Charakterystyka bohatera tragicznego

Tragedia – jeden z podstawowych gatunków dramatu obejmujący utwory, w których ośrodkiem i siłą napędową akcji jest konflikt dążeń bohatera z nie dającymi się przezwyciężyć przeciwnościami, zakończony jego klęską, katastrofą. Konflikt u bohaterów tragicznych opiera się na przeciwstawienie równowartościowych racji i stawia bohatera – z reguły jednostkę nieprzeciętną, obdarzoną silną i świadomą wolą – w sytuacji, w której każdy wybór zwraca się nieuchronnie przeciwko niemu. Akcja takiego utworu, zazwyczaj pochodzenia mitycznego, demonstruje nieprzezwyciężalne przeciwieństwo dążeń bohatera i przeznaczenia (ŕ fatum), które niweczy jego zamysły i usiłowania, prowadząc go nieuchronnie do zguby. W kolejach losu i w ostatecznym upadku bohatera tragicznego zawarte są według klasycznej teorii znamiona wielkości moralnej, uwydatniające wartości reprezentowanej przez niego idei i wzbudzające w widzu oczyszczające doznania estetyczno emocjonalne (ŕ katharsis).

Ogólnie rzecz biorąc jest to kategoria estetyczna oznaczająca nierozwiązalny konflikt pomiędzy dążeniami danej jednostki a siłami estetycznymi, bądź między różnymi dążeniami i skłonnościami tej samej jednostki. Wiadomo oczywiście, że konflikt ten kończy się nieuchronną porażką. Tragizm bohatera ujawnia się najpełniej wtedy, gdy obie antagonistyczne strony konfliktu mają ważkie racje, znajdujące równie silne uzasadnienie, np. w porządku kosmicznym, prawach natury, historii lub życia społecznego, bądź też w reprezentowanych przez nie systemach wartości, z których jeden z konieczności musi zostać przekreślony. Szczególnie jaskrawym wyrazem tragizmu jest sytuacja, w której musi się dokonać wyboru między równie złymi możliwościami, przy czym jakikolwiek wybór, każda decyzja determinuje nieuchronne zanegowanie pewnych uznawanych wartości (dla zachowania wartości innego rodzaju), rozwiązanie zaś kompromisowe nie istnieje.

Do tradycji antycznej nawiązywały także tragedie renesansowe (np. Odprawa posłów greckich - J. Kochanowskiego) oraz francuska tragedia klasycystyczna XVII wieku. Podnosiła ona antyczne zasady gatunku do rzędu norm estetycznych jakimi były tzw. trzy jedności, a podstawowym warunkiem konfliktu tragicznego uczyniła status społeczny postaci, którymi mogli być władcy, królowie i wielcy bohaterowie otoczeni legendarną sławą. Tragedia klasycystyczna zastąpiła metafizyczną motywację tragedii antycznej rozbudowaną motywacją psychologiczną: wprowadziła dociekliwą analizę ludzkich przeżyć, zwłaszcza konfliktów namiętności i nakazów moralnych czyniąc z nich siłę napędową akcji i ośrodek tragicznego konfliktu.