Czym są finanse publiczne?
FINANSE PUBLICZNE – jest to zarządzanie kapitałem publicznym (środkami publicznymi).
ZARZĄDZANIE – to nie jest gromadzenie i wydatkowanie środków ale jak pomnożyć kapitał, na jakie cele go wydatkować aby przyniósł korzyści.
ŚRODKI PUBLICZNE – środki, które nie są prywatne ani spółdzielcze, są to środki nas wszystkich.
Wyróżniamy cztery formy własności:
Prywatna
Państwowa
Spółdzielcza
Samorządowa
ŚRODKI PUBLICZNE dotyczą własności komunalnej (samorządowej). Pozostałe formy uczestniczą w gromadzeniu środków. Środki publiczne wynikają z funkcji państwa.
Obowiązki państwa:
Stan zdrowia społeczeństwa
Społeczeństwo musi być mądre, środki na oświatę
Państwo musi być bezpieczne
Bezpieczeństwo wewnętrzne – odpowiednia osłona polityczna, odpowiednia struktura prokuratorsko – sądownicza
Bezpieczeństwo zewnętrzne – obrona narodowa
Zapewnienie odpowiedniego rozwoju gospodarczego.
Jeżeli rośnie bezrobocie to państwo nie może stać obojętnie.
Na bezrobocie można reagować przez dwa mechanizmy:
Nacisk na wzrost gospodarczy dzięki czemu możemy stworzyć nowe miejsca pracy
Jeżeli tworzymy nowe miejsca pracy może być wzrost gospodarczy . miejsca pracy tworzymy ze środków publicznych.
Obraz finansów publicznych w zależności od poglądów politycznych:
ZDROWIE – państwo ma obowiązek kupić świadczenia związane ze zdrowiem. Wtedy środki muszą być gromadzone i dysponowane przez państwo. Opcja liberalna uważa, że państwo powinno się nie wtrącać w gromadzenie i dysponowanie środkami. Te środki mają pokrywać obywatele. Opcja lewicowa uważa, że państwo powinno się wtrącać
OŚWIATA – czy szkoły wyższe państwowe mają być darmowe czy nie? Polityka odgrywa rolę w kształtowaniu narzędzi i zakresu finansów publicznych.
Jak finanse publiczne łączą się z innymi dziedzinami?
Z naukami ekonomicznymi
Z polityką gospodarczą, bo ona wyznacza pewne strategie rozwojowe np. żaden Minister Finansów od 1990 roku nie był rasowym finansistą, ponieważ finanse publiczne wiążą się z polityką gospodarczą. Deficyt pogłębia się dlatego, że w okresie transformacji następuje względne kurczenie się budżetu państwa.
Mechanizm funkcjonowania gospodarki rynkowej (kapitalistycznej)
Żeby poprawić ten mechanizm wystarczy wziąć pod uwagę takie wielkości jak:
Dochód narodowy (PKB) ozn. Y
Pieniądz ozn. M.
Stopa procentowa ozn. r
Popyt konsumpcyjny ozn. C
Popyt inwestycyjny ozn. I
Postulowana stopa efektywności inwestycji ozn. E
Jeżeli zrozumiemy związek między tymi wielkościami zrozumiemy mechanizm funkcjonowania gospodarki rynkowej.
DOCHÓD NARODOWY
Wielkość ta obrazuje:
Skalę gospodarki (ważną rzeczą jest jak duża jest gospodarka) – wielkość absolutna
Tempo wzrostu dochodu (pokazuje jak szybko się rozwija gospodarka)
Skala tempa wzrostu
PIENIĄDZ
Wszelka wymiana działalności gospodarczej odbywa się przez pieniądz. Jeżeli będzie więcej pieniądza to będzie inflacja a jeżeli będzie mniej pieniądza to będzie deflacja.
STOPA PROCENTOWA
Są trzy obszary stóp procentowych:
To, co następuje na styku systemu bankowego i klienta banku
W systemie międzybankowym, między bankami komercyjnymi (mogą między sobą sprzedawać i kupować)
Relacje stopy procentowej między bankami centralnymi a komercyjnymi
Nas interesuje ten obszar na styku systemu bankowego i klienta
Stopa procentowa = cena pozyskania kapitału
Stopa procentowa realna różni się od nominalnej stopą inflacji.
Stopa nominalna = 10%
Stopa realna = 5% bo stopa inflacji = 5%
Jest to ważne bo stopa realna decyduje o przepływach kapitału.
My mówimy o stopie procentowej realnej.
POPYT KONSUMPCYJNY
Polega na tym, że jak duża ilość środków w PKB zostanie skierowana na konsumpcję a ile zostanie zaoszczędzone.
POPYT INWESTYCYJNY
Czy przedsiębiorca (inwestor) chce czy nie inwestować
Inwestycje jest to wynik popytu inwestycyjnego
POSTULOWANA STOPA EFEKTYWNOŚCI INWESTYCJI
Składa się z dwóch elementów:
e = r +£
£ - (alfa) stopa ryzyka
tzn. przy jakiej e nastąpi popyt inwestycyjny (przy ilu procentach)
£ - jest po to, bo jak zainwestuje wszystko może to stracić, a tak ma jakąś rezerwę
Ryzyko określa inwestor.
£ zależy od trzech rodzajów bezpieczeństwa:
ekonomicznego – chodzi o to czy gospodarka jest stabilna
politycznego – stabilność polityczna, jak poszczególne opcje polityczne są ustosunkowane do polityki (pewność inwestowania)
społeczne – system gospodarki kapitalistycznej nie rozwiązał sprawy podziału nadwyżki między przedsiębiorców a pracujących. Związki zawodowe są wytworem gospodarki kapitalistycznej. Wraz z rozwojem gospodarki związki zawodowe stają się wentylem bezpieczeństwa.
