GENEZA TEATRU W ANTYKU I ŚREDNIOWIECZU. OMÓW ZNANE CI ŚREDNIOWIECZNE FORMY TEATRALNE

Starożytny teatr wyłonił się z obrzędów kulturowych, a jego kolebką jest Grecja. Powstał z uroczystości ku czci Dionizosa. Małe dionizje (wiosenne) dały początek komedii, duże dionizje (jesienne) dały początek tragedii. Zbierano się podczas dionizji, a obrzędy zaczynały się od pieśni, którą śpiewał chór. Z czasem z chóru wyodrębnił się przewodnik - koryfeusz, następnie pierwsi aktorzy: pierwszego wprowadził Tepis, drugiego Ajschylos, trzeciego Sofokles. Tematy czerpano z mitologii. Zadaniem było wywołanie katharsis czyli głębokiego doznania (oczyszczenia wewnętrznego człowieka). Z czasem widowiska utraciły charakter religijny nabierając cechy uroczystości ludowej i powszechnej.

Budowa teatru: ORCHESTRA - kolista przestrzeń z ołtarzem, w okolicach świątyni. SKENE - mały budynek sceniczny - element dekoracji i funkcja garderoby, z czasem dobudowano mu skrzydła boczne - paraskenia, a przed długą ścianą frontową był pomost dla aktorów - proskenion Wszystko to otaczał widownia oparta na wzgórzu (lub innym naturalnym wzniesieniu). Atrybuty aktora: maski (informowały o wieku i charakterze postaci, wzmacniały głos aktora, koturny (wysokie obcasy, aby aktor był widoczny z daleka), nie dbano o strój, aktor nosił też perukę (onkos).

Wyposażenie: początkowo była to tylko maska, później pojawiła się skromna dekoracja, malowana na płóciennych płaszczyznach.

Do czasów Sofoklesa autor sztuki grał główna rolę. RZYM - wiele przejął z teatru greckiego, ale przebudowano budynek. Od tej pory orchestra miała kształt półkolisty i została wchłonięta przez trzy piętrową kondygnację. Równie wysoka była scena (też trzy piętra), która ponadto była kryta dachem (nad widownią rozpinano płócienny dach). Repertuar oparty był na sztukach greckich, choć nie brakło i rzymskich. Dodatkowo miały miejsce walki gladiatorów lub pojedynki z dzikimi zwierzętami. Zawód aktora uważano za hańbiący. Wraz z upadkiem kultury rzymskiej nastąpiła długa przerwa w rozwoju teatru. Pewne elementy przetrwały w turniejach i uroczystościach dworskich

TRAGEDIE - najsłynniejsi twórcy to: Ajschylos, Sofokles i Eurypides. Celem tragedii było stworzenie okazji do rozważań nad ludzkim zachowaniem, chciała odkrywać prawdy moralne i uczyć ich widownię. Wielokrotnie w tragediach mówiono o sprawach aktualnych, zajmowano stanowisko w ważnych sprawach wewnętrznych, wypowiadano się na temat zawieranych sojuszy lub toczących się działań wojennych.

KOMEDIE - były to wesołe spektakle, w których aktorzy nosili stroje groteskowe. Mieli wypchane brzuchy, zady, długie fallusy, wykrzywione maski. Regułą tego gatunku było umieszczenie w fabule sceny walki, w której brali udział chórzyści i aktorzy. Fabuła była zbudowana na zasadzie świata na opak. Na serio nie traktowano bogów, polityków, strój, stosunki miedzy ludźmi różnych kondycji i płci. Role odwracano: niewolnicy byli mądrzejsi od panów, kobiety od mężczyzn, atakowano polityków. Rubaszny język ostro kontrastujący z podniosłością stylu tragicznego był także źródłem komizmu. Znamy dzieła Arystofanesa. Większość jego utworów ma tematykę polityczną, kpi z przywódców i wad demokracji.

ŚREDNIOWIECZE - wyrasta ponownie z obrzędów religijnych, ale wyraźnie w skromniejszej postaci. Tworzono głównie z myślą o tym, by opracowana materia służyła wyraźnie określonym celom.

MISTERIA - (z łac. tajemnica) sztuki dramatyczne przedstawiające fragment historii biblijnej, często poszerzone o informacje legendarne. Zamysł: akcja to wielki dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości. początek upatrywano w upadku człowieka, kulminacja to odkupienie, a koniec w mającym nadejść sądzie ostatecznym. Scena: cała dekoracja widoczna od początku, aktorzy chodzą między rekwizytami - nie ma różnicy między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Nie zachował się ani jeden polski dramat misteryjny.

MORALITETY - miały służyć sprowadzeniu człowieka na właściwą drogę. W przeciwieństwie do misteriów miały charakter świecki. Bohater, "ktoś", "jakiś" zawieszony między piekłem a niebem, dokonuje wyboru drogi życia. Wybór między dobrem a złem. Dobro i zło to alegorie: np. męstwo, umiarkowanie to dobro, a łakomstwo i pycha wyobrażają zło. W zależności od wyboru człowieka spotyka go kara lub nagroda.

DRAMATY LITURGICZNE - wystawiane w kościołach na Wielkanoc. Wplecione w nabożeństwo sceny prezentujące przybycie trzech Marii do grobu zmartwychwstałego Jezusa.

DANCE MACABRE - taniec śmierci. Bardzo częsty średniowieczny motyw bezradności człowieka i dominacji śmierci.

Wszystkie średniowieczne formy teatralne miały charakter dydaktyczny, a celem ich było zastraszenie człowieka. Odgrywane mogły być, podobnie jak sztuki greckie, wyłącznie przez mężczyzn (przeważnie przez członków cechów zawodowych). Tylko w teatrze rzymskim dopuszczano częściowy udział kobiet.