Nowy podział terytorialny państwa wprowadziła ustawa z 24 lipca 1998r., wg. niej jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego od 1 stycznia 1999r. są gminy, powiaty i województwa.
Gmina to podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Istotnymi cechami gminy są:
terytorium
ogół mieszkańców tworzących wspólną korporację terytorialną
uprawnienia do tworzenia prawa i wykonywania administracji
W świetle ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym, gmina z mocy prawa tworzy wspólnotę samorządową na odpowiednim terytorium oraz wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Dochody publiczne są podstawą działalności finansowej państwa i samorządu.
Dochody to wpływy jednostki samorządu terytorialnego z podatków, opłat, kar, subwencji itp.
Dochody gminy dzielimy na:
własne – zasilające tylko budżety gmin przekazane na podstawie przepisów ustaw w sposób bezterminowy, gminom przysługuje względem nich podlegające ochronie i skuteczne „erga omnes” – prawo podmiotowe.
równoważące – mające na celu uzupełnienie dochodów własnych do poziomu umożliwiającego realizację wszystkich potrzeb i wydatków gmin.
bezzwrotne – raz pobrane przez gminę nie podlegają zwrotowi
zwrotne – pozostają w dyspozycji gmin czasowo
obligatoryjne – na podstawie obowiązujących przepisów muszą być pobrane
fakultatywne – prawo przewiduje jedynie możliwość ich pobrania
podatkowe – o charakterze nieodpłatnym, gmina nie świadczy nic w zamian
poza podatkowe – wszystkie inne, w tym również o charakterze odpłatnym
1.Dochody gminy jako jednostki samorządu terytorialnego
Dochody gminy-podział ogólny
Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są dochody własne tych jednostek, a źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo.
Dla dochodów gmin istotne znaczenia ma również zasada przewidziana w art.71 ust.3 ustawy konstytucyjnej, zgodnie, z którą w zakresie uregulowanym ustawami jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania administracji rządowej i w tym celu zostają wyposażone w odpowiednie środki finansowe.
Dochody gminy można podzielić na trzy następujące grupy:
1.Dochody publiczno–prawne przypadają gminom lub innym związkom samorządu terytorialnego na podstawie stosunku prawnym o charakterze prawnym. Prawo do wykorzystania tych dochodów uzyskują gminy bezpośrednio z mocy ustawy przydzielającej gminom określone podatki, udziały w podatkach, opłaty, dotacje i subwencje.
2.Dochody prywatno–prawne osiąga gmina wykorzystując jako właściciel należące do niej mienie komunalne. Gmina jako właściciel może poszczególne składniki swego majątku wydzierżawić, wynająć, oddać w użytkowanie wieczyste, wnieść jako udział do spółki lub spółdzielni, może powołać przedsiębiorstwo lub zakład, bądź też sprzedać odpowiednie składniki mienia komunalnego.
3.Dochody (przychodu) o charakterze zwrotnym-mają te dochody charakter kredytów i pożyczek, a także wpływów z obligacji emitowanych przez gminę. Kredyty, pożyczki, emisja obligacji i inne dochody zwrotne związane są głównie z wydatkami inwestycyjnymi
2.Podatki gminne
2.1 Podatek od nieruchomości
Podatek od nieruchomości ciąży, zgodnie z art.2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z 12 stycznia 1991roku, na osobach fizycznych, osobach prawnych oraz na jednostkach samorządu terytorialnego nie mających osobowości prawnej, które pozostają w określonym stosunku prawnym do nieruchomości, w szczególności są jej właścicielami, posiadaczami samoistnymi lub zależnymi, a także zarządcami i użytkownikami wieczystymi nieruchomości.
Przedmiot podatku od nieruchomości określony został w art.3 ust.1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Zgodnie z tym przepisem opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają:
– budynki lub części;
– budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna;
– grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym;
– grunty objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym, związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza lub leśna oraz nie sklasyfikowane grunty – jako użytki rolne położone na terenie miast i inne szczególne kategorie gruntów;
– grunty pod jeziorami, grunty zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych;
Zgodnie z art.4 ust.1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych podstawę opodatkowania (podstawę wymiaru w podatku od nieruchomości) stanowi:
– dla budynków lub ich części-powierzchnia użytkowa
– dla budowli – ich wartość ustalona na dzień 1 stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczenia amortyzacji w tym roku, a w przypadku budowli całkowicie zamortyzowanych – ich wartość z 1 stycznia, w którym dokonano ostatniego odpisu amortyzacyjnego (jeżeli od budowli nie dokonuje się odpisów amortyzacyjnych – podstawę opodatkowania stanowi ich wartość rynkowa).
– dla gruntów-powierzchnia tych gruntów
Stawki w podatku od nieruchomości określa rada gminy. Wysokość stawek podatku od nieruchomości uzależniona jest od tego, jakiego przedmiotu opodatkowania stawki dotyczą, a także od tego, jaki jest charakter i przeznaczenie opodatkowanej nieruchomości.
Rozróżnia się następujące przedmioty opodatkowania, dla których stosowane są odrębne stawki:
– budynki mieszkalne lub ich części;
– budynki lub ich części związane z działalnością gospodarczą inną niż rolnicza lub leśna oraz części budynków mieszkalnych zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej;
– budynki lub ich części zajęta na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie obrotu kwalifikowanym materiałem siewnym;
– pozostałe budynki lub ich części;
– budowle;
– grunty związane z działalnością gospodarczą inną niż rolnicza lub leśna;
– grunty będące użytkami rolnymi nie wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych;
– grunty pod jeziora, zajęte na zbiorniki wodne retencyjne lub grunty elektrowni wodnych;
– pozostałe grunty;
Stawki podatku w odniesieniu do gruntów i budynków są stawkami kwotowymi, przypadającymi na metr kwadratowy powierzchni użytkowej budynku lub gruntu, a w przypadku gruntu pod jeziorami od jednego hektara.
Górne granice stawek kwotowych ustalane są w corocznym rozporządzeniu Ministra Finansów.
Zwolnione od podatku od nieruchomości są min:
– nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów administracji samorządu terytorialnego;
– budowle dróg publicznych oraz grunty zajęte pod te drogi, w raz z pasami drogowymi;
– budowle wykorzystane włącznie na potrzeby publicznego transportu kolejowego oraz budowle wykorzystane wyłącznie na potrzeby lotnisk, portów morskich i rzecznych;
– budynki gospodarcze lub ich części związane z działalnością leśną;
Osoby fizyczne podatek powinny zapłacić w 4 ratach i terminach do 15 marca, maja, września, listopada roku podatkowego.
Na osobach fizycznych ciąży obowiązek złożenia właściwemu organowi gminy wykazu nieruchomości.
Osoby prawni i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej są obowiązane wpłacać podatek na rachunek danej gminy bez wezwania. Zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy samego prawa.
Określając wysokość stawek podatkowych (na podstawie artykułu 5 ustawy o podatkach o opłatach lokalnych) oraz wprowadzając zwolnienia od podatku (na podstawie art.7 ust.2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych) rada gminy powinna podjąć odpowiednią uchwałę, która ma charakter przepisów gminnych powszechnie obowiązujących na terenie gminy.
Uchwała taka musi być odpowiednio ogłoszona, tak, aby dotarła do wiadomości adresata (tj. poszczególnych podatników podatku od nieruchomości zamieszkałych lub mających siedzibę w gminie).
2.2 Podatek rolny
Podatek rolny uregulowany jest ustawą z 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym ( Dz.U. z 1993r. nr 94, poz.431 z późniejszymi zmianami).
Podatkowi temu podlegają grunty gospodarstw rolnych stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej lub osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.
Za gospodarstwa rolne dla celów podatku rolnego uważa się obszar użytków rolnych, gruntów pod stawami (użytki rolne), gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem tego gospodarstwa o łącznej powierzchni nie przekraczającej 1 ha lub o powierzchni użytków rolnych przekraczających 1 hektar przeliczeniowy.
Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które są właścicielami albo samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.
Obowiązek ten ciąży na wspomnianych podmiotach również wtedy, gdy są one posiadaczami zależnymi gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy.