Dlaczego nie wystarczy brać tylko pod uwagę r? Dla tego, bo inwestorzy nie opierają się tylko na zmianie r.
Jak te sześć wielkości jest ze sobą powiązanych ?
Równania funkcyjne:
Funkcja preferencji płynności
r = f (Y,M.)
Y, M. wpływają na r. Zmiana Y i M. powoduje zmianę w r.
Funkcja konsumpcji
C = f (Y, r)
C – popyt konsumpcyjny
Funkcja inwestycji
I = f (C, e)
I – popyt inwestycyjny
Wielkość I (strumień środków stanowiących I) wyznacza C i e
Wszystkie te wielkości znalazły się w tych równaniach.
Suma procentowa w pierwszym równaniu r (wielkość poszukiwana) jest w następnym równaniu jako zmienna niezależna. Zmienna r w drugim równaniu wpływa na C.
Natomiast wielkość C w drugim równaniu jest wielkością poszukiwaną natomiast w równaniu trzecim jest wielkością wyznaczającą I.
Z układu wynika, że zmiana jednej wielkości powoduje zmianę wszystkich wielkości.
We wszystkich równaniach występuje jako zmienna niezależna r. Co oznacza, że r w gospodarce kapitalistycznej odgrywa dużą rolę, dlatego, że jest to cena kapitału.
Są dwie wielkości, o których nic nie wiemy: Y, M. nie wiemy jakie funkcje odgrywają.
M. – wielkość, która jest związana z interwencjonalizmem państwa; jest to zmienna decyzyjna (ktoś podejmuje decyzje czy ma ona być większa czy mniejsza)
Zdynamizowany model Kaleckiego
Yn = C n-1 + I n-1
Jeżeli poszukujemy Y n musimy wiedzieć jakie było C i I w okresie poprzednim. Na koniec roku mamy nowe Y na skutek działalności w danym roku.
Model prof. Michała Kaleckiego:
Tempo wzrostu dochodu narodowego zależy od udziału inwestycji w dochodzie narodowym przez odwrotność ............................ Jest to model statyczny. Ta teoria była równa teorii Kleinsa. Jeżeli Y = C + I to jeżeli chcę zwiększyć c muszę ograniczyć I.
Dla polskiego rządu jest ważne, aby nie wydusić popytu inwestycyjnego.
C i I mają zwiększać się w odpowiedniej proporcji.
Funkcja konsumpcji – rozważa zależność pomiędzy C = f (Y, r )
Wielkość popytu zależy od wielkości zmian tych czynników.
Skłonność do konsumpcji c
C = C/Y < 1
Skłonność do oszczędzania
S = S/Y < 1
C + S = 1
Jeżeli stopa procentowa rośnie to zachęca do oszczędzania a
Y 1 = 300
M 1 = 90
R 1 = 4 % à 5 %
C 1 = 240 à 210
Istnieje zależność liniowa pomiędzy dochodem narodowym a konsumpcją, jest to prawda modelowa. Dochód nie jest rozłożony równomiernie pomiędzy grupami społecznymi.
Y 0 – Y 1 – ludzie w tym przedziale nie reagują na zmianę stopy.
Minimum biologiczne
Minimum socjalne – potrzebne żeby pokryć potrzebę na minimalnym poziomie
Minimum ekonomiczne – od którego mam prawo wyboru czy oszczędzać czy konsumować
Klasa średnia wszyscy ci co otrzymują dochody z pracy. Trzeba prowadzić odpowiednią politykę dochodową.
Równowaga inwestycyjna: Generalnym fundamentem jest, że suma oszczędności równa się inwestycjom S = J
S = 60 à 90
Oszczędności to podaż inwestycyjna
1 S > J większa podaż niż popyt
2 S > J następuje otwarcie gospodarki
za mało kapitału istnieje popyt inwestycyjny
1 mechanizm korygujący stopy procentowe, następuje obniżenie stopy procentowy zwiększenie popytu, bo kredyty tańsze. Nadpłynność w systemie. Import kapitału – inwestowanie zagranicznych inwestorów.
FUNKCJA INWESTYCJI
I = f ( c, e )
Wpływa w sposób dodatni (jeżeli popyt inwestycyjny rośnie to popyt konsumpcyjny rośnie) Efektywność postulowana rośnie to popyt inwestycyjny maleje
Efektywność inwestycji
Efektywność kapitału
U1 – wielkość przychodu
PRZYKŁAD
Jeżeli K1 = 600; Z = 60; z1 = 10%
To K2 = 680; Z = 60; z = 9%
K2 – K1 = I
Inwestycje – to przyrost zaangażowanego kapitału w gospodarce kapitalistycznej. Trzeba zwiększać podaż, a zwiększy się zysk (ponieważ gospodarka ma zapas podażowy). To rozumowanie nie ma sensu, w dobie gospodarki centralnie planowanej, ponieważ kapitał np. włożony w przedsiębiorstwo był 0. Ponieważ otrzymywała ona pieniądze na działalność od państwa. Ogólnie efektywność maleje w tym przedsiębiorstwie.
