Wyszukiwarka:
Artykuły > Studia >

Bankowość

Bankowość System bankowy: 1. Bank jako specyficzna forma przedsiębiorstwa. Banki obok innych instytucji finansowych pełnią rolę pośredników finansowych. Inne instytucje finansowe to: fundusze powiernicze fundusze emerytalne firmy ubezpieczeniowe firmy factoringowe, leasingowe, forfaitingowe firmy ventures capital. 1.1. Makroekonomiczna rola banków jako pośredników finansowych pełniących funkcje transakcyjne i transformacyjne. Z makroekonomicznego punktu widzenia banki pełnią rolę pośredników finansowych stawiając do dyspozycji usługi związane z przyjmowaniem lub udostępnianiem środków pieniężnych. Kojarzą w ten sposób podaż kapitału z popytem. Usługi związane z przyjmowaniem bądź udostępnianiem środków pieniężnych są usługami o charakterze transakcyjnym. Za pomocą tych usług realizuje się transakcyjna funkcja banków. Drugą funkcją, jaką pełnią banki jest funkcja transformacyjna. Transformacja środków pieniężnych zachodzi w wymiarze wielkości tych środków, w wymiarze czasowym i wymiarze przestrzennym. Konieczność istnienia tej funkcji wynika z faktu, że po obu stronach rynku mamy do czynienia z różnymi wielkościami środków pieniężnych, różnymi terminami i różnymi miejscami występowania popytu i podaży kapitału. Banki będąc pośrednikami, realizując funkcję transformacji rozwiązują te problemy. Funkcja transformacji wielkości popytu i podaży środków finansowych polega na tym, iż banki przyjmują znaczną liczbę małych wkładów i środki pozyskane w ten sposób udostępniają w postaci większych sum kredytobiorcom. Funkcja transformacji terminów polega na tym, że banki przyjmują środki z terminami zwrotu odmiennymi od tych na jakie same udostępniają te środki. Funkcja transformacji przestrzennej lokacji środków polega na tym, że banki doprowadzają do równowagi między różniącą się strukturą popytu i podaży na kapitał w wymiarze przestrzennym. Dokonywane jest to zarówno na skalę narodową, regionalną jak i globalną. Ponadto banki są instytucjami powołanymi do transformacji ryzyka pomiędzy dysponującymi wolnym kapitałem a potrzebującymi go. Banki w wyniku specjalizacji w operacjach finansowych są w stanie dokładniej ocenić ryzyko związane z lokowaniem środków pieniężnych a przez to odpowiednio zarządzać nimi. 1.2. Rola banków z mikroekonomicznego punktu widzenia. Bank jest przedsiębiorstwem, które udziela i zaciąga kredyty, przeprowadza rozliczenia pieniężne, transakcje walutowe i operacje na rynku kapitałowo pieniężnym. Główne operacje banku: deponowanie środków pieniężnych udostępnianie zasobów finansowych rozliczenia pieniężne (transfer) operacje na rynku kapitałowo-pieniężnym wymiana walut. 1.3. Rodzaje usług bankowych. Jedną z głównych cech usług bankowych jest ich niematerialny charakter. Usługi te są przeważnie dokonywane w drodze operacji finansowych, a więc mają charakter pieniężny a nie rzeczowy. Innymi cechami są: brak możliwości magazynowania oraz indywidualny charakter. Poza tym w przeciwieństwie do produktów w usługach bankowych dominują ludzie a nie technologie. Ponadto produkcja i konsumpcja występują jednocześnie. Podział usług bankowych: a) Najbardziej znany podział usług bankowych dzieli te usługi na operacje aktywne, pasywne i pośredniczące. Ten tradycyjny podział występuje z punktu widzenia zasad księgowania. Wadą jego jest to, że transakcje aktywne i pasywne mają odzwierciedlenie w bilansie, lecz wiele innych usług nie znajduje w nim odzwierciedlenia, np. operacja transferu środków pieniężnych. Operacje bierne (pasywne) – są to operacje pozyskiwania pieniędzy przez bank. Chodzi w nich o powiększenie stanu środków pieniężnych znajdujących się w posiadaniu banku. Operacje te polegają na: gromadzeniu wkładów od klientów, emitowaniu własnych papierów wartościowych, przyjmowania lokat od innych banków zaciągania kredytów refinansowych w banku centralnym. Operacje czynne – polegają na inwestowaniu zgromadzonych środków pieniężnych. W szczególności operacje te polegają na wykorzystywaniu zgromadzonych środków pieniężnych do udzielania kredytów i lokowaniu ich w korzystne przedsięwzięcia np. zakup papierów wartościowych, zakup nieruchomości. Zarówno operacje czynne jak i bierne banki przeprowadzają na własny rachunek i na własne ryzyko. Natomiast operacje pośredniczące wykonywane są na zlecenie, rachunek i ryzyko klientów. W operacjach pośredniczących bank odgrywa