Etyka w biznesie
Etyka biznesu stała się w ciągu ostatnich dziesięciu, piętnastu lat samodzielną dyscypliną, żywo rozwijająca się na Zachodzie, szczególnie w USA. Powsta³y towarzystwa naukowe, np. American Society of Business Ethics, European Business Ethics Network. Tworzone są instytuty, wydawane książki, podręczniki i czasopisma z zakresu etyki biznesu, np. „Journal of Business Ethics”. Uruchamiane są programy badawcze, mające na celu przygotowanie podstaw edukacyjnych do nauczania tej dyscypliny. Analiza porażek firm wykazała, że absolwenci renomowanych szkół biznesu, świetnie wykształceni, popełniają podstawowe błędy, polegające na nieuwzględnieniu czynnika etycznego w rozwiązywaniu problemów. W związku z tym władze wielu uczelni kształcących przyszłych ekonomistów zdecydowały się na wprowadzenie etyki biznesu do programów studiów. Etyka biznesu zyskała status akademicki, jest wykładana na uczelniach ekonomicznych, wydziałach menedżerskich uniwersytetów. Zainteresowanie etyką biznesu i potrzeba jej prezentacji na uczelniach amerykańskich zostało zainspirowane z początku serią katastrof ekologicznych wywołanych całkowitym brakiem odpowiedzialności, niemoralnym zachowaniem koncernów jak i spektakularnymi aferami na giełdzie amerykańskiej. W USA prowadzi się ponad 500 kursów rocznie tego przedmiotu na wyższych uczelniach. Przed kilkunastu laty na Zachodzie nie było w ogóle podręczników z etyki biznes. Obecnie w USA istnieje ok.50 podręczników podstawowych oraz setki podręczników zajmujących się szczegółowymi problemami z zakresu etyki biznesu. Wiele firm prowadzi kursy etyki biznesu dla swoich pracowników. Organizowane są liczne konferencje i sympozja, na które bywają zapraszani zarówno przedstawiciele świata nauki, jak i biznesu.
Również w Polsce etyka biznesu jest dyscypliną, która wzbudza duże zainteresowanie (w Polsce nobilitacji tej dziedziny dokonał Piąty Filozoficzny Zjazd w 1995 roku). W maju 1994r. rozpoczęło funkcjonowanie Seminarium Etyki Biznesu współorganizowane przez Zespół Badawczy Etyki Życia Gospodarczego IFiS PAN oraz Zespół Etyki Biznesu Towarzystwa Naukowego Prakseologii. Tematyka podejmowana na seminariach wykorzystuje oryginalny dorobek polskich filozofów, etyków, prakseologów, teoretyków moralności, a także osiągnięcia zagraniczne. Etyka biznesu wykładana jest w Polsce na prawie wszystkich uczelniach wyższych i szkołach zarządzania, a także na organizowanych, mniej lub bardziej systematycznie, kursach. Zapoznać się z nią można z polskich książek i książek tłumaczonych na język polski, a także z artykułów i referatów przedstawianych na niemałej liczbie konferencji specjalistycznych bądź poświęconych różnym aspektom działalności gospodarczej. Pierwszą ważną kodyfikacją etyczną w biznesie polskim był Kodeks etyki w działalności gospodarczej stworzony w Krajowej Izbie Gospodarczej, ogłoszony w roku 1994. Kodeks promuje następujące wartości: przestrzeganie prawa, zasady współżycia społecznego, dobre obyczaje, staranność, rzetelność, uczciwość, rozwój społeczny, dobro ogółu i jednostki, siłę i doskonałość systemu gospodarczego, przestrzeganie norm moralnych, prawa zbiorowości i jednostki. Zasady etyki w działalności gospodarczej wywodzą się więc z ogólnospołecznych norm moralnych. Wolność działalności gospodarczej winna sprzyjać rozwojowi społecznemu, służyć dobru ogółu i jednostki, umacniać i doskonalić system gospodarczy.
Etyka w biznesie - częściej w sensie negatywnym, niż pozytywnym - jest przedmiotem licznych, nazbyt licznych doniesień mediów. Media bowiem prezentują chętniej przykłady nieetycznych zachowań, niż tego, co służyć by mogło za wzór dobrej praktyki w działalności gospodarczej. Utrwala się w ten sposób stereotyp biznesu, negatywny, niestety. Żałować wypada, że tak niewiele czynią w sprawie jego przezwyciężenia organizacje zrzeszające przedsiębiorców i pracodawców. Skromność to, czy niedocenianie znaczenia sprawy? A może warto byłoby się postarać, by słowo „biznesmen” czy „biznesmenka” wyróżniało ludzi biznesu, których cechuje oprócz kompetencji także honor zawodowy.
