjny.
Kapitał własny przedsiębiorstwa jest stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa. Decyduje o utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa. Wielkość tego kapitału określa zdolność przedsiębiorstwa do ponoszenia konsekwencji za spowodowanie ewentualnych strat.
W większości przedsiębiorstw występuje także kapitał obcy. Proporcja między kapitałem własnym i obcym stanowi strukturę kapitału przedsiębiorstwa, która ma wpływ na wartość rynkową przedsiębiorstwa, która jest najważniejszą miarą efektywności jego działania. Dla właścicieli przedsiębiorstwa ważna jest dochodowość przedsiębiorstwa tj. zdolność pomnażania wartości zastosowanego kapitału.
Właściciele w ocenie dochodowości zastosowanego kapitału posługują się miarami:
1. Rentowności kapitału własnego
2. Rentowności kapitału łącznego
3. Efektu dzwigni finansowej
Interpretacja EDF:
- EDF >1 - pozytywny efekt dźwigni finansowej, oznacza to, że w przedsiębiorstwie jest korzystna struktura kapitału
- EDF <1- negatywny efekt dźwigni finansowej, oznacza to że w przedsiębiorstwie jest niekorzystna struktura kapitału, jest nieprawidłowa proporcja między kapitałem własnym i obcym
MAJĄTEK TRWAŁY – jest składnikiem kapitału w przedsiębiorstwie jest, ma on określoną strukturę i składa się z trzech części:
1. Finansowy majątek trwały – to udziały przedsiębiorstwa w majątku trwałym w innych podmiotach gospodarczych; 2. Środki trwałe – w ujęciu ekonomistów są to takie środki, które funkcjonują w wielu cyklach produkcyjnych; 3. Wartości niematerialne i prawne przedsiębiorstwa - to nabyte przez przedsiębiorstwo prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, chodzi tu np. o: prawo wieczystego użytkowania gruntu, spółdzielcze własnościowe wprawo do lokalu, prawa autorskie, prawa do wynalazków, patenty, prawa do wzorów użytkowych, znaków towarowych, programów komputerowych . Odpisy amortyzacyjne od wartości niematerialnych i prawnych są dokonywane wg zasad jak do środków trwałych.
Środki trwałe można podzielić na: nieruchomości tzn. grunty, budynki, budowle, inwestycje w obcych obiektach; maszyny, urządzenia, linie produkcyjne; środki transportu będące własnością przedsiębiorstwa; inwentarz żywy; obce obiekty, które można używane na mocy umowy najmu lub dzierżawy.
Kryteria na postawie których zalicza się rzeczy materialne do środków trwałych.
1. Własność lub współwłasność i prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych; 2. Okres użytkowania środka dłuższy niż 1 rok; 3. Zdolność do użytkowania w momencie przejęcia przez przedsiębiorstwo; 4. Przeznaczenie na własne potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy dzierżawy lub innej.
Grupy środków trwałych ze względu na:
1. Kryterium własności – własne; obce; 2. Kryterium przeznaczenia – produkcyjne (wykorzystywane w fazie produkcji); nieprodukcyjne (np. obiekty sportowe, obiekty ochrony zdrowia, obiekty turystyczne); 3. Kryterium intensywności wykorzystania – czynne; nieczynne stale (używane dłużej niż pół roku) lub sezonowo); 4. Kryterium funkcji technologicznych – budynki i budowle; maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (kotły i maszyny energetyczne, maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania, maszyny urządzenia i aparaty specjalne, urządzenia techniczne, narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie); środki transportowe; zasadzenia wieloletnie, melioracje szczegółowe i inwentarz żywy; 5. Kryterium wieku – nowoczesne (nie więcej niż 3 lata); średnio stare (od 3 do 5 lat); stare (powyżej 5 lat).
Średni wiek środka trwałego w Polsce wynosi 22 lata.
Ustalanie wartości środków trwałych:
1. Wg kategorii wartości początkowej brutto – wartość początkowa brutto środka trwałego jest to suma nakładów na wytworzenie lub nabycie środka trwałego łącznie z kosztami zakupu, montażu, uruchomienia, przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji, modernizacji; 2. Wg wartości początkowej netto – wartość początkowa netto środków trwałych jest to wartość początkowa brutto pomniejszona o dokonane odpisy amortyzacyjne, które wyrażają wartość umorzenia środka trwałego; 3. Wg wartości odtworzeniowej brutto – wartość odtworzeniowa brutto określa wartość aktualną środka trwałego, wyraża nakłady jakie należałoby ponieść na jego odtworzenie w danym momencie wyceny według obowiązujących w tym momencie cen i norm; 4. Wg wartości odtworzeniowej netto – wartość odtworzeniowa netto jest to wartość odtworzeniowa brutto pomniejszona o oszacowaną wartość umorzenia środka trwałego.
Zużycie środka trwałego może być:
1. Fizyczne – oznacza utratę własności techniczno-eksploatacyjnych jakie posiadał środek w momencie oddania go do eksploatacji; 2. Ekonomiczne (moralne) – oznacza utratę wartości wymiernej środka trwałego.
Metody oceny zużycia fizycznego środka trwałego:
1. Inżynierskie – określają jakie cechy, dlaczego i w jakim stopniu dany środek trwały utracił; 2. Ekonomiczne – badają stopień zużycia środka trwałego.
Stopień zużycia środka trwałego określamy przy pomocy:
1. Współczynnika (miernika) zużycia środka trwałego:
2. Współczynnika wieku środka trwałego
3. Miary wykorzystania środka trwałego:
- mary ekstensywnego wykorzystania środka trwałego
- mary intensywnego wykorzystania środka trwałego
4. Miernika efektywności wykorzystania środka trwałego:
- wskaźnika produktywności
- wskaźnika zyskowności
Adam Mickiewicz "Dziady część III"