rolę pośrednika między różnymi podmiotami życia gospodarczego, zaś angażowanie przez niego pieniędzy ma znaczenie drugorzędne. Do operacji pośredniczących należą przede wszystkim: prowadzenie rachunków bankowych, rozliczanie pieniężne, obsługa emisji papierów wartościowych i ich zarządzanie, skup i sprzedaż dewiz, wynajem skrytek i sejfów, świadczenie usług konsultingowych. b) Biorąc pod uwagę znaczenie produktów banków dla klientów, rolę jaką pełnią banki na rynku usług finansowych i pozycję rynkową banku, usługi bankowe dzieli się na: Usługi finansowe – są to wszystkie operacje, które prowadzą do zwiększenia środków płatniczych klienta (operacje udzielania kredytu, poręczenia, gwarancje, operacje związane z emisją papierów wartościowych) Usługi depozytowe – polegają na przyjmowaniu depozytów oraz gospodarowaniu nimi. Usługi polegające na operacjach płatniczych i rozliczeniowych – są to usługi związane z transferem i transportem wartości pieniężnych. Usługi wymiany walut. Usługi zarządzania aktywami klientów i doradztwo finansowe (np. fundusze powiernicze) W kontekście usług bankowych można mówić o produkcie bankowym. Produktem bankowym nazywamy jednolity i wyraźnie wyodrębniony pod względem formalnym i cenowym (odpowiedni %) składnik oferty bankowej, np. kredyt hipoteczny, kredyt na rachunku bieżącym. 1.4. Cele banku. Bank jest instytucją komercyjną, zatem głównym jego celem jest osiąganie i pomnażanie zysku. Podstawowym zaś źródłem dochodu banku jest marża odsetkowa, czyli różnica pomiędzy odsetkami pobieranymi od kredytów a płaconymi od depozytów. Jednakże w kontekście niejako zarządzania strategicznego nadrzędnym celem banku jest zdobycie i utrzymanie względnie wysokiej pozycji rynkowej (udział w rynku, poziom przywiązania klientów), której finansowym odzwierciedleniem jest długofalowa, korzystna wycena banku przez rynek kapitałowy. Dzięki niej zwiększają się możliwości banku zarówno w zakresie wewnętrznej akumulacji kapitału, jak i pozyskiwania go z rynku. 1.5. Ryzyko. Banki są instytucjami ryzykogennymi. Działalność banku podlega ryzyku finansowemu w szczególny sposób. Misja banku, jego rola koordynatora finansowego w systemie gospodarczym wymusza na nim przyjmowanie na siebie tej kategorii ryzyka oraz konieczność ograniczania jego skutków. Rodzaje ryzyka na jakie narażony jest bank: ryzyko kredytowe, ryzyko stopy procentowej, płynności, ryzyko walutowe. Przedsiębiorstwa bankowe wykonując swe podstawowe funkcje gromadzenia środków pieniężnych oraz angażowania ich w operacjach kredytowych i lokalnych, posługuje się głównie środkami obcymi, pozyskiwanymi od swej klienteli. Środki obce stanowią z reguły ponad 90% jego pasywów, przy czym wielkość i struktura tych środków ulegają nieustannym zmianom. 1.6. Specyfikacja czynników wytwarzania usług bankowych. Odmienność bankowego systemu czynników produkcji, a przede wszystkim innej wagi tych czynników zaznacza się w tym, że środki obrotowe i środki trwałe odgrywają w bankach rolę drugorzędną. Jakkolwiek w ostatnim czasie ich rola wzrosła w skutek powszechnej automatyzacji i informatyzacji. Czynnikiem produkcji dominującym w banku jest czynnik pieniężny (wartości pieniężne). Jest to czynnik usługowy o szczególnym znaczeniu. Występuje on w dwóch formach: jako środek płatniczy (potencjał płynności) i jako kapitał własny. Rezerwy płynności i kapitał własny mogą być interpretowane jako czynnik produkcji, gdyż ich wielkość minimalna jest normowana, co w znacznym stopniu ogranicza działalność banków. Zatem ograniczenia skali działalności w relacji do wyposażenia w czynnik monetarny wynikają dla banków z norm nadzoru bankowego. Maksymalnie możliwa wielkość produkcji usług bankowych jest limitowana przez normy i przez zasób czynnika monetarnego. Banki są instytucjami silnie regulowanymi przez prawo i nadzorowanymi przez władze zwierzchnie. Normy nadzoru bankowego (regulacje ostrożnościowe): Obowiązek uzyskania licencji na działalność bankową. Minimalny kapitał założycielski banku – 5 mln ECU. Co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia stanowisk kierowniczych posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem. Limity zaangażowania kapitałowego – - ograniczenie inwestowania przez banki w instytucjach niebankowych maksymalnie do 60% kapitału własnego; - w pojedyncze przedmioty maksymalnie 15 % funduszy własnych. Współczynnik wypłacalności: co