HUMANIZM - fascynacja człowiekiem, wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim. To także wiara w potęgę rozumu ludzkiego, przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą. Ich hasłami przewodnimi były, zaczerpnięte ze starożytności: stoicyzm i epikureizm.
Fraszka - pojęcie wzięło się od włoskiego słowa oznaczającego żart, figiel. Jako gatunek literacki jest drobnym utworem poetyckim, często o charakterze żartobliwym, opartym na dowcipnym pomyśle, błyskotliwej idei. Fraszki Jana Kochanowskiego są głównie wynikiem obserwacji życia dworskiego, z którym poeta miał przez wiele lat do czynienia. I tak np. "Do gór i lasów" jest fraszką autobiograficzną, która prezentuje zarazem model życia typowy dla renesansowych humanistów. Mimo, że biografia poety jest - jak na tamte czasy - stosunkowo przeciętna i nie wyróżnia się niczym niezwykłym wśród życiorysów innych humanistów, to można w niej znaleźć całe bogactwo przeżyć i doznań, jakie towarzyszą człowiekowi w czasie jego ziemskiego życia. Pojawiają się tu wspomnienia odbytych podróży, kolejne wizerunki samego poety - jako żaka, rycerza, dworzanina. Pojawia się tu też pytanie o nieznaną przyszłość i zbliżającą się starość, względem której poeta nie czuje jednak lęku czy obawy - podmiot liryczny ma niezawodną, nawiązującą do hasła epikurejczyków, receptę na życie: "A ja z tym trzymam, co kto w czas pochwyci". Charakterystycznym dla humanistycznego charakteru Jana z Czarnolasu utworem jest "O żywocie ludzkim". Jest to fraszka refleksyjna, nieco filozoficzna, wyrażająca zadumę nad życiem, miejscem i rolą człowieka w świecie. Jan Kochanowski stwierdza, że człowiek nie jest ani panem samego siebie, ani tym bardziej panem świata i natury. Władzę ma nad nim bowiem wszechpotężna, bardzo zmienna i kierująca się niezrozumiałymi przez niego prawami siła - Fortuna. Istota ludzka staje się w ten sposób igraszką w rękach losu, marionetką, którą po spektaklu można spakować i odłożyć na bok. Jeszcze jedna fraszka - "O miłości" - ma wyraźnie humanistyczny charakter. Jest to utwór żartobliwy, mówiący o zniewalającej człowieka sile miłości, przed którą nikt nie jest w stanie uciec ani się obronić. Miłość jest uczuciem czysto abstrakcyjnym; poeta przywołuje jej mitologiczne usposobienie - skrzydlatego bożka Amora. Skrzydła te są symbolem miłości jako uczucia uskrzydlającego, ale także destrukcyjnego. Skrzydła te poza tym stanowią o przewadze bóstwa nad "pieszym", a przez to o wiele wolniej poruszającym się człowiekiem. Pieśń - gatunek liryki sięgający swymi korzeniami aż do antyku. Wtedy były to utwory mocno związane z muzyką, wykonywane przy akompaniamencie instrumentów muzycznych, często z towarzyszeniem tańca. Dopiero w średniowieczu pieśń wyodrębniła się jako osobny gatunek literacki. Ogólnie rozróżnia się conajmniej kilka rodzajów pieśni, z których najpopularniejsze to: patriotyczne, refleksyjne, erotyczne, religijne i biesiadne.
Jan Kochanowski pisał pieśni przez ok. 20 lat swego dojrzałego życia, głównie w okresie dworskim, ale także i w Czarnolesie. Pierwsze pełne wydanie "Pieśni" ukazało się jednak dopiero po jego śmierci. Typowym, "sztandarowym" przykładem manifestu filozofii humanistycznej Jana Kochanowskiego jest pieśń "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?". Jest ona jednym z najwcześniejszych utworów wydanych w języku polskim, ma charakter hymnu. Bóg ukazany jest tu jako hojny dawca wszelkich dóbr, za które należy Mu się ze strony człowieka wdzięczność i hołd. Dzięki antropomorfizacji Stwórcy dochodzi do zbliżenia człowieka i Boga. Poprzez zachwyt nad harmonią, będącą zarazem - wg humanistów - utożsamieniem piękna, wyrażona zostaje pochwała Jego mądrości i doskonałości, które widoczne są w niezachwianej harmonii istniejącego świata. Porządek świata sprowadzony jest tu do porządku panującego w naturze, podkreślony zostaje ścisły i nierozerwalny związek człowieka z naturą - jeden z motywów przewodnich humanistów. Równie humanistyczny charakter ma Pieśń II: "Serce roście, patrząc na te czasy.", w której głównym tematem jest przyroda i człowiek ściśle od niej uzależniony. Przyroda i jej przemiany wpływają na samopoczucie, stan ducha i uczucia człowieka - wiosenne odradzanie się życia napełnia go radością, sprawia, że po długiej zimie zaczyna on dostrzegać otaczające piękno, staje się ono źródłem estetycznych przeżyć i wzruszeń oraz utwierdza go w poczuciu harmonii wewnętrznej jak i z otaczającym światem. Natura jest rozumna, boska, największą więc doskonałością człowieka jest dostosowanie się do owej powszechnej harmonii. Życie powinno więc być przede wszystkim zgodne z naturą samego człowieka, co spowoduje, że będzie one zgodne z naturą w ogóle.
Najczęściej czytane
Adam Mickiewicz "Dziady część III" Mit grecki - pojęcie i podział Biblia Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka Quo Vadis "Treny" J. Kochanowskiego Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a Filozofowie greccy. Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki Henryk Sienkiewicz „Potop” Barok - charakterystyka epoki. „Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie... Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu Wizja Boga, świata i człowieka... Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter "Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach