Czas pracy
a) Przepisy prawne Rady 93/104/EC 23 listopada 1993 dotyczące określonych aspektów organizacji i czasu pracy (O.J.L 307,13.12.1993).
numer odniesienia ECTAA: 712714
Wspomniane przepisy zakładają minimalne wymagania zdrowia i bezpieczeństwa w trakcie wykonywania pracy. Sekcja II (Artykuł 3 do 7) zajmują się określeniem dziennych minimalnych okresów odpoczynku, okresów odpoczynku w okresie tygodnia i rocznych urlopów. Ponadto określa czas przerw i maksymalnego wymiaru czasu pracy w ciągu tygodnia pracy. Sekcja III (art. 8 do 13) zwraca szczególną uwagę na aspekty czasu pracy w porze nocnej, pracy zmianowej i harmonogramu pracy.
Przepisy te odnoszą się do wszystkich sektorów zarówno społecznych i prywatnych z pominięciem tych, które wymienione w artykule 17 tzn. transporcie lotniczym, kolejowym, drogowym i morskim, rybołówstwie i służbie zdrowia. Wspomniane dziedziny będą miały osobne uregulowania prawne.
1. Dzienny i tygodniowy wymiar odpoczynku pracowników oraz roczne urlopy wypoczynkowe.
Każdy pracownik ma prawo do minimalnego codziennego odpoczynku przez 11 kolejnych godzin na dobę (Artykuł 3).
W przypadku, kiedy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 6 godzin, każdy pracownik ma prawo do przerwy na posiłek. Szczegółowe uregulowania tego problemu winny mieć miejsce w umowach o pracę, w układach zbiorowych, lub w ustawodawstwie państwowym (art.4).
W przypadku 7-dniowej organizacji pracy każdy pracownik ma prawo do minimalnego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin (art.5). Okresy rozrachunkowe nie mogą w tych przypadkach przekraczać 14 dni (art.16).
Czas trwania tygodnia roboczego powinien być określony za pomocą uregulowań prawnych lub decyzji administracyjnych. Może być także określony w układach zbiorowych dla określonych branż przemysłu. Średni czas pracy pracownika zatrudnionego w 7-dniowym tygodniu pracy, łącznie z nadgodzinami nie może przekraczać 48 godzin (art.6) a okres rozliczenia w tych przypadkach nie powinien przekraczać 4 miesięcy (art.16).
Każdy pracownik ma prawo do rocznego płatnego urlopu w wymiarze co najmniej 4 tygodni zgodnie z obowiązującymi uregulowaniami prawnymi. Tego okresu odpoczynku nie można zastąpić finansowymi substytutami, chyba, że następuje rozwiązanie stosunku pracy (art.7).
2. Praca w porze nocnej, praca zmianowa i harmonogramy pracy.
Praca w porze nocnej nie może przekraczać średnio 8 godzin w ciągu doby (art.8). Okresy rozliczeniowe winne być określone w układach zbiorowych lub innych porozumieniach zbiorowych. Pracownicy zatrudnieni w porze nocnej muszą charakteryzować się odpowiednim stanem zdrowia i muszą podlegać odpowiednim badaniom lekarskim. Pracownicy nie spełniający wymagać zdrowotnych powinni zostać przeniesieni do pracy w ciągu dnia (art.9§1).
Pracownicy zatrudnieni w porze nocnej winni być odpowiednio wynagrodzeni co im zrównoważy ryzyko utraty zdrowia. Powinno to być uregulowane przepisami prawnymi obowiązującymi w całym kraju (art.10).
Pracownicy zatrudnieni w porze nocnej, jak i pracownicy zatrudnieni na zmiany maja prawo do odpowiedniej ochrony zdrowia i bezpieczeństwa charakterystycznych dla ich pracy.
Pracodawca, który zamierza zorganizować pracę według określonego schematu powinien dostosować pracę do pracownika.
