FINANSE SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH
ST – samorząd terytorialny
JST – jednostka samorządu terytorialnego
Administracja publiczna – jest to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich wykonywanych w celu realizacji interesu publicznego przez różne podmioty na podstawie prawa i w granicach prawa.
W Polsce – administracja zdecentralizowana, co oznacza, że obok państwa istnieje wyodrębniony związek publiczno-prawny, jakim jest samorząd.
Definicje ST:
1. ST jest to związek publiczno-prawny w skład, którego z mocy prawa wchodzi społeczność danego terenu.
2. ST stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa powołany do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej wyposażony w materialne środki umożliwiające wykonywanie tych zadań.
Cechy wspólne definicji:
odrębny od państwa podmiot (związek prawny, korporacja prawna lub terytorialna)
wyposażony w atrybut władzy
powołany do realizacji zadań w sposób samodzielny
Pierwsza (tradycyjna) koncepcja ST (model społeczno-ekonomiczny ST):
postuluje się uniezależnienie ST od państwa
uniezależnienie polega na unikaniu korzystania ze środków z budżetu państwa i oparciu działalności ST o własne dochody
zakres działań był stosunkowo wąski ze względu na niewystarczające środki, nie musiał być ściśle uregulowany w przepisach prawnych i samorząd sam mógł decydować jakie zadania wykonywał, brał pod uwagę zasoby jakie miał do dyspozycji i preferencje społeczności lokalnych
niezależności sprzyjał wąski zakres zadań o charakterze lokalnym a nadzór nad ST ograniczał się do badania czy ST działa zgodnie z prawem
środki z budżetu państwa mogły być przekazywane na dofinansowanie inwestycji realizowanych przez ST i na spłatę zadłużenia
mógł zaciągnąć zobowiązania (kredyty, pożyczki, łącznie z emisją obligacji)
Model etatystyczno - technokratyczny (lata 50) w krajach zachodnioeuropejskich, wiąże się z rozwojem funkcji państwa jako całości:
ST wkracza w realizację zadań wynikających z funkcji społecznych państwa, zmusza to państwo do pewnego uregulowania zadań realizowanych przez ST
rozszerzenie się zadań pociąga za sobą rozszerzenie źródeł z których działalność ST jest finansowana
postuluje się aby dochody uzupełniające przyznawane były w oparciu o kryteria zobiektyzowane np. liczba ludności
dotacje celowe (dochód uzupełniający)
postuluje się, aby ST miał możliwość swobodnego wykorzystania (przeznaczenia) otrzymanych środków (podkreśla się samodzielność wydatkową)
zwiększona kontrola nad ST w związku z wykorzystaniem środków
możliwość zaciągania pożyczek i kredytów
Trójszczeblowy samorząd terytorialny od 01.01.1999:
gmina – samorząd gminy
powiat – samorząd powiatowy
województwo – samorząd wojewódzki
Wyróżniamy gminy miejskie (np. Kościan), wiejskie (np. Tarnowo Podgórne) i miejsko-wiejskie np. Szmotuły, Nowy Tomyśl.
Powiat: grocki, ziemski.
Liczba JST w Polsce (31.12.2000.):
2424 gmin
308 powiatów
65 miast na prawach powiatu
16 województw
Miasta na prawach powiatu są to miasta, które przestały być siedzibą władz wojewódzkich 31.12.1998 lub miasta powyżej 100 tys. mieszkańców. Inaczej mówiąc jest to gmina realizująca zwiększony zakres zadań (należą jej się wszystkie te dochody, które dostaje gmina i te dochody, które należą się powiatowi).
Wspólne cechy ustrojowe i ekonomiczne ST:
działalność ST charakteryzuje względna samodzielność (przynajmniej w odniesieniu do zadań własnych);
to może być samodzielność w sferze realnej ST i samodzielność w sferze gospodarki
samodzielność możemy badać na płaszczyznach: prawnej, organizacyjnej, gospodarczej i finansowej. Samodzielność na płaszczyźnie finansowej ma dwa aspekty: samodzielność wydatkowa i dochodowa. Samodzielność ma zawsze charakter względny, gdyż zakres tej samodzielności wynika z przepisów prawnych.
CECHY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO :
Działalność ST charakteryzuje względna samodzielność (przynajmniej w odniesieniu do zadań własnych)
JST posiadają osobowość prawną
osobowość publiczno-prawna – wyraża się w możliwości działania przy wykorzystaniu takich samych metod jakie posiadają podmioty administracji państwowej. Są to uprawnienia do uchwalania prawa miejscowego, przepisów porządkowych, stosowania przymusu administracyjnego.
osobowość prywatna – wiąże się z posiadaniem majątku i możliwością uczestniczenia w życiu gospodarczym tak jak każdy inny podmiot
Społeczność lokalna wykonuje swoje zadania za pośrednictwem własnych organów samorządowych
organem stanowiącym i kontrolnym JST jest: rada gminy; rada powiatu i sejmik województwa
organem wykonawczym jest: zarząd gminy (wójt, burmistrz, prezydent), zarząd powiatu (starosta), zarząd województwa (marszałek)
Społeczność lokalna ma także możliwość bezpośredniego udziału w stanowieniu władzy poprzez instytucje referendum. Referendum może być zwołane w każdej istotnej dla społeczności sprawie.