Obowiązek podatkowy nie dotyczy Skarbu Państwa.
Podstawą opodatkowania podatkiem rolnym jest powierzchnia gospodarstwa rolnego wyrażona w hektarach przeliczeniowych.
Podatek rolny na rok podatkowy od osób fizycznych ustala w drodze decyzji wójt (burmistrz, prezydent) właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów.
Podatek jest płatny w ratach w terminach 15 marca, maja, września i listopada roku podstawowego.
Gdy chodzi o osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej to są one obowiązane składać organowi gminy deklaracje w terminie do 15 stycznia roku podatkowego.
Wyróżnia się następujące klasy użytków rolnych: klasa 1, 2, 3, 3a, 3b, 4, 4a, 4b, 5, 6.
Zwolnienia od podatku rolnego dotyczą użytków rolnych klasy 5, 6, gruntów położonych wzdłuż pasa drogi granicznej, gruntów powstałych z zagospodarowania nieużytków-na okres 5 lat itp.
Podatek rolny ma duże znaczenie w gminach wiejskich, gdzie jest głównym źródłem dochodu gminnego.
Ma on charakter produkcyjny, związany z produkcją rolną, jej wydajnością, efektywnością, rozmiarami i strukturą.
Wysokość zobowiązania podatkowego zależy od czynników kształtujących przychody i koszty gospodarstwa oraz sytuacji osobistej podatnika.
2.3 Podatek leśny
Zgodnie z art. 60 ustawy o lasach z 28 września 1991 roku podatkiem leśnym podlegają wszystkie lasy, z wyjątkiem lasów nie związanych z gospodarką leśną, lasów zajętych na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne oraz lasów wyłączonych decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na cele inne niż leśne.
Obowiązek podatkowy z zakresu podatku leśnego ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które są właścicielami lub posiadają lasy stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy na podstawie umowy.
Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów przeliczeniowych ustalona na podstawie powierzchni głównych gatunków drzew w drzewostanie.
Głównymi gatunkami drzew w drzewostanie są:
a) jodła, świerk, daglezja;
b) dąb, jesion, wiąz, klon;
c) buk;
d) sosna, modrzew;
e) grab;
f) brzoza;
g) osika;
h) olsza;
i) topola;
Podatek leśny od 1 hektara przeliczeniowego za rok podatkowy wynosi równowartość 0,200 metra sześciennego tarczanego iglastego, obliczoną według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwo za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Podatek leśny ustala dla osób fizycznych wójt (burmistrz) właściwy ze względu miejsce położenia lasu.
Podatek jest płatny w ratach w terminach do dnia 15 marca, maja, września, listopada roku podatkowego.
Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej są obowiązane składać w terminie do dnia 15 stycznia organowi gminy deklaracje na podatek leśny na rok podatkowy sporządzone na odpowiednim formularzu.
Znaczenie podatku leśnego może być istotna w gminach, na terenie których położone są duże obszary leśne.
Podatek leśny jest elementem gospodarki finansowej Lasów Państwowych.
2.4 Podatek od środków transportowych
Konstrukcję podatku reguluje ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych.
Podatkowi od środków transportu podlegają pojazdy samochodowe, ciągniki, przyczepy, motorowery, a także wyposażone w silniki jachty, promy, łodzie.
Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych będących właścicielami środków transportu, a także na jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, na które środek transportu został zarejestrowany.
Według znowelizowanego art. 10 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, wchodzącego w życie 1 stycznia 1997 r., rada gminy określa, w drodze uchwały, wysokość stawek podatku, z tym, że roczna stawka od jednego środka transportowego nie może przekroczyć wymienionej w ustawie granicy.
Organem podatkowym jest organ gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta), na terenie której znajduje się miejsce zamieszkania lub siedziba podatnika, a w odniesieniu do jachtów, promów, łodzi – na terenie której są te środki zarejestrowane.
Ustawa przewiduje zwolnienie, które obejmują min: pojazdy stanowiące własność inwalidów.
Podatek płatny jest w dwóch równych ratach do 15 lutego i 15 września każdego roku.
2.5 Podatek od posiadania psów
Zgodnie z art.13 ustawy z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych, podatek od posiadania psów obowiązane są płacić osoby fizyczne posiadające psy, chyba że są zwolnione od tego podatku przez ustawę lub przez uchwałę podjętą przez radę gminy (na podstawie art.14 pkt 4 ustawy).
No mocy ustawy podatku tego nie pobiera się m.in. z tytułu posiadania psów będących pomocą dla osób kalekich, z tytułu posiadania psów utrzymywanych w celu pilnowania gospodarstw rolnych – po dwa na każde gospodarstwo.
Górna granica stawek podatku od posiadania psów określona jest w ustawie, przy czym co roku jest ona podwyższana w drodze rozporządzenia Ministra Finansów w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych w stosunku do roku poprzedniego.
Rada gminy ustala co roku stawki podatku od posiadania psów, jednak nie mogą one przekroczyć górnej granicy kwotowej. Ponadto rada gminy określa szczegółowe zasady ustalania, poboru, terminy płatności, zarządza pobór podatku od posiadania psów w drodze inkasa, określa inkasentów i wysokość ich wynagrodzenia.
Finansowe znaczenie podatku od posiadania psów jest niewielkie. Jednakże drobne podatki i opłaty mogą także być pożyteczne pod względem fiskalnym i pozafiskalnym. W przypadku podatku od posiadania psów obok funkcji fiskalnych ważną rolę odgrywają względy porządkowe i sanitarne.
2.6 Opłata targowa.
Opłata miejscowa, której konstrukcja określona jest w ustawie z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (art. 15, 16 i 19).
Opłatę tą pobiera się od osób fizycznych, osób prawnych, oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, dokonujących w danym dniu sprzedaży na targowiskach.
,,Targowiskiem” jest wszelkie miejsce, w którym prowadzony jest handel i odnosi się zarówno do targowisk, których lokalizację ustaliła gmina, jak również do każdego innego miejsca, a więc również hali targowej usytuowanej w gruncie nie będącym mieniem komunalnym.
Opłata targowa ma charakter podatku związanego za sprzedażą towarów i usług na targowisku. Jest to uproszczony podatek typu przychodowego związany z działalnością polegającą na sprzedaży.
Szczegółowa konstrukcja pozostawiona została do uregulowania przez radę gminy która w drodze uchwały powinna ustalić dzienną stawkę opłaty targowej, zasady jej ustalania i poboru oraz terminy płatności. Rada gminy może także wprowadzić zwolnienia od opłaty targowej.
Ustawa określiła górną granicę stawki dziennej opłaty targowej, której rada gminy nie może przekroczyć. Granica ta jest, podobnie jak w stosunku do innych podatków i opłat lokalnych, co rocznie podwyższana (waloryzowana) przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia.
Podatek pobierany w formie opłaty targowej może odgrywać ważną rolę finansową i pozafinansową. Dbałość o rozwój ruchu targowiskowego leży w interesie gminy, targowiska pobudzają miejscowe życie społeczno–gospodarcze, mogą przyczyniać się do lokalnego rozwoju gospodarczego. Prowadzenia targowisk jest zadaniem własnym gminy. Gmina ustala lokalizację targowisk i ich regulaminy.
2.7 Opłata miejscowa
Opłata miejscowa, której konstrukcja określona jest w ustawie z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (art.17 i 19), jest pobierana od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach.
Opłata pobierana jest za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach.
Miejscowości, w których może być pobierana opłata miejscowa, ustalane są według określonej procedury. Zgodnie z tą procedurą rada gminy występuje z wnioskiem do wojewody, a ten po uzgodnieniu z Ministrem Środowiska, ustala miejscowości odpowiadające wskazanym wcześniej kryteriom i położone w obrębie gminy, w których pobiera się opłatę miejscową.