Zabezpieczenia prawne nie będą miały zastosowania w przypadkach, gdy inne instrumenty prawne określające pewne wymagania dotyczące funkcjonowania pewnych zawodów w Państwie Członków Unii będą gwarantowały wyższe standardy ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników (art.14 i 15).
Artykuły 17 i 18 tworzą listę zawodów pod względem których państwa członkowskie mogą ubiegać się o zwolnienia z realizacji wymogów zapewnienia bezpieczeństwa.
Sektor turystyki jest zaliczany do profesji, która może ubiegać się o utrzymanie uchyleń wymogów prawnych dotyczących zarówno przepisów określających przerwy i odpoczynek w pracy, jak także długości okresów rozliczeniowych (art.17,.2.1,d,ii).
b) Poprawka przepisów określających czas wolny pracowników zatrudnionych w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym i śródlądowym.
Pod koniec 1998 Komisja Europejska zaakceptowała wszechstronny pakiet propozycji dotyczących ochrony pracowników transportu nieuwzględnionych w przepisach dotyczących czasu wolnego (dyrektywa 93/104/EC). Wspomniany pakiet określa wymogi odnośnie ochrony zdrowia pracowników, okresy czasu pracy, odpowiedni odpoczynek i harmonogramy pracy. Propozycje te oparte są na zawartych porozumieniach pomiędzy pracodawcami a pracownikami. Pełen pakiet zawiera następujące uregulowania:
1. Poprawka przepisów odnośnie czasu wolnego
Dyrektywa Rady 2000/34/EC zmieniają Dyrektywę Rady 93/104/EC dotyczącą aspektów czasu pracy i dostosowują przepisy do sektora transportu (Dyrektywa O.J.,L 195 01.08.2000, p.41).
Celem wprowadzenia przepisów było włączenie sektorów transportu do przepisów o czasie pracy i wyjaśnienie, że przepisy te powinny odnosić się do wszystkich sektorów działalności zarówno prywatnej jak i państwowej. Przepisy rozróżniają dwa rodzaje pracowników – pracowników dyspozycyjnych (pracownik na umowę zlecenie) i pracowników etatowych. Przepisy przytoczone powyżej dotyczą zarówno jednych jak i drugich pracowników, jednak zakres regulacji nie jest jednakowy. Wszystkie przepisy Dyrektywy odnoszą się do pracowników etatowych, podczas gdy tylko kilka z nich ma zastosowanie do pracowników dyspozycyjnych. Przepisy regulują odpowiedni tygodniowy i dzienny wymiar czasu pracy oraz ustalają 4-tygodniowy wymiar urlopu jak także regulują sprawy zapewnienia opieki zdrowotnej i bezpieczeństwa.
Wspomniane propozycje nie ustalają reguł postępowania wobec pracowników zatrudnionych na umowę zlecenie, a odnoszące się do przepisów o czasie pracy. Uregulowania te będą musiały mieć miejsce i muszą tworzyć logiczny związek z przepisami Unii Europejskiej.
Dyrektywa weszła w życie 01.08.2000 r. i państwa członkowskie mają 3 lata, by wprowadzić przepisy Unii do swoich uregulowań prawnych.
2. Transport drogowy.
Propozycja dla Parlamentu Europejskiego odnośnie regulacji prawnych związanych z czasem pracy osób prowadzących własną działalność gospodarczą w charakterze kierowców świadczących usługi w transporcie (O.J., C 43 17.02.1999, p.4).
Jak wspomniano wcześniej, ogólne założenia przepisów odnośnie czasu wolnego, opublikowane w 1993 r. nie dotyczyły większości pracowników zatrudnionych na umowę zlecenie w branży transportowej. Pracownicy ci w zarysie nowych przepisów traktowani zaczęli być w miar możliwości na równi z pracownikami etatowymi.
Pierwszy artykuł proponowanych zmian zakłada, że przepisy zawarte w Dyrektywie 93/104 będą dotyczyły także pracowników nieetatowych i wnosi poprawki do Dyrektywy 2000/34/EC dotyczącej prawnych aspektów czasu pracy, mówiąc że niekorzystne dla osób nieetatowych rozwiązania muszą ulec zmianie i komisja Europejska zawiera wykaz czynności, do których zobowiązani są także pracownicy nieetatowi świadczący usługi w branży transportu. Wymienia ona następujące obowiązki:
wkładanie i wyciąganie bagaży pasażerów oraz pomoc pasażerom przy wsiadaniu i wysiadaniu z autobusów i autokarów,
utrzymanie w odpowiedniej czystości pojazdów i troska o ich stan techniczny,
badanie bezpieczeństwa pojazdu,
praca administracyjna związana z prowadzeniem własnej firmy.
Czasem pracy proponuje się uważać czas poświęcony przez pracownika na przebywanie w pojeździe lub jego pobliżu. Mówi się o tym jako o czasie na dyżurze lub czasie pracy w gotowości. Obecnie tzw. Czas oczekiwania, który jest czasem kiedy pracownik świadczący usługi nie ma żadnych zobowiązań a jest tylko dostępny dla zleceniobiorcy nie jest traktowany jako czas pracy. Pracownik podejmujący zlecenie powinien być powiadomiony o takich okresach oczekiwania.
Propozycja złożona w parlamencie zawiera także uregulowania, które zabezpieczają pracowników świadczących usługi przed nadmierną eksploatacją ich czasu pracy. Propozycja ta określa:
średni tygodniowy czas pracy na 48 godzin w czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym,
określa maksymalny tygodniowy wymiar czasu pracy do 60 godzin,
określa konieczność wprowadzenia minimalnych przerw 30 minutowych po 6-godzinnej pracy i 45 minut po 9-godzinnej pracy,
możliwość redukcji przerwy 11-godzinnej w ciągu dnia do 10 godzin, jeżeli w 4-tygodniowym okresie rozliczeniowym pracownik otrzymuje wynagrodzenie za czas przestoju,
minimalny okres przerw w świadczeniu pracy w tygodniu wynosi 35 godzin,
maksymalny wymiar czasu pracy w nocy wynosi 8 godzin; ten maksymalny okres może być wydłużony do 10 godzin jeżeli pracownik mieści się w wymiarze 8 godzin w porze nocnej w okresie rozliczeniowym 2 miesięcy
Powyższe propozycje są mało istotne gdy kierownicy wycieczek, zatrudniani przez organizatorów wycieczek są osobami prowadzącymi własną działalność gospodarczą lub podlegają przepisom prawa jako osoby świadczące usługi w ramach umów – zleceń.
Powyższe ustalenia mogłyby stać w sprzeczności z prawem obowiązującym w unii jeżeli przyjąć, że „czas pracy na żądanie” musi zostać uznany jako czas pracy.
Po pierwszym czytaniu w Parlamencie Europejskim komisja wprowadziła poprawki, które zostały zasugerowane w trakcie dyskusji w Parlamencie. Jedną z godnych uwagi jest zmiana, która wyłącza pracujących we własnej firmie kierowców z Dyrektywy mówiącej o czasie pracy na okres 3 lat. Po tym okresie nowe rozporządzenie wprowadzi w życie przepisy, że zarówno zatrudnieni na etacie jak i prowadzący własną działalność kierowcy będą podlegać regulacjom przepisów zawartych w regulacji 3820/85/EC z dnia 31.12.1985 roku dotyczącej czasu pracy kierowców. Propozycja ta otrzymała polityczne poparcie Rady Europy i przeszła w drugim czytaniu w Parlamencie Europejskim.
3. Transport morski
Dyrektywa Rady 1999/63/EC 21 czerwca 1999 dotycząca porozumienia w sprawie organizacji czasu pracy dla pracowników transportu morskiego, należących do Europejskiego Stowarzyszenia Armatorów (ECSA) i Federacja Związków Zawodowych Transportowców Unii Europejskiej (FST) (O.J.L 167 2 lipca 1999).
