Gatunki literackie średniowiecza

Gatunki literackie średniowiecza.

Legenda - dosłownie "czytanka", utwór nasycony motywami niezwykłości i cudowności. Ukazuje obrazy z życia świętych i męczenników. Posiada cechy hagiograficzne i parenetyczne. (zbiory: Jakub z Voragine "Złota legenda" oraz "Legenda austriacka")

Pieśń - wiersz zdaniowo-rymowy, początkowo nie przestrzegał jednakowego rozmiaru sylabicznego. Pieśni posiadały rymy ograniczające po kilka wersów, uwydatniane przez klauzule. W wierszu średniowiecznym dużą rolę odgrywała intonacja (wznosząca - antykadencja i opadająca - kadencja). Ma on charakter meliczny, monodyczny; jest chorałem gregoriańskim. ("Bogurodzica", "Lament świętokrzyski")

Epos rycerski - należy do typu "chansons de geste" (pieśni o czynach) tworzonych przez truwerów. Utwory cechuje alegoryczność, hiperbolizacja i pareneza. Bohater jest wyidealizowany, a jego działania uwznioślone. ("Pieśń o Rolandzie")

Epos miłosny - charakteryzuje się baśniowością; fantastyką. Wywodzi się z tradycji ustnej. Przykład stanowi utwór "Dzieje Tristana i Izoldy". Tristan jest synem króla Marka. Władca poleca synowi, by ten przywiózł mu żonę Izoldę. Tristan i Izolda zakochują się po wypiciu napoju miłosnego. Po śmierci kochanków ich groby złączył głóg. Utwór przedstawia konflikt między uczuciem, a honorem.

Kronika - chronologiczny opis wydarzeń historycznych, społeczno-obyczajowych, zawiera-jący komentarz autora. Gall Anonim w "Kronice polskiej" odwołuje do dziejopisarskiego gatunku gesta (czynów). Styl "Kroniki" jest informacyjny, retoryczny - długie zdania, powtórze-nia, mnogość epitetów, hiperbola, proza jest rymowana; rytmiczna.

Kazanie - proza kaznodziejska, ma charakter religijny i pouczający. ("Kazania świętokrzy-skie", "Kazania gnieźnieńskie" dotyczące świąt religijnych)

Misterium - było to widowisko sceniczne, którego treść dotyczyła głównie motywów z Nowego i Starego testamentu. Prezentowało ono fragment dziejów biblijnych, za pomocą którego to miało prezentować dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, jego odkupienie lub sąd ostateczny.

Moralitet - to także sztuka dramatyczna, której bohaterem był Everyman - Każdy. Za jego pomocą moralitet osiągał uniwersalizm - mógł odnosić się do każdego. Zadaniem moralitetu było, przy użyciu alegorii, przedstawienie ogólnej prawdy dotyczącej ludzkiego życia. Stałym elementem moralitetu był motyw walki dobra ze złem.

Dramat liturgiczny - związany był z obrzędami liturgii chrześcijańskiej. Często był wplatany w obrządek mszy św. Mógł przedstawiać np. zmartwychwstanie Jezusa.

Miracle - to obrazy sceniczne, związane z życiem Marii Panny, świętych i męczenników.

Żywoty Świętych, czyli Hagiografie:
Przedstawiały one w wyidealizowany sposób sylwetki świętych, kształtowały wzorce postaw i stwarzały wrażenie, iż takie wzory są właściwe i godne naśladowania.

modlitewnik - zbiór modlitw w formie książki.

psalm - pieśń biblijna, przeznaczona do śpiewania z towarzyszeniem instrumentów strunowych, opiewająca wielkość i dobroć Boga, wyrażająca podziękowanie, prośbę, błaganie, niekiedy sięgająca w przeszłość i wyciągająca z niej nauki (psalmy historyczne) lub mówiąca o przyszłości aż po koniec świata (psalmy mesjańskie), często o treści pouczającej lub pokutnej, zwrócona do Boga lub do zbiorowości, którą wzywa do wspólnej modlitwy, często również sławiąca Boga w formie trzecioosobowej.

- hebrajskie pieśni religijne o charakterze modlitewno-hymnicznym. Zbiór psalmów (150) wchodzi w skład Starego Testamentu. Autorstwo większości z nich przypisuje się królowi Dawidowi. W średniowieczu psałterze były bardzo popularne. W końcu XIV wieku powstał "Psałterz floriański", spisany na pergaminie w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim (przeznaczony najprawdopodobniej dla królowej Jadwigi). XV wiek przyniósł pisany po polsku "Psałterz puławski" i "Biblię królowej Zofii".

psałterz - zbiór pieśni religijnych (psalmów).

dialog - w literaturze staropolskiej gatunek przedstawiający rozmowę dwóch lub więcej osób, przeznaczony dla teatru.

apokryfy - teksty związane tematycznie z Biblią, które nie są tłumaczeniem ksiąg Starego Testamentu, lecz stanowią pewien rodzaj "uzupełnienia" Biblii. Temat jest ujęty beletrystycznie, występuje dużo barwnych szczegółów (czasem sprzecznych z Biblią). Największy rozkwit i popularność apokryfów - początki chrześcijaństwa, II i III wiek n.e. W Polsce najobszerniejszy tekst, oparty na opowieściach apokryficznych, to "Rozmyślania przemyskie" z XV wieku. Ten utwór pisarza-anonima jest uznawany za pierwszy przykład polskiej prozy literackiej (sprawna i interesująca narracja, bogactwo zdarzeń, realia społeczno-obyczajowe i trafna charakterystyka postaci).