Występuje własność samorządowa (komunalna); mienie komunalne stanowi własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin, powiatów i województw oraz mienie innych gminnych, powiatowych i wojewódzkich osób prawnych.
Nabycie mienia:
na podstawie przekazania mienia w drodze ustawy
utworzenie jednostki lub zmiany jej granic
przekazanie przez administrację rządową
gminy i województwa mogą nabyć mienie w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej
w innych przypadkach określonych przez ustawę
ST wykonuje zadania własne i zlecone
Zadania własne – ich cechą jest to, że są wykonywane w sposób samodzielny w imieniu i na odpowiedzialność JS; zadania własne powinny być finansowane ze środków przekazanych JS do swobodnego wykorzystania.
Zadania własne dzielimy na: obligatoryjne (obowiązkowe) i fakultatywne (dobrowolne).
Obligatoryjne: np. prowadzenie szkół, gimnazjum; każdorazowo muszą być zaplanowane w budżecie.
Fakultatywne: zależą od aktywności samorządu a także od tego czy występuje potrzeba podjęcia odpowiedniego zadania. Zadania fakultatywne możemy realizować tylko wtedy, gdy mamy środki.
Zadania zlecone – są to zadania z zakresu administracji rządowej, które zostały przekazane do wykonania JS.
Zadania zlecone:
na podstawie ustaw np. prowadzenie spisu, rejestru i ich uaktualnianie
na podstawie porozumień np. dożywianie dzieci w szkołach.
Zadania zlecone od 1999r.nie są tylko zlecane z administracji państwowej, ale także np. powiat zleca gminie.
ST wyposażony jest w źródła dochodu, które powinny umożliwić realizację zadań (Europejska Karta Samorządu Zadań). JST mają zagwarantowany udział w dochodach publicznych w zależności od wykonywanych zadań.
Klasyfikacja dochodów budżetowych JST
dochody budżetowe
dochody dochody dochody
własne uzupełniające (przychody)
zwrotne
dochody własne charakteryzują się tym, że:
pochodzą ze źródeł znajdujących się na terenie działania danej wspólnoty samorządowej – zostały oddane w całości i bezterminowo
na wielkość dochodów własnych JS może oddziaływać nawet w zakresie konstrukcji np. podatek od nieruchomości jest wpływem do gminy
dochody uzupełniające są to te dochody, które nie spełniają cech dochodów własnych; są przekazywane z budżetu państwa.
Do dochodów uzupełniających zaliczamy:
udziały w podatkach
subwencje ogólne
dotacje celowe
dochody zwrotne:
z kredytów
z pożyczek
z dochodów z obligacji
Organy państwowe sprawują nadzór nad działalnością samorządów.
W Polsce organami nadzoru są:
Prezes Rady Ministrów
Wojewoda
Regionalne Izby Obrachunkowe (badają gospodarkę finansową samorządów)
Najwyższa Izba Kontroli
Wyróżniamy dwa rodzaje nadzoru:
nadzór weryfikacyjny – odnoszony jest do zadań własnych; polega on na badaniu zgodności działania samorządu z prawem (kryterium legalności),
nadzór hierarchiczny – odnoszony jest do zadań zleconych; polega on nie tylko na badaniu zgodności działania samorządu z prawem, ale również ocenia się celowość, rzetelność i gospodarność.
Od 30.05.2001 zarówno w odniesieniu do zadań własnych jak i zleconych stosujemy tylko nadzór weryfikacyjny.
SAMODZIELNOŚĆ – polega na zapewnieniu JST szerokiego zakresu swobodnego decydowania, we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, o wszystkich istotnych z punktu widzenia zaspokajania potrzeb publicznych i sprawach lokalnych. Oznacza więc swobodę podejmowania decyzji, ale w granicach prawa. Ingerencja organów państwowych dopuszczalna jest tylko w zakresie wynikającym z ustawy.
DECENTRALIZACJA – przenoszenie, przekazywanie zadań i kompetencji z organów państwowych na organy samorządowe. Temu przenoszeniu musi towarzyszyć wyposażenie samorządów w majątek i odpowiednie źródła dochodów.
Samodzielność rozpatrujemy w ujęciu:
podmiotowym: stosunek pomiędzy państwem a samorządem terytorialnym, ale również między JST a jednostka organizacyjną
przedmiotowym: badanie samodzielności na różnych płaszczyznach w odniesieniu do różnych dziedzin samorządu (płaszczyzna prawna, organizacyjna, polityczna, gospodarcza i finansowa)
Płaszczyzna prawna – bada się niezależność samorządu jako podmiotu prawa publicznego i prywatnego.
Płaszczyzna organizacyjna – bada czy JST może:
tworzyć własne struktury wewnętrzne,
powoływać członków tych struktur,
powoływać jednostki pomocnicze,
obsadzać stanowiska w samodzielnych podmiotach gospodarczych,
wydawać akty prawa miejscowego,
czy społeczność może uczestniczyć w sprawowaniu władzy za pomocą referendum.
Płaszczyzna polityczna – jest poparta instytucją wolnych wyborów. Sprowadza czy samorząd ma możliwość wstępowania w związki, w stowarzyszenia samorządowe (związek miast polskich, gmin wiejskich), czy samorząd ma możliwość nawiązywania kontaktu z JST z innych państw. Samodzielność polityczna to również własny herb, hymn, flaga.