najmniej 8 %; nowe banki: w 1 roku – 15%, w 2 roku – 12%. Limity koncentracji kredytów: - maksymalnie 25% funduszy własnych może zostać zaangażowane w stosunkach z jednym lub powiązanymi ze sobą organizacyjnie lub kapitałowo podmiotami; - suma kredytów powyżej 10% funduszy własnych nie może przekroczyć 800% tych funduszy. Zasady przeciwdziałania procesowi „prania brudnych pieniędzy”. Ubezpieczenie depozytów: Bankowy Fundusz Gwarancyjny wysokość gwarancji: do 1000 ECU – 100% od 1000 do 5000 ECU – 90% Kontrola przepływów kapitałowych – obowiązek zawiadamiania Komisji Nadzoru Bankowego o zamiarze sprzedaży akcji powyżej 10% (20%, 33%, 50%). Nadzór nad bankami na bazie skonsolidowanej. W celu zapewnienia bezpieczeństwa działania banku stosuje się regulacje ostrożnościowe, które przyjmują różne formy, poczynając od licencjonowania banku (wymogi kapitałowe, kadrowe i lokalowe), a kończąc na określeniu precyzyjnych wskaźników, których osiągnięcie warunkuje istnienie banku. Ad. 2. Funkcje kapitału własnego: funkcja założycielska, funkcja ostrożnościowa - ogranicza zbyt wysoki poziom aktywów; wymogi dotyczące adekwatności kapitałowej oraz limity koncentracji kredytów (są odnoszone do kapitału własnego) zapobiegają wzrostowi rozmiarów działalności powyżej pewnego ryzyka banku, funkcja kompensacyjna – umożliwia wyrównanie strat bez uszczerbku, funkcja zaufania, wiarygodności banku, wpływa na opinię banku jako instytucji zaufania publicznego. Ad. 4. Limity zaangażowania kapitałowego. Akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej nie będącej bankiem lub jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych nie mogą przekroczyć w stosunku do jednego podmiotu 15 % funduszy własnych. Środki wydatkowane na wyżej wymieniony zakup oraz na zakup nieruchomości i wierzytelności zabezpieczonych hipoteką nie mogą przekroczyć 60% funduszy własnych banku. A więc limity koncentracji inwestycji kapitałowych są normami regulującymi zakres zaangażowania się w inwestycje w instytucje niebankowe. Ad. 5. Współczynnik wypłacalności łłś śł łńł Fundusze własne instytucji bankowej ·³ Suma wartości ważonej aktywów i składników pozabilansowych Przykładowe wagi ryzyka: 0% - gotówka w kasie, należności od banku centralnego i budżetu państwa, 20% - należności od budżetów lokalnych oraz banków krajów OECD, Unii Europejskiej i Arabii Saudyjskiej, 30% - należności od banków mających siedzibę w Polsce, 50% - należności od innych banków, 100% - należności od pozostałych klientów działających prawidłowo. Współczynnik bezpieczeństwa banku jest to określona proporcja między wielkością kapitału własnego banku a rozmiarami szeroko rozumianej działalności kredytowej banku. Chodzi o limitowanie rozmiarów akcji kredytowej. Współczynnik wypłacalności jest jednym z kluczowych parametrów ekonomicznych pozwalających na określenie kondycji finansowej banku. Stanowi on syntetyczną ocenę jakości portfela kredytowego oraz sfery pozabilansowego angażowania się banku (gwarancje bankowe, poręczenia, akredytywy). Interpretacja: W sytuacji, gdy współczynnik jest nieadekwatny do skali prowadzonej przez bank działalności istnieją dwie możliwości: podwyższenie kapitału (zwiększenie licznika), ograniczenie szeroko rozumianej działalności kredytowej (zmniejszenie mianownika). Również nie jest dobrze, gdy współczynnik wypłacalności wynosi np. 20%, gdyż wtedy pieniądz nie pracuje. Ad. 6. Limity koncentracji kredytów. Limity koncentracji kredytów (limity zaangażowania kredytowego) ograniczają możliwości angażowania środków banku w pojedyncze przedsięwzięcia. Zostały one odniesione do wysokości posiadanego kapitału (funduszy własnych). aktywa bilansowe + pozycje pozabilansowe fundusze własne Suma wierzytelności banku w stosunku do jednego podmiotu lub podmiotów powiązanych ze sobą kapitałowo i organizacyjnie, ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze nie może przekroczyć 25% funduszy własnych banku. Duży kredyt jest to kredyt przekraczający 10% funduszy własnych banku. Bank musi każdorazowo zgłaszać Komisji Nadzoru Bankowego fakt udzielenia takiego kredytu. Suma dużych kredytów nie może przekroczyć 800% funduszy własnych banku. 