Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

I. M i ę d z y n a r o d o w y p o d z i a ł p r a c y. Międzynarodowy podział pracy jest zjawiskiem historycznym mówi on o współpracy między sąsiadującymi podmiotami. Aby międzynarodowy podział pracy mógł mieć miejsce trzeba spełnić określone normy. A mianowicie. Uczestnicy tego podziału muszą znajdować się więcej niż w jednym kraju, albo posiadać charakter trans narodowy. Warunkiem drugim jest natomiast to że muszą oni wykazywać trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji lub usług, które będą przedmiotem obrotu międzynarodowego, czyli produkcja bądź usługi muszą być nastawione na eksport. O międzynarodowym podziale pracy można powiedzieć wtedy, gdy ma on charakter tzw. strukturalny tzn. że z jednej strony ten podział pracy, musi być wynikiem zróżnicowania strukturalnego, z drugiej strony musi służyć dopasowaniu tych struktur dobrze współpracujących krajów. Dopasowanie tych struktur musi mieć charakter dynamiczny. Głównym podmiotem międzynarodowego podziału pracy jest państwo. Może uczestniczyć ono w dwóch formach: Forma bezpośrednia Forma pośrednia Bezpośrednio państwo oddziaływuje za pomocą zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej na wszystkie podmioty gospodarcze. W sposób pośredni to samo państwo oddziaływuje przy pomocy narzędzi ekonomicznych na podmioty gospodarcze, albo zachęcając je do obrotu międzynarodowego, albo hamując. W tym miejscu ma do dyspozycji szeroki wachlarz narzędzi i instrumentów polityki handlowej. Zakres i formy oddziaływania państwa na Międzynarodowy Podział Pracy zleżą od wielu czynników. Podstawowym takim czynnikiem jest realizowana strategia rozwoju. Czynnikiem wtórnym jest realizowana koncepcja polityczna i gospodarcza. Międzynarodowy Podział Pracy daje szansę podmiotom w nim uczestniczącym bo bezpośrednio określa jego specyfikę i odróżnia go od innych sposobów fakturowania. Korzyści które oferuje podmiotom gospodarczym Międzynarodowy Podział Pracy nie mogą być identyczne dla wszystkich. Siłą napędową Międzynarodowego Podziału Pracy jest rozwój techniki i technologii oparty na zastosowaniach nowoczesnej techniki i technologii, doskonalenia narzędzi pracy. Analizując Międzynarodowy podział pracy możemy go dokonywać tego w dwóch podstawowych ujęciach: Dynamicznym Statycznym Ujęcie statyczne zakłada przyjęcie już istniejącej struktury towarowej i geograficznej za stałą i niezmienną. Ujęcie dynamiczne zakłada konieczność nieustannych zmian przede wszystkim produkcji i handlu na możliwościach rozwojowych danej gospodarki, z drugiej zaś na potrzebie jej adaptacji odmieniającej się na: Nawyku wytwarzania Dostępności surowców Do wielkości struktury popytu i podaży Międzynarodowy podział Pracy jest uzależniony od wielu czynników takich jak: Wewnętrzne Zewnętrzne Wewnętrzne to takie które są związane z możliwościami wewnętrznymi danego kraju. Jakie to właściwości? Jakie są warunki naturalne danego kraju / położenie geograficzne, jego zasoby naturalne, warunki demograficzne i struktura gospodarki danego kraju, poziom techniki i technologii stosowanej w danym kraju, będą to także czynniki systemowe, czyli mieszanej polityki gospodarki a nawet poza ekonomiczne. Zewnętrzne wiążą się bezpośrednio z efektami rozwoju i przekształceń strukturalnych gospodarki światowej. W praktyce uzewnętrzniają się one jako wzajemne oddziaływanie krajów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, krajów o wielkim potencjale ekonomicznym i ludnościowym. Współdziałanie krajów o różnych systemach społeczno gospodarczych, w krajach o różnym poziomie technologii i techniki, różnice kulturowe. Ma ona znaczenie szczególne wówczas gdy podejmujemy działalność gospodarczą, gdzie występują różni ludzie posiadający różny popyt, różne tendencje. Podstawowym jednak podziałem jest podział czynników na strukturalne, techniczne i instytucjonalne. Najważniejszą grupą czynników determinujących MPP to grupa czynników mająca CHARAKTER STRUKTURALNY. Jest ona bezpośrednio związana z niejednolitym wyposażeniem krajów w zasoby surowcowe, zasoby pracy i zasoby kapitałowe. Zasoby surowcowe odgrywały i odgrywają nadal zasadniczą rolę w kształtowaniu się kierunków MPP. Następowała specjalizacja potentatów surowcowych, producentów żywności, i artykułów rolnych. Mamy takich światowych producentów ropy naftowej jak kraje OPEC, oraz żywności – Kanada. W ramach czynników strukturalnych występowała grupa tzw. czynników korygujących. Było to: postępujące uprzemysłowienie postęp techniczny technologiczny i innowacje. Innym Czynnikiem determinującym strukturę MPP są różnice w zasobach i wydajności pracy. Możemy wyróżnić obfite wyposażone w nie jednych krajów, oraz niedobory, drugich krajów. Czynnik ten odgrywa szczególna rolę w sytuacji braku przepływów zasobów pracy w skali międzynarodowej. Kraje bogate w zasoby pracy specjalizowały się w produkcji i eksporcie wyrobów pracochłonnych, kraje zaś mające niedobory rąk do pracy – w produkcji i eksporcie wyrobów praco oszczędnych. Przepływ zasobów pracy w skali w skali międzynarodowej wpłynął na deformację tej zależności, czego wyrazem jest narastająca emigracja z krajów o znacznych zasobach pracy i imigracja do krajów cierpiących na niedobory rąk do pracy. Czynnikiem kształtującym MPP stały się w efekcie różnice w wydajności pracy. Kraje zatrudniające bardziej wydajnych pracowników uzyskały w handlu międzynarodowym przewagę nad krajami posiadającymi większe zasoby pracy, ale mniej wydajnej. Miejsce produkcji pracochłonnej zajęła produkcja wysoko wydajna i praco oszczędna. Różnice w zasobach kapitału. Różnice w wyposażeniu krajów w kapitał stanowią współcześnie jeden z najważniejszych czynników determinujących strukturę MPP. Decydują o tym: z jednej strony zmniejszające się możliwości przestawienia produkcji z praco chłonnej na kapitałochłonną, z drugiej zaś kapitałochłonny postęp techniczny, kształtujący kierunki strukturalnych przeobrażeń w gospodarce światowej. W efekcie konieczność zastosowania kapitału pozostaje bez alternatywy. W warunkach braku przepływu kapitału w skali międzynarodowej podstawową rolę odgrywają różnice w jego zasobach. Kraje posiadające obfite zasoby tego czynnika produkcji mogą się specjalizować w produkcji kapitałochłonnej, co w przeważającej mierze wiąże się z produkcją nowoczesną o dużej dozie postępu technicznego i innowacji. Kraje ubogo wyposażone w kapitał zmuszone są do specjalizowania się w produkcji kapitałooszczędnej. Do pierwszej grupy należą kraje zaawansowane gospodarczo, o rozwiniętym przemyśle. Do drugiej grupy kraje słabo uprzemysłowione. Wniosek: Różnice w zasobach kapitału pogłębiają specjalizację przemysłową krajów pierwszej grupy i zacofanie gospodarcze – drugiej. Przepływ kapitału w skali międzynarodowej tylko częściowo zmienia tradycyjne ukształtowane kierunki MPP. Bowiem wydajność kapitału w krajach rozwiniętych gospodarczo pozostaje bowiem nadal wyższa niż w krajach słabo rozwiniętych. Przyczyną tego są czynniki wpływające niejednolicie na wydajność kapitału w obydwu grupach krajów. Dotyczy to zwłaszcza oddziaływania infrastruktury gospodarczej, kwalifikacji pracowników, kultury technicznej, postępu technicznego itp. W efekcie przepływ kapitału w skali międzynarodowej nie prowadzi do zasadniczych zmian w strukturze MPP, co najwyżej koryguje ten podział na niektórych odcinkach i w wybranych krajach. Drugą grupę czynników MPP stanowią czynniki techniczne. Wpływ czynników strukturalnych na MPP z biegiem lat się zmniejsza, natomiast wzrasta rola czynników technicznych. W efekcie ulegają przeobrażeniom kierunki MPP i zmieniają się kraje odgrywające rolę w tym podziale. Przyczyną tego jest rewolucja naukowo – techniczna. Skutki rewolucji naukowo – technicznej dla międzynarodowego podziału pracy. Wpływ rewolucji naukowo technicznej na MPP wynika z kilku ważnych przyczyn: zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków MPP czyli różnic w zasobach czynników produkcji – nowymi kryteriami, a mianowicie różnicami w wydajności