Płaszczyzna gospodarcza – samodzielność jest następstwem posiadania przez samorząd osobowości prawnej. Dwie sfery samorządowej działalności gospodarczej:
sfera użyteczności publicznej
sfera zarobkowa
Sfera użyteczności publicznej – zadania podejmowane w tej sferze mają na celu zaspokajanie potrzeb publicznych danej wspólnoty samorządowej. Dobra i usługi dostarczane (świadczone) w ramach tej sfery dostarczane są niezależnie od dochodów osób z nich korzystających. Nie jest to działalność oparta o mechanizm rynkowy i jej celem nie jest osiągnięcie zysku, co nie oznacza, że nie może być to działalność dochodowa.
Samodzielność JST w sferze użyteczności publicznej
podział zadań na zadania:
własne: obligatoryjne i fakultatywne
zlecone
do końca 93r. wszystkie gminy w Polsce realizowały taki sam zakres zadań własnych obligatoryjnych i zleconych na podstawie ustawy
Sposób przekazywania zadań:
na podstawie ustaw
na podstawie porozumień
Rodzaj przekazywanych zadań:
samodzielność samorządu będzie ograniczona przy wykonywaniu zadań wynikających z polityki społecznej państwa (mniejsza przy zasiłkach społecznych, większa przy budowie dróg, zadaniach z infrastruktury)
Sfera zarobkowa (działalność zarobkowa) – nastawiona jest na osiągnięcie zysku a co za tym idzie, na zwiększenie dochodów budżetowych. Jest prowadzona w oparciu o majątek komunalny. Opiera się o działanie mechanizmu rynkowego. Oznacza możliwość powoływania przedsiębiorstw (spółki prawa handlowego) bądź przystępowania do już istniejących, ponoszenia kosztów i osiągania zysków.
Samodzielność JST w sferze gospodarczej (zarobkowej)
będzie się przejawiała w możliwości prowadzenia takiej działalności;
1) gminy do końca 1992 mogły prowadzić działalność gospodarczą, od 1993 do końca 1996 – nie, a od 1997 tak, ale w ściśle określonych granicach
2) powiat – nie może prowadzić działalności gospodarczej
3) samorząd województwa – może, ale w jeszcze węższym zakresie niż samorząd gminy
warunki prowadzenia działalności gospodarczej wynikające z 2 ust. o gospodarce komunalnej z 1996
Wtedy, gdy istnieją niezaspokojone potrzeby społeczne, a sektor prywatny ze względu na małą zyskowność nie podejmuje się ich zaspokojenia.
(łącznie z 1.) w gminie występuje bezrobocie, które w znacznym stopniu wpływa ujemnie na daną wspólnotę lokalną, a zastosowane inne działania nie doprowadziły do aktywizacji gospodarczej i ograniczenia bezrobocia
Jeżeli zbycie niepieniężnego składnika majątku komunalnego mogącego stanowić aport do spółki lub rozporządzenie nim w inny sposób spowoduje dla gminy poważną stratę majątkową wtedy gmina może utworzyć lub przystąpić do już istniejącej spółki, wkładem – niepieniężny składnik majątku (grunt, budynek).
Bez ograniczeń działalność zarobkowa może być prowadzona, gdy gmina posiada akcje lub udziały w spółkach zajmujących bankowymi ubezpieczeniowymi oraz działalnością doradczą, promocyjną, wydawniczą, edukacyjną na rzecz gminy lub innych spółek ważnych dla rozwoju gminy.
gminy dotyczą wszystkie punkty (1 – 4), natomiast samorząd wojewódzki może prowadzić działalność gospodarczą przy spełnieniu warunku 4.
Działalność zarobkowa może być prowadzona w formie sp. z.o.o. i akcyjnej. Przy ocenie samodzielności należy wziąć pod uwagę czy ST ma możliwość wyboru formy organizacyjno-prawnej prowadzenia działalności oraz czy może zlecać prowadzenie określonej działalności podmiotom niesamorządowym.
Płaszczyzna finansowa – oznacza przyznanie władzom lokalnym prawa do decydowania o strukturze i wysokości dochodów oraz rodzajach i wysokości dokonywanych wydatków.
ASPEKT DOCHODOWY (samodzielność dochodowa) – oznacza zagwarantowanie możliwości zwiększenia dochodów (wpływania na ich konstrukcje) i pozyskiwania ich z różnych źródeł i różnymi metodami.
Samodzielność dochodowa kojarzy się z:
wystarczalnością dochodów; jest istotna w momencie przekazywania nowych zadań (w Polsce najpierw przekazujemy zadania a później szukamy dochodów)
strukturą dochodów i możliwością oddziaływania samorządu na ich konstrukcję
System finansowania działalności ustalany jest na okresy tymczasowe (przejściowe). Patrzymy czy JST ma możliwość pozyskiwania dochodów z innych źródeł niż budżet (fundusze celowe, gminne, powiatowe, wojewódzkie; państwowe fundusze celowe, fundusze fundacji, przychody zwrotne: kredyty, pożyczki (w tym emisja obligacji)).
ST może zaciągać kredyty i pożyczki, przy czym jest w dużym stopniu ograniczony przepisami prawnymi.