C – popyt konsumencki
Zmniejszenie popytu konsumpcyjnego może być odczytane przez inwestorów jako spadek dekoniunktury to inwestorzy podnoszą stopę efektywności postulowanej
brutto
Inwestycje amortyzacja (różnica między inwestycjami )
netto
I3 ß I2 ß I1 - schładzanie gospodarki
I1 à I4 - podgrzewanie gospodarki (może być niebezpieczne)
Analiza skutków
YM = CM-1 + I N – 1
Y 1 = 300 ; M = 90 ; r 1 = 4 %
Ta gospodarka jest w każdym punkcie zrównoważona (stagnacyjna) – nie ma wzrostu dochodu narodowego.
Chodzi o to aby gospodarka rozwijała się.
Gospodarka kapitalistyczna jest gospodarką cykliczną. Przegrzanie koniunktury polega na tym, że tempo rozwoju inwestycyjnego rośnie szybciej niż tempo rozwoju konsumpcyjnego.
Budżet państwa - jest to podstawowy plan finansowy gospodarki narodowej.
Plan finansowy musi być też plan rzeczowy.
Plan finansowy jest to strona finansowa określonej strategii.
Cele gospodarcze przed planem finansowym. Pozostałe plany zajmują się środkami pozabudżetowymi.
Budżet państwa w okresie transformacji kurczy się kiedyś przedsiębiorstwo państwowe wchodziły zyskiem do budżetu a prywatne tylko podatkiem.
Fundusze celowe – gospodarowanie funduszami od strony ekonomicznej.
Powstały agencje które pracują dla państwa. Otrzymują one pewne fundusze z budżetu państwa i muszą nimi gospodarować. Agencje takie wchodzą do budżetu państwa jeśli dobrze prosperują.
Budżet Centralny dochody i wydatki rządu oraz budżet wojewódzki
Budżet państwa ( pojęcie szersze) Budżet Centralny i Budżet samorządu terytorialnego. Samorządy powinny być bardziej zaktywizowane strona dochodowa powinna charakteryzować się większą aktywnością w rozwoju terenu. Samorządowa – wydatki na cele im przypisane. Dochody płyną z podatków. Musi jakaś ustawa to rozgraniczać. Różne tereny mają różną zdolność generowania dochodu. Kwestia zaprogramowania programu dotacji i subwencji.
Dotacja – środki przeznaczone dla budżetu niższego szczebla, środki mają charakter celowy muszą być użyte na określony z góry cel.
Subwencja – dotacja na określoną działalność.
Procedura uchwalania budżetu państwa
Rząd musi przyjąć założenia makroekonomiczne (ujęte w postaci parametrycznej rzeczowa strona budżetu państwa) do budżetu. Decyzje nie należą do rządu. Jeśli cele zostają ustalone to minister finansów tworzy projekt budżetu państwa. Powstaje projekt po wejściu rządu przekazany do marszałka sejmu (przedłożenie rządowe)
Praca nad projektem – zapoznają się z nim wszystkie kluby. Następuje dalej pierwsze czytanie. Kończy się głosowaniem czy dalej projekt ma zostać do dalszych prac. Gdy przy pierwszym czytaniu projekt zostanie odrzucony to następuje dymisja całego rządu.
Idzie do komisji sądowej, komisja finansów publicznych, w których znajdują się przedstawiciele różnych klubów, powstaje lista poprawek stworzona przez komisję finansów publicznych. Drugie czytanie sejm musi przegłosować każdą poprawkę osobno, poprawki mniejszości – poszczególnego posła. Czytanie trzecie polega na głosowaniu nad całością budżetu. Może ono nastąpić natychmiast po czytaniu drugim. Po czytaniu przedłożenie rządowe staje się ustawą, która idzie do senatu. Senat może wnieść poprawki. Jeżeli nie wniesie to idzie do prezydenta. Jeśli wprowadzi to wraca do sejmu i sejm obraduje nad poprawkami senatu. Prezydent nie ma prawa zawetować tej ustawy. Musi ją podpisać. Może zawetować ustawę około-budżetowe (podatkowe)
1. podatek od dochodów osobistych
2. podatek dochodowy od podmiotów gospodarczych
3. Vat i akcyza
1 i 2 są to podatki dochodowe
3 ustawa vatowska, ustawy obrotowe, pośrednie.
Żeby powstał dobry budżet musi być odpowiednia kolejność. Ustawy podatkowe określają dochody państwa. Jeśli prezydent którąś z nich zawetuje to może się zdarzyć, że całą ustawę będzie trzeba przerobić. Ustawy około-budżetowe uchwalone są na wiosnę w maju aby przejść przez procedurę podpisanie przez prezydenta. Budżet składany jest do 31 października. Gdyby rząd nie uchwalił budżetu do 31 grudnia to jest wtedy prowizorium budżetowe.
W sejmie następuje obróbka polityczna budżetu. Budżet powinien być robiony z zakładkami, nie można upolityczniać budżetu – nie można głosować na budżet, którego w krótkim okresie założenia makroekonomiczne są nie do wykonania. Przyjęcia założeń makroekonomicznych sprowadzają się do ustalenia:
1. Tempa wzrostu PKB
2. Stopy inflacji
3. Wielkości deficytu budżetowego
4. Średnia roczna stopa procentowa
5. Średni roczny kurs walutowy
6. Kształtowanie się salda rachunku obrotów za granicą
Ad 1. Jeżeli gospodarka rozwija się szybko to będą większe podatki.
Ad 2. Jeżeli inflacja jest na 6 % to wydatki muszą być korygowane o stopę inflacji. W drodze inflacji finansują część gospodarki.