i kapitału. Możliwość kreowania postępu naukowo – technicznego i w ślad za tym kierunków MPP Wysokie koszty przeobrażeń naukowo technicznych. Dlatego uczestnikami tych przeobrażeń mogą być tylko kraje bogate o rozwiniętej infrastrukturze naukowo technicznej Rewolucja naukowo – techniczna może przebiegać w trzech obszarach: Autonomiczny rozwój nauki Przepływ postępu technicznego w skali międzynarodowej Przez integrowanie się poszczególnych krajów w realizacji postępu technicznego. Możliwość jest szczególnie ważna dla krajów takich jak Polska, krajów średnich i małych mających ograniczone możliwości kapitałowe. Rewolucja naukowo techniczna może przebiegać w trzech podstawowych formach: Wymiana informacji naukowo technicznej Specjalizacja i kooperacja w badaniach naukowo – technicznych Wspólne badania naukowo – techniczne. Tradycyjne kształtujące ich podział w MPP nie tylko nie zapewniają ekwiwalentnych korzyści z tego podziału, lecz także nie zapobiegają zacofaniu gospodarczemu. Trzecią i ostatnią grupą determinującą MPP są czynniki instytucjonalne. Determinują go przede wszystkim: Ustrój polityczny Polityka gospodarcza Wpływ powiązań instytucjonalnych danego kraju z zagranicą, które znajdują swój wyraz w traktatach i umowach międzynarodowych. W śród tych czynników należało by przeanalizować ustrój polityczny państwa. Odgrywa on podstawową rolę determinującą udział danego kraju w MPP. Jedynym ustrojem który otwiera drogę do takiego udziału jest to ustrój demokratyczny. Bo tylko ten ustrój uwzględnia funkcjonowanie gospodarki rynkowej. Daje on gwarancje pewnej stabilizacji i spokojnego rozwoju. Polityka gospodarcza jest funkcją ustroju politycznego. Dlatego też w ustroju demokratycznym powinna być ona podporządkowana aktywnemu uczestnictwu w MPP. / nie dotyczy Polski /. Polityka gospodarcza determinuje udział w MPP w długich i średnich okresach, dlatego bo długo okresowo determinuje udział danego państwa w MPP ustrój polityczny. Traktaty i umowy międzynarodowe. Mogą mięć dwustronny albo wielostronny charakter. W pierwszym przypadku dotyczą dwóch krajów w drugim zaś zobowiązania dotyczą wielu krajów. Porozumienia wielostronne mogą także dotyczyć udziałów w instytucjach i organizacjach międzynarodowych, takich jak: Światowa Organizacja Handlu, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Rozwoju, Europejska organizacja Współpracy Gospodarczej. Na MPP mają też wpływ tzw. czynniki koniunkturalne. Mają one z reguły charakter krótkookresowy Bezpośrednio związane są z relacją popytową i podażową na rynkach międzynarodowych. Dlatego w okresie koniunktury, istnieją tendencje do rozwoju handlu światowego w okresie de koniunktury odwrotnie. Międzynarodowy obrót gospodarczy to międzynarodowa wymiana gospodarcza. Obejmuje ona pięć elementów: Międzynarodowa wymiana towarów, Międzynarodowa wymiana usług, Międzynarodowe transfery kapitałów, Międzynarodowe transfery technologii, Międzynarodowe przepływy siły roboczej. Wymiana towarów i usług stanowi najstarszą formę więzi ekonomicznych, które wykształciły się między krajami. Handlem zajmowano się już w starożytności. Jednakże nie zawsze miał on sam taki charakter i spełniał analogiczne funkcje ekonomiczne. Ze względu na swoją niewielką skalę miał ograniczony zasięg, oraz duży stopień ryzyka. Był zjawiskiem incydentalnym nie powiązanym integralnie z funkcjonowaniem gospodarki jako całości. Zmieniło się to w okresie kształtowania się systemu gospodarki światowej. Międzynarodowa wymiana usług ma w tej chwili największe znaczenie. Znaczenie to wynika przede wszystkim z tego że są ściśle związane z postępem technicznym, a przede wszystkim z intensyfikacją powiązań gospodarczych. Przede wszystkim z postępem technicznym. wzrost międzynarodowych usług nastąpił w skutek wielu czynników. Skutek wzrostu produkcji towarów Wzrost zależności Dysponowanie coraz to większa ilością czasu Unowocześnienie sektora usług Zwiększenie możliwości usług na odległość Wzrost specjalizacji usług Zatem można zaobserwować w świecie pewna prawidłowość, że im bardziej gospodarka jest rozwinięta, tym większy jest udział usług w tworzeniu PKB, i większy jest udział w zatrudnieniu. Ponad 40% czynnych zawodowo ludzi UE, pracuje zawodowo w usługach. II. R u c h c z y n n i k ó w p r d u k c j i. Spośród czynników produkcji podstawowe znaczenie to międzynarodowe przepływy kapitału. Przez przepływ kapitału w szerokim znaczeniu rozumiemy wszelki odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. Podmiotami w tak rozumianym obrocie kapitałowym mogą być: Bank Centralny Banki komercyjne Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Obroty kapitałowe są dokonywane za pośrednictwem banku centralnego różnią się zasadniczo od tego typu operacji dokonywanych przez pozostałe podmioty. Nie są one bowiem dokonywane z chęci zysku, lecz dla osiągnięcia innych celów związanych przede wszystkim z makroekonomiczną polityką państwa. Bank centralny może dokonywać eksportu czy importu kapitału interweniując na międzynarodowym rynku walutowym. Jeżeli taka interwencja podejmowana jest z zamiarem niedopuszczenia do spadku kursu obcej waluty, to jest to związane z zakupem dewiz, a więc z eksportem kapitału Gdy celem jest obrona kursu waluty własnej, bank centralny dokonuje sprzedaży waluty obcej, a więc importu kapitału. Bank centralny może być także podmiotem dokonującym transakcji wywozu i przywozu kapitału w warunkach, gdy jego własne zasoby nie wystarczają do obrony kursu waluty narodowej. Jeżeli dany kraj jest członkiem MFW to może liczyć na postawienie do jego dyspozycji kredytu dewizowego, prowadzącego w konsekwencji do importu kapitału i odwrotnie udzielenie przez bank centralny MFW kredytu w walucie narodowej może być uznane za eksport kapitału. Ze względu na to że operacje wywozu i przywozu kapitału przeprowadzane przez bank centralny mają przedstawiony wyżej specyficzny charakter, odróżnia się je od wywozu i przywozu w wąskim znaczeniu. Cechą szczególną przepływu kapitału w wąskim znaczeniu jest to, że podejmowany z motywu zysku i przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny. Istnieje wiele form przepływu kapitałów wąskim znaczeniu, jak również kilka sposobów ich klasyfikacji. Przyjmując za kryterium okres na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału wyróżnia się zazwyczaj krótko i długookresowy ruch kapitału. Jeżeli okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku mówimy o krótkookresowym ruchu kapitału. Jeśli zaś przekracza rok mówimy o długookresowym ruchu kapitału. Nową formą kapitału są kredyty. Do kredytów krótkookresowych należą przede wszystkim kredyty handlowe, niektóre rodzaje kredytów finansowych, oraz krótkookresowe lokaty na rynku walutowym. Inne rodzaje kredytów zalicza się zwykle do kredytów długookresowych. Kryterium wywozu kapitału jest jego pochodzenie. Mówimy wtedy o wywozie kapitału ze źródeł publicznych, oraz ze źródeł prywatnych. Źródło publiczne wywozu kapitału są budżety lokalne, a także budżety organizacji międzynarodowych. Kredyty z tych źródeł są udzielane przede wszystkim z myślą o osiąganiu celów makroekonomicznych lub regionalnych. Przykładem tu może być niemiecki fundusz powierniczy Hermes. Zaliczamy także do tych źródeł publicznych wywóz kapitału przez organizacje międzynarodowe obejmuje głównie różnego rodzaju kredyty udzi9=elane przez takie organizacje światowe jak: Bank Światowy EBOR Banki regionalne A także niektóre rodzaje kredytów udzielanych przez MFW. Kredyty chociaż udzielane na zasadach komercyjnych, są korzystniejsze ( niższa stopa procentowa, dłuższy okres spłaty) od udzielanych przez banki i inne instytucje prywatne. Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych obejmuje wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne. Jedynym zasadniczym celem jest osiągnięcie zysku. Wywóz kapitału ze źródeł prywatnych może mieć zarówno charakter długookresowy jak i krótkookresowy. Obejmuje też w zasadzie wszystkie kolejne formy wywozu kapitału. Przyjmując wreszcie za kryterium podziału formę wywożonego kapitału możemy wyróżnić: Lokaty na rynku walutowym Kredyty handlowe Inwestycje portfelowe Kredyty finansowe Inwestycje bezpośrednie. Lokaty na rynku walutowym obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie kredytów krótkoterminowych, oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym. Podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie procentowej oraz różnice kursowe. Kredyty handlowe. Są to kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową. Są udzielane przez eksportera – importerowi danego towaru i często są elementem zwiększającym konkurencyjność danego towaru. Kredyty te odgrywają szczególna rolę w dziedzinie obrotu gotowymi obiektami przemysłowymi, statkami, samolotami jak również w stosunkach krajów uprzemysłowionych z krajami rozwijającymi się. Inwestycje portfelowe. Są to długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza w obligacjach i akcjach. Inwestowanie w obligacje było najważniejszą formą wywozu kapitału. Zakup przez inwestorów zagranicznych obligacji emitowanych przez bank centralny czy rząd danego kraju stanowi dla niego ważne źródło akumulacji. Odnosiło się to zwłaszcza do krajów poza europejskich, które za pośrednictwem londyńskiego rynku finansowego sprzedawały swoje obligacje w krajach europejskich. Obecnie dominującą formę zagranicznych inwestycji portfelowych stanowi zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw. Wraz z postępem telekomunikacji pełniejsza i łatwiej dostępna stała się informacja zarówno o sytuacji gospodarczej poszczególnych firm jak i cenach ich akcji na giełdzie. Ułatwia to z jednej strony decyzje co do ich kupna, z drugiej zaś techniczne przeprowadzenie tej operacji. Wywozu kapitału w postaci inwestycji portfelowych nie da się jednak wytłumaczyć różnicą stopy zysku występującą między dwoma krajami mającą swoją przyczynę w niejednakowym wyposażeniu w czynniki produkcji. Obecnie wiele krajów jest jednocześnie eksporterami importerami inwestycji portfelowych. Odpowiedzi na to pytanie o przyczynę tego stanu rzeczy udziela teoria port folio. Teoria zróżnicowanego portfela inwestycyjnego. W myśl tej teorii inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku lub daną stopę zysku przy mniejszym zysku w sytuacji gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób. Taki mianowicie że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych. Uzyskanie takiej struktury portfela inwestycyjnego przez kupno papierów wartościowych jedynie na rynku narodowym jest często niemożliwe ze względu np. brak akcji określonych przedsiębiorstw lub też jednolitość zewnętrznych uwarunkowań działania przedsiębiorstw. Warunek ten ma natomiast większą szansę spełnienia, gdy jako źródło zakupu papierów wartościowych będzie się traktowało także rynki zagraniczne. Dlatego też polityka inwestorów nie musi prowadzić do wywozu kapitału za granicę wyłącznie z myślą o ulokowaniu go w akcjach przedsiębiorstwa gwarantującego wyższe zyski niż w kraju, ale może być skutkiem racjonalnej polityki zróżnicowania portfela inwestycyjnego. W ostatnich latach zjawiskiem charakterystycznym dla międzynarodowego rynku kapitałowego jest wzrost znaczenia inwestycji portfelowych jako formy wywozu kapitału do krajów rozwijających się gospodarczo. Oprócz wymienionych wyżej przyczyn o charakterze ogólnym do powstania tego zjawiska przyczyniło się kilka innych czynników. Były to przede wszystkim: Poprawa sytuacji gospodarczej najważniejszych krajów latynoamerykańskich Liberalizacja ich gospodarek Oraz związany z tym proces prywatyzacji niektórych gałęzi (np. telekomunikacji). Ponadto do ekspansji kapitałowej skłania niska stopa procentowa w krajach uprzemysłowionych. Jednakże czynnikiem który zadecydował o wywozie do tych krajów kapitału właśnie w postaci inwestycji portfelowych, był przede wszystkim mający miejsce w ostatnich latach rozwój narzędzi finansowych ułatwiających tego typu operacje (m.in. American Dipository Receipts, Cuntry Funds i Global Depository Receipts. ) Kredyty finansowe Polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia, dotyczącego sposobu ich spożytkowania. Formę pożyczek finansowych przybierają przede wszystkim kredyty udzielane przez banki, a niekiedy agendy rządowe i organizacje międzynarodowe. Te ostatnie jednak znacznie częściej udzielają kredytów na osiągnięcie konkretnego celu Np. zrekompensowanie strat wynikłych z załamania cen podstawowego towaru eksportowego, stabilizację waluty, finansowanie konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych). Stosując jako kryterium podziału rodzaj stopy procentowej, można wyróżnić: Kredyty finansowe udzielane według stałej stopy procentowej Kredyty udzielane według płynnej stopy procentowej. W praktyce najczęściej przyjmuje się stopę procentową stosowaną w odniesieniu do pożyczek eurowalutowych udzielanych innym bankom przez banki zlokalizowane w Londynie, czyli LIBOR. Przepływ kapitału w postaci zagranicznych kredytów finansowych wiąże się z pewnym ryzykiem dla podmiotu udzielającego kredyt. Udzielając pożyczki podmiotowi gospodarczemu znajdującego się poza obszarem krajowej jurysdykcji, pożyczkodawca znacznie zmniejsza możliwości dochodzenia swoich wierzytelności na drodze prawnej. Naraża się również na jednostronne ogłoszenie przez kraj pożyczkodawcę niewypłacalności czy odrzucenia długu lub też na jednostronne zawieszenie jego obsługi. Aby ubezpieczyć się od tego ryzyka, pożyczkodawca stara się zapewnić sobie gwarancję rekompensaty poniesionych szkód. Najpewniejsze z nich to gwarancje udzielane przez własny rząd lub jego agendę. Ponadto pożyczkodawca lub rząd udzielający tego typu gwarancji mogą także żądać, aby z kolei rząd kraju lokalizacji podmiotu ( np. banku ) uzyskującego pożyczkę wziął na siebie ryzyko niewypłacalności tego podmiotu. Międzynarodowe kredyty finansowe były przez długie lata drugorzędną formą wywozu kapitału. Ich dynamiczny rozwój nastąpił dopiero w latach 70-tych. Była to jednak ekspansja kredytu w znacznej mierze źle zarządzanego, która doprowadziła do wybuchu tzw. kryzysu zadłużeniowego. Skala problemu zadłużenia. Jednym ze zjawisk występujących w gospodarce światowej od początku lat 70 jest kryzys zadłużeniowy. Składają się nań m.in.: Olbrzymi wzrost zadłużenia międzynarodowego krajów rozwijających się i państw Europy Środkowej, oraz Wschodniej Wzrost kosztów obsługi długów Załamanie dopływu kapitału do tych krajów Załamanie transferu zasobów do krajów wierzycielskich Poważne ekonomiczne i społeczne następstwo tych zjawisk Wzrost zadłużenia międzynarodowego następujący od początku lat siedemdziesiątych nie ma w historii gospodarczej precedensu. W okresie 1970-1980 zadłużenie długookresowe krajów rozwijających się oraz socjalistycznych wzrosło ponad 10 razy: z 68 mld USD do przeszło 1000 mld. USD. W następnej dekadzie i na początku lat 90 – tych. wzrost zadłużenia był już znacznie wolniejszy. W efekcie według wstępnych ocen dług zagraniczny tej grupy państw w 1994 roku wyniósł 1583 mld. USD. Wzrostowi zadłużenia towarzyszyły zmiany struktury długu krajów dłużniczych. Zmiany te odzwierciedlały zwiększenie roli sektora publicznego krajów rozwijających się jako głównego kredytodawcy oraz sektora prywatnego krajów wierzycielskich jako kredytodawcy. W okresie narastania zadłużenia międzynarodowego udział długu prywatnego gwarantowanego przez rządy krajów dłużniczych obniżył się z 25,4 % do 17,6 %, natomiast udział długów ze źródeł prywatnych w stosunku do całości zadłużenia międzynarodowego krajów dłużniczych zwiększył się z 49,4 % w 1970r do 64,1 % w 1982r. Szybkiemu wzrostowi zadłużenia krajów rozwijających się towarzyszyły coraz liczniejsze przypadki niewywiązywania się poszczególnych krajów ze swych zagranicznych zobowiązań płatniczych. W latach 1978-1982 aż 16 krajów było zmuszonych rozpocząć rokowania w sprawie zmiany warunków obsługi swojego zadłużenia, w tym trzy kraje takie jak: Turcja, Rumunia i Polska. Wspomniane kłopoty nie zostały jednak uznane przez wierzycieli za przejaw strukturalnych trudności z obsługą zadłużenia o szerokim ogólnoświatowym zasięgu, lecz za krótkookresową trudność w uzyskaniu płynności międzynarodowej. Momentem w którym wierzyciele uświadomili sobie skalę kryzysu zadłużenia był sierpień 1982r, gdy oświadczenie o niemożności wywiązania się w terminie ze swych zobowiązań złożył następny co do wielkości dłużnik – Meksyk. Globalny zasięg kryzysu zadłużeniowego potwierdziły wydarzenia lat następnych. Od 1982r. dokonuje się corocznie zmian warunków obsługi długu ok. 20 krajów dług zaś, którego warunki obsługi zostały zmienione ze względu na niemożność terminowego wywiązania się dłużnika ze swych zobowiązań, stanowi ok. połowy całkowitej wielkości zadłużenia. Przyczyny zadłużeniowego kryzysu zadłużeniowego. Podstawowe przyczyny są odbiciem długookresowych tendencji w rozwoju gospodarki światowej, a zwłaszcza występujących w niej dysproporcji. Do tej grupy czynników zalicz się: Wzrost cen ropy naftowej w latach 70-tych 4- krotnie73-74, 2 – krotne 78-79. Zmiany terms of trade krajów dłużniczych Wahania stopy procentowej od niskiej do coraz większej Osłabienie dynamiki gospodarczej krajów uprzemysłowionych- ucieczka kapitału do krajów rozwijających się – szukanie oszczędności w kosztach produkcji. Załamanie koniunktury gospodarczej1980-1982 Zagrożenia związane z kryzysem zadłużeniowym. Trwający od kilkunastu lat kryzys zadłużeniowy stwarza dla gospodarki liczne zagrożenia: Wzrastające obciążenie krajów dłużniczych obsługa długu – wielkość transferów z tytułu obsługi długów wzrosła 10- krotne z 10- 100mld.USD Skutki społeczne Ujemny wpływ na dynamikę wzrostu gospodarczego gospodarki światowej – spadek importu lub ograniczenie jego dynamiki w krajach dłużniczych. Możliwości rozwiązania globalnego problemu zadłużenia. Wraz z uświadomieniem sobie przez społeczność międzynarodową zagrożeń związanych z występowaniem kryzysu zadłużeniowego zaczęły się pojawiać propozycje jego złagodzenia lub rozwiązania Propozycji było stosunkowo dużo bo ponad 100, różnią się przede wszystkim rozłożeniem kosztów wychodzenia z kryzysu między wierzycieli i dłużników, a także listą adresatów. W pierwszych propozycjach zgłaszanych na początku lat 80-tych kładziono nacisk z jednej strony na: Konieczność zapewnienia dalszego dopływu kapitału pożyczkowego do krajów dłużniczych Uporządkowanie przez nie, przy współudziale MFW swoich gospodarek – plan Bakera (min. Fin USA ) W tym samym okresie pojawiły się propozycje A. Salomona, czy H. Wallicha – przewidujące stabilizację stopy procentowej według, której miały być płacone odsetki. Cechą wspólna tych propozycji było dążenie do zapewnienia krajom dłużniczym stabilnych warunków spłaty, a krajom wierzycielskim – odzyskania wierzytelności w pełnej wysokości. W połowie lat 80-tych. gdy okazało się, że kryzysu zadłużeniowego nie można rozwiązać bez ofiar ze strony wszystkich zainteresowanych stron, zaczęły pojawiać się plany (m.in. S. Fishera i B Bradleya) przewidujące szersze zaangażowanie wierzycieli w koszty rozwiązania problemu zadłużenia. W projektach najbardziej radykalnych przewidywano umorzenie całości lub części zadłużenia. W nieco mniej radykalnych – zmniejszenie długu do poziomu jego ceny rynkowej czy tez dostosowanie obsługi długu do możliwości dłużnika. Do tego rodzaju koncepcji (proponując bankom obniżenie 30% ich wierzytelności ), nawiązywano też m.in. w drugiej propozycji rozwiązania kryzysu zadłużeniowego zgłoszonej przez USA – przedstawionej w 1989r. w planie Brady’ ego. Konwersja długów. Mówiąc o łagodzeniu problemu zadłużenia nie można pominąć zagadnienia konwersji długu. Transakcję konwersji długu można określić jako porozumienie polegające na sprzedaży lub zamianie na międzynarodowym rynku finansowym posiadanego przez bank zobowiązanego dłużnika. W zależności od tego, co jest przedmiotem wymiany, można wyróżnić kilka podstawowych transakcji swap. Są to: Zamiana długu na dług (debt for debt swap); Zamiana długu na udziały kapitałowe w podmiotach gospodarczych (dept for capital swap); Zamian na towary pochodzące z danego kraju (dept for commodity swap); Zamian długu na wydatki na ochronę środowiska (dept for nature swap); Do transakcji konwersji długu zalicza się też niekiedy: Zamianę długu na obligacje (dept for bind swap ) oraz Wykup długu przez kraje dłużnicze (buy – back). Dotychczas wierzyciele wprowadzali większość z w/w elementó a także stosowali procesy konwersji długów: W Klubie Londyńskim – wierzyciele prywatni W Klubie Paryskim wierzyciele publiczni Wyrażali często gotowość umorzenia części długu. Inwestycje bezpośrednie. Bardzo ważną formą wywozu kapitału, nieco odmienną od pozostałych są inwestycje bezpośrednie. Można je zdefiniować jako podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też podejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa. Kierowanie działalnością gospodarczą za granicą jest cechą odróżniającą inwestycje bezpośrednie od inwestycji portfelowych. W tych drugich podmiot wywożący kapitał co prawda także inwestuje w działalność gospodarcza, ale nie obejmuje pakietu akcji wystarczającego do jej kontrolowania. III. Międzynarodowe stosunki walutowe i finansowe. Rozliczanie obrotów z zagranicą przez podmioty gospodarcze. Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu powstałych między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych ( nieodpłatnych ). Rozliczenia mogą być dokonywane w dwojaki sposób: Bez udziału pieniądza; Z wykorzystaniem pieniądza gotówkowego, który jest przekazywany sprzedającemu, przez kupującego. Rozliczenia odbywające się bez udziału pieniądza przybierają formę kompensat towarowych. Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje dwustronnych kompensat towarowych: Kompensatę całościową, Kompensatę częściową. Kompensata całościowa polega na tym, że dwa podmioty gospodarcze dokonują wzajemnie u siebie zakupów na taką samą kwotę. Ten rodzaj kompensaty przybiera dwie formy: Barteru ( handel wymienny, towar za towar), Transakcji równoległych. Barter to prosta transakcja kupna sprzedaży bez udziału pieniądza we wzajemnych rozliczeniach takich jak: Towar za towar Usługa za usługę Usługa za towar. Dokonuje się ją głównie między kontrahentami, z których przynajmniej jeden nie dysponuje zasobami pieniężnymi. Występuje tu umowa co do towaru. Musi być on zaakceptowany. Transakcje równoległe polegają na ustanowieniu dwóch oddzielnych kontraktów – kupna i sprzedaży. W każdym z nich ustalane są osobno ceny i pozostałe warunki realizacji dostawy. Rozliczenie odbywa się również oddzielnie, jednakże wartość kontraktu jest taka sama, a ich zawarcie jest wzajemnie uwarunkowane. Np. Importer z Ukrainy uzależnia zawarcie kontraktu na zakup polskiego węgla, od wyrażenia zgody na zawarcie kontraktu na import ukraińskiej rudy żelaza. Kompensaty częściowe. Ich cechą jest nierównowartość transakcji kupna i sprzedaży. Polegają bądź na użyciu pieniądza, bądź tylko na częściowym rozliczaniu się za jego pomocą. Istnieje wiele rodzajów kompensat częściowych: Transakcje wzajemne, Kontrdostawy, Offset. Transakcje wzajemne są zawierane z inicjatywy kontrahenta z kraju który cierpi niedostatek środków płatniczych. Zawarcie kontraktu importowego warunkowane jest przez partnera zgody przynajmniej na częściowe jego rozliczenie oferowanymi w zamian towarami. Kondrdostawy polegają na sprzedaży kompletnego obiektu „pod klucz” w zamian za dostawy wyrobów wytworzonych w zakupionym obiekcie. Offset, kupujący stawia jako warunek podpisania kontraktu wymóg zakupu w jego kraju surowców i materiałów potrzebnych do realizacji zamówienia, albo zmuszają go też do zainwestowania w inną dziedzinę nie związaną z kontraktem. Offset występuje w międzynarodowych obrotach specjalnych ( handel bronią ). Oprócz kompensat dwustronnych istnieją także wielostronne transakcje kompensacyjne. A B C partner kraju rozwiniętego dostarcza dobra inwestycyjne o wysokim poziomie technologicznym do kraju B. Kraj B sprzedaje do kraju C towar wiele mniej przetworzony lecz w takiej kwocie w jakiej jest winien