Społeczni partnerzy reprezentowani przez Związek Armatorów i Związki Zawodowe Pracowników transportu morskiego osiągnęli porozumienie 30.09. 1998 r. i wnieśli do Parlamentu Europejskiego propozycję regulacji prawnych mówiące o czasie pracy pracowników transportu morskiego. Porozumienie to powiela wcześniejsze ustalenia ILO Organizacji Pracy Międzynarodowego Transportu Morskiego zawarte w Konwencji nr 180 o godzinach pracy transportu morskiego powstałej w Genewie w 1996 r.
Założona propozycja zakłada uregulowanie maksymalnej liczby godzin pracy, która nie ulegnie zmianie w porównaniu z przepisami obowiązującymi od 1996 r. Czas pracy w transporcie morskim przedstawiać się winien następująco:
maksymalny czas pracy to 14 godzin na dobę i 72 godziny w 7-dniowym tygodniu pracy
minimalne przerwy w świadczeniu pracy to 10 godzin na dobę i 72 godziny w 7-dniowym okresie
Przerwy w świadczeniu pracy mogą być podzielone na więcej niż dwa okresy. Jeden z nich musi być co najmniej 6-godzinnym, a odstępy między okresami przestoju nie będą większe niż 14 godzin.
Pracownicy transportu morskiego muszą mieć zapewnione odpowiednie bezpieczeństwo pracy i ochronę zdrowia, zgodne ze specyfiką ich pracy.
4. Transport kolejowy
O ile transport kolejowy jest specyficznie uregulowany w całej Unii, to społeczni partnerzy uzgodnili, że założenia ogólnej Dyrektywy czasu pracy odnoszą się w transporcie kolejowym zarówno do pracowników etatowych jak i pracowników pracujących na umowy-zlecenia. Zauważono, że we wszystkich państwach członkowskich pracownicy transportu kolejowego korzystają już ze społecznych porozumień, które wychodzą poza założenia ogólne Dyrektywy czasu pracy i są korzystniejsze dla pracowników.
5. Załoga samolotu w transporcie powietrznym
Dyrektywa Rady 2000/79/EC 27 listopada 2000 dotycząca Porozumienia Europejskiego o czasie pracy pracowników zatrudnionych w lotnictwie cywilnym.
Dyrektywa ta bierze pod uwagę porozumienie zawarte przez społecznych partnerów w cywilnym sektorze lotnictwa w marcu 2000 r. i mówiące o czasie pracy pracowników cywilnego lotnictwa. Porozumienie ograniczyło czas pracy w cywilnym lotnictwie do 2000 godzin rocznie co jest znacznie mniej niż obowiązuje w ogólnej Dyrektywie czasu pracy (2304 godziny rocznie). Ograniczenie czasu pracy pozwala jednak na stworzenie rezerwy dla dodatkowych zadań i obowiązków pracowników, ograniczając jednak czas latania do 900 godzin rocznie, co jest już akceptowane prze prawo niektórych państw członkowskich. Wspomniane porozumienie mówi także o odpowiednim zabezpieczeniu zdrowia i bezpieczeństwa dla wszystkich pracowników cywilnego sektora lotnictwa. Ponadto zawiera również założenia miesięcznej i rocznej minimalnej liczby godzin odpoczynku.
6. Transport śródlądowy
Przepisy na temat czasu pracy w transporcie śródlądowym dotyczą zarówno pracowników etatowych jak i pracowników pracujących w ramach zleceń. Dyrektywa czasu pracy w tym rodzaju transportu zabezpiecza pracowników w ramach zleceń, gwarantując im w sposób wystarczający maksymalną ilość godzin pracy w roku, jak również zapewniając im odpowiedni wymiar odpoczynku. Założenia Dyrektywy zabezpieczają także zleceniobiorców co do tygodniowego wynagrodzenia oraz odpowiednich ochron w trakcie ich pracy w porze nocnej.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"