2.1. Przedmiot etyki biznesu
Etyka i biznes to nie są pojęcia wykluczające się. Myślę, że etyka formułuje i wyznacza kierunki oraz zasady moralnego postępowania w biznesie. W warunkach gospodarki wolnorynkowej reguluje postawy i zachowania ludzi zarówno w obrębie samej organizacji, jak i jej otoczeniu. Każdy człowiek wchodzący do organizacji wnosi system wartości i tym samym wzbogaca ją. Ważnym jest, aby wartości te były moralnie słuszne i społecznie akceptowane. Kradzież, kłamstwo, oszustwo są po prostu złe. Złe jest też tchórzostwo, nieodpowiedzialność, łamanie danego słowa i zdrada. Sprawiedliwość i bezstronność są natomiast dobre zawsze. Wartości te ostają się wszędzie, w miłości i na wojnie, w interesach i rozrywce, w życiu i w sztuce na całym świecie. Oczywiście, wartości te mogą nie zawsze dać się pogodzić i czasem może być konieczne dokonywanie wyborów między nimi.
Etyka biznesu jest nazwą ogólną etyki działalności gospodarczej. Etyka biznesu obejmuje także etykę organizacji oraz etykę zarządzania jako wyspecjalizowane działy, w których pojawia się coraz więcej, jak np. etyka marketingu, etyka finansowa, etyka e-biznesu, etyka oceny personelu, etyka menedżerów, etyka doboru i naboru personelu, etyka w negocjacjach, czy też etyka w relacjach firmy wobec klienta i konkurenta.
Etyki w biznesie nie należy jednak redukować do etyczności zachowań indywidualnych, choć od moralności ludzi zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach w firmie, w szczególności na stanowiskach kierowniczych, zależą podejmowane przez nich decyzje. Ale przecież decyzje te nie są podejmowane w próżni społecznej, wręcz przeciwnie środowisko pracy, jego kultura wpływa znacząco na przyzwalanie na jedne zachowania i sprzeciw wobec innych zachowań. O organizacji powiemy, że jest etyczna, jeśli działania na jakie zezwala nie stoją w sprzeczności z normami etycznymi, obyczajami, zwykłą przyzwoitością. W przeciwnym wypadku firma uznana zostanie za nieetyczną. A wiadomo czym grozi ignorowanie etyki w firmie : uznaniem firmy za hołdującą negatywnym wartościom; podejrzeniem, że zarząd robi „nieczyste interesy”; groźbą, że ktoś odpłaci „pięknym za nadobne”; postawą: „dlaczego mam być lepszy od mego szefa?”; posądzeniem, że: „jeśli dziś zrobiono ‘COŚ TAKIEGO!’, to jutro może być jeszcze gorzej”; artykułem w jutrzejszej gazecie (audycją w radio lub TV); utratą zaufania klientów; wyższymi kosztami transakcyjnymi; utrwalaniem negatywnego stereotypu biznesu.