krajowi A .i czeka na spłatę. Kraj C przekazuje należności krajowi B w walutach transakcyjnych, a ten spłaca swój dług krajowi A. Metoda jest zwykle stosowana w sytuacji braku rozliczeń w walutach wymienialnych. Koszt tej metody jest jednak wyższy od efektów. Eksporter pierwotny zmuszony do przyjęcia jako zapłaty towarów najczęściej jemu samemu niepotrzebnych, dolicza on do żądanej przez siebie ceny na sprzedawane towary takie koszty jakie będzie musiał ponieść w celu ich odsprzedaży. Takich niekorzyści może uniknąć, dokonując rozliczeń za pomocą pieniądza Najprostszą formą rozliczenia z udziałem pieniądza jest przekazanie należności w formie pieniądza gotówkowego. Forma ta jest najmniej korzystna. Pieniądz ten fizycznie musi być przewieziony z kraju do kraju. Jest to związane z ryzykiem i kosztami. Poza tym prawo wielu krajów zabrania przewożenia przez granicę większych sum pieniędzy. Polskie prawo pozwala wywozić za granicę bez pośrednictwa banku gotówki do kwoty 5000 ECU w związku z jedną umową. Przyjęcie należności jest możliwe do 20000 ECU. Współczesne rozliczenia dokonywane są za pośrednictwem banków. Pomimo że pobierają one opłatę za swoje usługi taka transakcja jest o wiele bardziej bezpieczna ( pieniądze nie są narażone na kradzież ). Banki dokonują swych rozliczeń za pośrednictwem korespondentów zagranicznych tzn. banków za granicą których nazwa ich to nostro. Korespondenci otwierają zaś w bankach krajowych rachunki loro. Rozrachunki polegają na podstawie zleceń płatniczych klientów. Rozliczenia za pośrednictwem banków przybierają różne formy w zależności od trzech czynników: Czy ulega odroczeniu, czy nie Czy jest w jakiś sposób uwarunkowana Jakiego rodzaju obrotu dotyczy. W przypadku rozliczeń bez odroczenia płatności, najbardziej rozpowszechniona forma rozliczeń to czek lub polecenie wypłaty. Są to bezwarunkowe środki zapłaty ( inkaso i akredytywa ). Płatności odroczone (kredyty ) to weksel, a środki uwarunkowane to niektóre rodzaje akredytyw. Transakcje kapitałowe mogą być rozliczane za pomocą wyżej wymienionych środków zapłaty jak również drogą zamiany jednych instrumentów finansowych na inne. Dla wierzyciela są korzystne nieuwarunkowane formy zapłaty, dla dłużnika uwarunkowane. Instytucjonalne i ekonomiczne warunki rozliczeń. Podstawowym problemem w tej materii to rozliczenia międzynarodowe dokonywane w warunkach braku wymienialności walut. Brak wymienialności powoduje że kraje te zmuszone są rozliczać się z zagranicą przy pomocy transakcji kompensacyjnych. Transakcje te wiążą się z wieloma uciążliwościami toteż kraje starają się stworzyć ramy instytucjonalne, które ułatwiają pojedynczym podmiotom gospodarczym rozliczenie się z zagranicą w warunkach braku wymienialności walut. Są to dwu- i wielostronne umowy o międzynarodowym obrocie finansowym. Umowy te dzielimy na: Umowy rozrachunkowe (clearingowe), które nie dopuszczają do transferu walut wymienialnych między krajami, dwa kraje umawiają się że ich należności finansowe będą wypłacane w każdym z tych krajów na specjalne rachunki przez importerów lub inne osoby fizyczne mające zobowiązania wobec innych osób fizycznych i prawnych drugiego kraju. Gdy nadchodzi moment płatności wierzyciele zgłaszają się do instytucji prowadzących rachunki specjalne w ich krajach; otrzymują oni należności ze środków pochodzących z wpłat dokonanych przez dłużników w tych samych krajach. Aby sprawnie funkcjonowały rozliczenia clearingowe kraje muszą z góry precyzyjnie określić limit wzajemnych płatności w danym okresie. Celowi temu jednocześnie zawarcie umowy handlowej która szczegółowo reguluje warunki wymiany gospodarczej. Umowa taka może uzależniać zgodę jednego kraju na zwiększenie eksportu jednego towaru od importu drugiego towaru. Gdyby eksporter dokonał wysyłki towaru nie objętego umowa, to może on nie otrzymać należności, chyba ż e w umowie będzie powiedziane że zobowiązania powstałe w danym okresie będą przeniesione na okres następny. W konsekwencji tego kraje starają się nie przekraczać zobowiązań umownych, a nawet często nie wykonują ich po stronie eksportu.. Saldo dodatnie w umowach clearingowych jest niekorzystne, bo partner nadwyżkowy musi się starać o uzyskanie zapłaty, gwarancji której mu nie udzielono. Druga forma zapłaty, która nie przewiduje transferu walut wymienialnych jest wielostronna kompensata dodatnich i ujemnych sald umów handlowych. Jej istota sprowadza się do rozszerzenia obszaru umowy rozrachunkowej na większą liczbę krajów w nadziei że ułatwi to wzajemną kompensatę sald. Jest ono połączone z zawieraniem dodatkowych umów między zainteresowanymi stronami. Umowy określają wartość towarów polegających na kompensacie, a ich ceny i rodzaje według szczegółowej specyfikacji. Umowy płatnicze które dopuszczają transfer walut wymienialnych między krajami. W momencie płatności wierzyciele zgłaszają się do instytucji prowadzących rachunki specjalne w ich krajach. Otrzymują oni należności ze środków pochodzących z wpłat dokonanych przez dłużników w tych samych krajach. Umowy płatnicze. Ich treścią jest uzgodnienie maksymalnej kwoty walut wymienialnych, jaką strony zobowiązują się przekazać sobie wzajemnie za import. Umowa płatnicza nie daje pełnej gwarancji wyrównania dwustronnego bilansu płatniczego, jej częścią jest postanowienie o kredycie technicznym. Kredyt ten dopuszcza przejściową nierównowagę płatniczą w okresie trwania umowy. Jest to dodatkowy transfer walut wymienialnych, dewiz i złota, rozliczenie zaś w walutach wymienialnych umożliwia wielostronną kompensatę sald płatniczych. Kompensata jest automatyczna i dokonywana jest bez konieczności zawierania dodatkowych umów międzynarodowych. Kurs walutowy i rynek walutowy. Do rozliczenia z zagranica za pomocą pieniądza niezbędna jest możliwość przeliczania dowolnej kwoty wyrażonej w walucie zagranicznej na walutę krajową i odwrotnie. Operację taką umożliwia kurs walutowy. Jest to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej, lub cena jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej. Np. 1$ = 4,20 zł. 1 zł = 0,4$ Kurs walutowy spełnia funkcję informacyjna i funkcję cenotwórczą. Funkcja informacyjna. Polega na tym że stanowi on bezpłatną informację dla eksporterów i importerów, inwestorów, osób fizycznych oraz organów państwowych przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Kurs umożliwia ustalenie należności lub zobowiązań zagranicznych w pieniądzu krajowym. Funkcja cenotwórcza. Polega na przenoszeniu za pomocą kursu walut zagranicznego układu cen, na ich układ krajowy. Występuje wtedy możliwość porównywania cen towarów krajowych z cenami towarów zagranicznych. Porównywalność ta może być ograniczona systemem ceł, opłat, podatków oraz innych środków, które wpływają na wysokość cen płaconych przez nabywców. Co określa poziom kursu walutowego? Poziom kursu walutowego określa wiele czynników: Relacja popytu i podaży walut obcych na krajowym rynku walutowym, Różnica poziomu cen w kraju i za granicą, Polityka państwa przejawiająca się w określaniu zakresu wymienialności waluty, oraz w rodzaju prowadzonej polityki kursowej. Co nazywamy rynkiem walutowym? Rynkiem walutowym nazywamy zespół wszystkich instytucji i osób wymieniających waluty obce oraz reguł rządzących zawieraniem transakcji (kupna i sprzedaży) walutowych. Element rynku walutowego to ogół urządzeń i czynników technicznych prowadzących do zawarcia transakcji walutowych. IV. W y m i e n i a l n o ś ć w a l u t. Każde państwo ma odrębny pieniądz, ma odrębny system pieniężny, samo tworzy zasady obiegu pieniądza i reguluje ten obieg. Państwo utrzymuje stosunki gospodarcze i finansowe z zagranicą, prowadząc narodową politykę pieniężno – kredytową i prowadzi politykę walutową. W stosunkach gospodarczych z zagranicą z tytułu wymiany handlowej, a także z tytułu obrotów kapitałowych zachodzi potrzeba wymiany własnego pieniądza, na inne waluty. Wielostronna wymiana gospodarcza, jest w pełni efektywna jeżeli związane z nią płatności dokonywane są w sposób wielostronny i w walutach