Badając samodzielność w aspekcie dochodowym bierzemy pod uwagę strukturę dochodów budżetowych (dwie grupy: dochody własne i uzupełniające). Samodzielności bardziej sprzyjają dochody własne, bowiem pochodzą ze źródeł znajdujących się na terenie JST oraz zostały jej oddane w całości i bezterminowo.
Samorząd powiatowy i wojewódzki nie ma własnych podatków lokalnych.
Ponieważ źródła udziałów znajdują się na terenie gminy najbardziej zbliżone do dochodów własnych są udziały w podatkach państwowych (podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych). Podobieństwo to będzie większe wtedy, gdy udziały są ustalane procentowo na zasadach ogólnych (wszystkie gminy, powiaty, województwa mają taki sam procent) sprzyja temu fakt, że udziały ustalamy w sposób bezterminowy a konstrukcja podatków, w których samorząd ma udziały nie podlega częstym zmianom.
Różnice: konstrukcję podatków państwowych ustanawiają organy państwowe i ST nie ma żadnych możliwości bezpośredniego oddziaływania na konstrukcję udziałów a tym samym ich wysokość.
Dla ST istotny jest również sposób rozróżnienia subwencji ogólnych od dotacji celowych:
- subwencje ogólne – to środki otrzymywane z budżetu państwa, ale nie związane z realizacją konkretnego zadania
- dotacje celowe – to środki otrzymywane z budżetu państwa lub budżetu innych JS, a przeznaczone na sfinansowanie określonego zadania, najczęściej zleconego, ale również przyznawane są na dofinansowanie zadań własnych np. dotacje na wypłaty dodatków mieszkaniowych.
Sposoby wyodrębniania dotacji i subwencji:
Coroczne zapisywanie (uchwalenie) w ust. budżetowej jaka kwota subwencji i dotacji jest przewidziana dla JST (niekorzystna dla JST, bo nie wie jaką kwotę otrzyma w przyszłym roku, w Polsce jest ona stosowana do dotacji celowych)
Zapisywanie w przepisach prawnych jaki procent dochodu budżetu państwa jest przeznaczony dla samorządu (% odnoszony albo do ogólnej kwoty dochodów, albo do wybranego rodzaju dochodów; stosowany w Polsce w odniesieniu do subwencji i w taki sposób ustalane są udziały...)
Sposób 2 jest korzystniejszy dla samorządu, sprzyja podejmowaniu długofalowych decyzji; wadą jest to, że wysokość dochodu, jaki otrzymuje JS jest uzależniona od kształtowania się dochodów budżetowych.
Dla samodzielności w aspekcie dochodowym ważny jest sposób podziału subwencji i dotacji pomiędzy JS, dwa sposoby:
Metoda uznaniowa. JST nie wiedzą, jaką kwotę subwencji lub dotacji otrzymają, pewnym wyjątkiem jest to, że przy przekazywaniu dotacji na zadania zlecone ustawodawca określa, że środki, które otrzyma samorząd są kalkulowane na podstawie wydatków, które są ponoszone z budżetu państwa na finansowanie tego samego zadania.
Oparty o metody (wskaźniki) zobiektywizowane, dzieląc subwencje albo dotacje (w praktyce subwencje) przyjmuje się wskaźniki świadczące o zapotrzebowaniu finansowym danego samorządu (wskaźniki np. liczba ludności, liczba uczniów szkoły, dochody przypadające na jednego mieszkańca, natężenie ruchu) – ogranicza to uznaniowość;
Jednym ze wskaźników który brany jest pod uwagę w Polsce przy podziale subwencji jest:
- wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca, jest on brany pod uwagę przy podziale części wyrównawczej części ogólnej.
ASPEKT WYDATKOWY – oznacza prawo do decydowania przez organy JST o rodzajach wykonywanych zadań i sposobie ich realizowania oraz o zakresie i rodzajach wydatków ponoszonych na ich realizację.
Państwo może oddziaływać na wydatki samorządu w sposób pośredni i bezpośredni.
Sposób pośredni wiąże się z uregulowaniem sfery realnej działalności samorządu; to państwo określa system oświaty, ochrony zdrowia, opieki społecznej.
Oddziaływanie państwa o charakterze bezpośrednim:
1 Nakaz ponoszenia niektórych wydatków (wydatki na obligatoryjne zadania własne)
2 Nakaz ponoszenia niektórych wydatków w określonej przez ustawodawcę wysokości np. wypłata dodatków mieszkaniowych, dotacje dla szkół niepublicznych.
3 Ustalenie limitów wydatków np. dotyczące wysokości płac albo limitów dotacji dla zakładów budżetowych.
4 Wprowadzenie zakazu dokonywania określonych wydatków. Zakaz ponoszenia wydatków na finansowanie zadań należących do właściwości innej JS.
5 Nakaz powiązania określonych dochodów z wydatkami (dotacje celowe na zadania zlecone); w 2001 po raz pierwszy można zmienić6 przeznaczenie dotacji celowych na zadania własne, ale nie więcej niż 15% planowanej kwoty dotacji.