Niektóre osoby są zwolnione przez ustawę z obowiązku opłacania opłaty miejscowej (np. osoby przebywające w szpitalach i sanatoriach, osoby niewidome, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej), ponadto rada gminy może wprowadzić także inne zwolnienia niż te, które przewiduje ustawa. Kwotowa, dzienna stawka opłaty miejscowej, mająca charakter stawki maksymalnej, określona została w ustawie, a następnie jest corocznie waloryzowana (podwyższana) przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia. Stawkę kwotową obowiązującą na obszarze danej gminy-która nie może przekroczyć stawki ustalonej w rozporządzeniu Ministra Finansów-ustala rada gminy.
2.8 Karta podatkowa
Konstrukcję finansowo-prawną karty podatkowej określa ustawa z 20 listopada 1998r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.
Karta podatkowa jest to zryczałtowany podatek dochodowy opłacany przez osoby fizyczne.
Opodatkowanie w tej formie ustalane jest w drodze decyzji urzędu skarbowego na wniosek zainteresowanego podatnika.
Podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić osoby fizyczne prowadzące działalność w jedenastu następujących dziedzinach:
Usługowej lub wytwórczo–usługowej przy zatrudnieniu nie przekraczającym pięć osób;
Usługowej w zakresie detalicznego handlu żywnością, napojami, wyrobami tytoniowymi, kwiatami (zatrudnienie do trzech pracowników);
Usługowej w zakresie obwoźnego i obnośnego handlu detalicznego nieżywnościowymi (zatrudnienie do dwóch pracowników);
Gastronomicznej (zatrudnienie do czterech pracowników);
Usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu;
Usług rozrywkowych;
Sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach;
W wolnych zawodach-świadczenie usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego;
W wolnych zawodach – świadczenie usług weterynaryjnych;
W zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami chorymi;
W zakresie usług edukacyjnych-polegających na udzielaniu lekcji na godziny;
Wysokość karty podatkowej jest ustalana w postaci miesięcznych stawek kwotowych określonych w tabeli będącej załącznikiem do ustawy z 20 listopada 1998r.
Rozmiary miesięcznych stawek zależą od: rodzaju i działalności (np. usługi ślusarskie, kowalskie, fryzjerskie), liczby zatrudnionych pracowników (od zera do pięciu), liczby mieszkańców miejscowości, w których prowadzona jest działalność.
Karta podatkowa jest trafnie wybranym przez ustawodawcę podatkiem stanowiącym dochód gminy.
Gminy dzięki swej polityce gospodarczej oraz dotyczącej gruntów, lokali i czynszów mogą wpływać na rozwój działalności, która jest opodatkowana kartą podatkową.
2.9 Podatek od spadków i darowizn
Uregulowany jest ustawą z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.
Przedmiotem podatku jest nabycie prawa własności rzeczy, a także innych praw majątkowych (spadkobiercy, zapisobiorcy), a w przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.
Podstawę opodatkowania stanowi czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, tj. wartość uzyskana po potrąceniu długów i ciężarów.
Wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca.
Ustalone zostały trzy grupy podatkowe:
Małżonkowie, zstępni i inni bliżsi krewni bądź powinowaci,
Dalsi krewni i powinowaci,
Inni,
Każda z grup ma inną progresywną skalę podatkową, wg której obliczany jest podatek. Im dalsza grupa podatkowa, tym progresja ostrzejsza i większy podatek.
Najwyższe podatki płacą podatnicy trzeciej grupy.
Obliczanie i pobór podatku to zadanie notariusza, który następnie wpłaca podatek da właściwego urzędu skarbowego.
Ustawa z 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin przekazuje podatek od spadków i darowizn gminom, jako ich dochody własne.
2.10 Opłata skarbowa
Konstrukcję prawną określa ustawa z 31 stycznia 1989 r. o opłacie skarbowej i rozporządzenie Ministra Finansów z 9 grudnia 1994 r. w sprawie opłaty skarbowej.
Opłatę skarbową są obowiązane uiszczać osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, a więc ma ona powszechny charakter.
Przedmiot opłaty skarbowej jest niejednorodny, zaliczamy do niego:
Podania (żądania, odwołania, zażalenia) i załączniki do podań;
Czynności urzędowe podejmowane na podstawie zgłoszeń lub na wniosek zainteresowanego;
Zaświadczenia wydawane na wniosek zainteresowanego;
Zezwolenia wydawane na wniosek zainteresowanego;
Czynności cywilno–prawne (np. umowa sprzedaży, komisu);
Orzeczenia sądów;
Z powyższego wyliczenia wynika, że przedmiot opłaty skarbowej może być rozdzielony na dwie części:
Podania skierowane do organów administracji rządowej lub samorządowej i podejmowane przez te organy czynności urzędowe oraz wydawane zaświadczenia i zezwolenia;
Czynności cywilno–prawne i dokumenty związane z tymi czynnościami;
Opłatę skarbową uiszcza się w różny sposób, w zależności od tego, o jaki przedmiot opłaty chodzi: poprzez zakup znaków skarbowych, wpłacenie należnej kwoty do kasy lub na rachunek bankowy urzędu skarbowego i poprzez płatników obowiązanych do obliczenia i pobierania opłaty.
Opłatę skarbową od podań i załączników do podań, czynności urzędowych, zaświadczeń i zezwoleń pobiera się w związku z działalnością różnych organów i jednostek organizacyjnych np. urząd gminy, stanu cywilnego, urzędy rejonowe, wojewodowie.
2.11 Samoopodatkowanie mieszkańców
Zgodnie z art. 12 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym w sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego.
Referendum takie przeprowadza się z inicjatywy rady lub na wniosek co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania. Jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30 % uprawnionych do głosowania.
Zagadnienia referendum gminnego, w tym także referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców uregulowane są w ustawie z 11 października 1991 r. o referendum gminnym.
Rada gminy podejmuje uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie samoopodatkowaniu mieszkańców na cele publiczne bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby radnych.
Uchwała ta powinna zawierać wskazanie konkretnego celu lub celów, na które przeznacza się wpływy z samoopodatkowania oraz określać powinno zasady samoopodatkowania. Ponieważ ustawa o samorządzie gminnym mówi, że podmiotami samoopodatkowania (podatnikami) mogą być tylko mieszkańcy gminy.
Do zasad samoopodatkowania mieszkańców określonych przez radę gminy należy zaliczyć grypy mieszkańców podlegających samoopodatkowaniu, jego przedmiot (np. zajmowany grunt, osiągany dochód), podstawę obliczenia podatku (np. powierzchnia gruntu), terminu i trybu płatności oraz ewentualnych zwolnień.
Referendum przeprowadzają i ustalają jego wyniki, powołane w tym celu komisje terytorialne i obwodowe.
Wynik referendum w sprawie samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne jest rozstrzygający, jeżeli za somoopodatkowaniem padło co najmniej 2/3 ważnie oddanych głosów. Jeżeli referendum zakończy się wynikiem rozstrzygającym w sprawie poddanej referendum, rada gminy powinna niezwłocznie podjąć czynności w celu realizacji tej sprawy (np. ustanowienie inkasenta)
Referendum w sprawie samoopodatkowania mieszkańców, którego koszty przeprowadzenia pokrywa się z budżetu gminy i które, aby było rozstrzygające, wymaga znacznej większości ważnie oddanych głosów, jest stosunkowo trudnym sposobem uzyskania dochodów budżetowych. Realność wprowadzenia dochodów gminnych w tej formie budzi wątpliwości, zwłaszcza na obszarach większych miast.
2.12 Uprawnienia podatkowe organów gminy
Kompetencje do wydawania przepisów w sprawach podatkowych mają rady gmin, a polegają one głównie na corocznym ustalaniu (obniżaniu) stawek podatkowych oraz wprowadzaniu dodatkowych zwolnień podatkowych, ponad te, które wynikają z ustaw.
Korespondują one z zasadą wyrażoną w art.168 Konstytucji, według której „jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonych w ustawie”.
Przyznane ustawami kompetencje prawotwórcze rad gmin są podstawowym wyrazem władztwa podatkowego gminy. Rady gmin (i miast na prawach powiatów) mogą kształtować w niektóre elementy konstrukcji podatków i opłat lokalnych. W związku z tym nabiera znaczenia odpowiednia uchwała podatkowa rady gminy jako przepis podatkowy powszechnie obowiązujący na obszarze gminy.