2. Rodzaje banków w systemie bankowym. System bankowy składa się z elementów (instytucji) o określonych właściwościach i określonych wzajemnych relacjach między tymi instytucjami. Przyjmując za kryterium podziału banków zakres wykonywanych czynności w systemach bankowych krajów o gospodarce rynkowej można wyróżnić: banki centralne, banki komercyjne, banki specjalne, banki uniwersalne, kasy oszczędności, i spółdzielczość kredytową. BANK CENTRALNY Ogólna charakterystyka. Bank centralny – nie jest typowym podmiotem gospodarczym (nie ma charakteru komercyjnego), ani urzędem administracji państwowej, choć skupia w sobie niektóre ich cechy. Banki centralne ze względu na spełniane funkcje i realizowane zadania są uważane za instytucje sektora publicznego. Są one jednostkami państwowymi lub podporządkowanymi państwu, o różnym stopniu niezależności, np.: w USA i Niemczech bank centralny ma znaczą autonomię, zaś w Japonii, Wielkiej Brytanii i Norwegii w dużym stopniu podlega państwu. Różnice pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi. Bank centralny różni się od banku komercyjnego liczbą i rodzajem klientów, do których należą: instytucje kredytowe, które utrzymują w banku centralnym swoje rezerwy obowiązkowe, inne Banki centralne posiadające rachunki w walutach obcych, rząd – najczęściej zobligowany do lokowania swoich środków w banku centralnym, międzynarodowe organizacje finansowe i rządy obce. Relacje między bankiem centralnym i innymi bankami komercyjnymi. Bank centralny zajmuje nadrzędną pozycję wobec pozostałych banków. Jest on jednostką zwierzchnią upoważnioną do wydawania nakazów i zakazów innym bankom oraz nadzoruje działalność całego systemu bankowego. Natomiast pozostałe banki są równorzędne wobec siebie. Działają na zasadzie konkurencji. Zadania i funkcje banku centralnego Do podstawowych zadań banku centralnego należy: zachowanie wartości pieniądza krajowego, ochrona stabilności systemu finansowego, zwiększenie efektywności polityki pieniężnej. W dążeniu do realizacji tych zadań bank centralny spełnia następujące funkcje: banku emisyjnego, centralnego banku państwa, funkcję banku banków. Funkcja emisyjna polega na emisji znaków pieniężnych, organizowaniu obiegu pieniężnego i regulowaniu ilości pieniądza w obiegu. Emisja pieniądza papierowego następuje przez zamianę wkładów banków komercyjnych w banku centralnym na gotówkę. Funkcja centralnego banku państwa polega na formułowaniu i realizowaniu strategii w odniesieniu do polityki pieniężnej, obsłudze kasowo-rozliczeniowej jednostek budżetu państwa, kredytowaniu budżetu państwa, obsłudze długu publicznego, zarządzaniu rezerwami walutowymi państwa oraz reprezentowaniu państwa za granicą. Do funkcji banku banków zaliczamy: funkcje nadzorcze funkcje ostrożnościowe funkcje usługowe. Funkcje nadzorcze – związane z przestrzeganiem prawa bankowego; Funkcje ostrożnościowe – związane z bezpieczeństwem banków (chodzi tu o formułowanie i kontrolowanie norm ostrożności i regulowanie ryzyka bankowego, zapewnienie płynności i wypłacalności banków); Funkcje usługowe – przejawiają się w prowadzeniu dla banków rachunków rezerw. Istnienie i odpowiedni poziom zgromadzonych na tych rachunkach środków jest warunkiem sprawnych rozliczeń między klientami różnych banków oraz między samymi bankami. Ponadto kontrola łącznych rozmiarów rezerw dostępnych systemowi umożliwia BC wpływ na podaż pieniądza (regulowanie płynności systemu i kształtowanie potencjału kredytowego). Funkcje usługowe polegają również na udzielaniu kredytów bankom komercyjnym. BANKI KOMERCYJNE (HANDLOWE) Do tradycyjnej działalności banków komercyjnych należy przyjmowanie depozytów (wkładów pieniężnych) i udzielanie kredytów. Współczesne banki komercyjne pełnią obok tych tradycyjnych funkcji wiele nowych związanych z rynkiem finansowym. Chodzi tu o pośredniczenie na życzenie emitentów papierów wartościowych oraz inwestorów. BANKI SPECJALNE Są to banki, których sfera działalności w porównaniu z bankami handlowymi ma specjalny charakter, albo pod względem zakresu i formy działania albo rodzaju klientów. Wyróżnia się następujące rodzaje specjalizacji banków: Specjalizację funkcjonalną np.: banki inwestycyjne, banki hipotetyczne, banki obsługujące giełdy papierów wartościowych. Specjalizacja branżowa np.: banki przemysłowe, banki rolne, banki ochrony środowiska, banki handlowe, banki obsługujące rzemiosło (rodzaj klientów). Specjalizacja terytorialne np.: banki ogólnokrajowe, banki regionalne. Banki inwestycyjne prowadzą działalność w trzech płaszczyznach: 1 – działalność maklerska i dealerska na rynku akcji, papierów dłużnych