wymienialnych. Wymienialność walut jest kategorią rynkową. Występuje ona wyłącznie wówczas, gdy w transakcji kupna sprzedaży uczestniczy jeden rodzaj albo jedna forma pieniądza uznawana za pieniądz, także uznawana poza granicami danego państwa lub obszaru walutowego. Aby wymienialność mogła istnieć, musi istnieć narodowy albo międzynarodowy rynek walutowy. Na tym rynku musi swobodnie funkcjonować prawo podaży i popytu na waluty obce kształtujące odpowiednie relacje wymienialności tych walut. Prawna definicja wymienialności. Wymienialność pieniądza, oznacza zagwarantowaną przez władze pieniężne faktycznie istniejącą możliwość wymiany jakiegoś rodzaju lub formy pieniądza występującego w ramach danego państwowego systemu pieniężnego na inne rodzaje i formy pieniądza funkcjonujące jako pieniądz, lub uznawane za pieniądz w innych państwowych systemach pieniężnych, oraz możliwość wykorzystania wymienionych środków pieniężnych, zgodnie z celami wymiany. W praktyce oznacza to że posiadacz waluty, może ją na żądanie wymienić na waluty obce. Ma on do tego prawo, a władze państwowe muszą mu to umożliwić. Podejście do problemu wymienialności było funkcją istniejącego systemu walutowego. Inaczej rozumiano wymienialność w systemie waluty złotej, inny był obszar wymienialności w systemie dewizowo- złotym, a jeszcze inny w systemie wielodewizowym. W literaturze Międzynarodowych Stosunków Finansowych, występuje wiele rodzajów i kategorii wymienialności uporządkowanymi według zakresu dopuszczalnych ograniczeń dewizowych Wymienialność zewnętrzna, Wymienialność wg standardu IMF,(Międzynarodowy Fundusz Walutowy) Wymienialność całkowita. Największy zakres ograniczeń dewizowych posiada waluta zewnętrznie wymienialna. Jedyną próbą płatności, które nie podlegają restrykcjom dewizowym, są to płatności nierezydentów, wobec rezydentów danego kraju z tytułu transakcji bieżących. Jednocześnie władze pieniężne danego kraju zobowiązują się wobec nierezydentów do zamiany swojej waluty na inną o wyższym standardzie wymienialności. Rezydent- tubylec krajowiec Nierezydent- obcokrajowiec. Dlatego też Bank Centralny danego kraju proponuje wymienialność waluty nierezydentom polskiej waluty o wyższym standardzie niewymienialności. Waluta zewnętrznie wymienialna może być walutą fakturowania i płatności pomiędzy rezydentami oraz między nierezydentami, oraz między nierezydentami i nierezydentami. Może być ona także, przedmiotem notowań na międzynarodowym rynku walutowym. Najczęściej stosowanym rodzajem wymienialności jest standard Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Warunkiem tej wymienialności, jest art.8 § 1 – 4. Statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Zakres wymienialności według standardu IMF jest dużo szerszy od zakresu wymienialności zagranicznej. A jest zarazem węższy, od wymienialności całkowitej. Na 31.12. 1999r. na 181 krajów członków IMF, rozumiane kryteria wymienialności, spełniały waluty 115 krajów. Tak rozumiana wymienialność, ograniczana była, do bieżących transakcji międzynarodowych obejmujących następujące pozycje: Wszelkich płatności z tyt. handlu zagranicznego, Płatności z tyt. odsetek od kredytów i lokat kapitałowych, Płatności z tyt. umorzenia kwot kredytów, Płatności z tyt. umorzenia kwot od pożyczek. Tego rodzaju wymienialność, nie obejmuje operacji kapitałowych i związanych z nimi płatności. Tego typu wymienialność, dotyczy wyłącznie krajów członkowskich IMF. Co oznacz pełna wymienialność? Pełna wymienialność waluty, oznacza nieograniczoną możliwość wymiany kwoty krajowej na inną walutę. Może to także oznaczać zamianę jednej należności na drugą w innej walucie. Tak rozumiana wymienialność odbywa się z trzech przyczyn Na żądanie krajowych lub zagranicznych uczestników operacji Może to być w związku z płatnościami z tytułu bieżących operacji handlowych Z tytułu eksportu lub innych tytułów Absolutna wymienialność oznacza stan w którym przepływ walut odbywa się między krajowcami i cudzoziemcami: W dowolnej formie W dowolnym celu W dowolnym czasie W dowolnej wysokości W tej chwili ponad 40 krajów posiada waluty całkowicie wymienialne. Należą do nich dolar amerykański, marka niemiecka, funt brytyjski, frank szwajcarski, waluta Kuwejtu czy też waluta Emiratów Arabskich, Gujany, Jamajki. Podział ograniczeń wymienialności w zależności od podmiotu tzn. od posiadacza dewiz czy walut służy za podstawę wyodrębnienia wymienialności zewnętrznej i wewnętrznej. Wymienialność zewnętrzna występuje wówczas gdy jest zagwarantowana wyłącznie nierezydentom. Oznacza ona prawo cudzoziemców do wymiany w dowolnym czasie na inna walutę, waluty w wyniku eksportu lub z tytułu należności w inny sposób. Występuje tzw. również szczególna forma wymienialności zewnętrznej. Polega ona na prawie do wymiany walut na waluty tylko dla określonych instytucji np. zagranicznych Banków Centralnych. W praktyce Międzynarodowych stosunków Finansowych nowością jest wymienialność wewnętrzna. Wymienialność tę wprowadziły byłe kraje socjalistyczne, a pierwszym państwem które tą wymienialność wprowadziła była Jugosławia. Dinar stał się wymienialną walutą już w 1989r. Od 1.01.90 złotówka polska, a od 1.01.1991 roku Czechy i Węgry. Wymienialność wewnętrzna opiera się na pięciu zasadach: Nie ma ograniczeń dewizowych w transakcjach bieżących nierezydentów w danym kraju Importerom zapewnia się dostęp do dewiz dla dokonania płatności z tytułu transakcji bieżących, a zakup dewiz odbywa się według jednolitego kursu walutowego. Rezydenci muszą odsprzedać państwu dewizy pochodzące a eksportu i nie mogą otwierać rachunków dewizowych zarówno w kraju jak i za granicą. Stosowane są ograniczenia dewizowe wobec transakcji kapitałowych. Całkowicie zabrania się używać pieniądza narodowego jako waluty fakturowania i płatności w handlu zagranicznym. Zakres jednej i drugiej wymienialności jest różny w różnych krajach. Wymienialność może obejmować wszystkie walory finansowe, albo ich część. W pierwszym przypadku będziemy mówili o pełnej wymienialności, W drugim przypadku będzie to wymienialność ograniczona. W obu tych przypadkach mamy do czynienia z sytuacją w której istnieje możliwość wymiany waluty krajowej na inne waluty, oraz swobodne wykorzystanie tej waluty. Wymienialność ograniczona może funkcjonować w odniesieniu do pewnych walut, albo do pewnych obszarów płatniczych. Może dotyczyć pewnych, albo pewnej grupy rezydentów Występuje jeszcze inny podział wymienialności na wymienialność: Rynkową Oficjalną Wymienialność rynkowa. Rozumiemy ją jako prawo do wymiany jednej waluty na inną przez wszystkie osoby fizyczne. Wymienialność oficjalna. Rozumiemy prawo władz pieniężnych poszczególnych krajów do dokonywania wzajemnej wymiany walut, lub wymiany na inne aktywa walutowe bezpośrednio przez państwo, lub inne instytucje pieniężne poza rynkiem walutowym. Wprowadzenie i utrzymanie ograniczonej czy pełnej wymienialności walut wymaga spełnienia rygorystycznych warunków ekonomicznych. Ekonomiczne warunki rygorystyczne. Polityka i waluta narodowa poprzez wymienialność rozszerza zasięg swego oddziaływania na stosunki zewnętrzne danego kraju. Oznacza ona stopniowe otwieranie gospodarki tego kraju, wobec innych gospodarek i rynku towarowego. Stopień tego otwarcia określają poszczególne kraje. Posługują się szeregiem narzędzi ekonomicznych z zakresu zagranicznej polityki ekonomicznej. Większy stopień otwarcia gospodarki stwarza większe możliwości czerpania większych korzyści z wymiany międzynarodowej. ( współpraca przemysłowa). Warto zapamiętać, że największe efekty z wymienialności walut zależą od wytworzonej jeszcze przed jej wprowadzeniem proeksportowej struktury gospodarki. Proeksportowe tendencje rozwojowe danej gospodarki muszą być efektem długofalowej polityki ekonomicznej danego państwa połączonej z wykorzystaniem narzędzi protekcjonistycznymi. Natomiast gdy ten kraj ma już pożądaną strukturę proeksportową, wówczas wystarczą dla jej ochrony jej selektywne środki jak cła, subsydia, kontyngenty. Waluta wymienialna może stanowić narzędzie