Bankowość - zagadnienia
Zmiany ekonomiczne wpływając na światową bankowość
W latach dziewięćdziesiątych nastąpiły gwałtowne i głębokie przeobrażenia strukturalne w funkcjonowaniu systemów bankowych, określone nawet mianem na wzór rewolucji przemysłowej mianem rewolucji finansowej. Wywołały one szeroką dyskusję na temat przyszłości banków i ich roli jako pośredników finansowych. Często przytaczana przy tym stwierdzenie wygłoszone przez Billa Gatesa: Usługi bankowe są niezbędne, ale banki nie.
Przemiany w funkcjonowaniu rynków finansowych wynikały z kompleksowego i wielokierunkowego oddziaływania czynników ekonomicznych, politycznych, prawnych, społecznych, ekonomicznych i technologicznych. Niemożliwe jest przy tym określenie wpływu poszczególnych czynników oddzielnie. Za najważniejsze przyczyny przeobrażeń rynków finansowych uważa się:
liberalizację i deregulację, czyli celowe znoszenie przez władze ograniczeń w funkcjonowaniu rynków finansowych, z drugiej strony jednak w ostatnich latach obserwuje się tendencje do powtórnej regulacji;
globalizację, polegającą na postępujące integracji odrębnych krajowych rynków finansowych w jeden rynek ogólnoświatowy;
sekuturyzację, czyli zabezpieczenie należności papierami wartościowymi;
postęp techniczny, w tym przede wszystkim rozwój informatyki, telekomunikacji oraz szersze wykorzystanie interesu;
szerszy rozwój nowych rodzajów produktów bankowych, coraz bardziej kompleksowych i złożonych o skomplikowanej strukturze ryzyka;
postęp w integracji w ramach Unii Europejskiej oraz wprowadzenie euro
1.1. Liberalizacja i deregulacja.
Liberalizacja i deregulacja polega na znoszeniu przez władze ograniczeń w przepływie towaru i kapitału oraz na celowe znoszenie ograniczeń w funkcjonowaniu rynków finansowych. Po II wojnie światowej rynki dewizowe i przepływy kapitału podlegały kontroli ze strony państwa. W krajach zachodnioeuropejskich stopniowe znoszenie ograniczeń datuje się od lat sześćdziesiątych. Sektor finansowy należał i mimo deregulacji nadal należy do sektorów poddanych silnej regulacji ze strony władz. Regulacje dotyczące funkcjonowania banków można podzielić ogólnie na trzy grupy:
regulacje wpływające na strukturę sektora, do których należą m.in.: regulacje dotyczące funkcjonalnego oddzielenia poszczególnych rodzajów instytucji, regulacje dotyczące warunków uzyskania licencji, ograniczenia w dostępie do rynku banków zagranicznych inwestorów;
regulacje wpływające na prowadzenie działalności, w ramach których można wyróżnić m.in.: regulacje dotyczące wysokości oprocentowania depozytów i kredytów, wysokości opłat i prowizji, kontygenty kredytów, wysokość rezerwy obowiązkowej, przepisy dotyczące prani pieniędzy;
regulacje ostrożnościowe do których należą m.in.: uregulowania dotyczące ochrony depozytów, minimalnych wymagań kapitałowych, ograniczenie w strukturze akcjonariuszy, koncentracji aktywów
Ścisłe regulacje prawne dotyczące działalności bankowej, obowiązującej w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, dotyczące m.in. wysokości oprocentowania kredytów i depozytów oraz dostępu do rynku miały na celu ochronę tego sektora przed konkurencją. restrykcje zostały stopniowo znoszone począwszy od lat siedemdziesiątych. rządy i banki centralne zaczęły dostrzegać negatywne skutki tak dalece posuniętego interwencjonizmu, a jednocześnie rosła akceptacja rozwiązań rynkowych. W latach dziewięćdziesiątych zniesiono także ostateczne ograniczenia w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych utrudniające równoczesne prowadzenie prze banki działalności depozytowo-kredytowej i na rynku papierów wartościowych. Jednocześnie na początku lat dziewięćdziesiątych nasiliła się tendencja do powtórnej reregulacji, która dotyczy jednak głównie uregulowań norm, które powinny przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa funkcjonowania systemu bankowego.
1.2. Globalizacja
Przez pojęcie globalizacja rozumie się najczęściej międzynarodowe powiązania między gospodarkami, polegające na coraz szerszej wymianie handlowej, przepływie kapitału, technologii i informacji. Proces globalizacji jest jednym z decydujących czynników powodujących istotne zmiany gospodarcze oraz w istotny sposób zmienia funkcjonowanie rynków finansowych. Jednym z segmentów, w którym można mówić o najbardziej dynamicznych postępach w globalizacji są usługi finansowe. Globalizacja rynków finansowych to szybko postępująca integracja krajowych rynków finansowych. Globalizację systemów bankowych można zdefiniować jako działanie w skali międzynarodowej, powstanie produktów i usług przeznaczonych na światowe rynki finansowe oraz narastanie współzależności w funkcjonowaniu krajowych systemów bankowych. Wcześniejszym etapem umiędzynarodowienia usług finansowych była internacjonalizacja, rozumiana jako proces wychodzenia poza ramy rynku krajowego, jak i wchodzenia zagranicznych inwestorów do banków krajowych. początkowo internacjonalizacja początkowo występowała w formie tworzenia przedstawicielstwa banków zagranicznych powiązań między bankami-korespondentami, a następnie przybrała formę tworzenia oddziałów i banków córek. na obecnym etapie globalizacji rozszerzenie działalności zagranicznej odbywa się poprzez fuzje i przejęcia. Globalizacja rynków finansowych przyczyniło się do poszerzenia kręgu potencjalnych inwestorów, zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym. Powoduje to poprawę płynności na tych rynkach i sprawia, że z łatwością mogą być dokonywane transakcje nawet stosunkowo dużymi kwotami i nie wpływa to w istotny sposób na ceny. Globalizacja to także przejmowanie i łączenie banków, mające na celu realokację kapitału, która ma spowodować jak najefektywniejsze wykorzystanie oraz umożliwia restrukturyzację słabych jednostek. fuzja polega na połączeniu dwóch banków przez scalenie ich kapitałów akcyjnych. na ogół powstają nowe instytucje bankowe, które dokonują zapłaty za akcje banków łączących się przy pomocy akcji instytucji nowo powstałej. Przejęcie polega na tym, że jeden z banków, zazwyczaj silniejszy, przejmuje całość kapitału akcyjnego innego banku. Nie oznacza to , że bank przejmowany nie może zachować swej odrębności prawnej. W latach 1985-1995 przeprowadzono na świecie 58 tyś. transakcji połączeniowych na sumę 4,5 tryliona USD, z czego około 44% na sumę 2 trylionów USD w sektorze finansowym. Globalizacja i rosnąca współzależność rynków niesie ze sobą wiele szans i zagrożeń. Do korzyści należy zaliczyć możliwość działania na szerszym i głębszym rynku, a także większą przejrzystość rynku i możliwość porównania warunków na różnych rynkach. Rynki finansowe przekształciły się szybko w obejmujące świat instytucje, wiele z nich staje się rynkami funkcjonującymi 24h na dobę, łącząc Europę, Amerykę Północną i Daleki Wschód w łańcuch ciągłego obrotu. Argumenty przeciwników globalizacji często dotyczą ograniczenia suwerenności kraju, jak i również dodatkowych trudności w prowadzeniu polityki pieniężnej i fiskalnej. W wyniku umiędzynarodowienia kraje stają się bardziej podatne na zewnętrzne kryzysy finansowe. najnowsza historia dostarcza tu wielu przykładów. Kryzys funta brytyjskiego w 1992r. pociągnął za sobą dewaluację włoskiego lira, hiszpańskiej pesety, szwedzkiej korony oraz trudności franka francuskiego. Kryzys tajlandzki z 1997r. rozprzestrzenił się na Malezję, Indonezję, Filipiny, a następnie na Koreę.
1.3. Sekurytyzacja.
Sekurytyzacja stanowi kolejny krok w kierunku poszukiwania nowych rozwiązań w sposobie finansowania. jej rozwój był możliwy dzięki wcześniejszej deregulacji i dopuszczeniu na rynki nowych typów papierów wartościowych. Wprowadzenie norm ostrożnościowych skłaniało banki do większego zaangażowania się w pośrednictwo na rynku niż do udzielenia kredytów. Z punktu widzenia banku sekurytyzacja jest transakcją, w której przyszłe dochody określonej kategorii wierzytelnością są grupowane i inkorporowane w papier wartościowy. Następnie papier ten jest emitowany. Ponieważ ryzyko kredytowe przekazywane jest na inwestorów, ponoszą oni ryzyko tylko części aktywów, będących przedmiotem sekurytyzacji, a nie ryzyko emitenta. W tym celu tworzy się oddzielną jednostkę, która w bilansie po stronie aktywów ma wierzytelności zakupione od jednostek kreujących te wierzytelności, a po stronie pasywów-zobowiązania wobec posiadaczy papierów zabezpieczonych na strumieniach gotówki z tych aktywów. Wpływ rozwoju sekurytyzacji na kondycję sektora bankowego nie jest jednoznaczne, Z jednej strony rozwój techniki sekurytyzacyjnych pogłębił zjawisko dezintermediacji, tzn. wypierania banków z roli tradycyjnych pośredników finansowych, przyjmujących depozyty i udzielających kredytów. z drugiej strony sekurytyzacja pozwala bankom na zarządzanie ryzykiem kredytowym przez pozbycie się części aktywów z bilansu i przeznaczenie uzyskanych środków na rozszerzenie akcji kredytowej lub finansowanie dalszej działalności.
1.4. Rozwój nowych technologii.
Rozwój postępu technicznego był tym czynnikiem, który przyczynił się do głębokich przemian w sektorze bankowym, umożliwił globalizcję i sekurytyzację, rozwój nowych produktów, nowych dróg ich dystrybucji i nowych metod zarządzania ryzykiem, spowodował także zmiany w zachowaniu klientów. Dynamiczny rozwój informatyki oraz spadek kosztów telekomunikacji i przetwarzania danych były jednym z głównych czynników określających tempo zmian w sektorze finansowym, gdyż działalność banków polega w zasadniczym stopniu na przetwarzaniu informacji. Za pomocą nowych technologii stało się możliwe oferowanie coraz większej liczby informacji po coraz niższych cenach rosnącemu kręgowi odbiorców. Wśród nowoczesnych technik komunikacyjnych, które mają największy wpływ na przemiany zachodzące na rynkach finansowych na pierwszym miejscu znajduje się internet. Internet i nowe technologie w informatyce i telekomunikacji wpłynęły znacząco na konkurencję między instytucjami sektora bankowego i nie tylko bankowego. w wyniku postępu technicznego obniżono próg dostępu do rynku dla nowych usługodawców, co zredukowało też znaczenie lokalizacji. klienci banku mogą porównywać ceny i produkty oferowane przez różnorodnych usługodawców, nie ograniczając się jedynie do rynku lokalnego, co przyczynia się do większego przejrzystości rynków oraz pogłębia konkurencje cenową i jakością wśród instytucji finansowych. Rozwój technologii informatycznych wpłynął na działalność banków zarówno poprzez zmniejszenie nakładów związanych z przetwarzaniem danych, jak i poprzez rozszerzenie możliwości dostępu klientów do banku, głównie w sposób zautomatyzowany. Zjawisko zautomatyzowanego dostępu klientów do banku nosi nazwę remote bankinig. Ułatwiony dostęp klientów do banku może się stać dodatkową szansą rozwoju, ale z kolei dla banków, które w porę nie rozszerzą możliwości dostępu dla swoich dotychczasowych klientów może oznaczać ich utratę. Wielokierunkowy jest także wpływ nowych technologii na łączne zagrożenie ryzykiem. Zastosowanie nowych technologii pozwala na poprawę procesu zarządzania ryzykiem, stosowania nowoczesnych instrumentów zarządzania ryzykami rynkowymi, tj. ryzykiem instrumentów pochodnych, ryzykiem portfela. Z drugiej strony stosowanie tych technologii może się jednak wiązać z wieloma ryzykami prawnymi, gdyż ze względu na ich dynamiczny rozwój ciągle brak jest uregulowań prawnych dotyczących tej dziedziny bankowości, często brak także metod skutecznego zabezpieczenia przeprowadzanych w ten sposób transakcji przed nadużyciami. Istnieje także niebezpieczeństwo zainwestowania znacznych środków w technologie, które nie będą się dalej rozwijały.
1.5. Integracja w ramach Unii Europejskiej
Od 1 stycznia 1999r. jedenaście krajów unii Europejskiej utworzyło wspólny obszar walutowy, od stycznia 2001r. dołączyła do nich Grecja. Wydarzenie to w istotnym stopniu spowodowało przeobrażenia w funkcjonowaniu rynków finansowych w tych krajach, a ze względu na potencjał gospodarczy Eurolandu wpłynęło na zmiany na rynkach międzynarodowych. po dolarze amerykańskim euro jest drugą najczęściej stosowaną walutą na rynkach międzynarodowych, co wynika z potencjału gospodarczego krajów wchodzących w skład Unii. Mimo pewnych przemian w sposobach finansowania, nadal w Eurolandzie w porównaniu z takimi krajami jak USA czy Japonia odbywa się ono w istotny sposób przez system bankowy. Od roku 1992 zgodnie z Drugą Dyrektywą Bankową banki posiadające licencję w jednym kraju Unii mogą podejmować działalność w pozostałych krajach. Procesy liberalizacji i globalizacji oraz postęp techniczny wpłynęły na przemiany w poszczególnych krajach i zaostrzyły konkurencję. Wprowadzenie euro przyczynia się do przyspieszenia zmian w tym wspólnym obszarze oraz pełniejszej integracji. Dostosowywanie do coraz silniejszej konkurencji odbywa się m.in. przez procesy konsolidacji i koncentracji kapitału. Świadczą o tym zachodzące z dużym nasileniem procesy fuzji i przejęć. Wpływ unii walutowej na różne obszary usług finansowych jak dotychczas był zróżnicowany. Szybko rozwinął się wspólny rynek pieniężny, co może stanowić przykład oddziaływania jednolitej waluty i wspólnej polityki pieniężnej prowadzonej przez Europejski Bank Centralny. Wprowadzenie unii walutowej nie wywarło większego wpływu na bankowość detaliczną. Pozostaje ona w przeważającej części nadal w rękach krajowych banków. Wynika to z różnic kulturowych, prawnych, podatkowych. Typowym przykładem jest rynek kredytów hipotecznych, który tak jak poprzednio jest regulowany odrębnymi przepisami w poszczególnych krajach.
Przemiany w popycie na usługi bankowe.
Przekształcenia na rynkach międzynarodowych spowodowały istotne zmiany w popycie klientów na usługi finansowe. Równocześnie ważnym czynnikiem wpływającym na przeobrażenia rynków finansowych są zmiany w strukturze i w zachowaniu klientów, zarówno instytucjonalnych, jak i detalicznych. Rosnący poziom edukacji, lepsza baza informacyjna, większą łatwość uzyskania informacji (np. przez telefon, czy internet) powodują zwiększony poziom wymagań wobec banku, zarówno pod względem ceny jak i zakresu oraz jakości świadczonych usług. Jednocześnie klienci są coraz bardziej pewni siebie zdecydowani na jakość świadczonych usług i ich cenę. Coraz bardziej powszechna znajomość języków obcych sprawia, że wybór między dostępnymi produktami nie ogranicza się już tylko do rynku regionalnego. Nowoczesne media i techniki komunikacyjne pozwalają na efektywne przetwarzanie informacji i porównywanie ofert. Ułatwiony dostęp do informacji, większa przejrzystość rynku i możliwość porównania ofert rozszerzyła korzystanie z usług różnych pośredników na wielu rynkach. powoduje to spadek lojalności klientów, rozszerzenie kontaktów z wieloma bankami i poszukiwanie najlepszej oferty (tzw.deal-based banking). Do przeszłości należą już czasy kiedy klienci zadawalali się niskim oprocentowaniem na książeczkach oszczędnościowych. Wzrosły wymagania klientów prywatnych oraz instytucjonalnych w zakresie otrzymywanego oprocentowania własnych środków, w związku z czym nastąpiło odchodzenie od tradycyjnych sposobów lokowania oszczędności do lokat w papiery wartościowe, fundusze inwestycyjne i w instytucjach ubezpieczeniowych. Wśród depozytariuszy wzrósł udział instytucjonalnych inwestorów profesjonalni zarządzających powierzonymi im funduszami, o większych możliwościach przetargowych i dążących do maksymalnego oprocentowania powierzonych im środków. emancypacja klientów wspierana jest tendencjami w prawodawstwie, które dążą do ich ochrony i uznania jako partnera w interesach.
2.1. Zmiany w popycie na usługi klientów indywidualnych.
Aktywa banków są finansowane przede wszystkim oszczędnościami gospodarstw domowych. Stąd też sposób dotarcia do klienta indywidualnego i strategia pozyskiwania depozytów będzie w istotnym stopniu przesądzała o roli banków na rynku finansowym. W ostatnich kilkunastu latach w krajach rozwiniętych w grupie klientów indywidualnych nastąpiły istotne przeobrażenia. Wynikają one ze zmian demograficznych, wzrostu poziomu wykształcenia ora wzrostu dochodu i posiadanego majątku, co z kolei wpływa na styl życia i zwyczaje. Do najważniejszych zmian demograficznych należą:
postępujące starzenie się społeczeństwa; najliczniejszą grupą do 2030r. będą prawdopodobnie osoby powyżej 60 lat
odwrócona piramida ludności
spadek liczby urodzeń
wzrost liczby gospodarstw domowych jednoosobowych i dwuosobowych
Grupa seniorów będzie więc stanowiła więc jeden z najważniejszych segmentów klientów dla banku. Jednocześnie występują istotne różnice w pokoleniu obecnych seniorów w stosunku do wcześniejszych generacji, polegające na zmienionych zwyczajach konsumpcyjnych. Obecne pokolenie seniorów charakteryzuje się ogólnie większą skłonnością do konsumpcji, zaangażowaniem politycznym i społecznym, kulturalnym, chęcią wypoczynku i poznawania świata. W całym okresie powojennym wzrastały systematycznie dochody i zgromadzony majątek. Wzrost majątku posiadanego przez klientów indywidualnych prowadzi do jego podziału między różne formy lokat. Powoduje także wzrost wymagań co do jakości oferty bankowej. Dobrze poinformowany, bogaty klient nie jest zadowolony ze standardowej oferty bankowej. osoby o wysokich dochodach i potencjale finansowym potrzebują specjalnej, niestandardowej obsługi. Dla tych klientów banki świadczą usługi bankowości prywatnej, czyli private banking. Wzrost dochodów ludności wpływają także na wzrost znaczenia finansowania budownictwa i kredytów na ten cel w aktywach banków. Starzenie się społeczeństwa w krajach rozwiniętych powoduje, że państwowe systemy emerytalne, oparte na solidarności międzypokoleniowej stają się niewydolne. W celu zapewnienia sobie poziomu życia na zbliżonym poziomie do okresu aktywności konieczna jest indywidualna troska w tym zakresie. Powoduje to większe zainteresowanie prywatnymi funduszami emerytalnymi i firmami ubezpieczeniowymi, oferującymi produkty łączące elementy depozytu i ubezpieczenia. Zaangażowanie w tego typu lokaty jest stymulowane na ogół dodatkowo korzystnymi rozwiązaniami podatkowymi. jednocześnie potrzeby w zakresie usług finansowych poszczególnych segmentów klientów indywidualnych wyodrębnione z punktu widzenia cyklu życia i grupy dochodów wykazują znaczne zróżnicowanie, co powoduje duże trudności w prognozowaniu popytu na usługi bankowe. Dla banków problemem będzie nie tylko pozyskanie nowych klientów, ale ich utrzymanie. Z badań przeprowadzonych w końcu lat dziewięćdziesiątych przez banki i firmy ubezpieczeniowe wynika natomiast, że lojalność klientów rośnie wraz ze wzrostem liczby usług, z których korzystają.
Ogólnie najważniejsze tendencje zachodzące w popycie na usługi bankowe klientów indywidualnych można scharakteryzować następująco:
Zmniejszenie się udziału wkładów oszczędnościowych
wzrost zakupów papierów wartościowych, udziałów w funduszach inwestycyjnych, ze względu na większe oczekiwania dochody niż z odsetek,
Wzrost liczby i zakresu zawieranych ubezpieczeń, głównie zapewniających wypłatę świadczeń w przyszłości jako uzupełnienie do istniejących państwowych systemów emerytalnych i rentowych,
zwiększenie zainteresowania zarządzaniem majątkiem, co wynika z rosnącej zamożności społeczeństwa,
wzrost zapotrzebowania na finansowanie budownictwa mieszkaniowego,
rozszerzenie transakcji bezgotówkowych, obsługi kart płatniczych.
2.1. Zmiany w popycie na usługi klientów koroporacyjnych.
Bardzo ważnym obszarem działania dla banków są klienci instytucjonalni, do których zalicza się przedsiębiorstwa, samorządy lokalne, organizacje, instytucje i fundacje mające osobowość prawną oraz fundusze inwestycyjne i emerytalne. na ogół podstawową grupę klientów banków stanowią przedsiębiorstwa, które są grupowane z punktu widzenia ich wielkość mierzonej: przychodami ze sprzedaży
Bank internetowy
Bank internetowy, to przedsiębiorstwo bankowe nie mające innych kanałów dystrybucji poza internetem.Jak z tego wynika bank internetowy, by w ogóle rozpocząć działalność, musi posiadać funkcjonujący transakcyjny serwis www. Jego stworzenie i utrzymanie stanowi znaczną część kosztów takiego banku. W porównaniu z tradycyjnym instytucjami kredytowymi, znikome są natomiast wydatki na nieruchomości i personel. Przeciętny bank tego typu zatrudnia zaledwie kilka do kilkunastu osób, nie potrzebuje również reprezentacyjnej siedziby. uzyskane w ten sposób oszczędności może przenieś na swoich klientów, oferując im wyższe oprocentowanie lokat i tańsze kredyty. Banki internetowe nie oferują swoim klientom całego wachlarza produktów bankowych, tak jak robią to banki uniwersalne, gdyż nie ma po temu zwykle możliwości, a jeśli nawet, to są one zbyt kosztowne. Zamiast tego, skupia się on na tym, co robi najlepiej-oferowaniu wygodnych kont osobistych z szerokim pakietem darmowych usług, oraz wysoko oprocentowanych produktów depozytowych. W operacjach bankowości elektronicznej inicjatorem operacji jest klient. bank nie wprowadza danych, on nimi administruje. Zanim jednak zaoferuje taką usługę klientowi, musi zrewolucjonizować własne systemy informatyczne, tak aby wyszukiwanie danych, dysponowanie nimi, a następnie ich archiwizowanie było za pośrednictwem zintegrowanego systemu informatycznego możliwie we wszystkich obsługujących system informatycznego możliwie we wszystkich obsługujących system jednostkach organizacyjnych. Chcąc podołać konkurencji ze strony banków zachodnich w dziedzinie obsługi finansowej przedsiębiorstw, wszystkie liczące się banki polskie wdrożyły lub pracują nad wdrożeniem systemów bankowości elektronicznej dla swoich najważniejszych klientów. kolejnym krokiem będzie dostosowanie systemów do potrzeb rynku detalicznego. Wyjątkiem są tu największe polskie banki detaliczne, które przygotowują swoją ofertę od razu z myślą o klientach indywidualnych.
Czasy, kiedy można było dokonywać operacji bankowych tylko przy tradycyjnym okienku kasowym już dawno minęły. Banki zdały sobie sprawę z tego, że tradycyjna forma komunikacji z klientami nie zaspokaja ich potrzeb oraz jest dla nich niewygodna. Klienci zazwyczaj musieli poświęcić czas na dotarcie do oddziału banku, potem stać w kolejce, sam bank również ponosił większe koszty obsługi.
Powoli rozwinięto jednak nowe metody dostępu do informacji o rachunkach oraz nowe sposoby dokonywania operacji. Pierwszym pomysłem na poprawienie wygody klienta było użycie do tego celu telefonu - dziś w ofercie informację telefoniczną mają niemalże wszystkie banki. Z czasem odbierającego telefony operatora zastąpił komputer – powstał tzw. Phone Banking. Obecnie dyspozycje do banku tą drogą wydajemy, wybierając tonowo odpowiednią kombinację cyfr.
Kolejnym środkiem ku zwiększeniu komfortu realizacji operacji przez klienta stały się bankomaty, początkowo umożliwiające tylko dokonywanie wypłat gotówki z rachunku, później zostały wyposażone w dodatkowe funkcje np. dokonywanie przelewów. Obecnie oplatają one świat coraz gęstszą siecią pozwalając na dokonanie transakcji prawie w każdym miejscu na świecie, przez 24 godziny na dobę.
Po bankomatach przyszła kolej na komputery i internet. W ofercie banków pojawił się tzw. home banking, polegający na bezpośredniej komunikacji klienta z bankiem za pośrednictwem modemu, komputera oraz specjalnego oprogramowania. W końcu pojawiła się bankowość internetowa, która coraz częściej zastępuje i wypiera home banking. Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że w pierwszym przypadku użytkownik łączy się przy pomocy specjalnego oprogramowania (często specjalną, dzierżawioną linią) bezpośrednio z serwerem bankowym, podczas gdy w drugim wystarcza popularna przeglądarka internetowa.
3.1. Geneza e-bankingu (rozwoju rynku).
W grudniu 1994 roku w Stanach Zjednoczonych powstał pierwszy na świecie bank internetowy – La Jolla Bank FSB, z siedzibą w Kalifornii. Bank ten wprowadził usługę zwaną obecnie Home Banking. Usługa ta polegała na tym, że za pomocą komputera i dostępu do Internetu klient mógł na bieżąco sprawdzać stan swojego konta bankowego oraz rozporządzać środkami na nim zgromadzonymi. Bank ten do dzisiaj dysponuje również realnymi placówkami, w których obsługuje się klienta tradycyjnie. Dopiero w 1995 roku powstał pierwszy w pełni internetowy bank, o nazwie Security First Network Bank. Był to wtedy jedyny bank, z którym klient nie miał fizycznego kontaktu, gdyż nie posiadał on żadnych placówek obsługujących klienta. Natomiast wszelkich wpłat i wypłat można było dokonywać za pośrednictwem poczty, bankomatów i tradycyjnych banków (przelewów). Całkowita obsługa odbywała się za pośrednictwem Internetu.
Głównym celem postawionym pierwszym istniejącym bankom elektronicznym było opracowanie jak najlepszych zabezpieczeń i stopniowe zwiększanie jakości i ilości świadczonych usług.
Pionierem bankowości elektronicznej w Polsce był Powszechny Bank Gospodarczy S.A., który jednak wkrótce po wprowadzeniu na rynek nowej oferty został wchłonięty przez PEKAO S.A., który kontynuował rozpoczęte prace w PBG S.A. W październiku 1998 roku bank PEKAO S.A. uruchomił swój “elektroniczny” oddział o nazwie “Telepekao 24”. Dopiero po roku czasu na rynku internetowym pojawił się pierwszy konkurent dla tej usługi, a mianowicie w listopadzie 1999 roku swoje elektroniczne usługi zaoferował Bank Przemysłowo – Handlowy. Od tego czasu na naszym rynku pojawiło się w krótkim odstępie czasu wiele tego typu banków. Rozpoczęła się rywalizacja między nimi o opanowanie nowego segmentu rynku.
W listopadzie 2000r. pojawił się pierwszy w pełni wirtualny bank w Polsce, gdyż BRE Bank S.A. otworzył mBank - internetowy bank bez realnych placówek.
Na rynek bankowych usług elektronicznych wkracza coraz więcej banków, które mogą występować pod trzema postaciami:
Bank elektroniczny jako samoistny oddział – bank prowadzi zarówno konta tradycyjne jak i elektroniczne
Bank elektroniczny jako dodatkowy kanał dostępu – z posiadanego konta korzystamy zarówno w sposób tradycyjny jak i elektroniczny
Bank elektroniczny w pełni wirtualny (bez realnych placówek)
3.2. Atrybuty banku elektronicznego.
Bankowość elektroniczna jest produktem bankowym, za pośrednictwem którego każdy klient, wykorzystując komputer i Internet, może na bieżąco kontrolować stan swoich środków pieniężnych na rachunkach bankowych. Dzięki posiadaniu konta on-line, każdy klient może korzystać ze swoich pieniędzy w każdym miejscu, w jakim się znajduje – w domu, w pracy, za granicą. Nie musi oczekiwać na otwarcie danej placówki, gdyż z usług banku elektronicznego można korzystać przez 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Dzięki temu klienci nie są również narażeni na stanie w kolejkach, gdyż każdy z nich jest obsługiwany natychmiast, poza kolejnością. Usługi bankowości elektronicznej charakteryzują się tym, że nie ma bezpośredniego kontaktu klienta z pracownikiem banku, a usługa jest zautomatyzowana (a co za tym idzie także zestandaryzowana). Zwiększa to także bezpieczeństwo, ponieważ nawet pracownicy nie mają dostępu do poufnych danych. Większość banków wirtualnych, w przeciwieństwie do banków tradycyjnych, nie wymaga gwarancji stałych wpływów na konto. Nie wymagana jest też żadna wpłata przy zakładaniu konta.