2.2. Poziomy etyki biznesu
Etyka biznesu rozpatruje życie gospodarcze na czterech poziomach: poziomie mikro, tj. poziomie zachowań ludzi, poziomie mezo, tj. poziomie zachowań organizacji, poziomie makro, tj. poziomie gospodarki, poziomie światowym, tj. zjawisk gospodarczych w skali globalnej. Kwestie etyczne poziomu mikro, który właśnie nas interesuje, wiążą się w biznesie z etyką zawodową przede wszystkim etyką menedżerów. Ogólną normą etyki zawodowej sformułowaną przez Mario Bungego jest „Wykonuj swą pracę najlepiej jak możesz nie czerpiąc korzyści ze słabości (fizycznej, ekonomicznej czy kulturalnej) ludzi, którzy korzystają z twych usług.” Zagadnienia etyki biznesu dotyczące tego poziomu związane są z wymianą dokonywaną przez ludzi zmierzających do osiągnięcia własnych zamiarów i celów. Wymiana ta ma charakter środka, a jest nią świadczenie usług, sprzedaż i kupno, zatrudnianie i podejmowanie pracy, oferowanie kredytu, reklama, doradztwo itp. Wszystkie rodzaje wymiany związane są z ryzykiem, które jest tym mniejsze im większe zaufanie mają do siebie partnerzy dokonujący wymiany. Zaufanie zaś rośnie wraz z długością okresu, w ciągu którego nabywa się przekonania, że z tą firmą można i warto robić interesy, a z tamtą nie. A więc, nie „dużo, byle jak i prędko” lecz trwale, z dbałością o rzetelność kupiecką i budowaniem wzajemnej lojalności w dłuższym okresie. Takie doświadczenie kształtuje normy traktowania ludzi podmiotowo, a nie przedmiotowo (instrumentalnie), dotrzymywania słowa, przestrzegania prawa i spełniania przyjętych zobowiązań, prawdomówności, sprawiedliwości oraz jedności słów i czynów, czyli integralności. Przykładu wartości wspólnych środowiska zawodowego dostarcza, zaprezentowany na II Światowym Kongresie Etyki Biznesu i Gospodarki, kodeks etyczny Polskiego Stowarzyszenia Dealerów Volkswagen-Audi(doskonalenie sprawności działań, honor zawodowy, rzetelność kupiecka, kooperacja pozytywna, solidarność, kultura osobista, lojalność, odpowiedzialność, uczciwość, terminowość, profesjonalizm, zadowolenie klientów, wysoka jakość usług ).
Poziom mikro jest jednocześnie poziomem etyki indywidualnej albo prywatnej. W odniesieniu do etyki biznesu, albo etyki zawodowej ludzi parających się działalnością gospodarczą, poziom mikro jest odniesieniem norm rządzących zachowaniem jednostek w każdej sytuacji do sytuacji charakterystycznych dla działalności gospodarczej. Kwestiami etycznymi etyki indywidualnej niezależnie od kontekstu są sprawy: życia i śmierci, cnót i przewinień (grzechów), zasług, nagród, przewinień i kar. Kwestiami etycznymi wszelkiej etyki zawodowej jest rozpatrywanie kwestii etyki indywidualnej w kontekście wykonywanego zawodu. Kwestie etyki biznesu na poziomie mikro dotyczą zagadnień związanych z wymianą dokonywaną przez działające indywidua dążące do realizacji zamiarów (osiągnięcia celów) każdego z nich, ze względu na które wymiana jest środkiem. Wymianą jest np. oferowanie usług, kupno i sprzedaż towarów, wykonywanie pracy, udzielanie kredytu, doradztwo, pomoc itp.
Poziom pośredni etyki biznesu, będący jej poziomem centralnym, to poziom działań organizacji o różnym statusie prawnym. Są to spółki, korporacje, przedsiębiorstwa, organizacje zawodowe itd. Na tym poziomie procesy wymiany są dwojakiego rodzaju: wewnętrzne, tj. zachodzące wewnątrz organizacji i zewnętrzne, tj. zachodzące na zewnątrz organizacji. W procesach tych uczestniczą zarówno poszczególni ludzie, jak i osoby prawne, mają oni (one) swe stawki zaangażowane w dokonującą się złożoną wymianę. Od angielskiego słowa stake (stawka) Anglosasi nazwali podmioty procesów wymiany stakeholders. W Polsce zaproponowano swego czasu by nazwać ich interesariuszami. Analiza interesariuszy firmy polegająca na ich wskazaniu oraz określeniu ich stawek i oczekiwań wobec firmy pełni istotną rolę w etyce biznesu poziomu pośredniego. Analiza ta jest po to, by zapewnić efektywną (skuteczną), ekonomiczną (opłacalną) i etyczną (zgodną z normami moralności) wymianę, co nazywane jest zasadą „trzech E”.
