CEFTA
Wpływ powstania CEFTA na dynamikę obrotów
w Europie Środkowej
Brak siedziby
CEFTA stanowi wielostronną formę liberalizacji wymiany handlowej, obejmującą siedem krajów: Bułgarię, Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Słowenię i Węgry. Współpraca realizowana jest na podstawie ustaleń zawartych w umowie międzynarodowej oraz postanowień zapadających podczas posiedzeń szefów państw, rządów oraz ministrów spraw zagranicznych. CEFTA nie posiada siedziby. Depozytariuszem umowy jest Polska.
Organy
CEFTA nie ma struktury instytucjonalnej. Tworząc tę organizację starano się o takie rozwiązania, które uniemożliwiłyby powstanie następnej biurokratycznej organizacji, ograniczającej działania jej członków. Koncepcja ta przetrwała, chociaż usiłowano stworzyć sekretariat ugrupowania w Bratysławie. Jedyną jego strukturą formalną jest Wspólny Komitet. Podczas posiedzenia Komitetu w Budapeszcie w czerwcu 1999 r. powołano Komisję do spraw rolnych. Jej zadaniem jest wyjaśnienie trudności, jakie powstają w efekcie liberalizacji handlu towarami rolnymi i żywnością.
Geneza
Powstanie strefy wolnego handlu w krajach Europy Środkowej było stymulowane przez Zbigniewa Brzezińskiego oraz kraje Wspólnot Europejskich (co odczuwalne było zwłaszcza w ostatniej fazie negocjowania Układów Europejskich z pierwszymi krajami Europy Środkowej i Wschodniej). 3 stycznia 1990 r. Z. Brzeziński zasugerował nawet utworzenie federacji polsko-czechosłowackiej. Wśród krajów regionu najbardziej zainteresowana współpracą regionalną była Polska, która z dużym zainteresowaniem odniosła się do tej inicjatywy. Natomiast Węgry i Czechy początkowo były dość sceptyczne. Węgry poszukiwały kontaktów raczej z Austria niż z Polską, natomiast Czechy preferowały stosunki z Niemcami.
W styczniu 1990 r. wicepremier Węgier Peter Medggess zaproponował utworzenie „zintegrowanej grupy gospodarczej” przez trzy kraje zmierzające do gospodarki rynkowej: Czechosłowację, Polskę i Węgry. Polska nie wystąpiła z inicjatywą tworzenia strefy wolnego handlu, obawiając się negatywnej oceny takiej inicjatywy przez dużo mniejsze od niej kraje. Jej znaczenie w procesie tworzenia CEFTA wynika stąd, że zainicjowała procedurę likwidacji RWPG i poszukiwała rozwiązań stymulujących integrację i liberalizację w regionie, opartą nie na politycznych dyrektywach, ale na zasadach rynkowych. Rozwiązanie RWPG nastąpiło 90 dni po podpisaniu protokołu budapesztańskiego z 28 stycznia 1991 r. o rozwiązaniu tej organizacji.
Początkowa ogólna niechęć wobec nowej inicjatywy integracji regionalnej zasadniczo wynikała z dwóch przyczyn. Z jednej strony zainteresowane kraje wyniosły złe doświadczenia ze współpracy rozwijanej przed rokiem 1989. Z drugiej strony uważały, że wiązanie się z Polska, której gospodarkę oceniano jako najbardziej zdestabilizowaną w regionie, nie może przynieść pozytywnych impulsów dla ich gospodarek. Dla Polski argumentem za tworzeniem strefy było przede wszystkim to, że wszystkie kraje w regionie, liberalizując swoje gospodarki wobec rynku krajów członkowskich Wspólnot Europejskich, nie powinny liberalizować między sobą wzajemnych stosunków wyłącznie na podstawie rozwiązań globalnych (GATT/WTO) oraz bilateralnych.
Prezydent Václav Havel nie widział możliwości i potrzeby bliższej współpracy w regionie. Polskę plasował w ugrupowaniu bałtyckim, natomiast Czechosłowację w strefie dunajsko-adriatyckiej. Ponadto przeciw zbliżeniu z Polską przemawiały jeszcze dwa wydarzenia z historii wzajemnych stosunków, które na ówczesnym etapie nie zostały zatarte powstaniem wspólnych interesów: zajęcie przez Polskę Zaolzia w 1938 r. oraz udział polskiego wojska w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 r.
Trudności w realizacji inicjatywy regionalnej nie zraziły Polski. Przedstawiając w Sejmie (26 kwietnia 1990 r.) priorytety polskiej polityki, minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski wymienił na trzecim miejscu potrzebę utworzenia ugrupowania polsko-czechosłowacko-węgierskiego. Powiedział on w swoim wystąpieniu: „Tutaj interesuje nas powiązanie nowe, przyszłe – w szczególności integracja w trójkącie Czechosłowacja – Polska – Węgry (...) jesteśmy tu otwarci na różne związki. Tym bardziej, że nasze położenie jest samo w sobie zaprzeczeniem izolacji”.
Od kwietnia do października 1990 r. nie nastąpiło zbliżenie stanowisk trzech krajów regionu. Jesienią 1990 r. Polska przesłała do konsultacji dwóm pozostałym krajom projekt współpracy przygotowany przez Sejm, co doprowadziło do spotkania trzech ministrów spraw zagranicznych.
Procedura tworzenia strefy
15 lutego 1992 r. prezydenci trzech państw podpisali w Wyszehradzie, symbolicznym mieście zjazdów królów polskich, czeskich i węgierskich, deklarację o współpracy. Za najważniejsze osiągnięcia spotkania należy uznać: 1) porozumienie w sprawie wspólnych celów, którymi są uzyskanie pełnej niezależności, rozwój demokracji i gospodarki rynkowej, prowadzące do ogólnoeuropejskiej integracji, 2) deklarację w sprawie współpracy gospodarczej, kulturalnej, informacyjnej oraz w dziedzinie ochrony praw mniejszości narodowych; 3) zharmonizowanie działań z instytucjami europejskimi, prowadzenie konsultacji w sprawach bezpieczeństwa oraz rozwój telekomunikacji z Europą Zachodnią. Szczyt zapoczątkował okres intensywnych przygotowań i konsultacji między trzema krajami. Trudności, jakie powstały na drodze do urzeczywistnienia tej inicjatywy, pokonano na spotkaniu krakowskim, które odbyło się 6 października 1991 r. Uzgodniono na nim przede wszystkim pierwszoplanowy cel wszystkich trzech krajów, tj. stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi. Równocześnie po raz pierwszy zadeklarowano przyspieszenie prac nad zniesieniem barier we wzajemnych obrotach handlowych.
Następstwem deklaracji krakowskiej było spotkanie ministrów odpowiedzialnych za zagraniczną współpracę gospodarczą, które odbyło się w Warszawie 31 listopada 1991 r. Zadecydowali oni o rozpoczęciu negocjacji w sprawie liberalizacji handlu towarami przemysłowymi między trzema zainteresowanymi krajami.