intensyfikacji ekonomicznej, danego kraju z krajami trzecimi. Pozwala ona na szersze włączenie się danego kraju w międzynarodowy układ gospodarczy i większe czerpanie korzyści z wymiany międzynarodowej. Nie wolno zapomnieć nam o tym, że w warunkach waluty wymienialnej gospodarka danego kraju podlega dużym wpływom rynku światowego. Mogą tu występować tendencje rozwojowe, albo stagnacyjne. Waluta wymienialna jest poważnym atutem w walce z konkurencją. Stanowi bodźce do unowocześnienia gospodarki. W wyjątkowo niekorzystnych warunkach zewnętrznych może utrudniać usuwanie barier rozwojowych. Podstawowym warunkiem, wprowadzenia wymienialności waluty krajowej, jest istnienie długofalowej równowagi w gospodarce. Mówimy tu o równowadze wewnętrznej i zewnętrznej. Ma to być równowaga bilansu płatniczego. Kraj zamierzający wprowadzić wymienialność swojej waluty musi spełnić warunki: ( Polska nie jest ich w stanie spełnić) Powinien dysponować poważnym potencjałem gospodarczym. Dysponowanie elastyczną strukturą produkcji Musi być racjonalna polityka gospodarcza ( Polska nie posiada polityki gospodarczej) Chodzi tu o takie struktury produkcji, w której występowały by wyspecjalizowane struktury proeksportowe. Polska takich struktur w ogóle nie posiada. Eksport takiego kraju powinien być zróżnicowany i konkurencyjny Gdy istnieje niekorzystny wzrost cen importowych, kraj taki powinien mieć możliwość substytucji importu produkcją krajową. Jest to podstawowy czynnik ochrony gospodarki krajowej. Konkurencyjność eksportu sprowadza się do tego, że mamy możliwość przesuwania towarów z rynku wewnętrznego na zewnętrzny. Bardzo ważne zdarzenie dla wymienialności ma równowaga bilansu płatniczego kraju, oraz ustalenie kursu waluty. Wymienialność waluty wymaga utrzymania dyscypliny bilansu płatniczego i prowadzenia takiej polityki gospodarczej która by równowagę bilansu płatniczego utrzymywała. W takich przypadkach wymienialność waluty pozwala nie tylko na wykorzystanie waluty krajowej do finansowania albo importu, albo waluty za granicą ale również do prowadzenia tej waluty przez inne kraje w postaci innych rezerw walutowych. Nie wszystkie jednak waluty wymienialne przechowywane są w rezerwach gotówkowych. Określają to zasady funkcjonowania systemu wielodewizowego. Waluta ta musi spełniać wiele kryteriów. Musi posiadać stabilną siłę nabywczą, Dawać możliwość różnorodnych lokat, w warunkach walutowych i kapitałowych Powinna być dostępna na wszystkich rynkach walutowych. Będą to tylko waluty międzynarodowe i światowe. Polska złotówka jest walutą wewnętrznie wymienialną i spełnia standard art8 § 1 – 4 statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Używana jest w dłuższych transakcjach z Międzynarodowym Funduszem Walutowym dotyczącym wyrównywania ujemnego salda finansowego państwa, w pozostałych zaś przypadkach musi być wymieniana na inną walutę w pozostałych transakcjach toteż na razie nie ma szans, aby złotówka stała się walutą wymienialna Wyróżniamy pięć kryteriów skłonności gospodarczej i walutowej jako realizację aneksu traktatu z Mastricht o Unii Europejskiej. Pięć kryteriów spójności: Stopa inflacji nie może być wyższa niż 1,5 % Dług publiczny nie może przekraczać 60 % PKB Stopa procentowa kredytów nie może być wyższa niż 2 punkty od trzech krajów o najniższej stopie inflacji z Unii Europejskiej Złotówka nie może być zdewaluowana do jakiejkolwiek waluty systemu EMU (Unii Monetarnej) co najmniej przez dwa lata Kurs walutowy złotówki musi mieć charakter stabilny i spełniać kryteria tunelu walutowego węża w tunelu walutowym. V. P o l i t y k a k u r s u w a l u t o w e g o. Polityka kursu walutowego ma decydujący wpływ, na efektywność transakcji dokonywanych między danym krajem, a zagranicą. Polityka kursu walutowego zmierza do: Ustalenia tego kursu Zapewnienia optymalnego jego poziomu Polityka ta musi być ściśle skorelowana ze stanem gospodarki danego kraju, i wynikać musi z sytuacji bilansu płatniczego państwa. Dlatego też prowadzona w praktyce polityka kursu walutowego wywołać może określone zmiany w bilansie płatniczym a pośrednio wywoła zmiany w stanie jego gospodarki wewnętrznej. Zmiany kursu walutowego wywierają bezpośredni wpływ na wynik bilansu handlowego państwa, dlatego że przy podanej cenie wewnętrznej produktu krajowego jego cena po której oferowany jest na zagranicznym rynku zależy od poziomu kursu walutowego i odwrotnie przy danej cenie zagranicznej kurs walutowy będzie określał cenę wewnętrzną artykułu importowanego. Polityka gospodarcza danego kraju jest zmienną w czasie, dlatego też zmienny w czasie musi być optymalny poziom kursu walutowego. Ma on charakter płynny. W ściśle określonych warunkach finansowych sytuacja gospodarcza danego kraju, może wymuszać konieczność zmiany dotychczas istniejącego kursu obrotu złotówkowego. Zmiana kursu walutowego, może polegać na jednorazowym akcie -dewaluacji / obniżce /, rewaluacji / podwyżce /, albo też zmiana kursu walutowego może odbywać się w pewnym okresie, polegać na jego obniżce czyli – deprecjacji, albo na jego podwyżce wówczas mówimy o aprecjacji. Zasadnicza sprawa polega na tym, że o rodzaju kursu w sytuacji kursowej będzie decydował czas. Należy pamiętać, że zmiana kursu może mieć charakter gwałtowny i jednorazowy w ten czas mamy dewaluację lub rewaluację, albo będzie to czasowa stopniowa podwyżka lub spadek mówimy wtedy o deprecjacji lub aprecjacji. Polityka kursu walutowego sprowadzać się będzie do Dokonywania w pewnym momencie jednorazowej dewaluacji. Wywołania lub przeciwdziałania deprecjacji czy aprecjacji danej waluty. Polityka kursu walutowego może też, sprowadzać się do podtrzymywania za pomocą określonej waluty zestawu zabiegów aktualnie istniejącego kursu walutowego. Na czym polega mechanizm ekonomiczny dewaluacji? Bezpośrednim powodem dewaluacji jest konieczność poprawy sytuacji bilansu płatniczego państwa. Celem wtórnym dewaluacji może być także ożywienia koniunktury. Jeżeli dewaluacja może, ale nie musi spowodować poprawy bilansu płatniczego, czy też ożywienia koniunktury, to tylko dlatego, że wynikiem tego procesu jest wzrost zdolności konkurencyjnej wyrobów krajowych w stosunku do wyrobów zagranicznych. Sytuacja ta bowiem powoduje zwiększenie ilości eksportu do danego kraju z jednoczesnym ograniczeniem importu. W praktyce występuje takie ciekawe zjawisko polegające na tym że wzrost konkurencyjności wyrobów jest mniejszy od skali dewaluacji. Są też takie przypadki, że mimo wprowadzenia dewaluacji zdolność konkurencyjna na rynku się nie zwiększy. Jest to wynikiem braku reakcji po stronie importera. Mechanizm ekonomiczny rewaluacji. Odwrotnością dewaluacji jest rewaluacja. Aby mogła być przeprowadzona muszą być spełnione dwa warunki: W danym kraju, który wprowadza mechanizm rewaluacji stan wykorzystania czynników produkcji musi być względnie wysoki, bo jest to proces deflacyjny powodujący spadek zatrudnienia i spadek koniunktury. Warunkiem wtórnym rewaluacji jest posiadanie przez dany kraj odpowiedni stan rezerw złota i waluty i waluty międzynarodowej co potwierdza sytuację występowania wcześniej występującej nadwyżki w bilansie płatniczym państwa. Dlatego konieczny jest wysoki stan rezerw złota i waluty międzynarodowej. Rewaluacja powoduje pogorszenie się bilansu płatniczego państwa. Bezpośrednia przyczyną rewaluacji określonej waluty jest dążenie rządu danego kraju do osłabienia tendencji inflacyjnych w gospodarce danego kraju. Dlatego też jej bezpośrednim celem i ma on spowodować; Wzrost importu Przyhamowanie eksportu W konsekwencji tego ma albo ograniczyć nadwyżkę bilansu płatniczego, albo całkowicie ją zlikwidować. Dążenie danego państwa do ograniczenia lub likwidacji nadwyżki bilansu płatniczego może wydawać się absurdalne bo nadwyżka powoduje wzrost stanu rezerw, które są potrzebne do ratowania jego salda bilansu płatniczego. A więc o co tu chodzi?, Dlaczego nadwyżkę należy likwidować? Ogranicza się ją lub likwiduje dlatego że ta nadwyżka bilansu, oddziaływuje na stan gospodarki danego kraju, w kierunku