Wyszukiwarka:

Wszędzie ------------------ Artykuły Newsy Informacje Linki Pliki

GOSPODARCZE I SPOŁECZNE ZNACZENIE UBEZPIECZEŃ 2.1 Ubezpieczenie, jako urządzenie gospodarcze Wszelkie procesy gospodarcze, cała otaczająca nas rzeczywistość funkcjonuje w warunkach niepewności, ściśle związanych z występowaniem rozmaitych zdarzeń losowych. Zdarzenia losowe z kolei są skutkiem obiektywnie istniejących zagrożeń, czyli ryzyk, których w żaden sposób nie da się uniknąć. Ryzyka te związane są nie tylko z działalnością gospodarczą człowieka, ale zagrażają one zdrowiu i życiu człowieka. Przed negatywnymi finansowo skutkami realizacji tych ryzyk, czyli przed zdarzeniami losowymi można się zabezpieczyć. We współczesnych stosunkach społeczno-gospodarczych, opartych na rzeczywistym mechanizmie rynkowym możliwe Są dwie metody tego zabezpieczenia: indywidualnie zgromadzić środki finansowe na pokrycie strat finansowych spowodowanych realizacją ryzyk (zdarzeniami losowymi) lub przeniesienie tego finansowego ciężaru na „kogoś innego". Praktyka dowiodła, że zdecydowanie bardziej ekonomiczne i racjonalną metodą jest rozwiązanie drugie, które realizowane jest poprzez specjalnie do tego celu powołaną instytucję. Otóż ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego wyłącznym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym takie zdarzenia zagrażają. Dzięki temu urządzeniu jednostka gospodarcza może się uwolnić od finansowego problemu związanego z powstaniem strat losowych, a więc strat od niej niezależnych, a przy tym potencjalnie nieuniknionych. Jest to niezwykle tania, a więc efektywna możliwość rozwiązania problemu trudnych sytuacji finansowych. W tym sensie ubezpieczenia mogą - poprzez dostarczenie środków finansowych - przywrócić jednostce gospodarczej ekonomiczną (finansową) pozycję, jaką miała ona przed powstaniem szkody (ujęcie mikroekonomiczne), a także zabezpieczyć w miarę równomierny i stabilny sposób funkcjonowania całej gospodarki narodowej (ujęcie makroekonomiczne). Ubezpieczenie - jako urządzenie gospodarcze - realizować może (i realizuje) różnorodne zadania, które służą w głównej mierze gospodarce narodowej. Te zadania oraz sposoby ich realizacji są związane z funkcjami i zasadami ubezpieczeń gospodarczych. W tym sensie ubezpieczenia gospodarcze są ponadto pojemnym i elastycznym instrumentem polityki gospodarczej. Nadrzędnym wszakże zadaniem ubezpieczeń, jako urządzenia gospodarczego, jest eliminowanie trosk i obaw związanych z finansowymi skutkami zdarzeń losowych, tak z punktu widzenia indywidualnego, jak i ogólnonarodowego. W tej kwestii - jak dotąd - nie wykreowano sposobu bardziej efektywnego. 2.2 Społeczne znaczenie ubezpieczeń gospodarczych Wszelkie procesy gospodarcze, a tym samym instytucje je obsługujące, mają - poza ekonomicznym - również charakter społeczny, ponieważ generują one rozmaitego rodzaju stosunki międzyludzkie, a także wpływają na sytuację bytową obywateli oraz różnych grup społecznych. Mówiąc o społecznym znaczeniu ubezpieczeń gospodarczych mamy na myśli „humanitarny" aspekt ich funkcjonowania. Z drugiej jednak strony, gospodarcze znaczenie działalności ubezpieczeniowej określa jej rolę, znaczenie społeczne. Trudno oddzielić znaczenie gospodarcze ubezpieczeń od ich znaczenia społecznego, ale wyraźnie wyczuwa się inną rolę ubezpieczenia AC i inną ubezpieczenia na życie lub tzw. ubezpieczenia rentowego. Trzeba stwierdzić, że ubezpieczenia majątkowe mają bardziej charakter (i znaczenie) gospodarczy, zaś ubezpieczenia osobowe, a tym bardziej życiowe, zdecydowanie