Kwestia etycznego rynku i w ogóle etycznych zasad normujących działalność gospodarczą w skali społecznej - z reguły w ramach jednego kraju lub związku krajów (np. Unii Europejskiej) - jest przedmiotem zainteresowania etyki biznesu na poziomie makro. Problematyka etyki biznesu na poziomie makro wiąże się z zagadnieniami rozpatrywanymi przez filozofię społeczną i polityczną. Żadne społeczeństwo nie jest czystym społeczeństwem biznesu. Każde społeczeństwo ma oprócz a) instytucji wymiany (przedsiębiorstwa, banki, giełda itd.), także: b) rząd (organizujący system prawny i system egzekwowania prawa) oraz c) instytucje integrujące (rodzina, szkoła, kościoły, kluby, stowarzyszenia itd.). Warunkiem pomyślnego trwania społeczeństwa biznesu jest zachowanie właściwych proporcji między tymi trzema głównymi systemami społecznymi. A więc kwestie równości, wolności, braterstwa, sprawiedliwości, demokracji oraz przeżycia towarzyszą rozważaniom etycznym na poziomie makro. Do kwestii z tego poziomu należy także sprawa korupcji i łapownictwa, istny rak toczący styk polskiego biznesu i świata polityki. Korupcja staje się moralnym skandalem. Rosną żądania przejrzystości władzy i jej odpowiedzialności wobec wyborców.
Czwartym poziomem, którego dotyczy etyka biznesu jest poziom globalny, a więc działalności gospodarczej uprawianej już nie tylko na skalę międzynarodową, tj. wymiany między podmiotami z różnych krajów i rynków lokalnych, ale traktowania globu ziemskiego jako jednego rynku. Właśnie w lipcu 2000 roku odbył się w Sao Paulo w Brazylii Drugi Światowy Kongres Etyki Biznesu, którego tematem były wyzwania związane z globalizacją gospodarki. Na kongresie tym wskazano następujące kwestie etyczne związane z globalizacją: zatrudnianie dzieci, ochrona środowiska naturalnego, ochrona własności intelektualnej, przejrzystość decyzji oraz operacji dokonywanych na rynkach finansowych, korupcja, informatyzacja życia, etyczny wymiar marketingu międzynarodowego oraz badań marketingowych, a także sprawy uniwersalności biznesu i różnic kulturowych oraz związanych z nimi systemów wartości.
Z etyką biznesu uprawianą na wszystkich poziomach wiąże się projektowanie i stosowanie programów etycznych oraz ich ważnej części składowej - kodeksów postępowania, czy kodeksów dobrej praktyki, nazywanych też kodeksami etycznymi.
2.3. Etyka w polskich firmach, działania nieetyczne polskich menedżerów
Do roku 1990 problematyka etyczna nie odgrywała znaczącej roli w działalności gospodarczej. Jednak wraz z rozwojem polskiej gospodarki rynkowej pojawiły się nowe bardziej wyrafinowane formy przestępstw gospodarczych. Coraz więcej biznesmenów nie stosuje norm moralnych, a własne interesy i chęć zysku biorą górę nad ideą dobra. To prowadzi z kolei do licznych oszustw wstrzymujących wzrost gospodarczy. Zdaniem większości biznesmenów stosowanie się do reguł etycznych stanowi znaczną przeszkodę w realizacji ich komercyjnych celów.
Każdego miesiąca powstaje wiele dynamicznie rozwijających się firm i wiele bankrutuje. Te, które upadają, pozostawiają po sobie ślad w postaci strat, pojawiających się w kasie ich partnerów gospodarczych. Wiele z nich nie płaci swych zobowiązań, pogarszając sytuację wierzycieli. Najwięcej problemów mają małe i średnie przedsiębiorstwa. To najczęściej ich przedstawiciele łamią przepisy prawa. Nie wywiązują się ze swoich zobowiązań podatkowych, świadomie ukrywają przed organami administracji państwowej rozmiary swoich obrotów i zysków, czasem wykazują nawet pozorne straty po to, by wykorzystać dogodne warunki spłaty podatku. Popularne staje się celowe hamowanie rozwoju przedsiębiorstw, aby uciec od wyższych progów podatkowych. Zdarza się, że menedżerowie firm przekraczają przepisy, ponieważ sankcja za nie jest znikoma w porównaniu z możliwymi do osiągnięcia korzyściami.