i instrumentów pochodnych (emisje, obsługa emisji, dystrybucja papierów wartościowych, organizowanie konsorcjów emisyjnych); 2 – zarządzania funduszami (zwłaszcza emerytalnymi, inwestycyjnymi, majątkami fundacji); 3 – doradztwo finansowe na rzecz przedsiębiorstw (np. w zakresie pozyskiwanie kapitałów, prywatyzację, restrukturyzację, fuzje, przejęcia). Banki inwestycyjne nie zajmują się działalności depozytową i kredytową. W Polsce nie ma banku tego typu. Banki oszczędnościowe (kasy oszczędnościowe) Cechą kas oszczędnościowych jest ścisłe powiązanie ich działalności z potrzebami drobnych wytwórców, gospodarstw domowych i samorządów. Gromadzą one rozproszone oszczędności drobnych klientów i udzielają na ich podstawie kredytów (np. na budownictwo mieszkaniowe – kasy budowlano-oszczędnościowe, banki komunalne przy samorządach). Banki hipoteczne. Głównym zadaniem ich jest dostarczenie gospodarstwom domowym kapitału inwestycyjnego w formie długoterminowych pożyczek zabezpieczeniowych hipoteką (zabezpieczeniem jest nieruchomość). Cechą charakterystyczną działalności tych banków jest to, że gromadzą one środki finansowe w drodze emitowania przez siebie listów zastawnych zabezpieczonych bezpośrednio lub pośrednio hipotekami a jedynie dodatkowo kapitałem własnym. BANKI SPÓŁDZIELCZE Cechą szczególną banków spółdzielczych jest obowiązek wspierania działalności gospodarczej członków spółdzielni (np. rzemieślników) oraz zasada przestrzennego ograniczenia ich działania. BANKI UNIWERSALNE Pojęcie bank uniwersalny oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc w zakresie ilościowym, regionalnym a także klientowskim i branżowym. Modele bankowości. Wyróżnia się: model bankowości wyspecjalizowanej (anglosaski), model bankowości uniwersalnej (kontynentalny). Model bankowości wyspecjalizowanej opiera się na bankach wyspecjalizowanych (np. inwestycyjnych, hipotetycznych, oszczędnościowych). Model ten funkcjonuje między innymi w USA, Wielkiej Brytanii, Australii. Model bankowości uniwersalnej funkcjonuje m.in. w Niemczech, Szwajcarii, Japonii, w krajach skandynawskich. Cechą charakterystyczną tego modelu jest to, że jedna instytucja może kompleksowo obsłużyć klienta, a więc jeden podmiot świadczy jak najszerszy obszar usług finansowych (działalność depozytowo-kredytowa, długoterminowe finansowanie przedsiębiorstw, obsługa rynku kapitałowego). Środowisko bankowe. Do najbardziej istotnych cech środowiska, w którym działają współczesne banki zaliczyć można: Globalizację – coraz większe interesy, w coraz większych zakresach i na coraz większych obszarach. Zewnętrzne warunki kontraktu mają większy niż krajowy wpływ na strukturę i funkcjonowanie systemu bankowego. Jednym z głównych czynników globalizacji jest rozwój telekomunikacji i informatyki bankowej. Drugim – powstanie eurorynku. Gwałtowny rozwój zatrudnienia w instytucjach finansowych i wzrost udziału usług finansowych w PKB (Produkcie Krajowym Brutto). Tendencja do zmniejszenia się liczby banków w fuzji i przejęć. Uniwersalność usług bankowych, czyli tendencja do powstawania wielofunkcyjnych grup bankowych tworzących supermarkety usług finansowych w formie banków uniwersalnych oraz konglomeratów finansowych. Zasady ostrożnościowe. Liberalizację rynku i de regulację poszczególnych segmentów rynku usług bankowych. Rosnącą konkurencję miedzy bankami w nowych formach jej przejawiania się. Innowacje technologiczne wywierające odczuwalny wpływ na system rozliczeń, nowe produkty i formy konkurencji. Sequrytyzację – zastępowanie tradycyjnych kredytów emisją papierów wartościowych na rynkach finansowych. Problemy polskiej bankowości. Polski sektor bankowy cechuje się relatywnie niską kapitalizacją, dekoncentracją organizacyjną i ograniczoną zdolnością konkurencji ze względu na brak innowacji technologicznych i produktowych. Relacja aktywów krajowego systemu bankowego do PKB wynosi w Polsce około 20%, podczas gdy w krajach rozwiniętych gospodarczo analogiczny wskaźnik kształtuje się z reguły na poziomie nie niższym niż 100%. Kreacja pieniądza. Schemat Obiegu Pieniądza: Kreacja pieniądza gotówkowego przez Bank Centralny. BILANS BANKU CENTRALNEGO Zakupy dewiz od banków Kredytu dla banków Kredyty dla rządu Zakupy dewiz od rządu Wzrost ilości środków na rachunku banków Wzrost ilości gotówka w obiegu Wzrost ilości środków na rachunkach budżetu AKTYWA PASYWA „Drukowanie pieniądza” – kreacja środków pieniężnych jest wynikiem wzrostu akcji kredytowej BC i dokonywanego przez BC zakupu walut obcych. Kreacja pieniądza gotówkowego następuje w momencie, gdy banki komercyjne lub rząd zamieniają część środków, które posiadają na rachunkach bieżących w BC na pieniądz papierowy. W chwili, gdy banki dokonują wypłat gotówkowych na rzecz swoich klientów, lub rząd dokonuje płatności gotówkowych pieniądz papierowy trafia do obiegu. Kreacja pieniądza gotówkowego przez bank komercyjny (materiały). Polityka pieniężna Banku Centralnego: Struktura celów polityki pieniężnej. Banki Centralne pełniąc funkcję centralnego banku państwa prowadzi określoną politykę pieniężną. Cele operacyjne – ich cechą jest to, że BC może na nie wpływać bezpośrednio. Płynne rezerwy banków komercyjnych = gotówka w skarbcu + środki ulokowane w Banku Centralnym. Podaż pieniądza: M=C+D M – podaż pieniądza, C – gotówka w obiegu, D – depozyty. Cele pośrednie – to takie których zrealizowanie warunkuje osiągnięcie celu finalnego. Cel finalny – gwarantuje bezinflacyjny wzrost gospodarczy. Cel polityki pieniężnej. Celem polityki pieniężnej jest stabilność pieniądza. Stabilność pieniądza może być osiągnięta wówczas, gdy podaż pieniądza jest dostosowana do przyrostu Nominalnego Produktu Narodowego. Instrumenty polityki pieniężnej Banku Centralnego. Operacje otwartego rynku a płynność systemu bankowego. 1) Polityka rezerw obowiązkowych: Polityka rezerw obowiązkowych jest to wielkość określająca jaki procent wkładów deponentów banki komercyjne obowiązane są trzymać w banku centralnym na rachunku rezerw. Stopy rezerw obowiązkowych można określić wzorem: ro= gdzie: ro – stopa rezerw obowiązkowych, R – rezerwy D – depozyty. Rezerwa obowiązkowa odprowadzana jest przez banki na rachunek rezerw obowiązkowych w wysokości określonej procentowo w stosunku do wielkości zgromadzonych wkładów i lokat. Aktualnie obowiązujący poziom rezerw obowiązkowych: Wkłady a’vista – 20% Wkłady terminowe – 11% Wkłady w walutach obcych – 5% Kwota rezerw obowiązkowych nie podlega oprocentowaniu o ile nie przekracza 10% sumy środków zgromadzonych na rachunkach w NBP. W przeciwnym wypadku rezerwy są oprocentowane w wysokości nie niższej niż połowa stopy kredytu redyskontowego, z tym że całość jest odprowadzana na fundusz restrukturyzacji i oddłużenia rolnictwa (co oznacza, że jest to rodzaj podatku jaki płacą banki komercyjne na rzecz banku centralnego). Głównym celem rezerw obowiązkowych nie jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów depozytariuszy (zapewnienie płynności wkładów, czyli zamianę wkładów na gotówkę) lecz umożliwienie bankowi centralnemu kontroli podaży pieniądza, który banki kreują udzielając kredytów w postaci wkładów na rachunkach bieżących. Podaż pieniądza wyraża wzór: M= D * M- podaż pieniądza 2) Operacje otwartego rynku Najważniejszym i bardzo często używanym przez BC instrumentem są operacje otwartego rynku. Operacje otwartego rynku polegają na kupnie i sprzedaży rządowych papierów wartościowych przez bank centralny dokonywanych na jego własny rachunek na wolnym (otwartym) rynku. Określenie, iż operacje te są dokonywane na otwartym rynku oznacza, że bank centralny występuje na rynku jako zwykły podmiot. Przez operacje otwartego rynku BC oddziałuje na wielkość podaży pieniądza w gospodarce. Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje otwartego rynku: bezwarunkowe (outright) i warunkowe. Jeśli wymagane jest stałe zwiększanie lub zmniejszanie rezerw to dokonywane są zwykle bezwarunkowe opercje otwartego rynku. Natomiast jeśli zmiana rezerw powinna być tylko czasowa to zawierane są z dealerami BC transakcje czasowe kupna-sprzedaży tzw. repurchase agreements – umowy odkupu (operacje warunkowe). W sytuacji niedoboru płynności stosowany jest instrument REPO. W sytuacji nadpłynności – Revers REPO Cena operacji otwartego rynku - stopa oprocentowania operacji warunkowych: Ir = gdzie: wo – wartość odkupu (cena bonów odkupowanych bądź odsprzedawanych w transakcjach terminowych), wa – wartość aukcyjna (cena bonów sprzedawanych lub kupowanych w transakcjach natychmiastowych) t – termin zapadalności transakcji 3) Polityka refinansowa Refinansowanie polega na udzielaniu kredytów bankom komercyjnym przez BC. Najczęściej polityka refinansowania przybiera postać polityki redyskontowej. Drugim powszechnie sposobem refinansowania jest udzielenie