PODATKI LOKALNE:
od nieruchomości - konstrukcja
od środków transportowych - konstrukcja
od posiadania psów
rolny - konstrukcja
leśny
od spadków i darowizn
karta podatkowa
od czynności cywilno-prawnych (od 2001)
opłaty:
targowa
administracyjna (fakultatywna)
skarbowa
miejscowa (dawniej klimatyczna)
prolongacyjna
adjacencka – wynika z ust. o gospodarce nieruchomościami
KONSTRUKCJA PODATKÓW
podatek od nieruchomości podatek od środków transportowych podatek rolny
podmiot czynny gmina gmina gmina
podmiot bierny (podatnik) Osoby prawne, fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są:
-właścicielami lub samodzielnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntem
-posiadaczami nieruchomości lub obiektów budowlanych będących własnością Skarbu Państwa lub gminy, ewentualnie zarządzającymi tymi obiektami
-posiadaczami bez tytułu prawnego nieruchomości lub obiektów budowlanych należących do Skarbu Państwa lub gminy
-użytkownikami wieczystymi nieruchomości lub ich części Osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na które środek transportowy jest zarejestrowany lub wpisany do rejestru Osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które są właścicielami albo samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych lub posiadają grunty wchodzące w skład gospodarstw rolnych stanowiących własność Skarbu Państwa
przedmiot podatku
Własność bądź samoistne posiadanie lub wieczyste użytkowanie nieruchomości, którymi są:
-budynki lub ich części
-budowle związane z prowadzeniem działalności innej niż rolna lub leśna
-grunty nie objęte podatkiem rolnym lub leśnym, bądź też nimi objęte, lecz związane z prowadzeniem innej działalności niż rolna lub leśna
-grunty pod jeziorami, grunty zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych
Własność lub posiadanie czynnych (zarejestrowanych) środków transportowych. Zalicza się do nich: samochody ciężarowe o ładowności powyżej 2 ton, ciągniki siodłowe i balastowe, przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton i autobusy Grunty gospodarstw rolnych; za gospodarstwa rolne uważa się taki obszar, którego powierzchnia użytków rolnych (gruntów ornych, łąk i pastwisk), gruntów pod stawami oraz gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa przekracza 1 ha lub o powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 ha przeliczeniowy
podstawa opodatkowania żżąśąźęśżżśćąńąęśż
żęłśśęąąłąśćśś żżąłśśśśąąć Liczba hektarów przeliczeniowych, ustalana na podstawie powierzchni gospodarstwa rolnego, a także rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów oraz zaliczenia określonego gospodarstwa do okręgu podatkowego
stawki podatkowe Jest określana w stosunku do równowartości pieniężnej 2,5 q żyta, obliczonej według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy
zwolnienia
Mają na celu wyłączenie z opodatkowania pewnej grupy nieruchomości, których opodatkowanie ze względu na charakter, pełnione funkcje, przepisy prawa i inne przyczyny nie byłoby pożądane. Zwolnienia te możemy podzielić na trzy grupy:
-zwolnienia określone ustawą o podatkach i opłatach lokalnych
-zwolnienia przewidziane na podstawie odrębnych ustaw
-zwolnienia wprowadzane przez radę gminy Obejmują środki transportowe posiadane przez przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne misje zagraniczne (na zasadzie wzajemności), środki transportowe stanowiące zapasy mobilizacyjne oraz przyczepy i naczepy o ładowności ponad 5 ton wykorzystywane na cele rolnicze. Zwolnienia te są określone ustawowo; rada gminy może wprowadzić dodatkowe inne rodzaje zwolnień. Zwolnienia i ulgi dzieli się na te, które stosuje się z urzędu przy ustalaniu podatku rolnego na dany rok podatkowy, oraz przyznawane na podstawie decyzji wójta (burmistrza, prezydenta) na wniosek podatnika
KOMPETENCJE GMIN W ZAKRESIE STANOWIENIA PODATKÓW LOKALNYCH:
Podatek od nieruchomości (ok. 11% dochodów budżetowych):
ustalają stawki tego podatku, ale tylko w granicach maksymalnych stawek ustawowych, które co roku podaje Minister Finansów, stawki ustalone przez radę gminy nie mogą być niższe niż 50% stawek ustawowych; tradycyjnie najniższe stawki stosuje się do budynków na cele mieszkalne (46gr/1m2), do gruntów, najwyższe dotyczą budynków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej (maksymalnie 15,86zł/1m2)
mają możliwość wprowadzania zwolnień pozaustawowych (nie może zwolnić wszystkich mieszkańców z płacenia podatków)
wysokość podatku ustala wójt, burmistrz lub prezydent na podstawie wykazu nieruchomości złożonego przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
gmina nie ma możliwości ustalenia terminu zapłaty podatku, może jednak zarządzić pobór tego podatku w drodze inkasa – ustanawia inkasentów i wynagrodzenie z tytułu inkasa (ma to sens na terenie gmin wiejskich, lub miejsko-wiejskich, inkasentem najczęściej jest sołtys, wynagrodzenie inkasenta wynosi 5 – 30%)
na podstawie ordynacji podatkowej gmina może odroczyć termin płatności lub rozłożyć na raty, umorzyć zaległość w całości lub w części wraz z odsetkami
Podstawą obliczania podatku od nieruchomości jest powierzchnia nieruchomości, jedynie w odniesieniu do budowli podstawą do obliczenia podatku jest wartość budowli. Budowla to np.: drogi, mosty, linie kolejowe, dworce, sieci przesyłowe energii elektrycznej, wody.
