I. Istota i rodzaje innowacji
Nowoczesna firma musi być organizacją twórczą. Powinna zatem reagować na działania konkurencji nowymi wyrobami, formami marketingu itp. Twórcza firma na zdolność do twórczości, tj. tworzenia nowych idei, czy pomysłów lub do nowego spojrzenia na znane już idee. „Twórczość – pisze Ross A. Webber – będziemy określać jako generowanie pomysłu”. Pomysł zaś, zastosowany do rozwiązania konkretnego pomysłu, może zaowocować powstaniem innowacji, tj. wytworzenia nowego wyrobu lub usługi, nowego procesu, nowej struktury, nowej metody.
Organizacja, która chce utrzymać się na rynku i być konkurencyjną musi mieć zdolność do tworzenia innowacji.
Sam marketing, choćby najlepiej opracowany i stosowany nie zapewni jej sukcesu. Do tego potrzebne są innowacje, gdyż to właśnie one decydują o konkurencyjności firmy, zaś ich brak może stanowić – i najczęściej stanowi – zagrożenie dla jej rynku. Dlatego też drugą funkcją biznesu jest innowacja, to znaczy dostarczenie lepszych i oszczędniejszych dóbr i usług: musi on dostarczać dobra i usługi coraz lepsze i coraz oszczędniejsze. Przedsiębiorstwo nie musi być coraz większe, trzeba natomiast, by stawało się coraz lepsze.
Innowacja może przybierać różne formy, może też być różnie rozumiana, w zależności od dziedziny wiedzy, w której to pojęcie jest użytkowane, a także od przedmiotu badań oraz celu, któremu ma ono służyć. Rozbieżność przy formułowaniu definicji innowacji wynika również z rozumienia zmiany bądź jako procesu, bądź jako wyniku procesu. Amerykańskie pismo „Fortune”, które co roku publikuje listę najbardziej podziwianych w Ameryce przedsiębiorstw, podkreśla, że „pojęcie innowacyjności rozumiane jest w szerokim sensie. Chodzi tu nie tylko o usprawnienia wyrobów lub metod produkcyjnych, lecz także o pomysłowość odnoszących się do wszelkich aspektów działalności”.
Dla przykładu można tutaj przytoczyć kilka określeń innowacji:
Innowacja jest kierowanym wysiłkiem organizacji na rzecz opanowania nowych produktów i usług, bądź też nowych zastosowań istniejących produktów i usług. Innowacja jest również formą kontroli gdyż pomaga organizacji dotrzymać kroku konkurentom.
Innowacje to zmiany celowo wprowadzone przez człowieka lub zaprojektowane przezeń układy cybernetyczne, które polegają na zastępowaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi ocenianymi dodatnio w świetle określonych kryteriów i składającymi się w sumie na postęp.
Innowacja odnosi się do jakiegokolwiek dobra, usługi lub pomysłu, który jest postrzegany przez kogoś jako nowy. Pomysł może istnieć od dawna, ale stanowi innowację dla osoby, która go postrzega jako nowy.
Innowacja to wytwarzanie i dostarczanie na rynek nowych produktów, a także zastosowanie w procesie produkcji nowych technologii, bądź ulepszenia dotychczasowych, w celu zwiększenia wydajności produkcji, obniżenia jej kosztów, zastosowania nowych, bardziej dostępnych surowców oraz poprawy jakości.
Innowacja jest to działalność twórcza, w której kładzie się większy nacisk na wdrożenie twórczego pomysłu. Jak się wydaje, jest to nieustanny proces, który się rozpoczyna od dostrzeżenia okazji, potrzeby do zaspokojenia lub problemu do rozwiązania. Proces ten zmierza do zakończenia z chwilą podjęcia decyzji o wdrożeniu określonego pomysłu, wybranego spośród wielu rozważanych i przystąpienia do jej realizacji.
Innowacja to proces poszukiwania potencjalnych innowacji czyli alternatywnych, lecz zarazem nowatorskich, umożliwiających pomyślne osiągnięcie cel…ów strategicznych wynikających z zaistniałego zachowania równowagi zewnętrznej i wewnętrznej przedsiębiorstwa.
Innowacje nazywa się wszelkie uznane przez człowieka za nowość zmiany w stosunku do stanu poprzedniego, dotyczące wartości i zjawisk kulturowych, prądów i myśli, obyczajów i poglądów, nowości techniczne, usprawnienia organizacyjne i społeczne, dotyczące wszelkich dziedzin życia gospodarczego.
Innowacja to wszelkie, traktowane jako nowe, zmiany w sposobie zachowania i działania, wynalazki i usprawnienia, koncepcje nowego stanu rzeczy oraz procesy realizacji tych koncepcji.
Innowacja to wytwór spostrzegany przez podmiot przyswajania jako nowy, o którym innowacja przekazywana jest za pośrednictwem określonych środków. Podmiotem może być zarówno jednostka, jak i grupa społeczna. Innowacja to zmiany w procesie produkcji związane z inną jakością nakładów oraz wyników produkcji. To zmiany polegające na innym niż dotychczas zastosowaniu rzeczowych i ludzkich czynników wytwórczych, na produkcyjnym uruchomieniu dotychczas niewykorzystanych sił przyrody, na tworzeniu dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych o nowych właściwościach.
Innowacje to wyszukiwanie nowych pomysłów i ich urynkowienie. Istotną rolę w tym zakresie odgrywa intuicja – zasadniczy trzon każdej innowacji.
Jak wynika z przytoczonych określeń zakres pojęcia „innowacja” jest niezmiernie szeroki i dość dowolnie formułowany.
Analizując różne definicje innowacji można więc stwierdzić, że:
• Innowacja to zmiana w wyrobach lub metodach wytwarzania związana z przyswojeniem w produkcji części zasobów wiedzy technicznej, prowadząca do zwiększenia nowych lub doskonalszych wyrobów, metod wytwarzania w gospodarce, przebiegająca stopniowo lub skokowo, której rezultatem jest zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów gospodarczych, znajdujących się w dyspozycji określonego podmiotu gospodarczego.
• Innowacja oznacza również nie znany dotychczas sposób zaspakajania nowych potrzeb. Innowacją jako synonim nowych sposobów realizowania określonych potrzeb, można odnosić do wszystkich aspektów działalności ludzkiej. Mówi się więc o innowacjach technicznych, ekonomicznych, administracyjnych itp.
• Innowacja to także nowa koncepcja produkcyjna, której rezultatem mogą być ulepszenia techniki, technologii i produkcji oraz nowe produkty lub istotne odmiany produktów już wytworzonych. Tak więc innowacje to zmiany w procesie produkcji związane z inną jakością nakładów oraz wyników produkcji, czyli zmiany polegające na innym niż dotychczas zastosowaniu rzeczowych i ludzkich czynników wytwórczych, na produkcyjnym uruchomieniu dotychczas niewykorzystanych sił przyrody, na tworzeniu dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych o nowych właściwościach.
Innowacje są nie tylko różnie określanie, ale i też różnie klasyfikowane. Jako kryteria ich podziału przyjmuje się:
oryginalność zmian
skala wielkości
źródła innowacji
stopień złożoności procesu innowacyjnego
uwarunkowania psychospołeczne
zakres oddziaływania
rodzaj wiedzy
wpływ na środowisko
W zależności od zastosowanych kryteriów wyróżnia się takie ich rodzaje, jak:
innowacje radykalne
innowacje stopniowe
innowacje techniczne
innowacje kierownicze
innowacje strategiczne
innowacje taktyczne
Innowacje radykalne to zupełnie nowe produkty lub technologie, które w sposób całkowity zastępują produkty stosowane wcześniej w danej dziedzinie. Wprowadzenie na rynek takich innowacji doprowadza do głębokich przeobrażeń struktury konkurencyjności w danej branży.
Innowacje stopniowe wiążą się przede wszystkim z modyfikacją istniejącego już produktu, usługi lub technologii. Ten rodzaj innowacji jest znacznie bezpieczniejszy od innowacji radykalnych, ale jednocześnie mniej dochodowy i spektakularny.
Innowacje techniczne to zmiany wyglądu fizycznego produktu lub usługi, parametrów osiągnięć lub procesów produkcyjnych.
Innowacje produktowe to zmiany fizycznej charakterystyki osiągów istniejących produktów i usług albo tworzenie całkowicie nowych produktów i usług.
Innowacje procesowe to zmiany w sposobie wytwarzania, tworzenia lub dystrybucji produktów i usług, albo też nowy sposób wytwarzania danego produktu lub prowadzenia usług, czy dystrybucji produktów.
Innowacje kierownicze wiążą się głównie ze zmianami w procesach kierowania firmą, czyli polegają na wprowadzenia nowych sposobów zarządzania dystrybucją, jakością czy logistyką, co w rezultacie prowadzi do lepszego zaspokajania potrzeb klientów i ugruntowania pozycji rynkowej firmy. Często innowacja kierownicza umożliwia uratowanie przedsiębiorstwa przed bankructwem, gdyż źle zarządzana firma przegrywa z konkurencją, mimo wytwarzania zupełnie dobrego produktu.
Innowacje strategiczne wiążą się z długofalowymi działaniami innowacyjnymi, mającymi istotny wpływ na dalszy rozwój przedsiębiorstwa.
Innowacje taktyczne to wszelkie działania bieżące dążące do ulepszenia metod produkcji, jak i samego produktu. Celami tych innowacji są:
- polepszenie funkcjonowania przedsiębiorstwa
- udoskonalenie jakości zarządzania i jakości produktów
- wprowadzenie do produkcji nowych produktów
- lepsze zaspokajanie potrzeb klientów.
