Cierpienie jako :
Cierpienie jako kara - źródłem cierpienia: grzech, krzywdzenie bliźnich (sen senatora, duchy Doktora i Bajkowe) krzywdę wymierzają siły nadprzyrodzone. Jej przestrzeń: poza światem realnym (po śmierci lub w przestrzeni snu)
Cierpienie za ideę (Konrad). Jego źródłem nad ludzka wrażliwość emocjonalna, zdolność identyfikowania się z narodem i ludzkością, niezgoda na krzywdę władzy nad duszami ludzi w imię ich szczęścia. Cierpienie źródłem poczucia wyższości nie ma więc mocy zbawczej.
Cierpienie jako próba wiary (Konrad) - niezawinionych cierpień całego narodu źródłem pytań o naturę Boga.
Jeśli zło dzieje się wbrew niemu nie jest wszechmocny
Jeśli z jego akceptacją nie jest dobry. Zwątpienie w jego miłosierdzie i sprawiedliwość. Wzywanie go na pojedynek "na uczucia". Zwątpienie jako cierpienie i rozpacz. Milczenie Boga jako źródło cierpienia. Miłość do swego narodu szansą do wydobycia się z moralnego upadku w próbie wiary.
Cierpienie jako ofiara (więźniowie) - ich niewinność, cierpienie fizyczne (głód, kajdany, tortura śledztwa, chłosta, brak snu i wmuszanie narkotyków) i psychiczna (nie wiadomo jak długo będzie trwać śledztwo, co jest przedmiotem oskarżenia)
Ich postawa: Solidarność, poczucie wspólnoty, silne związki uczuciowe, wisielczy humor, gotowość poświęcenia się dla innych (T.Zan), szaleństwo.
Biblijna stylizacja: studenci jako niewiniątka, car - jako Herod, Widzenie księdza Piotra - Polska Chrystusem narodów. Zwłaszcza funkcja cierpienia - ofiary.
Cierpienie jako konieczny element ludzkiej egzystencji i jego znaczenie moralne.
Cierpienie jako dobrowolna ofiara sposobem działania człowieka w historii i nadanie jej wymiaru etycznego.
usługi archeologiczne
Adam Mickiewicz "Dziady część III"