Z kolei uprawnienia i obowiązki przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, tj. wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w zakresie podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku leśnego i innych podatków i opłat lokalnych polegają w pierwszym rzędzie na ustalaniu w drodze decyzji zobowiązania podatkowego na dany rok w stosunku do osób fizycznych.
Ponadto uprawnienia te i obowiązki wynikają z przepisów ustawy Ordynacja podatkowa, która ma zastosowanie do wszystkich zobowiązań podatkowych, także tych, które powstały w zakresie podatków lokalnych. Z ustawy Ordynacja podatkowa wynikają uprawnienia do zaniechania poboru podatku, odroczenia terminu płatności podatku lub rozłożenia płatności podatku na raty, umorzenia zaległości podatkowych, określenia odpowiedzialności następców prawnych (np. spadkobierców) i osób trzecich (np. członka rodziny podatnika, nabywcy przedsiębiorstwa, dzierżawcy, wspólnika) za zaległości podatkowe podatnika.
Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, obowiązująca od 1 stycznia 1999r. wprowadza (w art.15, 17, 18) następujące zasady odnoszące się do uprawnień podatkowych jednostek samorządu :
Dochody jednostek samorządu terytorialnego, które pobierane są przez urzędy skarbowe, gromadzone są na rachunku bankowym urzędu skarbowego i odprowadzane na rachunki właściwych budżetów jednostek samorządu terytorialnego w terminie nie później niż 20 dni po dniu, w którym wpłynęły na rachunek urzędu skarbowego. Urząd skarbowy przekazuje na wniosek przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego kwartalne informacje o stanie i terminach realizacji tych dochodów. A jeżeli dochody pobrane na rzecz jednostek samorządu nie zostaną przekazane w terminie, jednostce tej przysługują odsetki w wysokości ustalone dla zaległości podatkowych.
Udzielanie ulg, odraczanie, umarzanie, rozkładanie na raty oraz zaniechanie poboru w zakresie podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego i wpłacany bezpośrednio na rachunki jednostek samorządu należy do kompetencji przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego.
W przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek samorządu terytorialnego, urząd ten może odraczać, umarzać, rozkładać na raty lub zaniechać poboru podatków oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania oraz wpłaty podatku lub zaliczek na podatek, wyłącznie na wniosek lub za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Dotyczy to podatku od spadków i darowizn, karty podatkowej i opłaty skarbowej.
W zakresie opłaty eksploatacyjnej, pobieranej przez organ wskazany w przepisach prawa geologicznego i górniczego (organ inny niż urząd skarbowy).
Wniosek lub zgodę, o których wyżej mowa, wydawane są w formie postanowienia, na które nie przysługuje zażalenie.
Skutki finansowe wynikające z uchwał rad gmin, określających niższy niż maksymalne stawki podatków, z wyjątkiem podatku od środków transportowych, oraz skutki decyzji, wydawanych przez organy podatkowe w sprawie ulg, umorzeń itp., nie stanowią podstawy do zwiększania części podstawowej subwencji ogólnej dla gminy.
3.Udziały gmin w podatkach i opłatach
3.1 Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych
Podatek dochodowy od osób fizycznych obciąża m.in.: podatek dochodowy, podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, rolny.
Wprowadzony został w 1992 roku.
Uważany za podatek powszechny, ma obciążać wszelkie dochody osób fizycznych, niezależnie od tego, jaki jest rodzaj i charakter tych dochodów.
Obok więc dochodów z działalności gospodarczej osób fizycznych podlegają mu dochody ze stosunku pracy, a także emerytury, dochody z udziału w zyskach osób prawnych (np. dywidendy), dochody z nieruchomości, z wykonywania wolnych zawodów.
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają dochody osiągnięte ze źródeł przychodów.
Od dochodu przed jego opodatkowaniem lub od obliczonego podatku są lub mogą być odliczone różne kwoty np. darowizny na cele naukowe i oświatowe, wydatki na cele mieszkaniowe podatnika, kształcenie.
Konstrukcja 15 % udziały gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych uregulowana została w ustawię z 14 grudnia 1990r. o dochodach gmin i zasadach i subwencjonowania.
Według obowiązujących od 1 stycznia 1996r. przepisach, gminy otrzymywać będą udział w wysokości 16 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy.
Udział gminy ustala się mnożąc ogólną kwotę wpływów z podatku przez wskaźnik 0,15 i wskaźnik równy udziałowi należnego w roku poprzedzającym rok bazowy podatku dochodowego od osób zamieszkałych na terenie gminy w ogólnej kwocie należnego podatku w tym samym roku, ustalonego na podstawie zeznań złożonych do dnia 30 czerwca roku bazowego o wysokości osiągniętych dochodów.
W celu obliczenia kwoty należnej gminie zauważmy, że udział obliczamy np. dla roku 1997 rokiem bazowym jest rok 1996, a rokiem poprzedzającym rok bazowy jest rok 1995.
Obliczony według powyższych reguł udział indywidualny danej gminy w podatku dochodowym, będzie następnie pomnożony przez przypadający na rzecz ogółu gminy 16 % wpływ z podatku od osób fizycznych, a wynikająca z stąd kwota będzie przekazywana gminie na jej rachunek.
Ustawa o finansowaniu gmin przewiduje, że udział w podatku dochodowym od osób fizycznych należy się tej gminie, w której osoby fizyczne (podatnicy) zamieszkują, a nie tam, gdzie ewentualnie wykonują pracę.
Udział gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych może być oceniany jako odpowiednik „ komunalnego podatku dochodowego”. Jest on prawidłowo wybranym dochodem gminy.
Gmina otrzymuje 16 % w podatku dochodowym od osób, które zamieszkują na jej terenie.
Miejscowi podatnicy podatku dochodowego będą więc łożyć na rzecz finansowania zadań realizowanych przez gminę, której są jej członkami.
Omawiany podatek odpowiada kryterium, który powinien mieć podatek będący dochodem gminy.
Każdy członek wspólnoty gminnej, który płaci podatek dochodowy od osób fizycznych, płaci go na rzecz państwa, a także na rzecz swojej wspólnoty gminnej.
Ponadto organy gminy mogą wpływać na stosunki gospodarcze i społeczne rozwijające się na obszarze gminy, na działalność gospodarczą osób fizycznych, na przyciąganie w obszar działania gmin nowych jednostek gospodarczych, co kreuje w efekcie dochody osób fizycznych zamieszkałych w gminie. Z innej strony patrząc, mieszkańcy gminy powinni płacić podatek nawiązujący do ich dochodów osobistych i zgodnie z ich zdolnością płatniczą, a przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej, kulturalnej, oświatowej realizowanej przez jednostki organizacyjne gminy i finansowanej z budżetu gminnego. Przy założeniu, że istnieje sprzężenie między wydatkami socjalno-kulturalnymi gminy, a podatkiem dochodowym opłacanym przez jej mieszkańców należy przyjąć, że gminy powinny mieć w tym podatku znaczący udział.
Udział ten powinien być przez ustawodawcę odpowiednio zwiększany, jeżeli rosną rozmiary (i koszty) zadań socjalno–kulturalnych nakładanych na gminy przez ustawy szczególne.
3.2 Udział gmin w podatku od osób prawnych.
Konstrukcję podatku dochodowego od osób prawnych określa ustawa z 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych.
Podatkowi podlegają osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki prawa handlowego, banki z wyjątkiem NBP) i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej (np. zakłady budżetowe). Nie jest nim objęta działalność leśna i rolnicza.
Podatkowi podlegają dochody z działów specjalnych produkcji rolnej, np.: szklarni, uprawy grzybów prowadzone przez osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Przedmiotem podatku jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód został osiągnięty.
Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku podatkowym.
Podatnicy obowiązani do prowadzenia ewidencji rachunkowej w sposób zapewniający ustalenie wysokości dochodu lub straty, podstawy opodatkowania i należnego podatku.
Podstawą opodatkowania jest dochód płatnika pomniejszony o określone kwoty (np.: darowizny na cele naukowe, oświatowe).