bardziej charakter społeczny. Niemal we wszystkich krajach gospodarki rynkowej są one - niekiedy wręcz - dominującym elementem systemu zabezpieczenia społecznego. Gospodarka rynkowa wyzwala, inspiruje rozwój ubezpieczeń życiowych, a zatem ze społecznego punktu widzenia nadaje tym ubezpieczeniom rangę podstawową. Zdecydowanie dominująca część społeczeństwa będąca w wieku nieprodukcyjnym nie może liczyć na pożądane zabezpieczenie materialne swojej starości z tytułu zabezpieczenia państwowego. Uzupełnia więc owo zabezpieczenie kupując różnego rodzaju polisy ubezpieczeń osobowych, przede wszystkim życiowych. Tym samym ubezpieczenia życiowe są niezwykle ważnym urządzeniem społecznym, które może rozwiązać istotne problemy starzejących się społeczeństw. W wymiarze jednostkowym nie do przecenienia jest finansowa pomoc ubezpieczeń osobowych w sytuacji nieszczęśliwego wypadku (NW), śmierci członka rodziny (grupowe ubezpieczenie rodzinne), czy wreszcie śmierci jedynego żywiciela rodziny. Społeczne znaczenie majątkowych ubezpieczeń gospodarczych przejawia się głównie w łagodzeniu procesu zubożenia na skutek niemożliwości podołania finansowym wydatkom związanym ze zdarzeniami losowymi. O społecznym znaczeniu ubezpieczeń gospodarczych - głównie osobowych - decyduje tzw. poziom świadomości ubezpieczeniowej. Aktualnie w Polsce ubezpieczenia osobowe i majątkowe w zbyt małym stopniu spełniają swoją (możliwą do spełnienia) rolę społeczną. Ubezpieczeniom przypisuje się także pewne znaczenie wychowawcze. Oczywiste jest bowiem, że skłaniają one do przezornego przewidywania różnych przyszłych wydarzeń, do bieżącego oszczędzania, a wreszcie praktycznie realizują poprzez wspólnoty niebezpieczeństwa zasadę „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego". 2.3 Pojęcie funkcji ubezpieczeń gospodarczych Bezspornym jest, że ubezpieczenia gospodarcze są urządzeniem (instytucją) celowym, które w swoim przeznaczeniu ma zaspokajać określone potrzeby podmiotów gospodarczych oraz ludności. Potrzeby te należy określać zarówno z mikro- i makroekonomicznego punktu widzenia, jak też z punktu widzenia gospodarczego i społecznego. Oczywiście te dwa podziały potrzeb nie są rozłączne (inaczej: w znacznym stopniu się pokrywają, krzyżują), albowiem potrzeby społeczne mają niemal zawsze charakter makro, czyli ogólny, nie wiążą się z indywidualnym klientem zakładu ubezpieczeń. Zaspokojenie określonych potrzeb to podstawowe zadanie ubezpieczeń gospodarczych. Z kolei realizacja tych zadań jest w mniejszym lub większym stopniu przejawem istoty ubezpieczeń. Należy więc przyjąć, że funkcje ubezpieczeń gospodarczych to formy przejawiania się ich gospodarczego i społecznego przeznaczenia, czyli realizacji nałożonych na nie zadań. Rzecz zrozumiała, że ubezpieczenia realizując swoje zasadnicze zadania mogą - w sensie instrumentalnym - służyć realizacji różnych celów i zadań cząstkowych, koniunkturalnych, wynikających z okresowych potrzeb społecznych lub gospodarczych. Treści związane z tymi zadaniami, a tym bardziej same zadania podnoszone są niekiedy do rangi funkcji społeczno-gospodarczych ubezpieczeń, w rozumieniu funkcji uzupełniających. Mnożenie funkcji ubezpieczeń (czego dowodem jest literatura przedmiotu) nie powinno wywoływać większych wątpliwości, jeśli przy pomocy kolejnej funkcji uwypukla się w sposób wyraźny i jednoznaczny zasadniczo ważne - społecznie lub gospodarczo - zadania i treści ubezpieczeń. W konkluzji trzeba stwierdzić, że poprzez mechanizm redystrybucji, ochrony i stymulacji spełniają się wszystkie możliwe do