21 grudnia 1992 r. podpisano w Krakowie Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA). 1 marca 1993 r. weszło ono w życie po procedurze ratyfikacyjnej przeprowadzonej w uczestniczących w nim krajach.
Charakterystyka umowy
CEFTA była początkowo porozumieniem trójstronnym, regulującym zasady i harmonogram tworzenia strefy wolnego handlu między Czechosłowacją, Polską i Węgrami. Liberalizacja dotyczyła barier taryfowych, pozataryfowych i parataryfowych. Negocjowana była na zasadzie bilateralnej: każdy z każdym. Obecnie CEFTA jest porozumieniem. Jego układ wzorowany był na tekście Układów Europejskich zawartych między tymi krajami a Wspólnotami Europejskimi. Porozumienie składa się z preambuły, 42 artykułów, VII załączników i jest porozumieniem symetrycznym (co oznacza równoczesne otwieranie się rynków) w odróżnieniu od Układów Europejskich, które są umowami asymetrycznymi (wcześniejsze otwieranie się rynków krajów członkowskich Wspólnoty Europejskiej niż rynków krajów w procesie transformacji). Różnice przyjętych rozwiązań wynikają z różnic rozwojowych między stronami układów.
Rozdział I omawia zasady liberalizacji obrotów produktami przemysłowymi. Zasady te zawarte są w artykułach 2 – 10 oraz załącznikach I – VII.
Rozdział II przedstawia zasady liberalizacji handlu produktami rolnymi. Są one zawarte w artykułach 11-15 oraz protokołach bilateralnych: w protokole 4 (Republika Czechosłowacka – Republika Węgierska), protokole 5 (Republika Czechosłowacka – Rzeczpospolita Polska) oraz w protokole 6 (Republika Węgierska – Rzeczpospolita Polska), w których wymienia się wzajemne koncesje uzgodnione na zasadzie bilateralnej miedzy trzema krajami. W artykule 14, dotyczącym specyficznych środków ochronnych, stwierdzono, że jeśli realizacja umowy spowoduje poważne zakłócenia na rynku jednej strony, bądź stron, to pozostałe strony powinny niezwłocznie rozpocząć konsultacje w celu poszukiwania rozwiązania. Do czasu znalezienia takiego rozwiązania strony mogą zastosować środki, które uznają za niezbędne. Zasada niezmienności (stand still) odnosi się do regulacji sanitarnych i fitosanitarnych (artykuł 15). Interpretując wymienione przepisy można powiedzieć, że chociaż założeniem CEFTA jest nieodwracalna liberalizacja, tworzy się podstawy do odejścia od tej zasady w sytuacji, kiedy państwo liberalizujące swe kontakty handlowe z partnerem stanie w obliczu trudności gospodarczych. Działania ochronne można wprowadzić w przypadku występowania nierównowagi bilansu płatniczego, w celu ochrony niektórych gałęzi przemysłu, borykających się z zacofaniem, poprawy konkurencyjności lub w przypadku poważnego wzrostu bezrobocia.
Rozdział III zawiera przepisy ogólne (artykuły 16 – 42). Określono w nim prawa i obowiązki stron, a także uregulowania dotyczące konkurencji przedsiębiorstw, monopolu państwa, pomocy państwa, zamówień rządowych oraz dostosowań strukturalnych, dumpingu, procedury stosowania środków ochronnych i procedur stosowanych przy pojawieniu się trudności w bilansie płatniczym. W artykule 34 powołano Wspólny Komitet składający się z przedstawicieli stron, który jest odpowiedzialny za realizację porozumienia. Ustalono też, że w celu realizacji porozumienia strony będą się wymieniały informacjami oraz na wniosek którejkolwiek z nich przeprowadzały konsultacje w ramach Komitetu. Do kompetencji Komitetu należy podejmowanie decyzji w przypadkach przewidzianych w porozumieniu oraz wydawanie zaleceń w innych.
Główne postanowienia porozumienia
Formułując tekst porozumienia zakładano, że przez stopniową redukcję ceł i barier pozacelnych uda się utworzyć do końca 2000 r. strefę wolnego handlu towarami przemysłowymi, obejmującą Czechosłowację, Polskę i Węgry. Towary objęte liberalizacją podzielono na trzy kategorie (A, B, C) zróżnicowane pod względem wrażliwości na konkurencję, a tym samym z różnym harmonogramem liberalizacji. Stanowi to odbicie rozwiązań zastosowanych w negocjowanych w tym samym czasie Układach Europejskich i z EFTA. Poziom ceł w momencie wejścia w życie porozumienia oraz harmonogram ich znoszenia zaplanowano następująco:
1) lista A wymienia towary, dla których cła zostały zniesione w momencie wejścia w życie porozumienia (były to surowce, nisko przetworzone towary przemysłowe oraz produkty niekonkurencyjne wobec produkcji krajowej);
2) lista B zawiera wszystkie pozostałe towary przemysłowe nie zamieszczone na liście A i C. Cła na te towary miały być redukowane w trzech rocznych etapach w 1995 r. – do poziomu 2/3 roku wyjściowego (1992); do 1/3 w 1996 r. oraz do poziomu 0 w 1997 r.;
3) lista C wylicza towary wrażliwe (wyroby hutnicze, tekstylia, elektronikę, produkty motoryzacyjne), które miały być objęte najwolniejszą liberalizacją. Ustalony na rok 1995 poziom w wysokości 10% miał stopniowo spadać do 5% w 2001 r.;
4) odrębne regulacje liberalizacyjne zastosowano wobec polskiego rynku motoryzacyjnego, począwszy od 35% cła w 1994 r. do 5 punktów procentowych w 2001 r.
Na spotkaniu członków CEFTA w Poznaniu 26 listopada 1994 r. Komitet Wspólny CEFTA podjął decyzję o przyspieszeniu liberalizacji w celu doprowadzenia do utworzenia strefy wolnego handlu towarami przemysłowymi między krajami członkowskimi CEFTA już od 1 stycznia 1997 r. (z nielicznymi wyjątkami).
Ponadto ustalono, że:
1) stawką celną. stanowiącą podstawę do przeprowadzania redukcji będzie stawka obowiązująca 29 lutego 1992 r. objęta klauzulą największego uprzywilejowania (KNU);
2) stawki uzgodnione w trakcie wielostronnych negocjacji handlowych w ramach GATT będą przyjęte jako stawki podstawowe. Odnosi się to do stawek wynegocjowanych w ramach Rundy Urugwajskiej GATT, powołującej do życia Światową Organizację Handlu (WTO);
3) CEFTA będzie stosować Zharmonizowany System Oznaczania i Kodowania Towarów – HS (Harmonised System) z wyjątkiem towarów wymienionych w załączniku I. Określenie „produkty przemysłowe” oznacza produkty wymienione w działach 25 – 97 HS (artykuł 2).
Od 1 lipca 1994 r. podejmowano wiele działań przyspieszających liberalizację. Przede wszystkim przyspieszono znoszenie barier hamujących wzajemny handel oraz rozszerzono listy towarów o stawce zerowej, głównie tych, które nie wymagały już ochrony taryfowej lub tez nie były objęte wymianą. Od początku opornie postępowała liberalizacja pozataryfowa. Trudności napotykały wszelkie inicjatywy mające na celu zniesienie różnego rodzaju podatków i opłat nałożonych na towary będące przedmiotem wzajemnej wymiany. Trudnościom tym miał przeciwdziałać dokładny monitoring stosowanych w tym zakresie rozwiązań. Realizacja przyjętych tu postanowień leży w kompetencjach stale działającego Wspólnego Komitetu.
Postanowienia podjęte w Poznaniu zostały zaakceptowane przez ministrów odpowiedzialnych za współpracę gospodarczą w protokole dodatkowym nr 2 do porozumienia. Protokół ten uchylał odpowiednie postanowienia protokołu dodatkowego nr 1 podpisanego 29 kwietnia 1994 r. w Budapeszcie w odniesieniu do konfiguracji list towarowych oraz harmonogramu redukcji ceł. W ich miejsce wprowadzono nowe listy koncesyjne wraz z przyspieszonymi harmonogramami redukcji ceł. Od 1 stycznia 1996 r. zaczął obowiązywać podpisany 21 grudnia 1995 r. protokół dodatkowy nr 3, w którym poszerzono i pogłębiono koncesje rolne. Należy dodać, że produkty rolne i towary spożywcze były najtrudniejszą dziedziną liberalizacji.
Koncesje rolne podzielono analogicznie do koncesji dla produktów przemysłowych:
1) na liście A znalazły się towary o niskim stopniu wrażliwości na konkurencję (około 140 pozycji taryfowych); od 1 stycznia 1996 r. zostały na nie ustanowione zerowe stawki celne;
2) na liście B – towary średnio wrażliwe na konkurencję (około 120 pozycji taryfowych), dla których również od 1 stycznia 1996 r. zostały zastosowane preferencyjne stawki celne w wysokości większej niż 0%.
3) na liście C – towary szczególnie wrażliwe na konkurencję. Koncesje na te towary są uzgadniane w trybie dwustronnym. Preferencje sprowadzają się do niższego poziomu ceł, kontyngentów ilościowych lub wartościowych (alkohole, tytoń) z obniżonymi stawkami celnymi.
Liberalizacja dla towarów rolno-spożywczych odbywała się w trzech etapach: 1 marzec 1993 r. – 30 czerwiec 1994 r.; 1 lipiec 1994 r. – 31 grudzień 1995 r.; od 1 stycznia 1996 r.
W wyniku zastosowania znowelizowanych koncesji rolnych poziom protekcji rynku zmniejszył się średnio o ponad 50%. W sumie koncesje preferencyjne obejmują 90% handlu artykułami rolno-spożywczymi. Wobec nielicznych towarów, na przykład jaj suszonych oraz miodu, nie zastosowano dotąd żadnych preferencji.
Po siedmiu latach od wejścia w życie porozumienia można stwierdzić, że po wstępnym okresie nikłych rezultatów wymiana została wyraźnie zdynamizowana. Wysokie wskaźniki dynamiki nie są czymś zaskakującym, tym bardziej że w początkowej fazie transformacji rynek dotychczasowych partnerów był praktycznie zamknięty dla towarów z pozostałych krajów w procesie transformacji. Wynikało to z opóźnień czasowych we wprowadzaniu przemian systemowych, których ważnym elementem była liberalizacja cen. Nie bez znaczenia dla konkurencyjności eksportowanych towarów był brak rozwiązań w zakresie wzajemnej liberalizacji w obrotach, oznaczający ograniczoną konkurencyjność instytucjonalną (traktatowo-umowną).
Po stabilizacji na wysokim poziomie państw WE w handlu pokomunistycznych krajów stowarzyszonych CEFTA stała się najbardziej dynamicznie rozwijającym się kierunkiem geograficznym wymiany. W 1998 r. najwyższy wzrost eksportu do krajów CEFTA odnotowały: Słowenia (47%), Węgry (22,7%) oraz Rumunia (15%), natomiast w imporcie Rumunia (93,7%). Pozostałe kraje miały mniej więcej zbliżone wskaźniki. Najniższą dynamiką charakteryzował się import Węgier (3,6%).
Wysoka dynamika wzajemnych obrotów w ramach Stowarzyszenia warunkowana była dalszą liberalizacją handlu przez znoszenie barier taryfowych i pozataryfowych. Ważnymi czynnikami zwiększającymi wzajemne obroty w ramach CEFTA jest bliskość geograficzna krajów członkowskich oaz ich historyczne związki. Czynnikiem mogącym oddziaływać hamująco na możliwości zwiększenia wzajemnej wymiany jest podobny poziom rozwoju, a zwłaszcza zbliżone struktury produkcji.
Warunki członkostwa w CEFTA
Przy formułowaniu zasad porozumienia nie sprecyzowano, czy CEFTA może ulec poszerzeniu. Artykuł 33 zawiera ogólną klauzulę ewolucyjna, w której się stwierdza: „Kiedy jedna ze stron uzna, że w interesie gospodarek stron korzystny byłby rozwój i pogłębienie stosunków, regulowanych niniejszym porozumieniem, przez rozszerzenie ich na nowe obszary nią dotąd nieobjęte, wówczas przedłoży ona swój umotywowany wniosek innej stronie. Strony mogą zwrócić się do Wspólnego Komitetu o zbadanie takiego wniosku, a w uzasadnionych przypadkach o wydanie zaleceń w szczególności odnośnie do podjęcia negocjacji”.
25 listopada 1994 r. podczas spotkania państw CEFTA w Poznaniu sformułowano warunki zwiększenia liczby członków. Do CEFTA może przystąpić kraj, który:
1) jest członkiem GATT/WTO;
2) podpisał z UE umowę stowarzyszeniowa lub o tworzeniu strefy wolnego handlu dla dóbr przemysłowych;
3) został zaakceptowany przez pozostałych członków CEFTA.
Tak sformułowane warunki członkostwa w CEFTA wskazują na cel tej organizacji, jakim jest liberalizacja handlu w regionie w oparciu o założenia liberalizacyjne w ramach ustaleń globalnych (GATT/WTO) i bilateralnych (kraj – UE oraz kraj – kraj). Ostatni warunek wynika z konieczności wyjaśnienia wszelkich problemów wywodzących się z okresu sprzed transformacji, na przykład regulacji zadłużenia oraz innych, na przykład kwestii mniejszości narodowych czy granic itp. Dobrosąsiedzkie stosunki z krajami graniczącymi stanowią jeden z warunków podpisania Układu Europejskiego.
Etapy rozszerzenia CEFTA
CEFTA poszerzała się w dwojaki sposób. Po raz pierwszy w wyniku podziału Czechosłowacji na dwa kraje: Czechy i Słowację, które tworzą unię celna. To zwiększenie liczby członków nie oznaczało poszerzenia rynku objętego liberalizacją. Drugim było przyjmowanie nowych członków.
Liberalizacja między krajami w procesie transformacji odbywała się na zasadach bilateralnych i w ramach CEFTA. Uwarunkowanie członkostwa w CEFTA spowodowało, że łatwiejszą drogą była liberalizacja dwustronna niż w ramach ugrupowania. Niemniej część krajów uznała CEFTA za atrakcyjniejszą od liberalizacji dwustronnej formułę liberalizacji. Kraje zainteresowane współpracą w ramach CEFTA zwróciły się o przyjęcie w poczet tego ugrupowania. I tak: 1 stycznia 1996 r. członkiem CEFTA została Słowenia, 1 lipca 1997 r. Rumunia, a 1 stycznia 1999 r. Bułgaria.
Proces akcesji Rumunii i Słowenii po ustaleniu zasad poszerzenia CEFTA w Poznaniu w 1995 r. nie był trudny. Najwięcej problemów pojawiło się przy przyjmowaniu Bułgarii. Trudności nastręczyły rewindykacje zobowiązań sprzed 1989 r. Rosnąca liczba członków czyniła proces uzgodnień przeprowadzanych na zasadach bilateralnych czasochłonnym. Relatywnie łatwiej osiągano porozumienie w sprawach liberalizacji wymiany towarów przemysłowych, trudniej produktów rolnych i spożywczych. Nowi członkowie prowadzili wymianę na zasadach wynegocjowanych bilateralnie. W praktyce oznaczało to czasowe opóźnienie liberalizacji w porównaniu ze stanem już osiągniętym przez dotychczasowych członków.
Zasady liberalizacji wymiany z nowymi członkami
Po ustaleniu zasad poszerzenia wprowadzono pewne zmiany w zasadach wzajemnej liberalizacji. Liberalizacja w ramach CEFTA jest ustalana bilateralnie, co w praktyce oznacza, że kraje dołączające później do organizacji ustalają zasady liberalizacji swych kontaktów handlowych z pozostałymi krajami ugrupowania. Proces ten może przebiegać szybciej lub wolniej. Szybka liberalizacja jest oczywiście skuteczniejsza dla obu partnerów. Wynika to z korzyści, jakie niesie ze sobą zjawisko przesunięcia i kreacji handlu. Kraje założycielskie CEFTA już od 1 stycznia 1997 r. stosowały stawkę celną „0” na większość towarów przemysłowych. Odstępstwem od tego są samochody dla których ustalono wstępnie odrębny harmonogram redukcji ceł, które mają być całkowicie zniesione w 2002 r. Postanowiono że wcześniejszą liberalizacją zostaną objęte wyroby hutnicze (2000 r. – 0%), benzyny (1999 – 11%, 2000 – 4%), oleje naturalne (1999 – 5%, 2000 – 3%, 2001 – 0%). Zasady liberalizacji z nowymi członkami ugrupowania (Rumunia, Bułgarią) określone były odrębnymi porozumieniami.
Przyszłość CEFTA
Przyszłość CEFTA zależy od tego, kiedy i na jakich warunkach pierwsze kraje w procesie transformacji wejdą do Unii Europejskiej, czy utrzyma się zainteresowanie członkostwem w CEFTA w krajach trzecich, a także czy CEFTA będzie w stanie się zreformować, zmieniając zasady liberalizacji. Dziś nie można jeszcze jednoznacznie odpowiedzieć na wszystkie pytania. Podczas szczytu w Budapeszcie podjęto decyzję, że od stycznia 2000 r. kraje członkowskie CEFTA będą tworzyły strefę wolnego handlu artykułami przemysłowymi, zgodnie z artykułem XXIX GATT, co oznacza zniesienie barier taryfowych i pozataryfowych między krajami CEFTA.
Rozwiązanie to może oznaczać odejście od zasady bilateralnych ustaleń i przyjęcie modelu integracji stosowanego w UE,. co będzie jednoznaczne z objęciem nowych członków istniejącym poziomem wzajemnej liberalizacji. Dotychczas były dopuszczalne pewne okresy dostosowawcze (Rumunia, Bułgaria). Należy sądzić, że mimo podjętych ustaleń zasada ta nadal będzie obowiązywać. Zasadność takiego przypuszczenia wynika z braku wiążącej formuły podjętych decyzji. Decyduje o tym formuła zobowiązań i zaleceń oraz brak sankcji w razie niedotrzymania ich w praktyce.
Zainteresowanie członkostwem w CEFTA wśród krajów w procesie transformacji powinno się utrzymać, jest to bowiem jedna ze skuteczniejszych form liberalizowania wzajemnych obrotów między krajami na zasadach bilateralnych, ale w ramach grupy krajów. Przyszłość CEFTA zależy też od wyników rundy milenijnej WTO, która wpłynie na poziom liberalizacji globalnej. Jeśli stopień liberalizacji będzie odpowiednio głęboki, CEFTA może stracić rację bytu. Może się też tak stać, jeśli zakres liberalizacji wymiany w ramach CEFTA ograniczony będzie do tworzenia strefy wolnego handlu towarami przemysłowymi. CEFTA umożliwia tworzenie więzi wzajemnych między przyszłymi członkami UE jeszcze na etapie przygotowania do członkostwa. Ponadto jest czynnikiem branym pod uwagę przez inwestorów zagranicznych przy lokowaniu się na rynkach krajów Europy Środkowej.
Zgodnie z decyzją podjętą w Budapeszcie nowi członkowie CEFTA powinni być objęci etapem liberalizacji wzajemnej, jaki został osiągnięty między dotychczasowymi członkami. Decyzja ta może utrzyma CEFTA w najbliższych latach, chociaż kraje, które wejdą do UE, prawdopodobnie będą występować zarówno z CEFTA i EFTA, jak i umów o charakterze bilateralnym, a kształtowanie ich polityki handlowej przejmie na siebie UE.
Dotychczasowe osiągnięcia
Formalnie Umowa weszła w życie 1 lipca 1994 r. po ratyfikowaniu jej przez cztery państwa. Była ona jednak tymczasowo stosowana od 1 marca 1993 r. W pierwotnej wersji Umowa przewidywała, że – przez stopniowe znoszenie ceł i barier pozataryfowych – na obszarze pastw-sygnatariuszy do 1 stycznia 2001 r. powstanie strefa wolnego handlu towarami przemysłowymi oraz że nastąpi pewna liberalizacja obrotów artykułami rolno-spożywczymi. Podpisanie Umowy nie spowodowało ożywienia wymiany handlowej, zahamowało jedynie jej spadek. 29 kwietnia 1994 r. Wspólny Komitet podpisał w Budapeszcie Protokół Dodatkowy do Umowy, zmieniający zakres i skracający harmonogramy realizacji wzajemnych koncesji. Protokół ten istotnie wpłynął na wzrost wymiany handlowej (tablica 1).