Podmioty obciążone tym podatkiem uiszczają go na rachunek urzędu skarbowego właściwego dla siedziby osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej. Urząd ten powinien następnie przekazać 5 % wpływów z tego podatku na rachunek właściwej gminy.
Podatek dochodowy od osób prawnych jest obliczany dla gminy, na terenie której dany zakład jest położony.
Jeżeli zakłady poniosły stratę w danym roku podatkowym, nie będzie wnosić udziałów w podatku dochodowym na rzecz gminy, na terenie których są położone.
Według art.7 ustawy o finansowaniu gmin, który wszedł w życie 1 stycznia 1997r. udział w podatku dochodowym od osób prawnych przypada wszystkim gminom, na których obszarze znajdują się jednostki organizacyjne osoby prawnej. Artykuł ten stanowi bowiem, że jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej posiada wyodrębnione organizacyjnie zakłady (oddziały) położone na terenie innych gmin, niż gmina, na której terenie ma siedzibę osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, to dochody z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób prawnych są przekazywane do budżetu tych gmin, na których terenie położone są te zakłady, proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w nich osób na podstawie stosunku pracy.
Urząd skarbowy właściwy ze względu na siedzibę podatnika przekazuje gminie, na terenie której podatnik posiada wyodrębniony organizacyjnie zakład, należne jej udziały w podatku dochodowym, przy uwzględnieniu podanej przez podatnika informacji- w terminie do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym podatek wpłynął na rachunek urzędu skarbowego.
Udział gmin w podatku dochodowym od osób prawnych jest rozwiązaniem uzasadnionym. Jego stosowanie może powodować zainteresowanie gmin w przyciąganiu na obszar ich działania inwestorów będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej.
Osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne, ich zakłady bądź oddziały przyczynić się mogą do tworzenia nowych miejsc pracy, ożywienia gospodarczego w gminie i w większych gminnych wpływów podatkowych.
3.3 Udział gmin w opłacie eksploatacyjnej
Ustawa z 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze określa zasady i warunki wykonywania prac geologicznych, wydobywania kopalin ze złóż i ochrony złóż kopalin, wód podziemnych i innych składników środowiska w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin.
Zgodnie z art.84 tej ustawy przedsiębiorca wydobywający kopalinę oraz przedsiębiorca wydobywający surowiec mineralny z odpadów po robotach górniczych lub procesach wzbogacenia kopalin uiszcza opłatę eksploatacyjną.
Stawka opłaty eksploatacyjnej nie może być wyższa niż 10 % ceny sprzedaży kopaliny albo surowca.
Opłata eksploatacyjna stanowi 60 % dochodu gminy, na terenie której jest prowadzona działalność objęta koncesją, w 40 % natomiast stanowi dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeżeli działalność jest prowadzona na terenie więcej niż jednej gminy, opłaty stanowią dochody kilku gmin.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 23 sierpnia 1994r. stawka opłaty eksploatacyjnej za jednostkę ( tonę, metr sześcienny) wynosi w stosunku do ceny sprzedaży kopaliny wydobytej ze złoża albo ceny sprzedaży surowca mineralnego wydobytego w odpadów po robotach górniczych lub uzyskanego z odpadów po procesach wzbogacenia kopaliny:
– za węgiel kamienny 2 % ;
– za węgiel brunatny 4 % ;
– za gaz ziemny, metan z węgla kamiennego i ropę naftowa 6 % ;
– za rudy metali 3 % ( bez metali szlachetnych);
– sól kamienna 4 % ;
– surowce skalne 6 % ;
– inne kopaliny 10 %;
Dochody z tytułu omawianego udziału we wpływach z opłaty eksploatacyjnej mogą być istotnym źródłem dochodów tych gmin, na obszarze których wydobywane są kopaliny (węgiel, gaz ziemny, sól kamienna i inne).
4.Opłaty, ceny, kary pobierane przez urząd gminy i jednostki organizacyjne gminy
4.1 Opłata administracyjna
Konstrukcję opłaty administracyjnej określa art. 18 i 19 ustawy z 19 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych.
Zgodnie z art. 18 tej ustawy rada gminy może wprowadzić opłatę administracyjną za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy, jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej.
Przedmiotem opłaty administracyjnej mogą być tylko czynności urzędowe organów podlegających radzie gminy, nie mogą to być załączniki i podania do podań, zaświadczenia i zezwolenia, ponieważ są one objęte już opłatą skarbową.
Te czynności administracyjne, które nie są objęte opłatą skarbową, mogą być obciążone opłatą administracyjną.
Uzasadnione jest pobieranie opłat za poszczególne czynności urzędowe gminy, ze świadczeniem których powiązany jest określony wkład pracy administracyjno- biurowej ze strony urzędników gminy.
Pobór opłaty administracyjnej ma takie samo uzasadnienie, jak pobór opłaty skarbowej za czynności urzędowe.
Według art.19 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych uchwała rady gminy wprowadzająca opłatę administracyjną powinna określić zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek opłaty administracyjnej.
Górne granice stawek kwotowych ustala corocznie, w związku z koniecznością uwzględnienia inflacji Minister Finansów w drodze rozporządzenia.
Pobór opłaty administracyjnej odbywa się za pomocą gotówki w kasie urzędu gminy za odpowiednim pokwitowaniem i przed dokonaniem czynności urzędowej obciążonej tą opłatą.
4.2 Różne opłaty i kary
Obok opłaty skarbowej i opłaty administracyjnej wśród opłat pobieranych przez urzędy gmin i jednostki organizacyjne gmin występują także inne opłaty szczególne o różnorodnym charakterze i znaczeniu. Opłaty te trudno zakwalifikować do jednolitej kategorii. Opłaty te przewidziane są w ustawach lub innych aktach normatywnych określających funkcjonowanie różnych dziedzin działalności administracyjnej, społecznej i gospodarczej, w której uczestniczą organy i jednostki organizacyjne gminy.
Do opłat tych należą:
– opłaty za pobyt w izbie wytrzeźwień (organizowanie i prowadzenie izb wytrzeźwień jest zadaniem własnym gminy);
– opłaty za świadectwa miejsca pochodzenia zwierząt, które wydaje wójt albo upoważniony do tego sołtys;
– opłaty za usuwanie drzew i krzewów – ustala je i pobiera organ gminy;
– opłaty drogowe: opłaty mogą być pobierane za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach, przeprawy promowe na drogach publicznych, przejazdy po drogach publicznych pojazdów samochodowych o gabarytach i ciężarze przekraczającym dopuszczalne normy;
– opłaty i kary dotyczące pasa drogowego. Za zajęcie pasa drogowego i za umieszczenie w nim urządzeń nie związanych z funkcjonowaniem dróg, oprócz urządzeń telekomunikacyjnych, pobiera się jednorazowe opłaty, a za niedotrzymanie warunków określonych w zezwoleniu lub zajęcie pasa bez zezwolenia pobiera się kary pieniężne;
– grzywny nakładane przez straż miejską (gminną) w granicach jej uprawnień zgodnie z prawem o wykroczeniach;
– opłaty za czynności egzekucyjne, które pobierać mogą m.in. prowadzące egzekucję administracyjną jednostki samorządu terytorialnego;
– grzywny w celu przymuszenia;
4.3 Zagadnienie cen związanych z działalnością gospodarczą komunalnych jednostek organizacyjnych i opłat za korzystanie z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.
Zgodnie z ustawą z 5 stycznia 1991 roku – Prawo budżetowe, działalność gospodarcza podejmowana w celu realizacji zadań gminnych jednostek organizacyjnych może być prowadzona w formie gospodarki pozabudżetowej (tj. w formie zakładów budżetowych, środków specjalnych i gospodarstw pomocniczych), jeżeli koszty tej działalności pokrywane są z uzyskiwanych dochodów własnych.
W formie zakładów budżetowych działają np. Miejskie Zakłady Komunikacji, których głównymi dochodami są ceny urzędowe za usługi przewozowe lokalnego transportu zbiorowego. Ceny te zgodnie z ustawą o cenach- ustala rada gminy.