inflacyjnym. A więc nadwyżka powoduje inflację. Dlaczego tak się dzieje? Dlatego że strumień pieniądza jaki wpływa na rynek krajowy z tytułu sprzedaży państwu i bankom komercyjnym uzyskanych za granicą dewiz, jest większy od strumienia pieniądza, który z tego rynku wypływa w wyniku zakupu u państwa i w bankach komercyjnych walut zagranicznych. Inflacyjne oddziaływanie nadwyżki bilansu płatniczego państwa na gospodarkę, może być w pewnych sytuacjach bardzo pożądane, dlatego bo w okresie niskiej koniunktury nadwyżka jest źródłem kreacji dodatkowego popytu, sprzyja podniesieniu stopnia wykorzystania czynników produkcji, i co jest korzystne dla stanu gospodarki. W okresie wysokiej koniunktury, niestety inflacyjne oddziaływanie nadwyżki bilansu płatniczego, staje się jej zasadniczą wadą. Zwłaszcza, gdy tendencje inflacyjne w danym kraju mają stały i silny charakter. Jeżeli rezerwy płatnicze danego kraju mają względnie wysoki poziom i z tego punktu widzenia jako taka nadwyżka bilansu płatniczego państwa staje się po prostu nie potrzebna i dalsze jej utrzymywanie staje się niepożądane, gdyż automatycznie staje się źródłem inflacji. Rewaluacja może spowodować zwiększeniem podaży na rynku wewnętrznym. Rewaluacja sprowadza również reperkusje wzrostu importu i spadku eksportu, do wolumenu popytu krajowego. Rewaluacja będzie miała również wpływ na bilans handlowy. Realizując politykę kursu walutowego, jej zastosowanie najczęściej sprowadza się do polityki tzw. kursu płynnego. Co oznacza polityka kursu elastycznego( płynnego ). Zniesienie przez państwo formalnych granic wahań kursu walutowego z jednoczesnym oddziaływaniem na ten kurs poprzez państwo w taki sposób, aby w każdym momencie był on możliwie najbliżej swojego optymalnego poziomu. Polityka kursu elastycznego jest tym rodzajem polityki ekonomicznej państwa u podstaw której leży dążenie państwa do wykorzystania przez to państwo kursu walutowego jako mechanizm samoczynnie przywracający równowagę bilansu płatniczego. Wykorzystanie tego kursu w tej roli wynika z tego, że jako taki kurs walutowy w warunkach braku ograniczeń dewizowych jest czystym wynikiem relacji między popytem i podażą dewiz krajowych na rynkach zagranicznych. Popyt i podaż warunkuje sytuacja bilansu płatniczego państwa. Jeżeli sytuacja bilansu się pogarsza to kurs walutowy ma tendencje deprecjacyjne, natomiast gdy jego sytuacja się polepsza, to następuje aprecjacja kursu waluty. Obniżając się, kurs walutowy w zależności od elastyczności popytu krajowego na import, i popytu zagranicznego na eksport z tego kraju spowodować może poprawę bilansu płatniczego. Możliwa jest sytuacja odwrotna. W ten sposób zachwianie bilansu płatniczego danego państwa uruchamia samoczynny mechanizm przywracania tej równowagi. Polityka kursu elastycznego, jest w praktyce dążeniem do wykorzystania tej cechy kursu walutowego. Szanujące się państwo dąży też do tego, aby poziom kursu elastycznego sprzyjał osiąganiu celów jakie stawia to państwo sobie w realizacji podstaw zagranicznej polityki ekonomicznej. A przede wszystkim: Ochrona rynku wewnętrznego przed tanim importem z zagranicy Aby stymulował on wzrost eksportu Musi stać się czynnikiem wzrostu zatrudnienia Musi stać się czynnikiem ewolucji cen wewnętrznych Aby kurs elastyczny mógł spełniać te funkcje nie może być pozostawiony sam sobie, uwagi na to, że mógłby ukształtować się on na takim poziomie, który nie gwarantowałby osiągania stanu bilansu płatniczego państwa. Mógłby wykazywać, albo tendencję wzrostową, albo spadkową, a amplituda jego wahań okresowo mogłaby się wymknąć spod kontroli. Dlatego też każde szanujące się państwo wpływać musi na poziom kursu w taki sposób, aby kształtował się on na poziomie zbliżonym do optymalnego. Oddziaływanie ma charakter: Bezpośredni Pośredni Charakter pośredni oddziaływuje na kurs walut występuje wtedy, gdy nie ma ograniczeń dewizowych. Jest to oddziaływanie na popyt i podaż walut na rynku krajowym. Oddziaływanie to przyjmuje interwencyjna postać zakupu i sprzedaży dewiz. Jeżeli kurs walutowy, w ściśle określonej sytuacji spada przynosząc negatywne skutki dla gospodarki ( drożeje import, wzrasta inflacja,) wówczas państwo musu uruchomić sprzedaż na krajowym rynku walut obcych ze stanu rezerw. Sprzedaż ta hamuje obniżkę kursu waluty. Tendencje te mogą byś wzmocnione jeżeli państwo równocześnie ze sprzedażą walut obcych na rynku walutowym dokonuje skupu waluty krajowej. W sytuacji kiedy dąży się do obniżenia kursu waluty krajowej podejmuje się działania odwrotne. Wtedy następuje interwencyjny zakup walut obcych na rynku krajowym połączony z jednoczesną sprzedażą waluty krajowej na rynku obcym. Jakie są zalety i wady polityki kursu płynnego? Polityka kursu elastycznego ma dwie zalety: Kurs stanowi samoczynny mechanizm przywrócenia równowagi Istnieje możliwość dostosowania przez państwo poziomu kursu waluty do zmieniającej się sytuacji wewnętrznej Jego niewątpliwą wadą, jest to że te zalety mogą być stosowane wówczas jeżeli zachwianie bilansu płatniczego państwa mają charakter przejściowy. Jeżeli sytuacja bilansu płatniczego ma charakter strukturalny, to interwencja państwa na rynku walutowym może tylko osłabiać tendencje do wzrostu lub spadku kursu waluty, nie może jej natomiast zatrzymać, bo kurs walutowy zależy bezpośrednio od stanu bilansu płatniczego. Jeżeli deficyt bilansu płatniczego wykazuje strukturalny deficyt to po pewnym czasie interwencja państwa w postaci sprzedaży walut musi się przerwać, bo stan rezerw państwa ulegnie wyczerpaniu. Taka sama sytuacja jest w przypadku strukturalnej nadwyżki bilansu. Państwo bez końca nie może skupować walut, bo zabraknie mu pieniędzy na ten skup. Kolejną wadą elastycznego kursu walut jest zwiększenie niepewności w obrotach zagranicznych gospodarczych. To zwiększenie niepewności powoduje amplituda wahań kursu. Dlatego też w transakcjach dewizowych nie wolno kierować się aktualnym stanem kursu walutowego, natomiast trzeba posiłkować się trzeba optymalnym poziomem tego kursu. Elementem ostatnim jako wadę możemy przyjąć to że może stać się on elementem spekulacji. VI. S y s t e m y W a l u t o w e. Międzynarodowy system walutowy Międzynarodowy system walutowy jest typową konstrukcją historyczną. Obejmuje on zespół układów, reguł, instytucji, zasad, a nawet zwyczajów określające warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w systemie stosunków międzynarodowych. System ten zawiera: zasady ustalone zasady przejęte z dotychczasowego mechanizmu funkcjonowania płatności międzynarodowych. Istnienie tego systemu trzeba uznać za niezbędne ponieważ w każdym państwie występuje odrębny system pieniężny i walutowy uwzględniający specyfikę narodową i cele wewnętrznej polityki gospodarczej. W tych warunkach uznać trzeba za niezbędne istnienie zasad regulujących stosunki walutowe pomiędzy krajami. Dotyczą one głównie takich problemów jak: Kursy walut Wyrównywanie bilansów płatniczych Mechanizmów tworzenia pieniądza światowego System ten zapewnia regulowanie płatności międzynarodowych w warunkach istnienia odrębnych i niezależnych Narodowy System Walutowy. Ingerencja w gospodarkę światową w sferze warunków walutowych (płatniczych). Stwarza on instytucjonalne ramy powiązań, jakie występują w gospodarce światowej w związku z transferem funduszy pieniężnych będących wynikiem obrotu towarowego kapitałowego czy tzw. jednostronnych świadczeń pieniężnych. Zawiera on także szereg postanowień dotyczących maksymalizacji korzyści wynikających z wymiany międzynarodowej. Dla realizacji tak założonych celów niezbędne są następujące przesłanki: Całkowita swoboda płatności międzynarodowych Pełna wymienialność walut Ograniczenie ryzyka w Międzynarodowych Obrotach Płatniczych Zapobieganie spekulacyjnym przepływom kapitału Zapobieganie konfliktom pomiędzy uczestnikami wymiany. MSW obejmuje także pewne reguły i zalecenia odnoszące się do: Eliminowania odchyleń od stanu równowagi bilansu płatniczego Preferuje on ściśle określone metody wyrównywania bilansu płatniczego. Tworzenie pien