wyodrębnienia funkcje ubezpieczeń. Ostatecznie należy wyróżnić: 1) funkcję ochrony ubezpieczeniowej, 2) funkcję prewencyjną, 3) funkcje finansowe. Funkcja pierwsza posiada charakter zdecydowanie nadrzędny, albowiem najpełniej wyraża zarówno istotę, jak i zasadnicze treści społeczno - ekonomiczne ubezpieczeń, natomiast funkcja druga i trzecia są jakby skutkiem funkcji pierwszej. Konsekwencją tego jest fakt, że te trzy funkcje ubezpieczenia spełniają zawsze, niezależnie od naszej woli i warunków polityczno - ustrojowych oraz ekonomicznych a więc w sposób obiektywny. Formułowane w teorii i odczuwane w praktyce tzw. zasady ubezpieczeń są ściśle związane z ich funkcjami w ten sposób, że w im większym stopniu będą one przestrzegane, tym lepiej spełniane będą zadania stawiane przed ubezpieczeniami, a więc lepiej realizowane będą funkcje ubezpieczeń. W konsekwencji więc zwiększą się rzeczywiste (a nie potencjalne) korzyści, jakie osiągnąć można z istnienia usług ubezpieczeniowych. Zasady są więc jakby wtórne względem funkcji ubezpieczeń. Pod pojęciem zasad ubezpieczeń gospodarczych rozumieć należy określone wymagania, jakie stawiane są świadczonym usługom ubezpieczeniowym. Część z tych wymagań musi być bezwzględnie przestrzegana i realizowana, inne zaś mają charakter względny, postulatywny. Owa postulatywność polega na tym, że gdyby niektóre wymagania, oczekiwania zostały całkowicie spełnione, to zostałby zrealizowany oczywisty postulat dążenia do optymalnego systemu usług ubezpieczeniowych. Inaczej mówiąc są takie wymagania, które jeśli nie zostaną bezwzględnie spełnione, to powstanie sytuacja, w której usługi ubezpieczeniowe będą nie tylko ułomne, ale nawet pozbawione sensu, a więc gospodarczo i społecznie szkodliwe. Są też i takie, których bezwzględna realizacja wprawdzie nie warunkuje gospodarczego i społecznego sensu ubezpieczeń, ale stopień ich spełnienia decyduje o korzyściach - tak dla ubezpieczających, jak i dla gospodarki narodowej - płynących ze świadczonych usług ubezpieczeniowych. Podobnie jak w przypadku funkcji, można formułować różne i liczne zasady ubezpieczeń, jednak ani w teorii, ani w praktyce nie kwestionuje się trzech z nich, a mianowicie: realności, pełności oraz powszechności ochrony ubezpieczeniowej. Te właśnie zasady, a ściślej mówiąc sposób ich rozumienia oraz realizacji niemal całkowicie przesądzają o znaczeniu najważniejszej funkcji ubezpieczeń gospodarczych (funkcji ochrony ubezpieczeniowej). Ponadto zasady te określają i wyrażają specyficzne cechy działalności ubezpieczeniowej. Bardzo ważne jest również i to, że są one podstawowymi kryteriami służącymi do oceny jakości świadczonych przez zakłady ubezpieczeń usług ubezpieczeniowych. Z innych zasad ubezpieczeń, należy przede wszystkim wymienić zasadę szybkości wypłaty odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych przez zakład ubezpieczeń, której realizacja stanowi jeden z podstawowych czynników mających wpływ na ocenę efektywności świadczonej przez dany zakład ubezpieczeń ochrony ubezpieczeniowej. Często zasada ta (jak i powyższe trzy zasady) stanowi jedno z podstawowych kryteriów oceny jakości usługi ubezpieczeniowej. 