Banki elektroniczne mogą znacznie obniżyć stawki pobieranych prowizji i opłat stałych. Jest to spowodowane tym, iż każda operacja internetowa jest znacznie tańsza od tradycyjnej. Koszty ponoszone przez banki są zminimalizowane niemalże do zera. Przez zastosowanie Internetu w komunikacji można pominąć długotrwałe i droższe przesyłanie informacji pocztą oraz maksymalnie zredukować personel banku (zastępują go maszyny), jak i opłaty za pomieszczenia użytkowe (nie są potrzebne). Wirtualny bank pozwala na ograniczenie ilości pracowników do wymaganego minimum i może posiadać jedynie jedną placówkę. Będzie ona funkcjonować wyłącznie jako siedziba dla pracowników obsługujących wszystkie transakcje. Natomiast klienci będą z niej korzystać wyłącznie za pośrednictwem Internetu. Dlatego wirtualne banki nie muszą otwierać ogromnych placówek w każdym mieście, zatrudniać pracowników ochrony, opłacać monitoring. Ponadto nie ma ryzyka napadu na taką placówkę, gdyż ona realnie nie istnieje.
Bankowość elektroniczna jest więc najtańszą i najprzystępniejszą formą bankowości, dostępną dla każdego, kto posiada komputer i połączenie z Internetem.
3.3. Home Banking.
Następną oferowaną usługą jest tzw. Home Banking umożliwiający szersze korzystanie z usług bankowych na odległość. Usługa ta polega na bezpośredniej komunikacji z bankiem za pośrednictwem sieci rozległej i specjalnego oprogramowania po stronie klienta. Programy te umożliwiają zarówno bierny, jak i aktywny dostęp do rachunku bankowego, a co za tym umożliwiają przeprowadzanie większość standardowych. Jest to również źródło informacji o kursach walut, raportów z rynku kapitałowego, wyników sesji giełdowych czy też o oferowanych przez bank innych produktach, jak kredyty i lokaty. Przesyłanie danych w tym systemie jest zabezpieczane na różne sposoby, stosuje się między innymi: różne algorytmy szyfrowania, klucze sprzętowe, wejście do systemu za pomocą hasła, podpisy elektroniczne. Do tego aby korzystać z Home Bankingu potrzebny jest komputer (minimum PC 486, 4 MB RAM, z systemem operacyjnym Windows, a niekiedy wystarczy nawet DOS), dostęp do sieci, odpowiednie oprogramowanie, konto w banku, telefon, a często także urządzenia kodujące i sprawdzające autentyczność danych. Instalację oprogramowania przeprowadza zwykle specjalista z banku, który szkoli też nowych klientów. Z uwagi na dość duże koszty, home banking wykorzystywany jest głównie przez firmy. Stosowanie home bankingu zmniejsza nacisk na personel banku, operatorzy bankowi są odciążeni z ilości prowadzonych operacji co pozwala uniknąć wielu błędów, które w znacznym stopniu opóźniają efektywność pracy całej infrastruktury bankowej. Wykorzystanie zdalnych usług bankowych umożliwia wysoki stopień przepływu informacji, który jest elastyczny, szybki i dostępny. Poniżej przedstawiam jeden z programów wykorzystywanych w Home Bankingu:
w komunikacji z bankiem, w większości są to drogi elektroniczne.
3.4. Internet Banking (WWW Banking).
Wzrastająca od połowy lat dziewięćdziesiątych popularność i dostępność Internetu sprawiły, że sektor bankowy zainteresował się również i tym medium, upatrując w nim łatwy dostęp do rynku detalicznego i indywidualnego klienta. I rzeczywiście, bankowość internetowa, znana także jako Internet Banking, stała się w niedługim czasie nowym, a przy tym tanim kanałem dystrybucyjnym dla wielu banków. Bankowość internetowa na świecie obecnie coraz częściej zastępuje lub uzupełnia dotychczas stosowane rozwiązania – tzw. bankowości domowej (Home Banking), czy też Phone Banking. Kierowana jest głównie do klientów indywidualnych. Home banking pozwala klientowi banku na dostęp do swojego konta bankowego przy użyciu specjalnego oprogramowania, które łącząc się bezpośrednio z serwerem banku przesyła wszelkie niezbędne dane. Internet banking pozwala robić to samo bez użycia specjalnego oprogramowania i potrzeby nawiązywania bezpośredniego połączenia z bankiem - dostęp do konta odbywa się poprzez Internet, za pomocą przeglądarki WWW. Z konta w wirtualnym oddziale banku może korzystać praktycznie każdy kto dysponuje komputerem klasy PC z dostępem do Internetu i zainstalowaną przeglądarką WWW (Netscape Navigator, MS Internet Explorer). Internet Bankig umożliwia, dokonywanie wszystkich klasycznych operacji bankowych, bez wychodzenia z domu i co najważniejsze często taniej, niż w tradycyjny sposób. Transmisja danych jest szyfrowana. Stosowane są różne formy uwierzytelniania klientów (zarówno silne, jak i słabe).
3.5. WAP Banking.
WAP Banking jest nową usługą wprowadzaną ostatnio przez banki. Usługa ta zapewnia dostęp do operacji bankowych za pośrednictwem telefonu komórkowego GSM wyposażonego w przeglądarkę WAP. Do tej pory pilotażowy program wapowski uruchomił WBK S.A., natomiast zapowiada taką usługę Fortis Bank S.A.
WAP (ang. Wireles Application Protocol) - jest procedurą dostępu do Internetu, przy wykorzystaniu osobistych urządzeń przenośnych, takich jak telefony komórkowe. WAP jest otwartym, globalnym standardem łączności pomiędzy terminalami bezprzewodowymi, a Internetem lub innymi sieciami komputerowymi. Umożliwia on projektowanie nowoczesnych, interakcyjnych, funkcjonujących w czasie rzeczywistym usług bezprzewodowych, takich jak np. zlecenia operacji bankowych.