Tablica 1. Obroty handlowe Polski z państwami CEFTA w latach 1992-1998
(w mln dol.)
Lata 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 a
Eksport do CEFTA
Czechy 498b 342,5 456,1 698,2 840,8 912,2 465,5
Słowacja 166,7 183,3 279,4 280,0 313,0 154,4
Węgry 171 174,3 183,6 267,3 309,8 383,0 209,3
Słowenia - - - - 43,0 49,5 27,5
Rumunia - - - - - 79,4 49,1
Razem 669 683,5 823,0 1244,9 1473,6 1737,1 905,8
Import z CEFTA
Czechy 503b 350,3 501,7 891,7 1149,2 1318,8 709,5
Słowacja 161,5 196,2 380,8 432,5 519,3 291,2
Węgry 143 165,5 220,6 352,3 425,0 572,6 291,9
Słowenia - - - - 150,3 174,4 95,1
Rumunia - - - - - 67,2 56,1
Razem 646 677,3 918,5 1624,8 2157,0 2652,3 1443,8
Obroty
Czechy 1001b 692,8 957,8 1589,9 1990,0 2231,0 1175,0
Słowacja 328,2 379,5 660,2 712,5 832,3 445,6
Węgry 314 339,8 404,2 619,5 734,8 955,6 501,2
Słowenia - - - - 193,3 223,9 122,6
Rumunia - - - - - 146,6 105,2
Razem 1315 1260,8 1741,5 2869,6 3630,6 4389,4 2349,6
Saldo obrotów
Czechy -5b -7,8 -45,6 -193,5 -308,4 -406,6 -244,0
Słowacja _5,2 -12,9 -101,4 -152,5 -206,3 -136,8
Węgry +28 +8,8 -37,0 -84,9 -115,2 -189,6 -82,6
Słowenia - - - - -107,3 -124,9 -67,6
Rumunia - - - - - +12,2 -7,0
Razem _23 +6,2 -95,5 -379,8 -683,4 -915,2 -538,0
a pierwsze półrocze, b Czechy i Słowacja łącznie
25 listopada 1994 r. odbyło się w Poznaniu pierwsze spotkanie premierów państw CEFTA. Przyjęli oni Deklarację Poznańską, która rozpoczęła proces dynamizowania współpracy sygnatariuszy CEFTA. Pierwszym formalnym dokumentem implementującym postanowienia tej Deklaracji był Protokół Dodatkowy nr 2 do CEFTA podpisany przez Wspólny Komitet 18 sierpnia 1995 r. Dotyczył on kolejnego, tym razem zdecydowanego przyspieszenia redukcji ceł na towary przemysłowe i wszedł w życie 1 stycznia 1996 r. Premierzy państw CEFTA podczas drugiego spotkania w Brnie 11 września 1995 r. przyjęli Deklarację Brneńska. W celu jej realizacji Wspólny Komitet podpisał 21 grudnia 1995 r. Protokół Dodatkowy nr 3. Protokół ustanowił nowe, znacznie rozszerzone i pogłębione koncesje w zakresie wymiany artykułów rolno-spożywczych.
Zmiany w CEFTA wprowadzone prze Protokoły Dodatkowe nr 2 i 3 spowodowały, że od 1 stycznia 1996 r. poziom ochrony celnej w handlu artykułami żywnościowymi zmniejszył się na obszarze CEFTA o około 50%. Natomiast 1 stycznia 1997 r. powstała strefa wolnego handlu towarami przemysłowymi. Ochronie celnej podlegają jedynie wyjątki, dla których sporządzono osobne listy. Wartość tych wyjątków nie przekracza 2-3% ogólnej wartości handlu pomiędzy państwami CEFTA.
W stosunku do harmonogramów przyjętych w Umowie liberalizacja handlu w Europie Środkowej została znacznie przyspieszona. Wyprzedziła ona harmonogramy redukcji ceł na towary przemysłowe, przyjęte w Układach Europejskich zawartych 16 grudnia 1991 r. pomiędzy Wspólnotami Europejskimi a Polską, Czechosłowacją i Węgrami. Ponadto – w porównaniu z tymi Układami – okazała się głębsza w zakresie artykułów rolno-spożywczych. Obniżenie bowiem od 1 stycznia 1996 r. ochrony celnej tych artykułów średnio o około 50% było posunięciem bardziej radykalnym aniżeli ustalenia zawarte we wspomnianych Układach. Wspólnoty narzuciły w nich bardzo skomplikowany system ceł, opłat wyrównawczych, cen minimalnych, kontyngentów ilościowych i taryfowych oraz innych utrudnień, które poważnie ograniczają dostęp państw CEFTA do rynku żywnościowego Unii Europejskiej. Celem tego systemu jest ochrona „godziwych i stabilnych” warunków unijnego sektora rolnego.
Tablica 2. Dynamika obrotów Polski z państwami CEFTA w latach 1993-1997
(rok poprzedni = 100)
Lata 1993 1994 1995 1996 1997
Eksport do CEFTA
Czechy 102,9a 133,2 153,1 120,4 108,5
Słowacja 110,0 152,4 100,0 111,8
Węgry 101,9 105,3 145,6 115,9 123,6
Słowenia - - - 143,1 115,1
Rumunia - - - - 107,6
Razem 102,1 120,4 151,3 114,9 112,5
Import z CEFTA
Czechy 101,6a 143,2 177,7 128,9 114,8
Słowacja 121,5 194,1 113,6 120,1
Węgry 115,0 133,3 159,6 120,7 134,7
Słowenia - - - 168,1 116,0
Rumunia - - - - 95,2
Razem 104,6 135,6 176,9 123,5 119,8
a Czechy i Słowacja łącznie
Modyfikacje Umowy znacznie poprawiły warunki handlu pomiędzy partnerami CEFTA. Jest to wyraźnie widoczne na przykładzie Polski. W 1997 r. – w porównaniu z 1992 r. – wartość handlu Polski z jej partnerami wzrosła z 1,3 mld dol. do 4,4 mld dol. (tablica 1). Wzrosła, zwłaszcza w 1995 r., dynamika obrotów (tablica 2). O ile udział obszaru CEFTA w wymianie międzynarodowej Polski w 1994 r. stanowił 4,5% i lokował się za Wielką Brytania – szóstym partnerem Polski (4,9%), o tyle w 1996 r. państwa CEFTA z udziałem 5,9% zajmowały już czwartą pozycję w obrotach Polski z zagranicą, za Niemcami, Włochami i Rosją, a przed Holandią – czwartym partnerem Polski. W 1997 r. udział obszaru CEFTA w polskim handlu zagranicznym wzrósł do 6,4%, a w pierwszej połowie 1998 r. do 6,6%. Jest bardzo prawdopodobne, że w 1998 r. – wskutek spadku obrotów polsko-rosyjskich – obszar CEFTA awansował na trzecia pozycję na liście partnerów polskiego handlu zagranicznego.