Wiele przedsiębiorstw uważa omijanie podatków za swój sukces. Szefowie firm często nie przyznają się do swoich pozaprawnych działań, a wykorzystywania luk nie uważają za nieetyczne. Wg CBOS większość respondentów uważa, że obowiązujący w Polsce system podatkowy sprzyja nadużyciom i oszustwom podatkowym. Już od dawna wśród części przedsiębiorców funkcjonuje uparty pogląd, że oszukiwanie Skarbu Państwa nie jest traktowane jako coś nagannego. Jesteśmy miękkim państwem, o miękkim prawie. Obecny system prawny stanowi okazję do przekraczania prawa. Brak odpowiednich zabezpieczeń prawnych i niestabilność gospodarcza kuszą możliwościami uzyskiwania łatwych i szybkich zysków. Stąd też z roku na rok zwiększa się liczba przestępstw gospodarczych. Niedotrzymywanie terminów i warunków umów, zwlekanie z płaceniem podatków i wynagrodzeń, ukrywanie dochodów, zaciąganie kredytów, których firma nie zamierza spłacać, celowe bankructwa, korupcja, fałszowanie faktur, podawanie nieprawdziwych danych o sytuacji finansowej firmy, zawyżanie cen, zatrudnianie w warunkach szkodliwych dla zdrowia, to „niecne praktyki” będące na porządku dziennym, które są nie tylko nieetyczne, ale wręcz bezprawne. Ale coraz powszechniejsze stają się afery gospodarcze, które są wynikiem niedoskonałości systemu prawa.
Na tle wymienianych tych wszystkich nieetycznych działań, rodzi się pytanie jak powinni postępować menedżerowie ? Wiele podręczników twierdzi, że aby postępować etycznie muszą: przestrzegać zasad opartych na uczciwości, zaufaniu, otwartości; uważać pracowników za największe dobro, w które należy inwestować; mieć ukształtowane zasady i postępować zgodnie z nimi oraz troszczyć się o swych ludzi i stawiać im wyzwania. Każda firma, niezależnie od swoich osiągnięć i rozmiarów powinna prowadzić społecznie odpowiedzialną politykę wobec inwestorów, konsumentów oraz konkurentów.
Polskim firmom daleko do standardów etycznych firm funkcjonujących zagranicą. Brak w Polsce infrastruktury etycznej: programy etyczne są w powijakach, kodeksów etycznych zwanych też kodeksami postępowania, czy kodeksami dobrej praktyki jest niewiele. Dominuje fałszywe przekonanie, że „to, czego prawo nie zakazuje, jest dozwolone”, a przecież w wielu wypadkach z tego, że coś zrobić można nie wynika, że czynić to wypada i należy. Podobnie z nie wiadomo skąd zaczerpniętym przeświadczeniem - jeszcze jeden mit - że „pierwszy milion trzeba zdobyć w sposób nie zawsze uczciwy” po to, by pozyskać kapitał zakładowy umożliwiający osiąganie dalszych korzyści. Czyżby znaczyło to, że w Polsce brak jest pozytywnych przykładów doceniania etycznego wymiaru działalności gospodarczej? Nie jest wprawdzie tych przykładów wiele, ale są one znaczące, a czy ich liczba zwiększy się, to już tylko czas pokaże Np. Związek Banków Polskich, do którego należą niemal wszystkie banki funkcjonujące w Polsce, kieruje się w swej działalności Zasadami dobrej praktyki. Znakomita pod względem technicznym Elektrownia „Opole” S. A. podjęła trud związany z poddaniem się audytowi skierowanemu na uzyskanie certyfikatu stwierdzającego spełnianie międzynarodowego standardu społecznej odpowiedzialności firmy. Bardzo ważnym elementem jest przestrzeganie zasad wprowadzonych przez Sekretarza Generalnego ONZ w Global Compact. Głównie firmy międzynarodowe operujące w Polsce, angażują się w spełnianie wymagań określonych w tym porozumieniu. Wiele firm w Polsce i za granicą ceni sobie zasady wprowadzane przez Światowy Kongres Etyki Biznesu i Gospodarki. W lipcu 2000 r. w brazylijskim Sao Paulo odbył się II Światowy Kongres Etyki Biznesu i Gospodarki. Oto wskazane na kongresie zagadnienia: zatrudnianie dzieci, ochrona środowiska, ochrona własności intelektualnej, przejrzystość procesów podejmowania decyzji gospodarczych i operacji dokonywanych na rynkach finansowych, korupcja i łapownictwo, zagadnienie konfliktu interesów, etyczne wymiary międzynarodowego marketingu, reklamy i badań marketingowych, wreszcie etyczne aspekty komputeryzacji (etyka komputerowa), a w szczególności ochrona danych osobistych, ochrona baz danych itp.