Posiadając konto w banku (najczęściej jest to samo konto co w przypadku Internet Bankingu) oraz odpowiednio skonfigurowany telefon z WAP-em użytkownik ma możliwość zarządzania swoim kontem praktycznie z dowolnego miejsca o dowolnym czasie. Możliwości jakie są oferowane w tej usłudze są z reguły nieco skromniejsze od tych oferowanych w Internet Bankingu.
3.6. E-mail Banking.
Spotykane są dwie odmiany E-mail Bankingu. Pierwsza z nich ma bierny charakter. Klient posiada na serwerze bankowym skrzynkę poczty elektronicznej. Na koniec każdego dnia bank wysyła na tę skrzynkę informację, informującą użytkownika systemu o dokonanych tego dnia transakcjach i aktualnym stanie konta (oczywiście jeżeli danego dnia nie została wykonana żadna operacji e-mail nie jest w ogóle wysyłany). Poniżej przedstawiona jest jedna z tego typu wiadomości:
Natomiast drugą oferowaną formą E-mail Bankingu (aktywną), jest usługa EmailMoney, choć faktycznie jest ona odmianą WWW lub WAP Bankingu. Umożliwia ona dokonywanie przelewów. Aby skorzystać z tej usługi nie trzeba znać numeru rachunku odbiorcy, wystarczy adres jego poczty elektronicznej. W celu dokonania takiego przelewów na stronach internetowych banku podajemy adres e-mail odbiorcy, kwotę jaką chcemy mu przesłać oraz pytanie i odpowiedź dla celów weryfikacyjnych. Nadawca takiego przekazu dostaje od banku powiadomienie o nim na swoją skrzynkę pocztową. Następnie loguje się na witrynie banku w celu podania odpowiedzi na zadane pytanie, a gdy się wszystko zgadza podaje numer rachunku bankowego, na który mają być przelane środki pieniężne.
3.7. Usługi bankowości elektronicznej.
Przy wykorzystaniu bankowości elektronicznej możemy dokonywać wiele różnorodnych operacji. Oferta jest zróżnicowana nie tylko od banku oferującego zdalny dostęp do konta, ale także od używanego kanału. Obecnie najwięcej operacji można przeprowadzić wykorzystując Internet Banking oraz Home Banking. Podobną ofertę mamy także w przypadku Phone Bankingu, natomiast w przypadku pozostałych odmian bankowości elektronicznej dostępność usług jest raczej uboga. Do obecnie realizowanych w Polsce operacji należą:
sprawdzanie salda konta i historii operacji, a więc analizowanie przebiegu i prawidłowości wszystkich przelewów na konto i z konta,
przelewanie środków pieniężnych na obce rachunki, a więc definiowanie i wysyłanie pieniędzy do różnorodnych odbiorców,
dokonywanie przelewów na konto ZUS, czyli wykonywanie specjalnej formy przelewu, z bardzo specyficznymi procedurami,
dokonywanie przelewów z przyszłą datą realizacji, czyli zlecanie bankowi dokonania opłat w przyszłości,
EmailMoney, czyli przesyłanie pieniędzy za pośrednictwem poczty elektronicznej (Inteligo),
anulowanie przelewu, czyli zerwanie wydanego rozporządzenia dotyczącego przesłania pieniędzy na określone konto,
analizowanie listy odbiorców dla przelewów, czyli sprawdzanie i modyfikowanie obecnego jej kształtu,
tworzenie zleceń stałych (z niezmienną kwotą), czyli dawanie bankowi dyspozycji regularnego dokonywania przelewów na to samo konto, zwykle co miesiąc,
zakładanie i zrywanie lokat, czyli wyodrębnianie danej kwoty pieniędzy na wyższe oprocentowanie,
założenie rachunku walutowego, czyli rachunku, za którego pomocą klient będzie w stanie gromadzić waluty obce,
obsługiwanie rachunku walutowego, czyli rachunku, na którym znajdują się waluty inne niż obowiązujące w kraju, w którym funkcjonuje bank,
ustanowienie pełnomocnictwa, czyli upoważnienie innych osób do korzystania z konta,
dokonanie zapisu na wypadek śmierci, czyli upoważnienie wybranych osób do dysponowania naszym kontem po śmierci,
wypełnianie wniosku o przesłanie kolejnej książeczki czekowej,
wypełnianie wniosku o przesłanie karty płatniczej,
wysłanie dyspozycji przysłania listy haseł jednorazowych
wypełnianie wniosku o linię kredytową,
podpisanie umowy kredytowej, czyli zrealizowanie wniosku o linię kredytową,
zamienienie dotychczasowego konta na wspólne, czyli danie pełnomocnictwa korzystania z rachunku np. małżonkowi.
aktywowanie (deaktywowanie) kanałów dostępu do rachunku
zmienianie haseł dostępu do rachunku
3.8. Oferta czołowych polskich banków.
Oferta Polskich banków różni się. Żaden z banków nie oferuje nam dostępu do rachunku wszystkimi możliwymi drogami. Ponadto tym samym kanałem w różnych bankach możemy wykonywać różne operacje.
W bankowości elektronicznej występują trzy modele banków. Oferowane przez nie usługi nieco się różnią. Są to mianowicie:
1. Bank wirtualny (oddział elektroniczny) jest to bank, który nie posiada placówek rzeczywistych, a korzystanie z niego wymagana założenia oddzielnego konta. Banki takie narzucają limity dzienne na wykonywane operacje i nie zezwalają na ich przekroczenie. Dodatkowo klient otrzymuje kartę płatniczą. Wszelkie prowizje i opłaty za korzystanie z rachunku elektronicznego w takim oddziale są znacznie zredukowane lub bezpłatne. Przykładem takiego banku jest mBank, który nie posiada realnej placówki, do której klient może przyjść i zrealizować określoną transakcję. Kontakt z takim bankiem odbywa się przez telefon, pocztą e-mail lub też zwykły list. Banki, które za jedyny swój cel stawiają obsługę internetowych rachunków elektronicznych, wyróżniają się nowoczesną obsługą i dobrymi zabezpieczeniami.