W miarę liberalizacji handlu rozpoczął się proces podmiotowego rozszerzania obszaru CEFTA. Chęć przystąpienia do CEFTA zgłosiły wkrótce po utworzeniu strefy Słowenia, Rumunia, Bułgaria i pastwa bałtyckie. W 1996 r. chęć ścisłej współpracy ze strefa zgłosiły Rosja i Ukraina, a w 1997 r. – Chorwacja i Macedonia. Poznański szczyt CEFTA ustalił kryteria przyjmowania nowych członków. Musza oni mieć zawarte umowy stowarzyszeniowe z Unią Europejska, być członkami Światowej Organizacji Handlu (WTO) oraz uzyskać akceptację sygnatariuszy CEFTA. Kryteria te zostały ujęte w Porozumieniu Uzupełniającym do CEFTA podpisanym przez Wspólny Komitet 11 września 1995 r. Na mocy tego Porozumienia umowy akcesyjne ze Wspólnym Komitetem podpisały: 25 listopada 1995 r. Słowenia (obowiązuje od 1 stycznia 1996 r.), 12 kwietnia 1997 r., Rumunia (obowiązuje od 1 lipca 1997 r.) oraz 17 lipca 1998 r. Bułgaria (obowiązuje od 1 stycznia 1999 r.). Obszar CEFTA tworzy więc obecnie siedem państw. Zamieszkuje go około 98 mln konsumentów.
Aktualne kontrowersje
W CEFTA występują trzy ważne problemy. Pierwszy to konsekwencje częściowej liberalizacji handlu żywnością. Liberalizacja ta okazała się dla Polski niekorzystna. Jak łatwo obliczyć na podstawie tablicy 3 udział obszaru CEFTA (bez Rumunii i Słowenii) w globalnym eksporcie polskiej żywności wynosił w 1995 r. 2,8%, w 1996 r. 2,8%, 1997 r. 4,4%, a w globalnym imporcie – odpowiednio 7,7%, 5,8% i 7,3%. Natomiast w ujemnym globalnym saldzie polskich obrotów żywnością obszar CEFTA partycypował w 29,1% w 1995 r., w 11,8% w 1996 r. oraz w 28,3% w 1997 r. Bardzo niekorzystny dla Polski jest handel żywnością z Węgrami. W handlu tym w 1997 r. ujemne saldo stanowiło 27% wartości globalnego polskiego deficytu w obrotach płodami rolnymi.
Tablica 3. Polski eksport i import żywności w latach 1993-1997. Wielkości globalne i relacje z państwami CEFTA (w mln dol.)
Eksport i import Polski 1993 1994 1995 1996 1997
Eksport globalny 1645,5 2084,7 2511,2 2758,3 3307,2
Import globalny 2306,9 2512,0 3081,9 4106,3 3766,6
Saldo -660,4 -427,3 -570,7 -1348,0 -459,4
Eksport do Czech 17,3 24,4 41,3 53,1 83,0
Import z Czech 29,4 25,7 93,4 75,7 76,6
Saldo -12,1 -1,3 -52,1 -22,6 +6,4
Eksport na Słowację 6,7 10,9 15,4 8,8 18,1
Import ze Słowacji 15,7 7,7 48,4 25,8 30,6
Saldo -9,0 +3,2 -33,0 -17,0 -12,5
Eksport na Węgry 29,6 15,5 13,6 15,9 43,8
Import z Węgier 47,1 53,7 94,5 135,4 167,6
Saldo -17,5 -38,2 -80,9 -119,5 -123,8
Eksport do CEFTA a 53,6 50,8q70,3 77,8 144,9
Import z CEFTA a 92,2 87,1 236,3 236,9 274,8
Saldo -38,6 -36,3 -166,0 -159,1 -129,9
a bez Rumunii i Słowenii
Tablica 4 obrazuje, że w strukturze polskiego eksportu w latach 1993-1997 udział wartości produktów rolno-spożywczych wywożonych do strefy CEFTA był stale niższy aniżeli udział wartości tych samych produktów w globalnym eksporcie Polski. Odwrotnie natomiast – z wyjątkiem 1994 r. – kształtowały się te same relacje w polskim imporcie. Trzeba przy tym pamiętać, że zarówno partnerzy Polski w CEFTA, jak i ona sama od dziesięcioleci ma nadprodukcję żywności.
Tablica 4. Udział żywności w eksporcie i imporcie Polski w latach 1993-1997.
Wielkości globalne i relacje z państwami CEFTA (w %)
Wyszczególnienie 1993 1994 1995 1996 1997
Udział żywności w eksporcie
globalnym 11,6 12,1 11,0 11,3 12,8
do Czech 5,1 5,4 5,9 6,3 9,1
do Słowacji 4,0 5,9 5,5 3,1 5,8
na Węgry 17,0 8,4 5,1 5,1` 11,4
razem do CEFTA a 7,8 6,2 5,6 5,4 9,0
Udział żywności w imporcie
globalnym 12,2 11,6 10,6 11,1 8,9
z Czech 8,4 5,1 10,5 6,6 5,8
ze Słowacji 9,7 3,9 12,7 6,0 5,9
z Węgier 28,5 24,4 26,9 31,8 29,3
razem z CEFTA a 13,6 9,5 14,5 11,8 11,4
bez Rumunii i Słowenii
Ministrowie rolnictwa państw CEFTA, negocjując w 19956 r. uzgodnienia do Protokołu Dodatkowego nr 3, zakładali wstępnie pełna liberalizację handlu artykułami rolno-spożywczymi na obszarze CEFTA od 1 stycznia 1998 r. Jednakże już podczas szczytu w Jasnej 13 – 14 września 1996 r. premier Włodzimierz Cimoszewicz zwracał partnerom uwagę na subsydiowanie w ich krajach rolnictwa i eksportu żywności, działające na niekorzyść polskiego rolnictwa.
Wyniki wymiany Polski z obszarem CEFTA w 1996 r. (niewiele lepsze niż w 1995 r.) w tym zwłaszcza szybko rosnące ujemne saldo w obrotach z Węgrami, skłoniły Polskę do wstrzymania w 1997 r. dalszej liberalizacji handlu płodami rolnymi. Rząd polski stanął na stanowisku, że różny zakres subwencjonowania i dotowania rolnictwa i eksportu żywności oraz bariery pozataryfowe nie stwarzają równych warunków konkurencji. Postulat całkowitego wzajemnego otwarcia rynków rolnych 1 stycznia 1998 r., forsowany przez Słowację i popierany przez Czechy na spotkaniu ministrów rolnictwa państw CEFTA 22 – 23 sierpnia 1997 r. w Lublanie, strona polska odrzuciła.