Z kolei firma ABB w Polsce oczekuje od wszystkich swoich pracowników przestrzegania najwyższych standardów etyki i uczciwości w biznesie. Uważa, że wartości etyczne i ekonomiczne są współzależne, a środowisko biznesu musi zawsze działać w ramach przyjętych norm ustanowionych przez władze państwowe i międzynarodowe. Nakazują stosować zasadę „zerowej tolerancji” w odniesieniu do bezwarunkowego przestrzegania lokalnych i międzynarodowych przepisów i regulacji prawnych, jak również ścisłego przestrzegania Standardów Etycznych ABB. Pilnować, aby wszystkie transakcje zawierane przez spółki ABB były w pełni i uczciwie księgowane, zgodnie z zasadami rachunkowości obowiązującymi w firmie. Regularnie monitorować przestrzeganie zasad etycznych i zapewniać funkcjonowanie dostępnego dla pracowników ABB oraz innych osób systemu informowania o potencjalnym naruszaniu tych zasad.
2.4. Przestrzeganie etyki biznesu
W Polsce oraz w innych krajach, systemy wartości różnych ludzi i różnych firm różnią się pod pewnymi względami od siebie. Wśród nich są tacy ludzie i takie firmy, które osiągają sukces dzięki uczciwemu i rzetelnemu postępowaniu. Ich wysiłki oraz doświadczenie dzielone z partnerami prowadzą nie do zysku jedynie, ale do podnoszenia wartości właścicielskiej firmy. Niestety są wśród ludzi i firm także krętacze i cwaniackie organizacje czerpiące korzyść z cudzej niewiedzy i naiwności. Spotyka się również przedsiębiorców skłonnych wprawdzie - jak mówią - do działań etycznych, ale od czasu do czasu gotowych pójść na skróty w przekonaniu, że nikt tego nie zauważy, albo przymknie oko bo „wszyscy przecież tak robią”. Wiele jest, niestety zbyt wiele, artykułów na pierwszych stronach gazet informujących o nagannym postępowaniu niektórych firm, czy ich kierownictw. Niestety, powszechność łapownictwa w Polsce od razu stawia nas na przegranej, pod względem etyki, pozycji. Etyka w Polsce nie jest wartością kluczową w prowadzeniu biznesu, a obrotność i umiejętność, rzadko uczciwego, ustawienia się, jest dużo wyżej ceniona.
Szkoda, że tak niewielu przedsiębiorców, którzy osiągnęli autentyczny sukces postępując przy tym zgodnie z zasadami etyki biznesu gotowych jest publicznie przedstawiać swe osiągnięcia by służyły za wzorzec postępowania. Prawdopodobnie obawiają się oni zazdrości innych, przysłowiowego polskiego piekła, w którym bliźni sami wciągną do gorącej smoły tego, kto odważy się wychylić ponad przeciętność. Powiedział kiedyś jeden z biznesmenów, że łatwiej jest dostarczać wzorców dobrego postępowania zbiorowo i bezimiennie, dlatego promowanie etyki w biznesie firmowane jest raczej przez organizacje takie, jak np. Business Centre Club, Polską Radę Biznesu, Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych, izby gospodarcze, niż przez poszczególnych przedsiębiorców. A przecież etyka potrzebuje liderów i to nie wirtualnych, lecz z krwi, kości i ciała!
Znaczącą rolę może tu odegrać założone niedawno Polskie Stowarzyszenie Etyki Biznesu współdziałające z European Business Ethics Network. Można wyróżnić kilka przyczyn wzrostu zaangażowania w przestrzeganie norm etyki biznesu: naciski ze strony konsumentów, uznanie znaczenia zadowolenia pracowników, doskonalenie obsługi Klienta, uznanie dla pracy zespołowej, wpływ polityki państwa, świadoma polityka liderów, zmiana wartości uznawanych przez korporacje, globalizacja gospodarki.
2.5. Potrzeba etyki biznesu
Wołanie o etyczny ład w biznesie i jego uprawomocnienie nie jest nowe, bowiem motywacja pracy i przedsiębiorczości, sposób zarządzania ludzką pracą stanowi i będzie stanowić odwieczny przedmiot ocen moralnych i sporów ideowych. Uprawianie etyki biznesu rodzi mnóstwo pytań, dzięki czemu cieszy się ona ogromną popularnością w wielu krajach. Ktoś by mógł zapytać się jakie są argumenty za tym, że etyka biznesu jest nam potrzebna ? Według mnie można ich byłoby wymieniać wiele. Ale przede wszystkim : etyka, jej poznanie i stosowanie ma służyć lepszemu robieniu interesów. Odpowiedzialność etyczna ma usprawnić działanie firm i zmniejszać koszty ewentualnych konfliktów wypływających z nieznajomości przez świat biznesu obowiązujących reguł moralnych. Etyka biznesu prowadzi etyczną refleksję nad zachowaniami ludzi pełniącymi określone role w organizacjach. Pokazuje jak najlepiej mają pełnić swoje funkcje. Ukazuje zadania, przed którymi staje organizacja - spółka jak i jednostki.