kredytów pod zastaw papierów wartościowych (kredyt lombardowy). Podstawowe stopy procentowe banku centralnego: Stopa redyskontowa weksli 20% Stopa kredytu lombardowego 22% Redyskonto weksli przez BC jest operacją podobną do operacji dyskonta weksli przez bank komercyjny. Bank kupuje weksel od jego posiadacza i przekazuje na jego rachunek kwotę weksla pomniejszoną o naliczone z góry odsetki: D = , gdzie: D – kwota dyskonta w- suma weksla r- stopa dyskontowa t- ilość dni upływająca od dnia nabycia weksla do dnia jego płatności (w dniach). Przykład 1. Wystawiony 2 maja 1997 roku weksel na kwotę 200 zł został przekazany do dyskonta banku 2 czerwca 1997 roku. Stopa dyskonta wynosi 20% a termin płatności 2 września 1997 roku. Oblicz kwotę dyskonta. D = 200 – 9,86 = 190,14 [zł] W tej sytuacji bank wypłaci 190,14 zł za weksel. Bank nalicza odsetki 9,86 zł za udzielenie kredytu w wysokości 190,14 zł na 3 miesiące. Kwota 200 zł zostanie zwrócona bankowi 2 września 1997 roku. Przykład 2. 2 lipca 1997 roku weksel poprzedniego przykładu został przekazany przez bank komercyjny do redyskonta w NBP. Stopa redyskonta wynosi 19% D = 200 – 6,25 = 193,75 [zł] Trzeba zwrócić uwagę, że prezes NBP określił warunki jakie muszą spełniać weksle, aby być przedmiotem redyskonta: weksle muszą być sporządzone zgodnie z prawem, pochodzić z obrotu działalności gospodarczej, być podpisane przynajmniej przez wystawców i akceptantów będących solidnymi płatnikami. Ogólne informacje o stopie procentowej: Stopa procentowa jest podstawowym parametrem rynku finansowego. Wyraża cenę jaką dłużnik płaci wierzycielowi za udostępnione fundusze pieniężne. W praktyce mamy do czynienia z całą wiązką stóp procentowych. Podstawowa, rynkowa stopa procentowa zalezy od następujących czynników: r = f (d, s, e, ss, i, ry, m., k, o) gdzie: r – nominalna stopa procentowa, d – popyt na kapitał pożyczkowy, s – podaż kapitału pożyczkowego, e – efektywność wykorzystania zasobów rzeczowych (przeciętna dochodowość kapitału zainwestowanego w przdsiębiorczość), ss – skłonność do oszczędzania, i – inflacja, ry – ryzyko, m – polityka monetarna rządu, k – polityka gospodarcza, o – okres umorzenia długu. Stopa procentowa zawiera się w dwóch granicach: a < r < e gdzie: a – premia za powstrzymanie się od konsumpcji, e – efektywność wykorzystania zasobów rzeczowych. Stopa procentowa musi być wyższa od dolnej granicy, gdyż nikt nie pożyczy kapitału za darmo. Musi być również mniejsza od górnej granicy, gdyż żaden przedsiębiorca nie będzie korzystać z kredytu jeśli odsetki od kredytu pochłaniałyby cały wypracowany zysk. Struktura stopy procentowej. Stopę procentową można wyrazić: r = rr + ri + ry gdzie: r – nominalna stopa procentowa, rr – realna stopa procentowa, ri – premia inflacyjna równa oczekiwanej inflacji, ry – premia od ryzyka. Nominalna stopa procentowa jest to stopa wg której wierzyciel otrzymuje wynagrodzenie za udostępnione fundusze pieniężna – można ją nazwać premią za powstrzymanie się od teraźniejszej konsumpcji. Realna stopa procentowa jest to realne tempo pomnażania kapitału, czyli realna stopa zwrotu. Gdyby nie było inflacji i ryzyka gospodarczego to stopa procentowa byłaby równa oczekiwanej średniej stopie zysków. W związku z czym jej natura byłaby tożsama z naturą stopy zwrotu kapitału zainwestowanego w przedsiębiorczość. Wzór na realną stopę zwrotu wygląda następująco: - 1 (cena stała = cena bieżąca / wskaźnik inflacji) Przykład. Z lokaty bankowej oczekuje się uzyskać 20% w skoli rocznej. Wskaźnik inflacji dla tego okresu wynosi 15%. Ile wyniesie realna stopa procentowa? - 1 = 4,3 % Wyróżniamy również efektywną stopę procentową. Efektywna stopa procentowa uwzględnia efekt częstszej niż roczna kapitalizacja odsetek. gdzie: m- liczba kapitalizacji Przyszła wartość kapitału po upływie n – lat obliczamy na podstawie wzoru: FV = PV * (1+r)n gdzie: FV – future valua – przyszła wartość kapitału, PV – present value – obecna wartość kapitału, r – stopa procentowa, n –liczba lat. Uwzględniając częstszą niż roczna kapitalizację odsetek przyszłą wartość kapitału mażemy obliczyć ze wzoru: FV = PV * (1+ Przykład. W pierwszym banku stopa oprocentowania kredytu wynosi 24% a odsetki od kredytu należy płacić co kwartał. W drugim banku nominalna stopa procentowa wynosi 27%, a odsetki należy płacić co pół roku. Który z banków oferuje lepsze warunki kredytu? Polityka kursu