Podatek od środków transportowych:
rada gminy ustala stawki tego podatku w granicach stawek ustawowych, czyni to z uwzględnieniem liczby miejsc, ładowności, wieku pojazdu
ma możliwość wprowadzania zwolnień pozaustawowych (pojazdy straży pożarnej, pogotowia)
ma uprawnienia wynikające z ordynacji podatkowej
nie ma uprawnień w zakresie ustanawiania terminu poboru podatku
Podatek od posiadania psów (0,3 – 0,4% dochodów gmin):
ustala stawkę podatku w granicy maksymalnej stawki ustawowej (35,05zł), może ją różnicować w zależności od tego ile posiadamy psów
ma możliwość wprowadzenia zwolnień pozaustawowych
określa sposób poboru podatku i terminy płatności
Podatek rolny:
stawka podatku: 2,5 kwintala żyta od 1 hektara przeliczeniowego, cenę żyta ogłasza prezes GUS-u, rada gminy może obniżyć cenę żyta ogłoszoną przez GUS
wójt, burmistrz lub prezydent przyznaje niektóre ulgi zapisane w przepisach prawnych na wniosek podatnika (np. ulga żołnierska)
rada gminy może przyznać ulgi lub zwolnienia pozaustawowe
może zarządzić pobór podatku w drodze inkasa
ma uprawnienia wynikające z ordynacji podatkowej
Podatek leśny – takie jak w podatku rolnym z wyjątkiem pierwszego punktu, i rada gminy nie może obniżyć ceny sprzedaży drewna
Podatek w formie karty podatkowej, podatek od spadków i darowizn, podatek od czynności cywilno-prawnych:
wpływy z tych podatków gromadzone są przez Urząd Skarbowy
rada gminy nie ma prawa ustalać stawek
nie może wprowadzać ulg i zwolnień
przewodniczący zarządu może wnioskować do Urzędu Skarbowego o pozytywne rozpatrzenie wniosku podatnika, umorzenie należności podatkowej, odroczenie terminu płatności lub rozłożenie na raty
KOMPETENCJE GMIN W ZAKRESIE STANOWIENIA OPŁAT LOKALNYCH:
Podstawowe opłaty to:
opłata targowa
opłata skarbowa
opłata miejscowa
opłata administracyjna
Opłata targowa:
stawki opłaty ustala gmina w granicy maksymalnej stawki ustawowej (maksymalna stawka wynosi 527,96zł)
określa sposób poboru tej opłaty
Opłata skarbowa:
w odniesieniu do tej opłaty gmina nie ma żadnych uprawnień
od 2001 opłata ta wpływa wprost na rachunek budżetu gminy
Opłata miejscowa:
rada gminy ustala wysokość stawki i sposób poboru (maksymalna dzienna stawka wynosi 1,46zł)
Opłata administracyjna:
jedyna opłata, która ma charakter fakultatywny, jeżeli gmina ją wprowadza to decyduje o wszystkich elementach konstrukcji tej opłaty, z tym że:
a) opłata nie może byćb) nałożona na czynności urzędowe objęte opłatą skarbową
c) maksymalna stawka tej opłaty podawana jest przez Ministra Finansów
Przyczyny występowania dochodów uzupełniających w budżetach samorządowych:
rozszerzenie zakresu zadań własnych za czym nie zawsze idzie zwiększenie dochodów własnych
samorządy realizują zadania zlecone (finansowane z dochodów uzupełniających)
część zadań jest realizowanych wspólnie przez państwo i samorząd (współfinansowane z budżetu państwa)
konieczność wyrównywania potencjału gospodarczego JS z uwagi na dysproporcję w rozkładzie źródeł dochodów własnych (np. dotacje na inwestycje i subwencja wyrównawcza)
dążenie do wyrównania standardu usług świadczonych przez samorząd (dotacje na doposażenie gimnazjów, dotacje do zadań z zakresu pomocy społecznej)
istnieje konieczność dofinansowania miast średnich i dużych z tego względu, że z usług świadczonych przez te miasta korzysta także ludność z poza jego terenu
Grupy dochodów uzupełniających na świecie:
dotacje i subwencje
udziały w dochodach budżetu państwa
dodatki do podatków państwowych
inne formy pomocy:
roboty publiczne na rzecz gmin
inwestycje na rzecz gmin
pożyczki udzielane przez państwo
Dochody uzupełniające w JS w Polsce:
GMINA POWIAT WOJEWÓDZTWO
Udział w podatku dochodowym od osób fizycznych 27,6%
gminy górnicze-32,6% 1% 1,5%
Udział w podatku dochodowym od osób prawnych 5% - 0,5%
Sposób ustalania udziału gminy w PDF:
Udział gmin w PDF
Ogólna
Kwota
wpływów
z PDF
z terenu
kraju
Współczynnik
udziału
– 0,276 Należny PDF zamieszkałych w
gminie w roku poprzedzającym
rok bazowy
Ogólna kwota należnego PDF
w tym samym roku ustalona na
podstawie zeznań podatkowych, takich, które wpłynęły do 30 czerwca
rok bazowy – rok poprzedzający rok, na który uchwalany jest budżet
ten sposób obliczenia udziału oznacza, że im większą kwotę PDF zapłacą mieszkańcy danej gminy, tym większy udział otrzyma taka gmina. Obecna konstrukcja jest korzystna dla gmin dużych i średnich, gdzie jest wielu podatników PDF. Mniejsze znaczenie ma ten udział w gminach miejsko-wiejskich i wiejskich słabo zagospodarowanych i charakteryzujących się dużym bezrobociem
zasada określająca udziały dla powiatów i województw jest analogiczna jak dla gmin (zmienia się wskaźnik udziału, należny PDF zamieszkałych w: powiecie, gminach wchodzących w skład województwa)
Sposób ustalania udziału gminy w PDP:
liczony jest od kwot podatku zapłaconego przez osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które nie mają siedziby na terenie gminy. Jeżeli osoba prawna ma wyodrębniony oddział lub udziały położone na terenie innej gminy, niż gmina na terenie, której znajduje się siedziba firmy, to udziały odprowadzane są do budżetów tych gmin, na terenie których położone są te oddziały proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w nich osób na podstawie umowy o pracę.