Ad 3. Deficyt budżetowy – wielkość bilansująca wydatki z dochodami budżetu. Jest to o ile się zadłużymy w ciągu całego roku. Dług publiczny – to to wszystko co nam narosło. Znajduje się po stronie wydatkowej długu publicznego i procentu od tego długu
Stopa procentowa – jest to cena kapitału. Jeżeli w trakcie realizacji budżetu rośnie to wpłynie na stronę wydatkową budżetu. Dług publiczny powinien kształtować się na poziomie 3-4 % budżetu. Niektóre kraje mają dług publiczny w wysokości 70 – 90 %. W Polsce dług publiczny wynosi ok. 30-40 %.
Ad 4. Stopa procentowa jest ceną kapitału. Jeżeli stopa procentowa w trakcie realizacji budżetu rośnie to wpłynie na stopę wydatkową budżetu, co wiąże się z obsługą długu publicznego a tym samym z niewykonaniem budżetu.
Ad 5. Kurs walutowy może się zmieniać ale należy przewidywać jego wahania. Może on wpływać na budżet państwa jeżeli kurs walutowy rośnie to musimy większą kwotę poświęcić na spłacenie długu w złotówkach.
Ad 6. Dotyczy to bilansu handlowego
Saldo dodatnie to więcej eksportujemy a mniej importujemy
Saldo ujemne to mniej eksportujemy a więcej importujemy
Sprywatyzowanie przedsiębiorstw powoduje wzrost importu zaopatrzeniowego. Jeżeli saldo się pogarsza to wydatkujemy więcej środków dewizowych a wiąże się to ze zmianą kursu walutowego. Jeżeli będziemy poprawiali to saldo to na bieżąco nie będziemy mięli wpływu z tytułu vatu i budżet straci.
GENERALNA KONSTRUKCJA BUDŻETU PAŃSTWA
Reguła: Wydatki zawsze większe niż dochody.
Ad 1. Największą pozycją budżetu państwa są wydatki. Przyrost rozwijającej się gospodarce wzrasta wpływ podatków do budżetu. Dla ministra finansów łatwiejsze jest przyjęcie mniejszego PKB ponieważ wtedy wpływy do budżetu, które są większe zamienione zostają na rezerwę budżetową (i na odwrót).
Ad 2. Podatki a opłaty (różnice)
· za opłatą coś się dostaje np. paszport.
· Opłaty nie są ustalane za pomocą ustawy a za pomocą uchwał ministra finansów.
Ad 3. np. dochody NBP
Dochody wytwórni papierów wartościowych
Dochody totalizatora sportowego
Dochody polskich sieci energetycznych
Ad 4. Dochody prywatyzacyjne maleją ponieważ liczba przedsiębiorstw do sprywatyzowania maleje. Założenia dochodu z prywatyzacji maleją, również gdy firma traci na giełdzie ponieważ cena akcji wiąże się z rynkiem kapitałowym.
Rozstrzygnięcie problemu reprywatyzacyjnego: zanim skończy się prywatyzacja trzeba dokonać reprywatyzacji. Projekt ustawy reprywatyzacyjnej nowej ma zawierać założenia:
· Zwrotu zagrabionego majątku zagarniętego niezgodnie z ustawą po 45 roku.
· Zwrotu zagarniętego majątku do określonej kwoty.
Środki uzyskane z prywatyzacji powinny być przekazywane na rozwój gospodarczy. Niestety bardzo często te środki przekazywane są na wydatki bieżące budżetu państwa. Wydatki możemy podzielić na :
a) Sztywne – minister finansów musi je zawrzećb) , czy chce czy nie (przymus ustawowy). Wynikają one z :
· Przepisów prawa ( rewaloryzacja rent i emerytur, płac urzędników publicznych, nauczycieli itp.)
· Z orzeczeń T.K
· Z orzeczeń NSA
· Umów międzynarodowych (zadłużenia zagraniczne)
Jeżeli udział wydatków sztywnych w budżecie państwa jest duży to wydatków swobodnych jest niewiele. Obecnie w budżecie mamy ok. 66 % wydatków sztywnych. Polityka budżetowa musi się tak kształtować aby wydatków sztywnych było jak najmniej.
c) swobodne – jeżeli wydatki wzrosną to trzeba użyćd) rezerwy budżetowej. Jeżeli inflacja jest mniejsza niż zakładano to wydatki maleją i pojawiają się oszczędności. Stopa procentowa wpływa na wysokośće) oprocentowania długu wewnętrznego
Rezerwa budżetowa – jest przeznaczona na wydatki losowe (powódź) dla ministra finansów lepiej jest żeby była większa ponieważ on nią funkcjonuje. Nie jest to wygodne dla posłów ponieważ nie mają oni wpływu na jej wydanie. Rezerwa budżetowa powinna wynosić od 1 do 2 % w stosunku do sumy bilansowej budżetu.
Deficyt budżetowy – wysokość stopy procentowej zależy od wielkości deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy finansujemy ze sprzedaży papierów wartościowych. Stopa procentowa wpływa pośrednio na PKB. Obniżka stopy procentowej może ale nie musi spowodować wzrostu inwestycji a tym samym wzrostu PKB i wydatków. Deficyt budżetowy można bilansować przy większych kosztach i przy mniejszych kosztach.
SYSTEM PODATKOWY
Podatek – jest to świadczenie podmiotów gospodarczych jak również osób przywatnych na rzecz skarbu państwa.
Cztery cechy podatku:
1. świadczenie obowiązkowe
2. świadczenie pieniężne
3. świadczenie bezzwrotne
4. świadczenie ustawowe
Ad 1. Oznacza to, że ustawodawca nakłada na wszystkie podmioty i obywateli obowiązek płacenia podatku. Nawet na tych którzy nie płacą podatku ciąży taki obowiązek jednak wiąże się to z ulgami podatkowymi.