Zasadniczy podział innowacji, stosowany najczęściej w przedsiębiorstwach, dotyczy charakteru wprowadzanych przez nie zmian. Z tego punktu widzenia dzieli się innowacje na pięć zasadniczych grup, a mianowicie:
innowacje funkcyjne
innowacje przedmiotowe
innowacje technologiczne
innowacje organizacyjne
innowacje ekologiczne.
Innowacje więc to bardzo złożone zjawisko. Dotyczą one nie tylko wyrobów, lecz także procesów działalności, kanałów dystrybucji, sposobów obsługi, wykorzystywania nowych zjawisk rynkowych, stosunków z kooperantami, metod integracji kupowanych firm, sojuszy marketingowych i strategicznych itp.
Innowacje stanowią dzisiaj najważniejszą drogę do zdobycia atutów konkurencyjnych, a zarazem najtrudniejszą dziedzinę zarządzania – zarządzania ludzką kreatywnością.
II. Źródła inspirowania i opory wobec innowacji
Innowacje są rezultatem procesów innowacyjnych, przez które rozumie się całokształt niezbędnych do przystosowania i praktycznego zastosowania nowych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych. Proces ten rozpoczyna się od dostrzeżenia okazji czy potrzeby wymagającej zaspokojenia, bądź też problemu wymagającego rozwiązania, a kończy się przygotowaniem i uruchomieniem wytwarzania nowych lub udoskonalonych materiałów, wyrobów, urządzeń, usług, procesów lub metod, przeznaczonych do wprowadzenia na rynek albo do innego wykorzystania w praktyce.
W firmie o orientacji rynkowej proces innowacyjny przebiega według sześciu stadiów. Są to:
o faza eksploracji
o faza zabezpieczenia
o faza analizy ekonomicznej
o faza prac rozwojowych
o faza sprawdzenia
Przeprowadzenie procesu innowacyjnego wymaga więc starannego przygotowania; nie tylko opracowania produktu, ale też przeprowadzenia szeregu prób – od małej skali wytwarzania do masowej produkcji, sprawdzenia i poprawy parametrów nowego produktu, zbadania możliwości i warunków zwiększenia wydajności procesu produkcyjnego, zastosowania różnego typu surowców i innych materiałów. Na początku należy uruchomić produkcję na małą skalę, aby w miarę możliwości ograniczyć ryzyko innowacyjne, później należy ją zbadać i w miarę konieczności ulepszyć, by później móc przejść do pełnej, wielkoprzemysłowej produkcji. Od tego bowiem zależy efektywność wdrożenia.
Granica między pracami rozwojowymi a wdrożeniem nie jest właściwie zbyt wyraźnie widoczna, a czasami ulega całkowitemu zatarciu, tak że trudno ją jednoznacznie zakwalifikować poszczególne prace do grupy R(rozwój) czy W(wdrożenie). Jednak można wymienić kilka prac, które bez wątpienia powinno wykonać przedsiębiorstwo wdrażające innowację. Są to zwłaszcza:
przygotowanie prac inwestycyjnych: prace budowlane, nowe urządzenia, oprzyrządowanie, maszyny, aparatura badawcza, pomiarowo – kontrolna;
zapewnienie zaopatrzenia w nowe surowce i wszelkie środki materiałowe;
odpowiednie przeszkolenie fachowe pracowników, którzy będą realizować innowację;
stworzenie w zakładzie warunków do dalszego udoskonalenia nowej technologii;
przygotowanie warunków do rozpoczęcia doraźnej reklamy oraz długofalowej działalności marketingowej;
w niektórych przypadkach budowa i uruchamianie instalacji lub oddziału doświadczalnego, w którym przeprowadzone będą próby i doświadczenia nad uzyskaniem możliwie najwyższych parametrów technicznych itp.
Przed podjęciem ostatecznej decyzji o wdrażaniu nowości, przedsiębiorstwo powinna – na podstawie przeprowadzonych wstępnie analiz – dokonać rachunku ekonomicznego, czyli opłacalności zamierzonego przedsięwzięcia.
Ogólnie mówiąc proces innowacyjny obejmuje całokształt działań składających się na powstanie oraz pierwsze zastosowanie nowego rozwiązania, którym może być nowy lub modyfikowany wyrób, proces wytwórczy lub zmiana organizacyjna. Proces ten ma charakter liniowy i składa się z trzech faz, którymi są:
generowanie idei innowacyjnych
rozwijanie idei w projekt innowacyjny
wdrażanie innowacji.
Na tworzenie, projektowanie i realizację innowacji składa się najczęściej wiele działań podejmowanych w ramach działań podstawowych i stosowanych, co wynika z faktu, że innowacje scalają ze sobą trzy sfery: naukę, technikę i produkcję. Działania te wzajemnie się przenikają i warunkują, co w praktyce utrudnia różne badania i powoduje, że zarządzanie innowacją jest procesem trudnym i złożonym, wymagającym rzetelnej wiedzy i interdyscyplinarnego podejścia. Model takiego podejścia prezentuje rysunek na następnej stronie.