Uzasadniając to stanowisko na szczycie w Portorożu (12 – 13 września 1997 r.), polski premier wskazał na generalna konieczność koordynacji polityki rolnej państw CEFTA, ponieważ różne podejścia do handlu żywnością są pochodnymi różnego traktowania sektorów rolnych przez sygnatariuszy Umowy.
Broniąc się przed nadmiernym importem, Polska zawiesiła preferencyjne stawki celne na produkty skrobiowe (15 czerwca 1997 r.), kukurydze i koncentrat pomidorowy (1 stycznia 1998 r.), a 6 sierpnia 1998 r. – wskutek uzasadnionych protestów rolników – wprowadziła dodatkowe opłaty celne na pszenicę. Wcześniej opłaty takie wprowadziły Rumunia i Słowenia. Były to posunięcia legalne, wykorzystujące postanowienia artykułów 14 (Specyficzne środki ochronne rynków rolnych), 27 (Ogólne zabezpieczenia), 28 (Dostosowanie strukturalne) CEFTA i artykułu 5 (Specjalne zabezpieczenia) Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa. Na kolejnym spotkaniu ministrów rolnictwa państw CEFTA 24 sierpnia 1998 r. w Pradze strona polska jako warunek dalszych rozmów o liberalizacji handlu żywnością postawiła ujednolicenie w CEFTA zasad wsparcia rolnictwa, w tym w szczególności eksportu rolnego korzystającego w kraju importera ze stawek preferencyjnych.
Stanowisko to podtrzymał na szczycie CEFTA w Pradze 11 – 12 września 1998 r. premier Jerzy Buzek. Poszukiwaniem rozwiązań kompromisowych w handlu żywnością ma się w przyszłości zająć Podkomitet do spraw Handlu Produktami Rolnymi, który – jak wynika z ostatniej deklaracji premierów – na wniosek Polski zostanie powołany przez Wspólny Komitet CEFTA.
Drugim problemem kontrowersyjnym w CEFTA są świadectwa jakości towarów przemysłowych i artykułów rolno-spożywczych. Państwa CEFTA w większości nie uznają wzajemnie swych wyników badań oraz certyfikatów. W ten sposób – utrudniając sobie wzajemnie dostęp do swych rynków i powiększając koszty tego dostępu – chronią interesy swych producentów. Na przykład Węgry przed dopuszczeniem towaru na swój rynek wymagają kosztownego poświadczenia jego jakości przez dwa instytuty węgierskie – Instytut Badania Jakości Towarów oraz drugi upoważniony instytut (jeden z kilkunastu), którego wybór zależy od rodzaju towaru (w przypadku produktów rolnych jest to Instytut Badania Żywności). Obowiązujące w Czechach rygorystyczne normy i standardy jakościowe są w wielu wypadkach wyższe od analogicznych wymogów stawianych przez państwa Unii Europejskiej.
Negocjacje w sprawie wzajemnego uznawania wyników badań i certyfikatów toczą się od 1994 r. Podczas drugiego szczytu w Brnie premierzy państw CEFTA postanowili przyspieszyć rokowania w tej dziedzinie. Analogiczne postanowienia zostały zawarte w Deklaracji z Jasnej, a następnie w Deklaracji przyjętej w Portorożu. W tym ostatnim dokumencie premierzy wyrazili przekonanie, że porozumienia dwustronne w sprawie wzajemnego uznawania wyników badań i certyfikatów powinny być zawarte „możliwie w roku 1998”. Negocjacje w tych kwestiach nie przyniosły dotychczas pomyślnych rezultatów, ponieważ w Pradze w dniach 11 – 12 września 1998 r. premierzy znowu „uzgodnili” (...) intensyfikację dwustronnych negocjacji w sprawie wzajemnego uznawania wyników badań i certyfikatów, a celem tych negocjacji powinno być zawarcie porozumień bilateralnych możliwie do końca 1999 r.”.
W 1996 r. zrodził się w CEFTA trzeci ważny problem. Sa nim kontrowersje dotyczące jednoznacznej interpretacji szeregu postanowień CEFTA. W różnicach interpretacyjnych upatruje się nieporozumień, które ujemnie wpływają na współpracę, Nieporozumienia te ujawniły się zwłaszcza przy zastosowaniu przez niektóre państwa, w tym Polskę, wspomnianych wyżej środków ochronnych wobec niektórych artykułów rolno-spożywczych z obszaru CEFTA. Szczyt w Jasnej zadecydował o potrzebie udoskonalenia przez Wspólny Komitet „procedur dyskutowania postanowień i interpretacji Umowy CEFTA”. Deklaracja premierów przyjęta w Portorożu mówi o kontynuowaniu współpracy w celu osiągnięcia przez Wspólny Komitet „wzajemnej interpretacji niektórych artykułów CEFTA”. Rezultaty tej współpracy okazały się jednak mizerne. Podczas ostatniego szczytu CEFTA w Pradze premierzy znowu uzgodnili „kontynuowanie (...) wysiłków w celu osiągnięcia wspólnej interpretacji postanowień niektórych artykułów Środkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu i przygotowanie nowej wersji Procedur Działania Wspólnego Komitetu CEFTA”.
Niezrealizowane zamierzenia integracyjne
W Deklaracji Poznańskiej premierzy państw CEFTA uzgodnili „wzbogacenie współpracy o tematykę objętą Układami Europejskimi”, a więc o tematykę wykraczająca poza handel towarami. Kolejna deklaracja mówiła już wyraźnie o objęciu negocjacjami „handlu usługami i swobodnego przepływu kapitału. Strona czeska – według Deklaracji Brneńskiej – przyjęła odpowiedzialność za grupę ekspertów zajmującą się handlem usługami, a delegacja polska – za ekspertów zajmujących się swobodnym przepływem kapitału i odpowiednimi przyszłymi strukturami finansowymi”. W tej ostatniej sprawie chodziło o powołanie środkowoeuropejskiego banku, który zająłby się rozliczaniem rosnących obrotów towarowych, obsługą finansową wspólnych inwestycji, ułatwianiem przepływów kapitałowych oraz współpraca z europejskimi i światowymi instytucjami finansowymi, jak Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy. W Brnie strona polska zaproponowała ponadto przedyskutowanie problemu uregulowania przepływu siły roboczej.
Celem wszystkich deklarowanych zamierzeń była adaptacja gospodarcza państw CEFTA do działania w warunkach otwartej gospodarki oraz dopasowywania się do reguł zintegrowanego rynku Europy Zachodniej. Zamierzenia te miały niewątpliwie podłoże polityczne. Miały one podkreślić rosnącą dojrzałość państw CEFTA do funkcjonowania w strukturach Unii Europejskiej i przyspieszyć uzyskanie jej członkostwa.