Etyka biznesu to dyscyplina która znalazła bardzo dobre podłoże w Polsce. Transformacja ustrojowa oraz zmiana systemu gospodarczego w Polsce wymaga zmian zachować ludzi działających w biznesie. Zakodowane przez poprzednie warunki rutyny zachowań społecznych nie powinny być dłużej praktykowane w gospodarce mającej współpracować z krajami rozwiniętymi, a zwłaszcza teraz gdy Polska stara się o przyjęcie do Unii Europejskiej. W świetle gospodarki etyka biznesu odegra bardzo istotną rolę. Zapewne w naszym społeczeństwie istnieją osoby, które nie dostrzegają jej znaczenia ale uważam, że jest to tylko kwestia czasu.
Etyka biznesu jest bowiem związana z wydajnością i organizacją pracy firmy, jakością produkowanych przez nią wyrobów oraz osiąganym zyskiem. Etyka biznesu jest pożyteczna nie tylko ze względu na własną sprawność, ale także efektywność w pozyskiwaniu partnerów skłonnych do uznawania polskich przedsiębiorców za rzetelnych partnerów na rynku. Ale należy zadać sobie pytanie, czy możliwe jest uprawianie etyki biznesu w Polsce? Otóż, tak. Gotowość do współpracy z polskimi badaczami deklarowana przez European Business Ethics Network oraz uczonych zachodnich stwarza polskiemu środowisku unikatową szansę stosunkowo szybkiego ugruntowania etyki biznesu jako dyscypliny. Oczywiście, ważnym warunkiem jest zapewnienie polskiej etyce biznesu materialnych warunków do jej uprawiania przez środowisko akademickie, a także polski świat biznesu.
3. Podsumowanie
Podstawą etycznego zarządzania biznesem jest prowadzenie firmy w zgodzie z interesem publicznym bez oglądania się na przymus stojący za daną normą moralną. Działanie etyczne, a więc zgodne z moralnością oznacza, że czyny motywowane chęcią własnego zysku a godzące w dobro publiczne nie mogą być w żaden sposób uznane za efektywne. Działanie etyczne wymaga nie tylko dobrych przepisów o odpowiedzialności społecznej firmy, ale także reguł gry ekonomicznej powodujących, że etyka się po prostu opłaca, że działanie nieetyczne może doprowadzić firmę do bankructwa. Etyka wkracza dzisiaj w te obszary, które nie uregulowało prawo. Jej stosowanie na co dzień przejawia się we wrażliwości firmy na różne potrzeby i żądania otoczenia. Na dłuższą metę nie można osiągnąć zysków bez etyki, tak jak nie można stosować etyki bez zarabiania pieniędzy.
Wielkie przedsiębiorstwa w większości zatruwają nasze środowisko, oszukują akcjonariuszy, dyskryminują kobiety i mniejszości, bez powodu wysyłają tysiące ludzi na bezrobocie, produkują niebezpieczne wyroby oraz dbają tylko i wyłącznie o wyniki finansowe. Jest to litania, która możemy długo recytować. Powiem zwięźle. Tak było 10-20-30-40 lat temu. Wydaje mi się, że poprzez doskonalenie technologii i według zdrowych i przejrzystych zasad ekonomicznych skorzysta na tym nasze środowisko jak i ludzie. Nie musimy martwić się o moralny aspekt społecznej odpowiedzialności gdyż siły opinii społecznej zagwarantują nam, że „odpowiedzialne” zachowanie na dłuższą metę zwycięży.