Przedsiębiorstwo musi zadbać o ot, by w wyniku uruchomienia procesu innowacyjnego została wykreowana właściwa innowacja.
W tym celu powinno korzystać z różnych źródeł inspiracji bądź gotowych rozwiązań . Powinno stworzyć sobie pewien bank informacji o istniejących rozwiązaniach i możliwości korzystania z nich. Jeśli nie ma gotowych rozwiązań, bądź nie może skorzystać z licencji, musi poszukiwać nowych pomysłów na zewnątrz lub generować własne, umożliwiające mu twórcze rozwiązywanie problemów i wykorzystanie pojawiających się okazji. Aby nowe pomysły były wartościowe muszą zostać dokładnie sformułowane i dostosowane do realizacji.
Źródła innowacji są dzisiaj wielorakie i bogate. Oczywiście dla przedsiębiorstwa bezpośrednim źródłem innowacji jest rynek, a innowacja jest zawsze odpowiedzią na potrzeby rynku.
Celem innowacji jest nie tylko zaspakajać potrzeby rynku, ale także je tworzyć i zaspakajać na coraz większym poziomie. Inspiracji do tworzenia takich potrzeb nie dostarczy już dzisiaj rynek, lecz nowoczesna nauka i technika.
PROCES INNOWACJI I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
Identyfikacja problemu lub okazji
Poszukiwanie pomysłów na rozwiązanie
Identyfikacja wielu pomysłów
Zbieranie informacji o każdym z pomysłów z wewnątrz i na zewnątrz organizacji
Ewentualna redefinicja i ponowna ocena pierwotnego problemu lub okazji
Pomysły odrzucone
(zachowane na inną
okazję)
Odrzucone pomysły
z najbliższych pozycji
(do wykorzystania przy
innej okazji)
Wiele jest dzisiaj systemów wytwarzających informacje, i wiele miejsc, z których można czerpać inspiracje do opracowania innowacji potrzebnym firmom, a nawet gotowe rozwiązania.
Źródłem innowacji może być to wszystko, co generuje określone idee, pomysły i projekty i może stać się przyczyną poszukiwania, czy odkrywania czegoś nowego, podejmowania przedsięwzięć, wprowadzania ich w życie i doskonalenia.
Tak więc źródłami innowacji dla przedsiębiorstwa mogą być rozmaite instytucje naukowo – badawcze, przedsiębiorstwa i osoby, sympozja, publikacje fachowe, wystawy, Internet itp.
Wszelkie źródła innowacji, z punktu widzenia okazji do ich tworzenia w odniesieniu do przedsiębiorstwa – można podzielić na dwa rodzaje, przyjmując za kryterium miejsce ich powstania, a mianowicie: egzogeniczne i endogeniczne
Źródła te prezentuje rysunek na następnej stronie.
Źródła egzogeniczne to źródła zagraniczne i krajowe. Do źródeł zagranicznych można zaliczyć:
- zagraniczne zaplecze badawczo – rozwojowe
- organizacje zajmujące się transferem wiedzy i technologii
- import maszyn, urządzeń
- zakup licencji, usług
Do źródeł krajowych zaś badania naukowe prowadzone przez wyższe uczelnie i placówki Polskiej Akademii Nauk, tzw. granty finansowe przez Komitet Badań Naukowych, badania naukowe i techniczne prowadzone przez instytuty branżowe, biura projektowe, ośrodki doświadczalne, przedsiębiorstwa innowacyjne, rozmaite instytucje badawcze znajdujące się poza sferą produkcyjną itp.
Najważniejszym źródłem zewnętrznym dla przedsiębiorstwa jest nauka i procesy badawcze prowadzone w wyspecjalizowanych organizacjach naukowo – badawczych i publikowane przez nie osiągnięcia. Ich rozwój pozwala przyswajać sobie także osiągnięcia krajów o zaawansowanej technice, stosujących najnowsze technologie.
Procesy badawcze obejmują naturalnie rozmaitą sferę działań i różnie są też interpretowane w różnych krajach. Ich celem jest, generalnie, zarówno pogłębienie wiedzy, jak i tworzenie użytecznych efektów dla praktyki. Procesy te zależą od specyfiki danego kraju: jego wielkości i zamożności, inwestowania w postęp naukowy i edukacyjny, bogactw naturalnych, struktury gospodarczej i przemysłowej, specjalizacji gospodarczej, tradycji, lokalnych potrzeb i możliwości itp.