Ad 2. Oznacza to, że podatek może być płacony tylko w pieniądzu istnieje tylko forma pieniężna.
Ad 3. Oznacza to, że ktoś po zapłaceniu podatku ma obowiązek jego zapłacenia. Nie wiąże się to ze zwrotem nadpłaconego podatku.
Ad 4. Oznacza to, że nikt nie może nałożyć żadnego podatku poza ustawą. Ustalenia podatków może dokonać tylko władza ustawodawcza (sejm).
Funkcje (cele) podatku:
1. Funkcja fiskalna
2. Funkcja alokacyjna ( redystrybucyjna)
3. Funkcja gospodarcza (ekonomiczna)
Ad 1. Państwo po stronie finansów, po stronie wydatkowej budżetu musi zebrać jak najwięcej pieniędzy na wydatki
Ad 2. Po to aby komuś dać należy od kogoś wziąć. Alokacja – to przenoszenie środków. Ta funkcja ma za zadanie wyrównywanie szans w układzie geograficznym. Alokację można również brać pod uwagę z punktu widzenia sektorów gospodarki. Państwo może zawrzeć na np zwolnieniach podatkowych lub dofinansowaniu odpowiednich gałęzi przemysłu.
Ad 3. Chodzi tu aby podatek nie przeszkadzał w rozwoju gospodarki.
Jeżeli mówimy o tych trzech funkcjach to mogą one stać między sobą w sprzeczności. Trzeba przyjąć odpowiednie preferencje w ich podziale. Aby takie preferencje zostały odpowiednio przyjęte podatki muszą być odpowiednio skonstruowane.
Wewnętrzna struktura podatku
Każdy podatek składa się z następujących części.
1. Podmiot opodatkowania (odpowiedź na pytanie kto ! ma płacić2. podatki)
3. Przedmiot opodatkowania
4. Podstawa opodatkowania
5. Stawki opodatkowania
Ad 1. Odpowiedź na pytanie czy podejście z punktu widzenia podmiotu ma być jednakowo opodatkowane czy niejednakowo. Czy każdemu tyle samo podatków ? czy np. własność spółdzielcza ma mieć pewne preferencje czy też nie?
Podatnik – ten który płaci podatek, ten który ma obowiązek płatności podatkowej.
Płatnik – to ta osoba, która przynosi pieniądze do urzędu skarbowego ( np. firma która odprowadza za mnie podatek od pensji)
Inną formą opodatkowania są podatki pośrednie Vat czy akcyza gdzie płatnikiem jest firma, która sprzedaje dany towar.
Ad 2. Odpowiada na pytanie co ! ma być opodatkowane przedmiotem opodatkowania mogą być różne rzeczy np. dochód, przychód, nieruchomość.
Ad 3. Wielkość dochodu do opodatkowania różni się od podstawy opodatkowania o różnicę kosztów uzyskania przychodu.
Dochód przedsiębiorstwa to różnica między przychodem a kosztem
Podstawa opodatkowania pokazuje od czego nalicza się podatek
Ad 4. Stawki opodatkowania wiążą się z podstawą opodatkowania.
Podział stawek podatkowych:
1. Stawki kwotowe (podatek płacony ryczałtem – dla osób prowadzących działalność2. gospodarczą ale nie są jako takim podmiotem gospodarczym)
3. Stawki procentowe
a) Liniowe
b) Progresywne
c) Degresywne
Ad a. wyraża się procentem od podstawy opodatkowania niezależnie od sumy.
Ad b. Wiąże się z tak zwanymi progami podatkowymi czyli stawka jest dzielona na odpowiednie grupy. W Polsce jest to 19 %, 30%, 40 %. Idea stawki progresywnej bierze się z poglądu politycznego co znaczy, że ludzie, którzy mniej zarabiają powinni mniej płacić a ci, którzy zarabiają więcej powinni płacić więcej. Bardzo ważną sprawą jest również to, w jaki sposób ustala się progi podatkowe. W Polsce obecnie zamrożono progi podatkowe
Ad c. Są przeciwieństwem stawek progresywnych a mianowicie jeżeli podstawa opodatkowania rośnie to progi podatkowe maleją ( np. elektryfikacja w Polsce przed wojną ). Przy stawkach degresywnych pod uwagę jest brany element funkcji gospodarczej.
Ulgi nie są elementem konstrukcji podatku.
Rodzaje podatków:
1. Podatki dochodowe
2. Podatki przychodowo – obrotowe
3. Podatki majątkowe
4. Podatki konsumpcyjne
Wszystkie rodzaje podatków wiążą się z przedmiotem i podstawą opodatkowaniem
Ad 1. Przedmiotem jest dochód
Ad 2. Przedmiotem opodatkowania jest obrót lub przychód.
Rodzaje podatków:
1. dochodowe
2. przychodowo – obrotowe
3. majątkowe
4. konsumpcyjne
Ad. 3
Pewien rodzaj podatku, specyficzny, gdzie przedmiotem opodatkowania jest majątek. Ludzie którzy posiadają jakiś majątek muszą od niego zapłacić podatek.
Stawki podatkowe:
- podatek od nieruchomości – przypisujemy do władz samorządowych, które ustalają wysokość- tego podatku. Występuje odpowiedni organ np. rada gminy
- podatek spadkowy – po śmierci, płacony od spadku
- podatek od nabycia praw majątkowych – wtedy kiedy kupujemy od kogoś jakąś rzecz
- podatek katastralny – podatek majątkowy, istota polega na tym że podstawę opodatkowania jest wartość- majątku (w krajach UE)
Funkcje podatku:
- gospodarczo – ekonomiczna -> jedna funkcja,
- dwie działki: - zadbana -> większy podatek
- zaniedbana
Do majątku narodowego zalicza się wszystko, także nasza własność prywatna. Majątek musi być wyceniony przez struktury, musi następować coroczna waloryzacja. Wpływu z podatku są mniejsze niż koszty z jego uzyskania.
Ad. 4
W swojej konstrukcji zawierają element sprawności ekonomicznej. Płacimy podatek od konsumpcji np. akcyza od paliwa, vat. Opłaty te są wliczone w cenę produktu.
Jesteśmy płatnikiem, ale nie podatnikiem. Za podatek płaci dana instytucja. Podatek łatwy do wprowadzenia z punktu widzenia fiskalnego.
Podstawowy podział podatków:
- podatki bezpośrednie
- podatki pośrednie
Podatki bezpośrednie - tzn. że podatek bezpośredni reguluje ten podatek, dotyczy podmiotu, określa wyraźnie ten podatek. Są to podatki: - majątkowy, - dochodowy.
Podatki pośrednie – realizowane przez cenę, zawarte w cenie produktu. Są to podatki: - obrotowo przychodowe (vatowskie), - konsumpcyjne.
Bezpośrednie przechodzą w pośrednie i dają większą stabilność budżetu państwa. Z punktu psychologicznego wynika, że lepiej jak obniża się podatki.. Musza być podatki bezpośrednie – wyższe dochody – wyższe podatki – jest to wymóg sprawiedliwości społecznej. Likwidacja tych podatków bezpośrednich jest niemożliwa.
System ulg i zwolnień podatkowych
- jest to sprawa polityczna, gospodarcza i społeczna, a nie podatku
- im mniej ulg tym system lepiej działa ale nie jesteśmy w stanie wyeliminować- tego. Są one związane z dwoma funkcjami: alokacyjną i gospodarczą. Dlatego nie ma możliwości zrezygnowania z ulg, ale musi być- polityka nacjonalna, nie mogą być- źródła dodatkowego unikania podatku, np. ulga z możliwością odpisu od podstawy (stypendium dla dzieci).
Budując system podatkowy ważną rzeczą jest płynność budżetu państwa czyli środki które budżet uzyskuje i dysponuje wystarczają na pokrycie rozbieżności podatkowych, inaczej opłacalność budżetu państwa.
Cechy charakteryzujące sprawny system podatkowy:
1. jasność2. systemu
3. stabilność4. systemu
5. taniość6. (niekosztowność7. ) systemu
8. bezpieczny system
Ad 1.
Żeby wszystkie elementy struktury były jasno określone. Za co mam płacić i ile mam płacić.
Ad 2.
Oznacza, ze im mniej w roku zmian w ustawach około budżetowych tym system bardziej stabilny. Ustawy będą dotyczyć zmian około podatkowych. Zarówno podmioty gospodarcze i obywatele wiedzieli co ich czeka z punktu widzenia obciążeń podatkowych.
Ad 3.
Nie bagatelizować kosztów. Zastanowić się nad konstrukcją podatku żeby zbyt szczegółowo nie określać podatku.
Ad 4.
Bezpieczeństwo dwustronne:
- polega na tym żeby było bezpieczeństwo dla budżetu państwa, że zaplanowane większości były zrealizowane
- bezpieczeństwo podatnika, żeby w tym bezpieczeństwie była społeczna zasada, podatku ma tyle zapłacić- ile się należy, ani mniej , ani więcej.
Podatek liniowy – od dochodów osobistych, głosili go założyciele platformy. Pierwsza grupa zrodziła się w 1997r i został zainicjowany przez p. Leszka Balcerowicza. Został zgłoszony w dość specyficzny sposób, po prostu rzucono myśl oraz dokonano symulacji co by się wydarzyło gdyby go wprowadzono.
Jest to podatek tani, obniża koszty, jest łatwo ściągany. Nie był nadany żaden bieg formalny. Symulacja podatku liniowego przy złożeniach w trzech progach podatkowych:
1. – 30%
2. – 35%
3. – 40%
Założenia:
1). Przyjęto, że przyjmie się na poziomie 20%
2). Likwidacja wszystkich ulg podatkowych
3). Zmiany w podatku dochodowym od podmiotów gospodarczych: żeby nie było możliwości przerzuca od zysków do dochodów osobistych.
Co by wyszło:
1. Grupa najmniej zarabiająca nie miała by żadnych strat, a nawet malutki przychód (podzielenie kwoty wolnej)
2. Grupa średnia, wychodzą na swoje z lekkim przyrostem
3. Grupa najwięcej zarabiająca – generalny protest! Spowodowało , że musieli by najwięcej zapłacić4. , co prawda tylko 20% ale bez żadnej ulgi.
W związku z powyższym zaniechano całą sprawę. Podatek liniowy nie jest złym pomysłem, ale musi mieć spełniony odpowiedni warunek: nie można w Polsce zlikwidować ulg i dlatego nie możemy sobie pozwolić na realizację tej sprawy. Sprawa będzie do powrotu. Ale nie w tej chwili.
· sprawa reform ujednolicenia systemu opodatkowania w Unii Europejskiej.
KRYTERIA OCENY SYSTEMU PODATKOWEGO
Źródła finansowania deficytu budżetowego. Różnica pomiędzy wydatkową stroną budżetu.