Gminnymi zakładami budżetowymi mogą być też Zakłady Wodociągów i Kanalizacji (będące dochodami tych zakładów opłaty za wodę i ścieki, ustala rada gminy), Zakłady Gospodarki Mieszkaniowej (będące dochodami tych zakładów czynsze ustala rada gminy). Mogą być też inne dochody zakładów budżetowych lub środków specjalnych, np. czynsze za wynajem sal i innych pomieszczeń.
Zgodnie z ustawą z 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym, organy gminy mogą wydawać przepisy w zakresie zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Przepisy w tym zakresie wydawać powinna rada gminy w formie uchwały.
Jedną z zasad korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej mogą być także opłaty za korzystanie z tych obiektów i urządzeń.
Powstaje pytanie, czy wspomniany przepis ustawy może być uznany za podstawę prawną do ustalenia odpowiednich opłat, np. za korzystanie z komunalnych obiektów oświatowych, kulturalnych, socjalnych ?
Przeciwko takiemu sposobowi ustalania opłat można podnieść, że ustalanie opłat przez gminę musi mieć wyraźną ustawową podstawę prawną-upoważnienie ustawowe.
Czy wspomniana ustawa jest takim upoważnieniem ? Wydaje się, że nie jest. Zauważyć jednak trzeba, że jednostki organizacyjne gminy mogą za świadczone usługi ustalać ceny, płacone przez osoby korzystające z usług. Forma publiczno-prawna opłaty może więc być w pewnych warunkach zastąpiona przez formę cywilnoprawną.
Sprawę podstaw prawnych ustalania przez gminy cen i opłat określiła ustawa z 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej. Przewiduje ona, że jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, rada gminy postanawia o wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej.
5. Dochody z majątku i przedsiębiorstw gminy, inne dochody prywatnoprawne
Do dochodów majątkowych należą:
a) Czynsze najmu i dzierżawy z tytułu najmu lub dzierżawy lokalu, budynku lub innych rzeczy bądź praw będących własnością gminy.
Do gminy należy ustalanie stawek czynszu najmu za lokale mieszkalne i użytkowe należące do gminy (np. pomieszczenia na sklepy).Organy gminy samodzielnie ustalają stawki czynszu, gdy chodzi jednak o stawki czynszu za lokale mieszkalne ustalają one tzw. Czynsz regulowany, który nie może przekroczyć określonej granicy.
Również czynsze dzierżawy (np. związane z wydzierżawieniem gminnych gruntów, przedsiębiorstw, zakładów) są ustalane w drodze umowy z dzierżawcą.
b) Opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność gminy w użytkowanie wieczyste
Oddanie gruntu gminy w użytkowanie wieczyste na rzecz osób fizycznych lub osób prawnych następuje w drodze umowy. Umowa powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Wieczysty użytkownik przez czas trwania użytkowania wieczystego uiszcza opłatę roczną. Wysokość tej opłaty zależy od ceny gruntu, ustalonej przez biegłych wpisanych przez wojewodę na listę wojewódzką, a także od ceny osiągniętej w przetargu.
c) Opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność gminy w zarząd
Oddanie w zarząd dokonywane jest w drodze administracyjnej decyzji zarządu gminy. Z tytułu oddania gruntu w zarząd uiszcza się opłaty roczne.
d) Wpłaty ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy
Sprzedaż gruntów, budynków oraz lokali stanowiących własność gminy wymaga zawarcia umowy i następuje w drodze przetargu. Jednakże sprzedaż lokalu zajmowanego przez najemcę lub dzierżawcę może nastąpić tylko na rzecz tego najemcy lub dzierżawcy albo wskazanej przez niego osoby bliskiej. Umowa zawarta jest w formie aktu notarialnego.
e) Opłaty adiacenckie
Występują dwa rodzaje opłat adiacenckich. Po pierwsze opłaty adiacenckie wnoszą osoby otrzymujące działki budowlane w wyniku odpowiedniego postępowania prowadzonego przez gminę związanego ze scaleniem i podziałem nieruchomości. Wartość tych działek musi być wyższa od wartości poprzednio posiadanych przez te osoby nieruchomości.
Opłata ta wynosi 50 % różnicy pomiędzy wartością gruntów przed dokonaniem scalenia i podziału i po dokonaniu tych czynności.
Drugi rodzaj opłat adiacenckich wnoszą właściciele gruntów zobowiązani przez ustawę o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości do uczestniczenia w kosztach urządzeń komunalnych, energetycznych i gazowych. Uczestniczą oni w tych kosztach odpowiednio do wzrostu wartości należących do nich nieruchomości, powstałego na skutek wybudowania wspomnianych urządzeń.
Opłata wynosi w zasadzie 50% różnicy powstałej między wartością gruntu przed wybudowaniem tych urządzeń a wartością gruntu po ich wybudowaniu.
f) Opłaty za niezbudowanie bądź niezagospodarowanie gruntów w określonym terminie
Opłatę tą ponoszą użytkownicy wieczyści, zarządcy lub użytkownicy gruntów, jeżeli nie wypełnili powyższych obowiązków. Wysokość tych opłat wynosi 10% ceny gruntu.
g) Zyski z przedsiębiorstw, zakładów i spółek
Gmina może prowadzić działalność gospodarczą nie tylko w zakresie użyteczności publicznej. Formy organizacyjno–prawne działalności gospodarczej gminy mogą być różnorodne zależnie od tego, jaką formę dla danej działalności gospodarczej wybiorą organy gminy. Może to być zakład budżetowy, spółka prawa handlowego oraz przedsiębiorstwo komunalne.
Gmina jest więc założycielem zakładów, przedsiębiorstw lub spółek, może być także udziałowcem w spółkach. Może być inicjatorem założenia spółki wnosząc na rzecz jej kapitału wkład niepieniężny (aport).
h) Dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych, od których mają zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach państwowych
Dywidenda ta opłacana jest z zysku przedsiębiorstwa komunalnego. Wynosi ona 15% zysku przedsiębiorstwa pozostałego po opodatkowaniu. Dywidenda ta może być oceniana jako podatek obciążający przedsiębiorstwo komunalne (do jej funkcjonowania stosuje się przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych) lub jako określony ustawowo udział właściciela (w danym przypadku gminy) w zysku netto komunalnego przedsiębiorstwa.
Dochody związane z przepisami o prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych
Do prywatyzacji przedsiębiorstw komunalnych stosuje się odpowiednio przepisy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.
Dochody ze sprzedaży przedsiębiorstw, sprzedaży lub innego udostępnienia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa komunalnego, dochody z oddania do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego części odpowiednio utworzonej spółce i inne dochody związane z procesami prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stanowią dochody budżetu komunalnego.
j) Inne dochody prywatnoprawne
Chodzi tu np. dochody z tytułu spadków, zapisów i darowizn. Gmina ma prawo przyjęcia (lub odrzucenia) spadku.
Dochodami prywatnoprawnymi gminy są także dochody z odsetek od środków gromadzonych przez gminę na rachunku bankowym, a także odsetki od pożyczek udzielanych przez gminy.
6. Subwencje ogólne przekazywane gminom i wypłaty gmin na rzecz zwiększenia subwencji ogólnej
6.1 Charakterystyka subwencji ogólnych
Subwencje ogólne występują obok i niezależnie od dotacji. Te dwie formy finansowe, będące dochodami budżetu gminy, różnią się zarówno co do ich miejsca w systemie dochodów gminy, jak i w zakresie ich szczegółowej konstrukcji finansowo–prawnej. Pełnią odmienne funkcję. Główną różnicą między tymi dwiema postaciami dochodów gminy jest to, że subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych, jak i zadań zleconych.
Ponadto niektóre subwencje-subwencja wyrównawcza i subwencja zależna od przeliczeniowej liczby mieszkańców – mają ogólny charakter, skierowane są na finansowanie ogółu zadań własnych gminy.
Dotacje natomiast są związane z finansowaniem określonego celu lub grupy celów (np. finansowanie zadań zleconych gminie z zakresu administracji rządowej, dofinansowanie określonych zadań własnych gminy). Silniejszą formę oddziaływania państwowego na działalność gmin stanowią dotacje celowe.