Źródła Motywacja impulsy innowacyjne Motywacja Źródła
pomysłów pomysłodawcy pomysłodawcy pomysłów
własne wykorzystanie pośrednictwo zjazdy, targi,
przeds. Własnego w informacji wystawy
potencjału
kadra potrzeba rozwoju, inspirowanie fachowe książki
potrzeba osiągnięć rozwiązań i pisma
pracownicy potrzeba eksploracji wymuszanie literatura patentowa
potrzeba uznania standardów i normalizacyjna
klienci zaspokojenie sygnalizowanie studia
i odbiorcy specyfikowalnych szans i zagrożeń i prognozy rynku
zapotrzebowań
przedsiębiorstwo wykorzystanie propagowanie obce
konkurencyjne jego potencjału i rozpowszechnianie placówki
rozwiązań badawcze
dostawcy symulowanie zbytu informowanie prospekty,
o nowych katalogi,
rozwiązaniach internet
personel zbytu zagrożenie
utratą rynku informow.o powodz. badanie
impulsy innowacyjne wyrobu rynku
Każdy kraj ma swoją specyfikę w zakresie badań i rozwoju, a także własną politykę finansową rządu, która wspiera wybrane zakresy badań i rozwoju zgodnie z własnymi potrzebami. Narodowe systemy badań i rozwoju przyjmują za priorytetowe rozmaite dziedziny i różne też zapewniają im zasilanie finansowe, przeto trudne są do transferowania i nie mogą stanowić wzorca dla polityki B + R w każdym kraju.
W naszym kraju przyjmuje się, że pobudzenie innowacyjności gospodarki wymaga oddziaływania na układ, na który składają się:
system oświaty i edukacji,
kadra badawcza wraz z zapleczem oraz przedsiębiorcy zdolni do wdrażania innowacji,
innowacyjnie zorientowany przemysł oraz jego produkty generujące postęp technologiczny w innych dziedzinach, wyrobach i usługach,
infrastruktura techniczno – instytucjonalna promująca rozwiązania innowacyjne oraz powodująca ich dyfuzję do gospodarki,
system bankowy i inne źródła finansowania innowacji,
naukowe, przemysłowe i handlowe powiązania z zagranicą,
społeczeństwo przygotowane i otwarte na działania innowacyjne.
Wzmożenie innowacyjności wymaga przede wszystkim szybkiego rozwoju technologii. Czynnik ten odgrywa coraz ważniejszą rolę strategiczną w kreowaniu wyróżniających zdolności i siły konkurencyjnej firmy.
Technologia rozwija się dzisiaj w zawrotnym tempie i powoduje pogłębianie się dystansu technicznego między krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi.
Samo importowanie technologii tego dystansu nie zniweluje. Potrzebne jest silne zaangażowanie państwa w programy badawcze i sektora prywatnego, który powinien sfinansować znaczną część prac badawczo – rozwojowych, korzystając z odpowiedniej polityki podatkowej i fiskalnej promującej innowacje. Bez takiej polityki, bez aktywnego wspierającego udziału państwa trudno o tzw. przełomowe technologie, które powstają w wyniku wielkich projektów badawczych i pomocy państwa popierającego i ochraniający własny potencjał naukowy.
Źródła endogeniczne to wyniki prac własnego zaplecza badawczego i technicznego, kół jakości, kadry kierowniczej, racjonalizatorów itp. Źródła wewnętrzne dotyczą raczej małych innowacji, ale są to źródła najbardziej obfite i najcenniejsze, gdyż korzystanie z nich jest najtańsze, a płynące korzyści są wielostronne i mają charakter kumulatywny, albowiem sumowanie się nawet drobnych usprawnień daje efekt synergetyczny. Oprócz tego mają one dużą wartość motywacyjną, gdyż umożliwiają rozwój indywidualności wielu ludzi w ich celowym i pożytecznym działaniu. Powszechnie uważa się, że innowacyjność pracowników jest głównym czynnikiem powodzenia przedsiębiorstwa, a jej pobudzanie jest zadaniem kadry kierowniczej, która tworzy korzystne dla innowacji struktury i odpowiedni klimat społeczny.
Właśnie kadra kierownicza, znająca najlepiej potrzeby i możliwości swojego przedsiębiorstwa, jego słabe i mocne strony, może najlepiej inspirować, opracowywać i stymulować zmiany produktowe, procesowe, marketingowe i marketingowe i organizacyjne.
Ona też spełniając funkcję przedsiębiorcy, decyduje na ile innowacja jest ryzykowna i zyskowna i jaka jest szansa jej powodzenia, jeśli jest ona wprowadzona w sposób przewidziany i zaplanowany. P. Drucker stwierdza, że „przedsiębiorca zawsze potrzebuje zmiany, reaguje na nią i wykorzystuje ją jako okazję”.