Kwestia wielkości budżetu podatkowego. Jakie koszty trzeba ponieść żeby sfinansować deficyt. W jaki sposób obciąży to budżet państwa. Deficyt wpływa na wielkość długu publicznego, który musi być spłacony w wydatkach sztywnych.
Źródła finansowania:
1. pożyczki i kredyty zaciągane w banku centralnym !?
2. pożyczki i kredyty zaciągane w krajowych bankach komercyjnych
3. pożyczki i kredyty zaciągane w zagranicznych bankach komercyjnych
4. zadłużenie się ludności
5. fundusze ubezpieczeniowe
6. kredytowanie przez wielkie korporacje przemysłowe
W jaki sposób ułożyć strukturę ? minimalizacja kosztów sfinansowania długu, zapewnienie płynności budżetu państwa.
Ad 1. Czegoś takiego u nas nie ma. Ta możliwość była do 1997 r. Być może kiedyś to będzie. Do 1997 r. było. W tym roku powstała ustawa, która ograniczyła uprawnienie prezesa banku centralnego a powstała rada polityki pieniężnej składająca się z 9 członków. Przewodniczący to prezes Narodowego Banku Centralnego. Rada podejmuje decyzje większością głosów. Zadaniem rady jest dbałość o równowagę pieniądza. Interesują się oni inflacją, wysokością złotówki, narzędziem ich jest stopa procentowa. Chodziło o zdyscyplinowanie ministra finansów. Rząd nakłania radę od obniżenia stóp procentowych. Przyczynia się to do wzrostu kursu walutowego. Politykę państwa tworzy sejm i senat. Realizować ma ją rząd, sejm ma obowiązek oceny czy polityka rządu realizuje politykę państwa, kontroluje to Najwyższa Izba Kontroli i bank centralny. Do obowiązku Rady Polityki Pieniężnej należy walka z inflacją.
Ad 2 i 3. Są to kredyty krótkookresowe, mają na celu zapewnienie płynności budżetu państwa.
Ad 4. Chodzi o obligacje skarbowe. Jest zapisane ile obligacji Skarb Państwa może emitować. Inne obligacje mające charakter restrukturyzacji emitowane dla określonych osób nie mają nic wspólnego z budżetem państwa
Ad 5. Są 2 sektory. Bankowy i ubezpieczeniowy. Od kilku lat łączą się. Ubezpieczenia gospodarcze np. OC. Każde towarzystwo gromadzi środki, sprzedaje polisy, jednocześnie wypłaca odszkodowanie. Dwa piony: eksploatacyjny – sprzedaż, pokrywanie szkód. Drugi zarządzanie kapitałem. Ubezpieczenie musi mieć płynność finansową, kapitał trzeba gdzeiś trzymać np. na lokatach , obligacjach itp. Dla budżetu państwa to bardzo ważne, ponieważ lokując w budżecie mają 100 % płynności. Kapitał ubezpieczeniowy jest bardzo niebezpieczny ponieważ ponosząc straty w działalności ubezpieczeniowej a bardzo duży zysk w działalności kapitałowej co przynosi im bardzo duży zysk. Margines wypłacalności – gdyby wszystkie polisy trzeba by było wypłacić jednocześnie to jaki procent będzie w stanie wypłacić. Dla systemu ubezpieczeniowego jest to ważna rzecz bo nie musi rozszerzać swoich sieci ponieważ może sprzedawać swoje polisy w bankach. Dla banku wszystkie wypłaty odbywają się przez ten bank. Bank zastrzega sobie, że większość lokat będzie zakładana w tym banku. Wzbogaca to asortyment usług dla banku tworzenie usług bankowo – ubezpieczeniowych.
Ad 6. Finansowanie przez wielkie korporacje przemysłowe.
Funkcja i rola systemu bankowego jako element współdziałający z budżetem państwa.
Wysokie stopy procentowe hamują wzrost gospodarczy. Związek między budżetem a działalnością NBC. Przed przystąpieniem do planowania budżetu trzeba wziąć pod uwagę czynniki makroekonomiczne:
- storę inflacji;
- wysokość- kursu walutowego ( 4,25 )
- saldo na rachunku obrotów z zagranicą ( bilans płatniczy )
wydatki sztywne – ich ilość jest zależna od wysokości kursu walutowego.
Przy planowaniu budżetu trzeba przyjąć założenia realistyczne do wykonania. Rada Polityki Pieniężnej ma obowiązek skonsultowania założeń makroekonomicznych.
Ważną rolę odgrywają banki komercyjne, które podlegają NBC:
1. systemy oparte o model Brytyjski. Konstrukcja: Bank Centralny otoczony jest „ wiankiem” banków komercyjnych. Nie ma on jako podstawową funkcję – komercję. Ma on oddziaływać2. na banki komercyjne. Banki Komercyjne są bankami prywatnymi – nie państwowymi, ponieważ chcąc działać3. w systemie bankowym należy wnieść4. odpowiedni kapitał. PKO, BGŻ, Bank Pocztowy, Bank Gospodarstwa Krajowego
banki komercyjne posiadające jakiś wkład państwa.
Bank Ministra Skarbów:
· kredyty stypendialne
· bank ten obsługuje linię kredytów z wniosku Ministra.
· Może zostać· podpisana umowa o współpracę z bankami komercyjnymi.
· Powołany w okresie przedwojennym.
Funkcje banku Centralnego:
1. funkcja emisyjna
2. funkcja obsługi budżetu państwa
3. nadzór i kontrola nad bankami komercyjnymi
4. polityka pieniężna
5. polityka kursowa – czuwanie nad bilansem płatniczym.