Co przyniosły negocjacje dotyczące głębszej integracji państw CEFTA? Na szczycie w Jasnej premier Włodzimierz Cimoszewicz stwierdził, że „podjęte w bieżącym roku (1996) prace nad liberalizacja usług i swobodnym przepływem kapitału dowiodły znaczącego zaawansowania (...) i osiągnięcia dużego stopnia otwarcia, co między innymi dało pozytywne rezultaty w stosunkach z OECD”. W Deklaracji z Jasnej premierzy Państw CEFTA „postanowili (...) kontynuować wzajemną współpracę w liberalizacji handlu usługami oraz na polu swobodnego przepływu kapitału”. Współpraca ta dawała jednak mierne wyniki. Po upływie roku okazało się, że stwierdzenia W. Cimoszewicza grzeszyły pewna przesadą. Na szczycie CEFTA w Portorożu polski premier mówił już dość enigmatycznie że „prace nad ewentualnym poszerzeniem przedmiotowym CEFTA (...) napotkały pewne bariery o charakterze merytorycznym czy tez technicznym”. Nie było już mowy o banku środkowoeuropejskim, z porządku dnia zeszły też kwestie związane z przepływem siły roboczej, czym wcześniej zainteresowana była zwłaszcza Polska. Wszakże w Portorożu premierzy państw CEFTA powtórnie „uzgodnili (...) kontynuowanie dyskusji na temat możliwości współpracy w handlu usługami oraz kontynuowanie wzajemnej współpracy w dziedzinie swobodnego przepływu kapitału”.
Podczas ostatniego szczytu CEFTA w Pradze problematyka „głębszej integracji” poruszana była w dyskusji. O potrzebie tej integracji mówili między innymi premierzy Polski Jerzy Buzek i Czech Miloš Zelman. Negocjacje w sprawach swobodnego handlu usługami i przepływu kapitału zakończyły się jednak fiaskiem. Zamierzenia dotyczące „głębszej integracji” zostały bowiem zupełnie pominięte w Deklaracji Praskiej.
„Głębsza integracja” nie obejmie również całkowitego otwarcia rynków rolnych, co – jak zakładano wstępnie w 1995 r. – miało nastąpić z początkiem 1998 r. Wystarczająco dużo problemów stwarza sygnatariuszom CEFT częściowa redukcja ceł na żywność, obowiązująca od 1 stycznia 1996 r. Należy wspomnieć, że redukcja ta była między innymi obliczona na skłonienie Unii Europejskiej, aby obniżyła bariery celne na artykuły rolno-spożywcze z obszaru CEFTA. Unia nie podjęła jednak wyzwania, natomiast państwa CEFTA – zredukowawszy cła na żywność – bronią się obecnie przed niektórymi konsekwencjami tej decyzji.
Najważniejsze decyzje liberalizujące środkowoeuropejski rynek towarów zapadły w latach 1994-1995. W tym czasie zostały tez przyjęte zasady podmiotowego rozszerzania CEFTA. W latach 1996 – 1998 Wspólny Komitet podpisał trzy kolejne Protokoły Dodatkowe (nr 4 – zmodyfikowane reguły pochodzenia towarów, nr 5 – redukcje na listach wyjątków oraz Zharmonizowany System 96, nr 6 – liberalizacja handlu żywnością między Słowenia a pozostałymi partnerami). Ponadto obszar CEFTA powiększył się o Słowenię, Rumunie i Bułgarię. O ile więc w latach 1994 – 1995 CEFTA wzbogacała się przedmiotowo, o tyle w ostatnich trzech latach głównie podmiotowo.
Liberalizacja handlu przyniosła państwom CEFTA następujące korzyści:
1) ekonomiczne. Rosnące dzięki redukcji ceł możliwości eksportowe aktywizowały przedsiębiorstwa, dając impulsy do zwiększania produkcji. Redukcje celne pozwalały również taniej importować artykuły rolno-spożywcze oraz niezbędne dla gospodarki surowce, materiały i sprzęt inwestycyjny;
2) społeczne. Tańszy – dzięki redukcji ceł – import przyczynił się do wzbogacenia oferty rynkowej i zwiększenia jej przystępności dla konsumentów. Aktywizacja przedsiębiorstw produkujących na eksport do krajów CEFTA umożliwiała utrzymanie bądź zwiększenie zatrudnienia;
3) polityczne. Zacieśnienie więzi gospodarczych sprzyja wzrostowi zrozumienia politycznego. Państwa Europy Środkowej wznowiły w 1995 r. dialog polityczny osłabiony w latach 1992-1994 separatystyczną polityka czeskiego rządu Vaclava Klausa. Jego rezultatem jest deklaracja końcowa spotkania premierów Polski, Czech i Webier, które odbyło się 22 października 1998 r. w Budapeszcie. Jerzy Buzek, Miloš Zeman i Victor Orbán uznali w niej za wskazane reaktywowanie Grupy Wyszehradzkiej. Podkreślili, że jej członkiem jest również Słowacja. Wyrazili gotowość służenia pomocą przyszłemu centroprawicowemu rządowi Słowacji i uzgodnili, że spotkania szefów rządów trzech, a następnie czterech państw będą odbywać się co pół roku.
Zamierzenia dotyczące głębszej integracji ekonomicznej nie zostały jednak zrealizowane z następujących powodów:
– obawy przed konsekwencjami kolejnych kroków integracyjnych wynikającej z doświadczeń z handlu płodami rolnymi,
– zróżnicowania w zaawansowaniu reform gospodarczych poszczególnych członków,
– zróżnicowania w poziomach ich infrastruktury finansowej, telekomunikacyjnej i informacyjnej,
– pojawienia się różnych interesów (między grupami mniej i bardziej zaawansowanych w procesie akcesji, a także między samymi zaawansowanymi) w momencie zaproszenia w 1997 r. czterech państw CEFTA do rozmów w sprawie członkostwa w Unii Europejskiej.
Jeśli chodzi o głębokość integracji, oceniam, że CEFTA osiągnęła swój kres. Integracja rynku towarów może jedynie objąć kolejne państwa. Najbliższa wejście w skład CEFTA jest Łotwa, która – wraz z Estonia i Litwą – 12 czerwca 1995 r. podpisała układ stowarzyszeniowy z Unia Europejska, a 10 lutego 1999 r. została członkiem WTO.
CEFTA z założenia nie miała być konkurencyjna wobec Unii Europejskiej, lecz miała do integracji z Unią przygotowywać i integrację tę wspomagać. Jeśli pod tym kątem oceniać strefę CEFTA, to jest ona niewątpliwym sukcesem. To, czego nie udało się osiągnąć w strefie CEFTA będzie realizowane w ramach strategii przedakcesyjnej na drodze do Unii Europejskiej lub – w niektórych dziedzinach (rynek pracy) – w przewidywanym okresie dostosowawczym.
ortodonta warszawa
Adam Mickiewicz "Dziady część III"