Tak też postępują współcześni przedsiębiorcy, przyjmując twórcze, nowatorskie rozwiązania zapewniające firmie tworzenie wyróżniających zdolności, dzięki pobudzaniu i rozwijaniu przedsiębiorczości wewnętrznej. Przedsiębiorczość ta jest rodzajem działalności charakteryzującym się twórczym myśleniem oraz umiejętnościami organizacyjnymi i planistycznymi w aspekcie zwiększania konkurencyjności. Polega ona na utrzymaniu równowagi między optymalną sprawnością firmy a zdolnością do wyważonej, twórczej reakcji na pojawiające się okazje i wyzwania rynku nie tylko menedżerów, ale i „szeregowych” pracowników pracujących pod profesjonalnym kierownictwem.
Proces ten jest procesem stałym i w każdej firmie, bez względu na jej rozmiary, powinien on być prowadzony w sposób zamierzony i systematyczny.
Proces innowacyjny, kreując innowacje, generuje zawsze określone zmiany. Toteż napotyka na pewne opory zarówno ze strony samej organizacji, jak i pracujących w niej ludzi, czyli na opory organizacyjne i indywidualne.
Opory organizacyjne wynikają z natury samej organizacji. Organizacje bowiem ze swej istoty są konserwatywne. Wiele z nich charakteryzuje się silnymi ograniczeniami elastyczności szybkości reagowania na zmiany zewnętrzne. Organizacje te są w zasadzie nie zdolne do tworzenia zmian oraz do adaptacji do zmieniających się warunków otoczenia. Niektóre organizacje nawet bardzo dobrze nie potrafią poradzić sobie ze zmianami i przystosować się do nowych warunków otoczenia. Cechuje je nie tylko inercja pasywna, ale także inercja aktywna tzn. tendencja do postępowania zgodnie z utartymi wzorcami nawet wtedy, gdy konieczna jest odpowiedź na zmiany otoczenia.
Firma poddająca się tej inercji jest skazana na trwanie a nawet na upadek.
Są dwa główne źródła inercji: zewnętrzne i wewnętrzne. Do wewnętrznych źródeł inercji strukturalnej zalicza się:
organizacyjne mity, ideologię oraz strukturę organizacji, które wyrażają się w zbyt wąskim postrzeganiu przez pracowników kwestii organizacyjnych oraz w większym nastawieniu na przyszłe, bardziej rutynowe niż przyszłościowe działania o charakterze innowacyjnym;
procedury i strategie funkcjonujące w rzeczywistości organizacyjnej, które jest trudno odrzucić ze względu na poniesione koszty oraz sprawdzoną już użyteczność, po to by podjąć ryzyko adaptacji rozwiązań całkiem nowych i nieznanych;
dominację koalicji i grup nacisku o dużej wiedzy i dochodach, które preferują przez siebie organizacyjne cele, programy i oczekiwania oraz dążą do utrzymania istniejącego stanu rzeczy;
fakt, że strukturalne zmiany i reorientacja strategii firmy mogą być odbierane jako wyraz bankructwa i pewnej erozji systemu zarządzania, może prowadzić do powstania klimatu podejrzeń i zaufania między menedżerami a pracownikami.
Zewnętrznych źródeł inercji należy poszukiwać w otoczeniu organizacji:
u konkurentów, dostawców, klientów. Wymagają oni od organizacji kooperującej z nimi przede wszystkim niezawodności działań w sferze wymiany oraz odpowiedzialności, wyrażającą się zgodnością działań z obowiązującymi normami. Instytucje funkcjonujące w otoczeniu danej organizacji oceniają ją przez pryzmat zdolności do stałego wytwarzania danego produktu i dostarczania zysku. Jest to dla nich o wiele bardziej istotne niż efektywność organizacji i jej reakcje na zachodzące w otoczeniu zmiany, choćby było to szkodliwe dla jej przyszłości. Tak więc, wymagania ze strony otoczenia wywierają nacisk na organizację w kierunku utrwalenia jej niezmienności i reprodukcyjnego charakteru. Tendencja taka prowadzi do niezdolności organizacji do generowania zmian wewnętrznych i zwiększa skłonność do inercji, do utrwalania tracących na znaczeniu czynników sukcesu. Wyróżnia się sześć głównych przyczyn odporów organizacyjnych wobec zmian:
Bezwładność organizacji. Ludzie są przez organizację zatrudniani według pewnych kryteriów. Są tak dobierani, aby pasowali do organizacji, następnie są kształtowani i kieruje się nimi, tak żeby zachowywali się w dany sposób. Kiedy organizacja stoi wobec zmian, ta bezwładność strukturalna działa jak przeciwwaga podtrzymujące stabilność.
Ograniczony przedmiot zmian. Organizację składają się z podsystemów, które wzajemnie od siebie zależą. Nie da się zmienić jednego z nich nie wywołując zmian u innych. Jeżeli na przykład kierownictwo zmieni procesy technologiczne bez jednoczesnej modyfikacji struktury organizacyjnej, to na pewno zmiana ta nie zostanie zaakceptowana. Ograniczone zmiany podsystemach są więc na ogół niweczone przez większy system.