Ad 1. emisyjna – poza bankiem centralnym nie można produkować pieniędzy. Dostarczanie dochodów do budżetu państwa. Polityka pieniężna dąży do tego aby popyt pieniądza = jego podaży. Zakłócenie polityki pieniężnej grozi zachwianiem gospodarki. Rada Polityki Pieniężnej powinna wiedzieć jaki jest popyt pieniądza. Polityka pieniężna = równowaga pieniężna.
Ad 2. bank centralny nie prowadzi żadnych operacji na rynku: kredyty, lokaty. Operacje tylko dla budżetu państwa. Musi być pełna kontrola nad przepływem pieniądza z banku do konkretnych osób. Środki dla gmin. Banki aby prowadzić dobrą politykę pieniądza musi wiedzieć ile tego pieniądza jest – poza obiegiem bankowym ( emeryci z walizkami )
Ad 3. jest to bardzo ważna funkcja ponieważ system bankowy musi być systemem bezpiecznym. Zakłócenia w systemie bankowym mogą być bardzo brzemienne w skutkach ( Argentyna 2001/2002 )
Nadzór odbywa się na trzech etapach:
1. powstania
2. działania
3. śmierci
ad 1. jest to działalność licencjonowana. Bank jest przedsiębiorstwem specjalnym dlatego musi zostać wydana licencja NBC. Trzeba spełniać 3 warunki:
· kapitałowe są to minimum kapitału niezbędne do założenia banku 80000000 zł. Licencja może być· krajowa lub zagraniczna. Musi to być· kapitał własny a nie pożyczony. Tworząc bank musi przybyć· kapitału. Czy jest to kapitał czysty nie pochodzący z kradzieży, przemytu czy handlu narkotykami ( pranie pieniędzy polega na wsadzeniu pieniądza na konto bankowe)
· personalne – we wniosku musi być· pokazane kto będzie w zarządzie banku min. 5 osób. 3 osoby muszą mieć· przygotowanie bankowe – szkoła + 3 letnia praktyka w zarządzie innych banków lub ewentualnie w radzie nadzorczej. Wymogi czystości osoby – składa się wyczerpujące ankiety. Nie karany bez zaległości w ZUS-sie w Urzędzie Skarbowym.
· Techniczne – lokalizacja i lokal banku. Są określone przepisy techniczne które regulują systemy alarmowe, położenie sejfu itp.
Wtedy dopiero można otrzymać licencję.
II etap w trakcie funkcjonowania banku.
Każdy bank komercyjny musi mieć konto w banku centralnym. Bank centralny kontroluje politykę kredytową każdego banku komercyjnego. Chcąc udzielać kredytów bankom komercyjnym musi mieć odpowiedni kapitał własny. W razie nie spłacenia kredytu bank może upaść.
Rezerwy celowe – obciążenie banku przy kredytach o wysokim stopniu zagrożenia. GIKB – Główny Inspektorat Kontroli Banków
Zawieszenie Banku – w razie skomplikowanych sytuacji bank centralny przysyła inny zarząd.
Zawieszenie działalności banku – bank nie może wówczas przyjmować lokat.
O upadłości banków decydują sądy które nie robią tego chętnie jest to kradzież pieniędzy. Sprawy trwają po 4 lata.
Funkcje banku centralnego:
1. Polityka pieniężna – jest konstytucyjnie podkreślonym celem . chodzi o to, że podaż pieniądza ma być odpowiednia na popyt pieniądza.
Popyt na pieniądz dzieli się na dwie części:
Pieniądz transakcyjny – określenie popytu na pieniądz transakcyjny jest dość proste . jest to wielkość związana z PKB.
Pieniądz spekulacyjny – ozn. ile pieniędzy społeczeństwo chce mieć w formie doskonale płynnej
Popyt na pieniądz wiąże się z przepływem kapitału zagranicznego.
Polityka banku centralnego ma duży wpływ na popyt pieniądza spekulacyjnego. Wiąże się to ze stopami procentowymi. Gdy stopa procentowa jest wysoka to jest duży popyt na pieniądz spekulacyjny.
Jeśli popyt pieniądza spekulacyjnego zostanie wywołany przez deficyt budżetowy.
Polityka inflacyjna ma za zadanie dynamizowanie wzrostu gospodarczego.
2. centralna polityka kursowa
Konieczność prowadzenia polityki kursowej jest absolutna, bo nasza waluta jest niewymienialna.
Kursy walutowe ustalają się w gruncie rzeczy na giełdach. Gdy kurs walutowy jest zawyżony lub zaniżony to bank centralny musi wykorzystać rezerwę walutową. Na tym polega ta funkcja banku centralnego.
3. pilnowanie i czuwanie nad bilansem płatniczym. Ile towarów się eksportuje ile się importuje. Jak obciąża to rezerwy. Wskaźniki makroekonomiczne są ze sobą powiązane. Ruszenie jednego z nich powoduje także zmiany w innych.
Informacje o egzaminie:
Trwa 45 minut
Trzeba mieć własną kartkę
Będą dwa pytania:
Pierwsze – może dotyczyć modelu funkcjonowania gospodarki rynkowej, budżetu państwa, systemu podatkowego, infrastruktury
Drugie – funkcje preferencji, wpływ stopy procentowej na wielkość popytu konsumpcyjnego (inwestycyjnego), klasyfikacja podatkó, założenia makroekonomiczne do budżetu państwa, założenia makroekonomiczne wpływające na wydatki budżetowe, publiczne.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"