2.4 Funkcja ochrony ubezpieczeniowej Usługa ubezpieczeniowa polega na sprzedaży ochrony ubezpieczeniowej, która oznacza gotowość przejęcia przez zakład ubezpieczeń l materialnych skutków zdarzeń losowych (czyli realizacji ryzyk), objętych umową ubezpieczeniową. Swoistość usługi ubezpieczeniowej polega - między innymi - na tym, że zakład ubezpieczeń roztacza nad ubezpieczającymi się ochronę w sensie finansowym, przez co uwalnia on ich od ewentualnego kłopotu szybkiego zgromadzenia znacznych niekiedy środków finansowych, niezbędnych do naprawienia powstałego uszczerbku majątkowego lub zaspokojenia określonych potrzeb majątkowych. Za tak rozumianą usługę ubezpieczający płacą oczywiście z góry określoną cenę (składkę ubezpieczeniową), która jest niewspółmiernie niska w porównaniu z ewentualnie otrzymanym odszkodowaniem lub świadczeniem. Jest wiele powodów po temu aby najważniejszej funkcji ubezpieczeń nie określać mianem funkcji kompensacyjnej. Najistotniejszym jednak z nich jest fakt, że ubezpieczający kupują coś więcej, kupują ochronę finansową, której owo odszkodowanie, czyli kompensacja jest ewentualną konsekwencją wynikającą z charakteru nabytej usługi. Z indywidualnego punktu widzenia ubezpieczającego, odszkodowanie lub świadczenie nie może być uznane za konieczną, bezwzględną cechę ubezpieczenia, gdyż wystąpi ono wyłącznie w sytuacji. kiedy nastąpi realizacja ryzyka objętego umową ubezpieczenia. Tak więc niewypłacenie przez zakład ubezpieczeń odszkodowania ze względu na brak realizacji ubezpieczonego ryzyka bynajmniej nie znosi ochrony ubezpieczeniowej, która faktycznie była świadczona przez cały czas trwania stosunku ubezpieczenia, i która polegała na utrzymywaniu przez zakład ubezpieczeń stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w ubezpieczonym majątku. W związku z tą gotowością, a także w związku z szeregiem niezbędnych czynności warunkujących oferowanie usług ubezpieczeniowych, zakład ubezpieczeń ponosi określone koszty, które musi pokryć ubezpieczający. Stąd zakres pojęcia „funkcja kompensacyjna ubezpieczeń" jest znacznie węższy od zakresu pojęcia ,,funkcja ochrony ubezpieczeniowej". Ponadto to drugie pojęcie j w sposób wyraźny podkreśla niematerialny charakter usługi ubezpieczeniowej, bowiem na plan dalszy odsuwa ewentualne zmaterializowane skutki, efekty tej usługi, występujące w postaci odszkodowania lub świadczenia ubezpieczeniowego. 2.5 Funkcja prewencyjna ubezpieczeń Pod pojęciem prewencji rozumieć należy wszelką działalność zmierzającą do zmniejszenia szkód losowych, tak poprzez ograniczenie ich rozmiarów, jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa realizacji ryzyk. Działalność ta może przybierać postać materialna oraz niematerialną. Ubezpieczenia gospodarcze w szerokim zakresie realizują tak pojmowaną prewencję, albowiem działalność ta przynosi zakładom ubezpieczeń jak i ubezpieczonym wymierne korzyści. Stały wzrost sum wypłacanych odszkodowań i świadczeń ubezpieczeniowych, wynikający ze wzrostu liczby wypadków ubezpieczeniowych, powiększa pasywa w bilansie działalności ubezpieczeniowej. Z tego też względu zakłady ubezpieczeń są niekiedy bardziej niż ubezpieczający zainteresowani w tym, aby do wypadku ubezpieczeniowego nie doszło, i w tym celu gotowe są ponieść określone koszty. Jednakże materialna postać prewencji ubezpieczeniowej, polegająca na finansowaniu przez zakłady ubezpieczeń konkretnych przedsięwzięć prewencyjnych, nie odgrywa w ich działalności tak istotnej roli jak prewencja niematerialna, zwana też ogólną lub legislacyjną. Klasycznym przykładem tej ostatniej jest zasada nieodpowiedzialności ubezpieczyciela za winę umyślną lub rażące niedbalstwo ubezpieczającego. Główny jednak akcent prewencyjny w działalności zakładów ubezpieczeń skupia się w coraz bardziej wszechstronnej ocenie ryzyk zgłaszanych do ubezpieczenia. Wyniki analiz prewencyjnych w tym zakresie są następnie skrupulatnie wykorzystywane w formułowaniu przez zakłady