dla województw liczony jest w ten sam sposób
SUBWENCJE:
Część podstawowa subwencji ogólnej dla gmin:
stanowi ją min. 1% planowanych w ustawie budżetowej dochodów państwa powiększonych o wpłaty gmin „bogatych” (dochody na jednego mieszkańca są większe niż średnie)
Część podstawowa składa się z 4% rezerwy, która jest przeznaczona na zwiększenie cz. podstawowej subwencji ogólnej dla gmin nie objętych kwotą wyrównawczą. Kwotę wyrównawczą otrzymują te gminy, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca gminy (wskaźnik „G”) jest mniejszy niż 85% wskaźnika odliczonego dla wszystkich gmin w Polsce (wskaźnik „P”)
Podstawowe dochody podatkowe to wpływy z podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, karty podatkowej, opłaty skarbowej, opłaty eksploatacyjnej, udziały w obu podatkach dochodowych, z części rekompensacyjnej subwencji ogólnej. Przy obliczaniu tego wskaźnika brane są pod uwagę prawie zawsze maksymalne, a nie faktyczne zrealizowane przez gminę dochody, czyli takie dochody, jakie gmina osiągnęłaby stosując maksymalne stawki podatkowe, nie wprowadzając ulg, zwolnień i odroczeń. Przy obliczaniu dochodów z podatku rolnego stosowana jest średnia cena skupu żyta podawana przez Prezesa GUS. Wyjątki od tej zasady:
podatek od środków transportowych, gdzie przyjmuje się stawki określone w uchwale gminy (a nie stawki maksymalne), ale bez ewentualnych zwolnień, odroczeń, umorzeń
dotyczy gmin o ludności do 15tys. mieszkańców i polega na tym, że przy obliczaniu wpływów przyjmuje się stawki określone w uchwale rady gmin.
Kwota pozostała dzielona jest proporcjonalnie pomiędzy wszystkie gminy w zależności od liczby mieszkańców
Część oświatowa:
dla gmin, powiatów i województw wynosi nie mniej niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa i składa się z:
rezerwy, która wynosi 1% kwoty tej subwencji – dysponuje nią Minister Finansów
pozostałej kwoty, która jest rozdzielana według algorytmu ustalanego prze MENiS (algorytm ustalany jest z uwzględnieniem typów i rodzajów szkół prowadzonych przez samorząd, liczby uczniów oraz stopnia awansu zawodowego nauczycieli)
Część rekompensująca:
utracone dochody w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportowych
kwota, która ma rekompensować dochody utracone z tytułu ustawowych ulg i zwolnień w podatku rolnym i leśnym
od 1999r. rekompensowane są również utracone dochody z powodu wystąpienia w gminie jednostek badawczo – rozwojowych, zakładów pracy chronionej, z powodu obniżenia opłaty eksploatacyjnej
część drogowa subwencji ogólnej dla powiatów i województw (schemat str. 17)
kwota dla wszystkich uprawnionych jednostek wynosi 60% kwoty, nie mniej niż 30% planowanych na dany rok wpływów z podatku aktywowqego od paliw silnikowych
rezerwa stanowi 10% cz. drogowej, z rezerwy finansowane są inwestycje rozpoczęte przed 1 stycznia 1999r.