2. Dostęp elektroniczny (jako dodatkowy kanał) jest typowym rozszerzeniem zwykłego konta bankowego, które umożliwia śledzenie operacji i historii rachunku w Internecie oraz dokonywanie przelewów. Opłaty za korzystanie z tego rodzaju rachunku są identyczne, a niejednokrotnie wyższe niż za prowadzenie zwykłego rachunku bankowego, ponieważ jest to związane z prowadzeniem rachunku w Internecie oraz opłatą za dodatkowe urządzenia zabezpieczające. Klient nie musi nawet zakładać oddzielnego konta, a jedynie poprosić o rozszerzenie możliwości posiadanego rachunku o dostęp elektroniczny.
3. Samoistny oddział – potencjalny klient musi założyć nowy rachunek bankowy, nawet jeśli jest już posiadaczem zwykłego rachunku w tym banku. Jest to odrębny wirtualny oddział tradycyjnej placówki bankowej, w której to zakłada się odrębne konta.
3.9. Bankowość XXI wieku.
Obecnie systemy bankowości elektronicznej nie umożliwiają dokonywania transakcji nie standardowych, a klienci czasami potrzebują porady pracownika banku. W takich wypadku potrzebny jest bezpośredni kontakt z pracownikiem banku. Wizyta w rzeczywistym oddziale banku nie wchodzi tu w grę, gdyż nie po to użytkownik zakłada wirtualne konto. Pełną interaktywność zapewnia obecnie jedynie kontakt telefoniczny, jednak dla wyrafinowanego użytkownika PC nie jest on wystarczający. Dlatego w najbliższej przyszłości pojawią się systemy komunikacji internetowej. Rozwinie się tzw. doradztwo on-line.
Polskie banki pracują się obecnie nad wdrożeniem technologii pozwalających na interakcję konsultanta z klientem za pośrednictwem sieci. Ma to oczywiste zalety. Dla banku będą to obniżone koszty i lepszą jakość doradztwa, natomiast dla klienta przede wszystkim wygoda (nie musi wychodzić z domu i odchodzić od “swojego, ukochanego PC”).
Najprostszą realizacją tej idei jest tak zwany chatroom. Jest to wydzielona część serwisu WWW, na której klient może porozumiewać się z rozmówcą za pomocą klawiatury i widzi na ekranie odpowiedzi, także pisane na klawiaturze przez doradcę. Taki system, bardzo prosty w realizacji. Z pierwszych doświadczeń banków zachodnich wynika, że klienci łatwo przekonują się do takiej formy komunikacji, a nawet mają swoich ulubionych doradców. Mimo tego trzeba przyznać, że porozumiewanie się za pomocą samej tylko klawiatury jest bardzo ograniczone.
Bardziej skomplikowane jest przesyłanie głosu. Wykorzystywana jest do tego technologia voice-over-IP i rozmaite jej implementacje. Jest ona już dziś powszechnie używana do słuchania internetowego radia, czy do międzynarodowych rozmów telefonicznych (Internet telephony), a jej wymagania techniczne są dosyć skromne: wystarczy zwykłe połączenie modemowe, karta dźwiękowa, słuchawki i mikrofon podłączone do komputera. Dla banku nie ma ona jednak wielkiej przewagi nad zwykłą telefonią.
Jeszcze bardziej skomplikowane jest przesyłanie przez Internet fonii i wizji. Nad wdrożeniem tej technologii pracuje obecnie wiele banków zachodnich. Narzędzia techniczne do jej realizacji dostępne są już od jakiegoś czasu (np. oprogramowanie RealAudio), brakuje jednak wymaganej przepustowości łącz telekomunikacyjnych, która umożliwiłaby w miarę komfortowy odbiór obrazu. Nie jest to więc jeszcze dojrzały i niezawodny sposób komunikacji, choć w miarę postępu techniki pozwoli na zaoferowanie pełnowartościowego doradztwa on-line.
3.10. Stosunek społeczeństwa do usług bankowości elektronicznej.
Wiedza społeczeństwa o usługach bankowości elektronicznej z pewnością na dzień dzisiejszy nie jest wystarczająca. Wiele grup społecznych nie ma pojęcia na czym one polegają. Nastawienie społeczne do usług e-banking też nie jest najlepsze. Ludzie boją się wyłudzeń internetowych, że ich pieniądze nagle znikną, że ktoś przejmie kontrolę nad ich kontem. Powszechnie uważa się, że zabezpieczenia stosowane w bankowości elektronicznej nie są wystarczające. Może to jednak wynikać z nieznajomości większości mechanizmów zabezpieczających. Dlatego jest społecznie pożądane, aby banki elektroniczne na zabezpieczenia transakcji przeznaczały stosunkowo większe kwoty, niż ich tradycyjne odpowiedniki.
Jednak większość klientów banków elektronicznych jest zadowolona z oferowanych usług. Uważają je za lepsze od usług tradycyjnych. Doceniają ich rosnącą jakość i profesjonalizm, mimo że ich oczekiwania ciągle rosną. Duże zainteresowanie usługami bankowości elektronicznej można zaobserwować wśród ludzi młodych, wykształconych lub studiujących oraz ludzi biznesu. Jest im o wiele łatwiej zaufać nowoczesnym, dopiero rozwijającym się, technologiom. Zaufanie klientów banków elektronicznych do oferowanych przez nie usług (w tym poczucie bezpieczeństwa), jak na razie, poza trzema, wymienionymi powyżej, przenikającymi się grupami społecznymi, jest stosunkowo niskie. Klienci nie są do końca przekonani o trafności wyboru, codziennie sprawdzają swoje konto, oprócz wirtualnych kont często dalej korzystają z tradycyjnych. Jednak zainteresowanie tymi usługami gwałtownie rośnie. Banki zdały sobie sprawę z faktu, że ich klienci stawiają duże wymagania, że relacja bank – klient w znacznym stopniu musi opierać się na zaufaniu. Dlatego starają się je zdobyć, m. in. poprzez uświadamianie społeczeństwa o stosowanych mechanizmach zabezpieczających i ich niezawodności.
Adam Mickiewicz "Dziady część III"