Bezwładność grupowa. Jeżeli nawet poszczególne osoby chcą zmienić swoje zachowanie, normy grupowe mogą działać jako czynnik hamujący. Na przykład, członek związku byłby skłonny przyjąć zmiany w jego pracy zaproponowane przez kierownictwo. Jeżeli jednak normy związkowe nakazują przeciwstawianie się jakimkolwiek zmianom jednostronnie wprowadzonym przez kierownictwo, to zapewne będzie on sprzeciwiać się ich wprowadzeniu.
Zagrożenie dla specjalistów. Zmiany w układach organizacyjnych mogą zagrażać specjalistom z poszczególnych grup zawodowych. Na przykład zdecentralizowane przetwarzanie informacji może być zagrożeniem dla specjalistycznych umiejętności pracowników działów scentralizowanych systemów informacji.
Zagrożenie dla utrwalonych układów władzy. Każdy nowy podział uprawnień decyzyjnych może zagrażać utrwalonym układom władzy w organizacji. Wprowadzenie partycypacyjnego stylu podejmowania decyzji, albo utworzenie autonomicznych zespołów roboczych są przykładami zmian, które często traktowane jako zagrożenie dla władzy niższego dozoru i kierowników niższego szczebla.
Zagrożenie obecnego podziału zasobów. Grupy w organizacji i kierownicy sprawują kontrolę nad sporymi zasobami, często traktują zmianę jako zagrożenie, gdyż są zadowoleni z istniejącego stanu rzeczy. Ci, którzy odnoszą największe korzyści z obecnego podziału środków, będą przeciwni zmianom, które mogą wpłynąć na ten podział w przyszłości z obawy, że mogą one pomniejszyć ich partycypację.
Zdaniem wielu badaczy pokonanie inercji innowacyjnej jest ważnym elementem w procesie tworzenia warunków ułatwiających wprowadzanie zmian w organizacji, ale niewystarczającym. Bardzo ważne jest również nadanie organizacji cech zapewniającej jej w przyszłości elastyczność w działaniu, niezbędną w procesie adaptacji zmian zachodzących w otoczeniu. Otoczenie jest bowiem zbyt złożone i zbyt szybko ulega zmianom, aby można przewidzieć wszystkie możliwe sytuacje i do nich dostosować pożądane warunki organizacji.
Koniecznością staje się więc stałe monitorowanie i stworzenie pewnych uniwersalnym mechanizmów oraz warunków organizacji, które sprawią, że będzie ona mogła względnie szybko odpowiadać na zmiany zachodzące w otoczeniu i zachowywać zdolności konkurencyjne, a także stale doskonalić swoje wyróżniające kompetencje.
Opór indywidualny ma wyjątkowo złożoną naturę i jego źródła tkwią w podstawowych cechach ludzkich, postrzeganiu, osobowości, potrzebach i inspiracjach. Pracownicy działający w organizacji zachowują się bardzo dziwnie w stosunku do zmian i nowości. Niektórzy z nich są za, a niektórzy przeciwko zmianom. Ich zachowania w stosunku do zmian są uwarunkowane miejscem, jakie zajmują w strukturze organizacji i rolą, jaką spełniają wobec stojących przed nimi zadań, związanych z wprowadzeniem zmian. Są one określone przez pewne zasady, które wynikają z przyjętego przez ludzi systemu wartości i normy działań w organizacji.
III. Strategie i socjotechnika wprowadzania innowacji
Przedsiębiorstwo chcąc mieć systematyczne innowacje powinno stosować zarządzanie innowacyjne. Stanowi ono zainstytucjonalizowany mechanizm tworzenia, rozwijania i promowania nowych pomysłów i rozwiązań oraz zapewnia przedsiębiorstwu stałą, a nie okazjonalną działalność proinnowacyjną, ułatwiającą szybkie i elastyczne reagowanie na sygnały i wyzwania rynku, a zatem realizację obranej strategii. W zarządzaniu tym konieczne jest naturalne podejście strategiczne, dzięki któremu firma rozwiązuje sprawy perspektywiczne, stymuluje tworzenie możliwości, by ustrzec się od zaskoczeń i zapewnić sobie sukces na rynku. Jeśli przedsiębiorstwo nie ma strategii innowacyjnej, nie ma też przemyślanych, celowych i zorganizowanych poszukiwań w zakresie takich zmian, które mogłyby stanowić propozycje dla innowacji. Formułowanie strategii innowacyjnej wiąże się z kreatywnością przedsiębiorstwa i pogłębieniem jego orientacji rynkowej, co oznacza, że firma nie tylko pobudza inicjatywy innowacyjne swoich pracowników przez stymulowanie poszukiwania innowacji, ale i sprawia, że sposoby oddziaływania na rynek mają charakter strategiczny. Brak takiej strategii powoduje, że reakcja na nowe możliwości jest najczęściej spóźniona, a to oznacza dla firmy poważne straty, nawet jeśli w końcu jest ona udana. Logikę takiego podejścia firmy do innowacji prezentuje rysunek.