ubezpieczeń odpowiednich klauzul w ogólnych warunkach ubezpieczeń oraz mają zasadniczy niekiedy wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej. W procesie ustalania wysokości składki ubezpieczeniowej zakłady ubezpieczeń stosują system bonus-malus, który polega na tym, że ubezpieczający płaci wyższą od normalnej składkę w przypadku, kiedy w stosunkowo krótkim czasie zgłasza kilka szkód i odwrotnie, korzysta ze znacznej obniżki składki, kiedy szkód nie zgłasza. Innym instrumentem prewencyjnym jest wspomniany wcześniej udział własny ubezpieczającego oraz instytucja regresu. Ta ostatnia w dalszym ciągu wydaje się być niedoceniana. Te powyższe poczynania zakładu ubezpieczeń o charakterze prewencyjnym mają za cel maksymalne polepszenie ubezpieczonego ryzyka. Jak widać ubezpieczenia nie polegają na biernym oczekiwaniu na konieczność wyrównania poszkodowanym strat, jakie wyrządziły im zdarzenia losowe, ale poprzez spełnianą funkcję prewencyjną wyprzedzają sposobność do takiej kompensacji, przyczyniając się tym samym do zapobiegania powstawania potrzeby kompensacji. 2.6 Funkcje finansowe ubezpieczeń gospodarczych Zasadniczym celem ubezpieczeń gospodarczych jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia gospodarcze spełniają także szereg funkcji związanych z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa, a nazywanych wspólnie funkcjami finansowymi. Funkcje finansowe ubezpieczeń gospodarczych polegają generalnie na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Do funkcji finansowych zaliczamy: · funkcję redystrybucyjną, · fiskalną, · lokacyjną, · interwencyjną, · kontrolną. Funkcja redystrybucyjna związana jest z samą istotą ubezpieczeń gospodarczych i sprowadza się do kumulowania i odpowiedniego rozdzielania środków finansowych. Funkcja fiskalna polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków. Funkcja lokacyjna przejawia się w inwestowaniu (lokowaniu) chwilowo wolnych środków finansowych (np. z kapitałów własnych lub rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, lokaty bankowe) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów. Dodatkowe dochody wpływają przede wszystkim na kalkulację składek oraz wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń. W przypadku ubezpieczeń na życie z dochodów tych korzystają także ubezpieczający (w postaci np. niższej składki lub udziału w zyskach). Korzyści z tej funkcji odnosi także gospodarka, gdyż otrzymuje ona dodatkowe fundusze na rozwój poszczególnych dziedzin. Funkcja interwencyjna zwana także stymulacyjną polega na stwarzaniu przez ubezpieczenie bodźców zmierzających do polepszenia ryzyka, a więc zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego przedmiotu. Ubezpieczenia mogą być wykorzystane jako narzędzie skłaniając ubezpieczających do większej dbałości o ubezpieczone przedmioty. Dobrze funkcjonujący system ubezpieczeń może stymulować rozwój nowych dziedzin gospodarki wskutek coraz szerszego zastosowania osiągnięć postępu naukowo-technicznego. Funkcja kontrolna sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład ubezpieczeń może interweniować przy pomocy różnych instrumentów techniczno-ubezpieczeniowych. Funkcje finansowe mają tym większe znaczenie, im większą rolę odgrywają ubezpieczenia gospodarcze w systemie finansowym państwa, tzn. im większe gromadzą i rozdzielają fundusze. Funkcje finansowe są funkcją uzupełniającą do funkcji ochrony ubezpieczeniowej i funkcji prewencyjnej, dlatego też należy traktować je w sposób komplementarny, a nie substytucyjny. wino wytrawne czerwone