od pozostałej kwoty odlicza się 3,5% na finansowanie dróg w granicach Warszawy
Pozostałe środki dzielimy pomiędzy powiaty i województwa:
z uwzględnieniem: długości i gęstości dróg, natężenia ruchu, wypadkowości, infrastruktura techniczna
cz. wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatu:
cz. wyrównawczą otrzymuje ten powiat, w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wsk. S) jest mniejszy od wskaźnika SW, czyli najwyższego wskaźnika podstawowych dochodów podatkowych (SW – powiat warszawski)
do podstawowych dochodów podatkowych zalicza się udział w podatku dochodowym od osób fizycznych
cz. wyrównawcza ma pokryć 85% różnicy pomiędzy tymi wskaźnikami
kwota cz. wyrównawczej dla wszystkich powiatów jest zapisywana w ustawie budżetowej na dany rok
cz. wyrównawcza subwencji ogólnej dla województw:
cz. wyrównawczą otrzymuje ten województwo, w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wsk. W) jest mniejszy od wskaźnika WW, czyli najwyższego wskaźnika podstawowych dochodów podatkowych
do podstawowych dochodów podatkowych zalicza się udział w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych
cz. wyrównawcza ma pokryć 70% różnicy pomiędzy tymi wskaźnikami
kwota cz. wyrównawczej dla wszystkich powiatów jest określona w ustawie budżetowej na dany rok
DOTACJE CELOWE
W gminach występują:
dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej (np. prowadzenie spisu wyborców)
dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych
z zakresu pomocy społecznej
wypłat dodatków mieszkaniowych
innych zadań (np. dotacja na doposażenie gimnazjów, 2002 – program działań osłonowych i restrukturyzacyjnych w ochronie zdrowia, na pomoc materialną dla młodzieży)
ponadto gmina może uzyskać:
dotacje celowe na zadania realizowane w ramach porozumień (z organami administracji rządowej, innymi JST)
dotacje na usuwanie zagrożeń z zakresu porządku, bezpieczeństwa i porządku publicznego
dotacje z funduszy celowych
Od 2002 nie będzie już dotacji na dofinansowanie inwestycji prowadzonych w ramach zadań własnych, jeżeli nie będą one objęte tzw. kontraktem wojewódzkim.
Dotacje przekazywane w kolejnych latach na to samo zadanie nie mogą przekroczyć 50% wartości kosztorysowej inwestycji. Są dwa wyjątki:
gdy wskaźnik G jest mniejszy niż 60% wskaźnika P i jednocześnie gmina jest uznana za gminę o szczególnie wysokim bezrobociu i otrzymuje kwotę wyrównawczą subwencji – wtedy dotacja może wynosić do 75% wartości kosztorysowej
gdy inwestycja ma na celu zagospodarowanie nieruchomości po wojsku byłego Związku Radzieckiego – wtedy dotacja może przekroczyć 75%^ wartości kosztorysowej
W 2001 i 2002 gmina może zmienić przeznaczenie do 15% otrzymanej dotacji na zadania własne.
dotacje na zadania zlecone:
kwoty tych dotacji kalkulowane są w oparciu o wysokość wydatków ponoszonych z budżetu państwa na wydatki tego samego rodzaju
dotacje powinny być przekazywane w terminie umożliwiającym pełne, terminowe wykonywanie zleconego zadania
W powiatach występują:
dotacje celowe na realizację zadań przez powiatowe służby, inspekcje i straże
dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji realizowanych przez samorząd powiatowy jako zadania własne
dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej przejęte na mocy umów lub porozumień zawartych z organami tej administracji
ponadto w ramach sektora samorządowego powiat może otrzymać:
dotacje na zadania inwestycyjne objęte kontraktem regionalnym
dotacje celowe na zadania wchodzące w zakres zadań innych JST przejęte na mocy umów lub porozumień zawartych z organami tych jednostek
W województwach występują:
dotacje celowe z budżetu państwa na realizację wieloletnich programów rozwoju województwa
dotacje celowe na finansowanie i dofinansowanie zadań własnych realizowanych przede wszystkim z zakresu pomocy społecznej, wyższego szkolnictwa zawodowego oraz placówek i jednostek oświatowych o zasięgu regionalnym
dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez województwo
Zasady, kryteria i tryb ustalania przekazywania dotacji celowych nie są jednoznacznie ustalone ustawowo.
PRZYCHODY W DZIAŁ. J. SAMORZĄDOWYCH:
przyczyny występowania:
na finansowanie bieżących wydatków ze względu na utratę płynności finansowej
JS prowadzi inwestycje, a wydatki inwestycyjne nie znajdują pokrycia w bieżących dochodach
ograniczenia dotyczące wysokości wydatków przeznaczonych na spłatę zobowiązań w danym roku budżetowym; łączna wysokość przypadającej do spłaty w danym roku rat kredytów i pożyczek wraz z odsetkami oraz potencjalnych wypłat z tytułu udzielonych pożyczek i gwarancji oraz przypadających do wykupu papierów wartościowych nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok dochodów danej jednostki.
W przypadku, gdy państwowy dług publiczny przekroczy 55% PKB wyżej wymieniony wskaźnik ulega obniżeniu do 12%. Łączna kwota długu JS na koniec roku nie może przekroczyć 60% dochodów tej JS.
Ze względu na powiązania długu JST z kwotą państwowego długu publicznego:
w przypadku gdy państwowy dług publiczny w stosunku do PKB będzie większy od 50%, ale mniejszy od 55% to w uchwale budżetowej trzeba zaplanować deficyt, nie wyższy w relacji do dochodów niż w roku w którym ogłoszono tą relację
większy od 55%, ale mniejszy od 60% - następuje dalsze ograniczenie deficytu budżetowego w stosunku do dochodów
³60% to w ustawie budżetowej na następny rok nie można zaplanować deficytu. JS nie może udzielać nowych poręczeń i gwarancji (po 7 dniach od ogłoszenia relacji i w całym nowym roku)
Wymienionych procedur ostrożnościowych i sanacyjnych nie stosuje się:
w przypadku ogłoszenia stanu nadzwyczajnego
do budżetów tych JS w których deficyt zostanie sfinansowany nadwyżką finansową
Dług JST w 2000 stanowił 3,34% kwoty państwowego długu publicznego.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"