Według art. 11 ustawy z 10 grudnia 1993r. o finansowaniu gmin, każda gmina otrzymuje subwencje ogólną z budżetu państwa. Ogólne rozmiary środków przekazywanych gminom (około 2500 gmin) do rozdysponowania jako subwencje ogólne określa art.12 wymienionej ustawy. Zgodnie z nowym brzmieniem tego artykułu, obowiązującym od 1 stycznia 1996 roku, łączną kwotę subwencji ogólnej dla gmin ustala się jako sumę nie mniejszą niż 7,5 % planowanych dochodów budżetu państwa oraz kwot wpłat gmin ustalonych według zasad określonych w art.15 ustawy (tj. wpłat gmin silnych finansowo).
Wspomniana kwota subwencji ogólnej jest rozdzielana między gminy według określonych w ustawie o finansowaniu gmin zasad merytorycznych i proceduralnych.
Z łącznej kwoty subwencji ogólnej wydziela się subwencję na zadania oświatowe. Subwencja na zadania oświatowe stanowi dominującą część subwencji ogólnej.
Podział tej części subwencji ogólnej, która pozostała po wydzieleniu środków na subwencję na zadania oświatowe, odbywa się w trzech częściach wymienionych w art. 13 ustawy o finansowaniu gmin.
Po pierwsze odlicza się 5 % od pozostałej (po wydzieleniu subwencji na zadania oświatowe) kwoty subwencji ogólnej na rezerwę subwencji. Rezerwą tą dysponuje Minister Finansów w porozumieniu z ogólnopolską reprezentacją gmin. Minister ten dysponuje m.in. kwotą (stanowiącą 10 % wspomnianej rezerwy) na pomoc gminom w przypadkach losowych.
Po drugie ustala się dla uprawnionych gmin kwotę należnej im subwencji wyrównawczej. Subwencja wyrównawcza przekazywana jest jedynie gminom słabszym.
Po trzecie pozostałą część kwoty subwencji rozdziela się między wszystkie gminy proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.
Subwencje ogólne ustala się dla gmin istniejących w dniu 30 czerwca roku bazowego. Rokiem bazowym jest rok poprzedzający rok, na który oblicza się subwencje. Jeżeli więc subwencje oblicza się na rok 1996, to rokiem bazowym.
6.2 Subwencja wyrównawcza
Subwencję wyrównawczą otrzymują gminy słabsze ekonomicznie, znajdujące się w gorszej sytuacji z punktu widzenia własnych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca gminy, w stosunku do średniej obliczanej dla ogółu gmin w kraju.
Istota tej subwencji związana jest z tym, aby gminy słabo rozwinięte pod względem gospodarczym, a więc mające niskie własne dochody podatkowe, uzyskiwały odpowiednie wyrównanie nawiązujące do stanu przeciętnego, obliczanego w stosunku do wszystkich gmin.
Subwencja ogólna wyrównawcza wyliczana według przeliczeniowej liczby mieszkańców zależy od planowanych dochodów budżetu państwa- to uzasadnienie dla niższej subwencji wyrównawczej.
Dla funkcjonowania subwencji wyrównawczej pierwszoplanowe znaczenie ma określenie zakresu dochodów podatkowych, przyjmowanych do obliczenia tej subwencji. Dochody te powinny wyrażać potencjał podatkowy i ekonomiczny gminy. Dochodami tymi są: podatek rolny, podatek od nieruchomości, podatek leśny, od środków transportowych, karta podatkowa, opłata skarbowa i eksploatacyjna.
Dochody podatkowe gminy nie należące do podstawowych dochodów podatkowych, np. podatek od posiadania psów, od spadków i darowizn, opłaty lokalne oraz związane z tymi podatkami uchwały lub decyzje organów gminy (dotyczące obniżek stawek, zwolnień, umorzeń, odroczeń) nie mają znaczenia dla obliczenia należnej subwencji wyrównawczej.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami gminy uzyskują znaczne, bo 90%, wyrównanie na 1 mieszkańca stanowiącego średnią krajową. Wyrównanie 90 % jest korzystne dla słabych finansowo gmin, może jednak działać antymotywacyjnie, tzn. nie będzie zmuszało słabych finansowo gmin do rozwoju własnych źródeł dochodowych.
W tym też świetle pełne wyrównanie potencjału podatkowego gmin przy pomocy omawianej subwencji wyrównawczej do potencjału średniego (do średniej krajowej), tj. wyrównanie 100%, nie jest uzasadnione.
6.3 Procedura przekazywania i zmniejszania subwencji ogólnej
Subwencja ogólna przekazywana jest poszczególnym gminom przez Ministra Finansów ze środków budżetu państwa. Minister Finansów ustala wysokość i przekazuje subwencje ogólne na rzecz każdej gminy.
Zgodnie z art. 17 ustawy o finansowaniu gmin, subwencja ogólna przekazywana jest przez Ministra Finansów poszczególnym gminom w dwunastu równych ratach miesięcznych, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca. Również w 12 ratach miesięcznych przekazywana jest przez Ministra Finansów subwencja wyrównawcza – dla tych gmin, które są uprawnione do jej otrzymania i subwencja obliczana od przeliczeniowej liczby mieszkańców gminy, którą otrzymuje każda gmina.
Poszczególne gminy mają prawo do subwencji ogólnej w wysokości zgodnej z przepisami o zasadach ustalania i przekazywania tej subwencji. Roszczenie to wynika z przepisów ustawy o finansowaniu gmin. Wydaje się, że można je ocenić jako roszczenie cywilnoprawne gminy względem Skarbu Państwa powstałe z mocy samej ustawy, tj. ustawy o finansowaniu gmin.
Niezależnie od roszczenia o zapłatę kwoty należnej subwencji, niewypłacenie przez funkcjonariusza państwowego (np. Ministra Finansów) subwencji ogólnej byłoby naruszeniem przepisów ustawowych. Gmina miałaby wówczas także roszczenie cywilnoprawne względem Skarbu Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.
Sprawa ustalania i przekazywania subwencji nie jest rozstrzygana w trybie procedury administracyjnej, a w szczególności poprzez wydanie decyzji w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego.
Artykuł 18 ustawy o finansowaniu gmin przewiduje sytuację, w razie zaistnienia, której gmina będzie zobowiązana do zwrotu części subwencji ogólnej.
Według tego przepisu, jeżeli w wyniku kontroli przeprowadzanej przez upoważnione organy zostanie stwierdzone, że w sprawozdaniu o dochodach gminy, służącym do obliczenia subwencji wyrównawczej zostały podane nieprawdziwe dane o należnych dochodach i gmina otrzymała subwencję w kwocie wyższej od należnej lub dokonała wpłat na rzecz zwiększenia łącznej kwoty subwencji ogólnej w niższej niż należna, Minister Finansów zmniejszy kwotę należnej gminie subwencji ogólnej, zmniejszając lub wstrzymując kolejne raty przekazywanej gminie subwencji ogólnej. O decyzjach związanych ze zmniejszeniem subwencji Minister Finansów zawiadamia właściwą izbę obrachunkową.
6.4 Subwencja na zadania oświatowe
Zgodnie z art. 5 ustawy z 7 września 1991r. o systemie oświaty, zapewnienie środków na utrzymanie prowadzonych przez gminy publicznych szkół podstawowych, ponadpodstawowych i placówek, w tym na wynagrodzenia nauczycieli, należy do obowiązków państwa. Środki te przekazywane są gminom w formie subwencji i dotacji.
Według art. 12 ustawy z 10 grudnia 1993r. o finansowaniu gmin z łącznej kwoty subwencji ogólnej wydziela się subwencję na zadania oświatowe- to jest na prowadzenie publicznych szkół podstawowych oraz udzielenie dotacji szkołom podstawowym prowadzonym przez osoby prawne i fizyczne – w wysokości nie mniejszej niż 6,6% planowanych dochodów budżetu państwa.