Etyka istnieje w interesie ludzi i nie istniałaby najprawdopodobniej gdyby człowiek żył samotnie, bowiem człowiek jest kreatorem etyki i zarazem jej wykonawcą. Etyki potrzebują wszyscy, którzy pracują z ludźmi, dzięki ludziom i dla ludzi. Tradycje etyki zawodowej i kodeksów etycznych sięgają jeszcze czasów starożytnych. Pierwsze próby ujęcia w pisemną całość norm obyczajowych należą do greckiego lekarza Hipokratesa (etyka lekarska) oraz do rzymskiego filozofa i prawnika Cycerona (etyka adwokacka). I chociaż zasady etyczne istnieją od wieków, następujące kolejno zmiany kulturowe udowodniły, że kryteria etyczne nie są ustalone raz na zawsze. Ewoluują, rozwijają się i modernizują. W chwili obecnej konkurujące ze sobą firmy w coraz większym stopniu są podobne pod względem jakości świadczonych usług czy produktów. Moim zdaniem nieetycznie postępujące firmy z czasem stracą rynki. Pieniądze to tylko część władzy. Najważniejszy jest człowiek „klient”, to jego postępowanie sprawi czy firma utrzyma się na rynku czy też splajtuje mając pieniądze w towarze.
Według mojej opinii, rynek i ludzie z czasem „zmuszą” wielkie firmy do etycznego postępowania. Słowo „zmuszą” jest przeciwne etycznym normom, ale zapewne nauczą czegoś oporne korporacje. Jak bardzo inowacyjność decyduje o sukcesie, pokazują przykłady Stevea Joba (Apple Computer), Billa Gatesa (Microsoft) oraz Akio Mority (Sony). To oni zmienili kierunek światowej przedsiębiorczości. Nie bali się ryzyka i trudnych decyzji. Pasjonowała ich przyszłość, a nie oglądanie się wstecz. Byli elastyczni i otwarci na niekonwencjonalne pomysły. Ich zasługa leży w tym, że wykorzystali szansę porzucone przez innych. Dostrzegali rynek tam, gdzie pierwotni wynalazcy nie umieli lub nie chcieli ich dostrzec. Kierowali się etyką w biznesie choć niektórzy zarzucają im „przekręty”, ale nie zapominajmy, że tak wypowiada się konkurencja, która została w tyle i poprzez pomówienia próbuje dojść do czołówki. Te same cechy, które wymieniłam przy tych trzech dżentelmenach będą decydowały o sukcesie w XXI wieku, ale obejmie ona globalnie cały świat.
Jedno jest pewne-etyka biznesu jest konieczna. Nacisk na zwiększanie konsumpcji, zmiany demograficzne, prywatyzacja, rynki globalne, recesja, ruchy na rzecz ochrony środowiska, teorie zarządzania... wszystko to zwraca uwagę społeczeństwa na postępowanie i na potrzebę szanowania przez świat biznesu zasad etyki.
Podsumowując opowiadam się za tym, że moralność i etyka jest wizytówką konieczną, bez której wielkie firmy nie znajdą nabywców na swoje produkty. Prawda jest taka, że należy wprowadzić dobre reguły gry, gdybyśmy szanowali własną gospodarkę, własne państwo wtedy firmy, przedsiębiorstwa działały by legalnie. To jednostka jaką jest klient zadecyduje o kierunku drogi firmy, choć może się wydawać, że do tego potrzebne są tylko pieniądze. To my zadecydujemy kto będzie rozgrywał gry na szachownicy. Należy wyraźnie podkreślić, że w przyszłości droga do sukcesu rynków wiedzie przez analizę dotychczasowych osiągnięć. Opierając się na zdobytych już doświadczeniach, będziemy mogli budować jeszcze silniejsze związki marek z człowiekiem, mniej dostrzegali w nim konsumenta, bardziej istotę ludzką. Będziemy bardziej starali się wnosić do życia nowe etyczne wartości niż przemawiać do portfela. Rynek ma przed sobą obiecującą przyszłość i szanse na to, że urośnie w mądrą etyczną siłę.
Działamy bardzo wiele aby wejść w ciągu najbliższych lat do Wspólnoty Europejskiej. Musimy więc pamiętać, że w obecnych czasach nie ma w biznesie światowym miejsca dla postaw niesolidnych, nieetycznych wzorów zachowań. Współczesny rynek podlega ogromnemu nowemu naciskowi - sile klienta. Rozsądny szef firmy dobrze wie, na klient - ten rzeczywisty jak i potencjalny - jest siłą przewodnią i wyznacznikiem naszego sukcesu. To klient nas zweryfikuje, oceni czy postępujemy etycznie wobec niego, a w przypadku negatywnych wniosków nie będzie się długo zastanawiał, tylko zmieni partnera. O tym trzeba stale pamiętać.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"