Rys. Strategiczne podejście do innowacji
Przedsiębiorstwo powinno więc opracować taką strategię tworzenie i planowania innowacji, która polegałaby na poszukiwaniu szans w rozwoju poszukiwania nowych wyników i inwestowaniu w wiedzę i doskonalenie pracowników, rozwój rynków, nowe technologie, nowe produkty, nowoczesne wyposażenie, kompleksowy serwis itp.
Tka strategia może wyłonić się sama, jeśli dążenie do innowacji staje się mentalnością firmy, jeśli nie dąży ona wyłącznie do zaspakajania klientów, lecz tworzy nowe innowacje, które będą zaspakajać nowe potrzeby, których klienci jeszcze nie odczuwają. Orientacja według potrzeb klientów oznacza zazwyczaj utrzymanie dotychczasowego stanu posiadania. Oczywiście należy przywiązywać do niej wielką wagę, lecz prawdziwy sukces można osiągnąć tylko przez przełomowe innowacje i ich komercyjne wykorzystanie.
By dokonać dobrego opracowania strategii, przedsiębiorstwo może skorzystać z pewnych modeli teoretycznych, opisujące różne strategie innowacyjne, dotyczące zwłaszcza rozwoju produktu. Do strategii tych zaliczane są:
1) Strategia ofensywna – to tworzenie w przedsiębiorstwie warunków zachęcających do obmyślania i opracowania nowych rozwiązań i niezwłocznego ich wprowadzania na rynek. Wiąże się z nią wysokie ryzyko, ale też i wysokie korzyści związane z opanowaniem rynku i zdobyciem przewagi.
2) Strategia defensywna – to przeciwieństwo strategii ofensywnej. Oznacza niski poziom ryzyka, jakie jest związane z opracowaniem i promocją nowego produktu, gdyż firmy ją stosujące wprowadzają na rynek substytuty nowych produktów. Muszą jednak posiadać znaczący udział w rynku i zdolność do utrzymania bezpiecznego poziomu zysku.
3) Strategia zakupu licencji – pozwala firmie na osiąganie zysków i wiele korzyści poprzez nabywanie licencji technologicznych innych firm i zmniejszenie wydatków na własny dział badań i rozwoju.
4) Strategia wchodzenia w nisze – ma na celu uniknięcie bezpośredniej konfrontacji z konkurencją. Firma stosująca ją analizuje istniejących liderów rynkowych, by odkryć ich silne oraz słabe strony oraz ustalić luki rynkowe. Stosowana jest zazwyczaj przez małe firmy działające na dużym i rozszerzającym się rynku, na którym tworzą się nisze rynkowe.
5) Strategia kreowania rynku – przedsiębiorstwo dzięki postępom w zakresie technologii, może się znaleźć w sytuacji kreowania nowego rynku przez oferowanie nowych produktów. Korzyści tej strategii to niewielka liczba początkowych konkurentów i osiąganie zysków.
6) Strategia niezależna – polega na unowocześnieniu produktu i zwiększeniu jego udziału w rynku. Przynosi sukces w długim okresie, gdy przedsiębiorstwo po jej zastosowaniu wprowadzi strategię ofensywną, by utrzymać swoją przewagę technologiczną nad konkurencją.
7) Strategia pozyskiwania specjalistów – przedsiębiorstwo, zamiast kupna licencji w celu uzyskania technologii konkurentów, może spróbować pozyskać od niej specjalistów. Dla wielu firm może okazać się ona bardzo owocna.
8) Strategia pozyskiwania firm – to przejęcie przez przedsiębiorstwo innych firm poprzez jej wchłonięcie lub fuzję. To małe firmy stanowią atrakcyjny i relatywnie cel dla dużych, gdyż maja skromne możliwości w zakresie badań i rozwoju.
Znaczenie innowacji dla przedsiębiorstw przy dzisiejszej dynamice i globalizacji rynków jest oczywiste. Przedsiębiorstwa muszą więc tworzyć warunki sprzyjając systematycznym poszukiwaniom innowacji, tworzeniu nowych wartości. Menedżerowie zaś muszą wykrywać i rozumieć powiązania między prawidłowościami występującymi przy rodzeniu się czegoś nowego a różnymi siłami występującymi zarówno w systemach fizycznych, jak i ludzkich. Jeśli zrozumieją te powiązania łatwiej uczynią swoje firmy zdolnymi do znajdowania innowacyjnej strategii i łatwiej przezwyciężą opory wobec innowacji, a także stworzą warunki, by pojawiła się innowacyjna strategia.
Bibliografia:
„Strategiczny system zarządzania” – Józef Penc
Adam Mickiewicz "Dziady część III"