Do 1 stycznia 1996 roku szkoły podstawowe, a także inne szkoły lub placówki oświatowe i wychowawcze mogły być przekazane gminom przez właściwe organy państwowe w trybie art. 104 ustawy o systemie oświaty, jako zadanie własne gminy. Kurator oświaty przekazywał gminom szkoły podstawowe za zgodą gminy lub na jej wniosek. Gminy, które przejęły od państwa prowadzenie szkół podstawowych, otrzymywały odpowiednią subwencję na prowadzenie i utrzymanie tych szkół (subwencję oświatową).
Subwencje oświatowe były przekazywane gminom przez Ministra Edukacji Narodowej w 12 równych ratach miesięcznych w terminie do dnia 15 każdego miesiąca.
W ramach prowadzenia i utrzymywania szkół podstawowych przez gminy, które przejęły ich prowadzenie, występowały wydatki na płace dla nauczycieli przejętych szkół.
W związku z powyższym przepisy ustawy o finansowaniu gmin przewidywały, że w trybie wykonywania budżetu państwa subwencje oświatowe ustalone dla poszczególnych gmin zwiększa się z rezerwy celowej (rezerwy budżetu państwa) o środki na podwyższenie wynagrodzeń osobowych pracowników przejętych szkół.
Gminy mogą dochodzić subwencji na zadania oświatowe od Skarbu Państwa, który zobowiązany jest w odpowiednich terminach przekazywać kwoty subwencji na rzecz gmin.
7. Gminne dotacje celowe
7.1 Dotacje celowe na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej
Zgodnie z art. 8 ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom wynikają więc z ustaw szczególnych regulujących określone dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej.
Obok zadań z zakresu administracji rządowej zleconych przez ustawy mogą też mieć miejsce zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez gminę na podstawie jej porozumienia z organami administracji rządowej.
Źródłem, z którego wypływa obowiązek wykonywania przez gminę zadania z zakresu administracji rządowej, jest więc także porozumienie pomiędzy gminą a organem administracji rządowej. Jest to porozumienie o charakterze administracyjnym, jego przedmiotem jest przekazanie zadań i kompetencji między niepodporządkowanymi sobie organami administracji rządowej.
Zadania powyższe (zlecone w drodze ustawowej, jak i przekazane na podstawie porozumienia) są finansowane ze środków finansowych, którymi są odpowiednie dotacje celowe.
Szczegółowe zasady i terminy przekazywania środków finansowych koniecznych do wykonania wspomnianych zadań określają ustawy nakładające na gminy obowiązek wykonywania zadań zleconych lub zawarte porozumienia.
W przypadku niedotrzymania terminów przekazywania środków finansowych, gminie przysługują odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.
Kwoty dotacji celowych ustala się według zasad przyjętych do określania odpowiednich wydatków w budżecie państwa.
Dotacje celowe powinny być przekazywane gminom w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wypełnienie zleconych zadań. Podlegają jednak zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zlecone zadanie nie zostało zrealizowane.
W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących ustalania wysokości i przekazywania dotacji celowych, gminie przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia na drodze sądowej.
Dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom ujmowane są we właściwych resortowych częściach budżetu państwa i w budżetach wojewodów. Przekazującymi środki na te cele są więc ministrowie lub wojewodowie. Organy rządowe powinny podać do wiadomości poszczególnym gminom zaplanowane kwoty dotacji celowych w terminie 14 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej.
Dotacje celowe na finansowanie zadań zleconych dotyczą spraw z zakresu opieki społecznej, ochrony zdrowia, gospodarki mieszkaniowej, administracji, wynagrodzenia pracowników samorządowych realizujących zadania zlecone, kultury fizycznej i sportu, innych.
Gmina otrzymuje także z budżetu państwa dotacje celowe na utrzymanie prowadzonych szkół i placówek, tj. szkół ponadpodstawowych, szkół artystycznych itp.
7.2 Dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin-ogólna charakterystyka
Zgodnie z art. 21 ustawy z 10 grudnia 1993 roku o finansowaniu gmin z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na dofinansowanie następujących zadań własnych gmin:
– inwestycji realizowanych przez gminy;
– zadań z zakresu pomocy społecznej określonych w odrębnych przepisach;
– wypłaty dodatków mieszkaniowych;
Wysokość omawianych dotacji na dofinansowanie zadań własnych gmin jest określona w corocznej ustawie budżetowej (są one udzielane z budżetu państwa), lecz ich konstrukcja materialno-prawna i procedura przyznawania przewidziane są w różnych przepisach.
Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 21 ustawy o finansowaniu gmin łączna wysokość dotacji przyznawanych w kolejnych latach na dofinansowanie inwestycji realizowanej przez gminę nie może przekraczać 50 % wartości kosztorysowej inwestycji.
Gmina otrzymująca dotacje na dofinansowania inwestycji jest zobowiązana do złożenia odpowiednio wojewodzie lub innemu właściwemu organowi administracji rządowej (np. kuratorowi oświaty) informacji w ciągu 30 dni po zakończeniu roku budżetowego, zawierającej wykaz inwestycji realizowanych z udziałem dotacji, wartości kosztorysowe tych inwestycji oraz terminy rozpoczęcia i planowanego zakończenia, a także kwoty dotacji i kwoty środków z budżetu gminy przekazane w ciągu roku na rachunek finansowania poszczególnych inwestycji.
Dotacje na dofinansowanie zadań własnych gmin nie wykorzystane w danym roku zgodnie z przeznaczeniem, podlegają zwrotowi do budżetu państwa.
Jednym z rodzajów dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa na dofinansowanie inwestycji realizowanych przez gminy są dotacje na inwestycje gminne uznane za tzw. inwestycje centralne.
Wykaz tych inwestycji jest załącznikiem do corocznej ustawy budżetowej. Inwestycjami centralnymi mogą być takie inwestycje jak: budowa linii metra, oczyszczalnie ścieków, budowa wodociągów.
Rada gminy może także wystąpić do wojewody z wnioskiem o udzielenie dotacji celowej na pokrycie części kosztów związanych z przygotowaniem terenów przeznaczonych na cele budownictwa mieszkaniowego, w tym uzbrojenie terenu oraz wyposażenie go w urządzenia komunalne. Dotacje celowe udziela się stosownie do porozumienia między radą gminy a wojewodą. Dotacje te udzielane są z budżetu państwa.
Podział dotacji na województwa dokonuje Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa po rozpatrzeniu wniosków wojewodów.
7.3 Dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie wypłat dodatków mieszkaniowych
Zgodnie z art.4 ustawy z 2 lipca 1994r. o najmie lokali mieszkalnych, zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych członków wspólnoty samorządowej jest zadaniem własnym gminy. W związku z tym gmina tworzy i utrzymuje tzw. Mieszkaniowy zasób gminy, w skład którego wchodzą m.in. lokale stanowiące własność gminy albo komunalnych osób prawnych.
Z tytułu najmu lokalu mieszkalnego (stanowiącego własność gminy lub innego podmiotu np. spółdzielni mieszkaniowej) najemca jest obowiązany do uiszczenia opłat za energię elektryczną, cieplną, gaz, wodę oraz inne świadczenia.
Dodatek mieszkaniowy przysługuje osobom mieszkającym w lokalach, do których mają tytuł prawny, jeżeli średni miesięczny dochód na jednego członka gospodarstwa domowego, w okresie 3 miesięcy poprzedzających datę złożenia wniosku o przyznanie dodatku, nie przekracza 150% najniższej emerytury w gospodarstwie jednoosobowym i 100% w gospodarstwie wieloosobowym.
Dodatek mieszkaniowy przyznaje na wniosek osoby uprawnionej wójt, burmistrz lub prezydent miasta w drodze decyzji administracyjnej.
Zgodnie z art. 45 wspomnianej ustawy wypłata dodatków mieszkaniowych jest zadaniem własnym gminy. Przepis ten postanawia także, że gminy uzyskują dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie tego zadania (tj. wypłat dodatków) w granicach kwot określonych na ten cel w ustawie budżetowej. Rada Ministrów w drodze rozporządzenia określa zasady i tr
Adam Mickiewicz "Dziady część III"