walutowego. Kurs walutowy jest to liczba jednostek danej waluty jaką można nabyć za jednostkę innej waluty. Można wyróżnić notowanie bezpośrednie i pośrednie. Notowanie bezpośrednie jest to liczba jednostek pieniądza krajowego potrzebna do nabycia jednostki waluty obcej, np.: USD / PLN = 3,51 tzn. 1 dolar kosztuje 3,51 zł waluta waluta notowana bazowa zmienna Notowanie pośrednie: PLN / USD = 1/3,51 = 0,286 tzn. 1 zł kosztuje 0,286 dolara waluta waluta notowana bazowa zmienna Kurs krzyżowy – dzielimy dwa kursy w stosunku do jednej waluty. Kurs krzyżowy = Czynniki kształtujące kurs walutowy Y – zmiany w dochodzie realnym w stosunku do analogicznych zmian zagranicą, P- zmiany w stopie inflacji w relacji do zagranicy, i – zmiany stopy procentowej na rynku wewnętrznym w porównaniu z zagranicą. Wzrostowi dochodów realnych towarzyszy zwiększenie popytu na dobra importowane i popyt na waluty obce. Zmiany w dochodach nie mają natomiast wpływu na zmiany eksportu. Oznacza to, że eksport netto jest ujemnie skorelowany z kursem walutowym. Oznacza to, że suma płatności wobec zagranicy wzrasta. W płynnym systemie walutowym obniża to kurs waluty krajowej wobec walut obcych (wzrost importu). Wzrost stopy inflacji – spowoduje spadek kursu walutowego (ujemna korelacja). Wzrost stopy procentowej spowoduje wzrost kursu walutowego (dodatnia korelacja). Dodatnie saldo bilansu płatniczego - wzrost kursu walutowego (dodatnia korelacja). Z punktu widzenia czasu dokonywanych transakcji walutowych można wyróżnić kursy kasowe i kursy terminowe. Kursy kasowe (SPOT) są kursami ich nabycia lub sprzedaży przy transakcjach natychmiastowych. Dostarczenie walut następuje w ciągu dwóch dni roboczych. Kursy terminowe (FORWARD) stosowane są w operacjach terminowych, gdy rozliczenie następuje po upływie umownego okresu. Wykonywanie transakcji terminowych wynika z dwóch zasadniczych przesłanek. Pierwszą jest zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym (hedging). Oznacza to, że importer kupuje waluty obce na termin aby zabezpieczyć się przed wzrostem ich kursu w stosunku do waluty krajowej. Eksporter zaś sprzedaje waluty obce na termin, gdyż obawia się spadku kursu waluty obcej wobec waluty krajowej. Drugą przesłanką zawierania transakcji terminowych jest spekulacja, czyli chęć osiągnięcia zysku z różnic kursowych. Kurs terminowy: Kt = Kk + M M = Kk * ( %2 - %1 ) * gdzie: Kk –kurs kasowy, M – marża kursowa, %2 – stopa oprocentowania wyżej oprocentowanej waluty w skali roku, %1 – stopa oprocentowania niżej oprocentowanej waluty w skali roku, t – ilość dni w okresie, dla którego obliczamy kurs terminowy, T – rok bankowy – 365 dni. Polityka kursu walutowego stosowana przez NBP Główne cechy stosowanego obecnie mechanizmu kursu walutowego: różnorodność stosowanego kursu złotego, które jednak pozostają w ścisłym związku: kursy centralne ustalone przez NBP na podstawie koszyka 5 walut, kursy fixingu ustalone przez NBP dla dolara i marki na podstawie zleceń banku, średnie kursy walut ogłaszane przez NBP, kursy kupna i sprzedaży walut NBP stosowane w transakcjach z jego klientami, kursy walutowe stosowane przez banki w transakcjach z bankami i innymi klientami, kursy kantorowe, złoty ulega dewaluacji, która obecnie wynosi 0,8% miesięcznie, kurs złotego na rynku walutowym może odchylać się od kursu centralnego (w Unii Europejskiej 15%), NBP może poprzez interwencje bezpośrednio na rynku wpływać na kurs złotego. Kurs centralny (parytetowy) jest wynikiem polityki monetarnej zmierzającej do ukształtowania pożądanego salda bilansu płatniczego i stanu rezerw dewizowych, które wpływają na podaż pieniądza krajowego. Przy ustalaniu kursu parytetowego stosuje się dwie reguły kursowe: Wyznaczenie kursu złotego w stosunku do koszyka walut. Głównym powodem wprowadzenia koszyka walut było zmniejszenie wahań kursu nominalnego złotego wobec walut obcych. Struktura koszyka odzwierciedla strukturę płatności handlowych (największy jest udział dolara). Pełzająca dewaluacja (crawling peg) – codzienna dewaluacja koszyka walutowego o określony procent Obecnie, miesięczna dewaluacja wynosi 0,8% (miesięczny craw). Oznacza to, że wartość koszyka walut wymienialnych wyrażonych w złotych jest zwiększana w tempie 0,8% miesięcznie dla zachowania pożądanej dynamiki eksportu, jak również stanowi barierę dla importu. (W wyniku dewaluacji eksport tanieje a import drożeje.) Kurs na rynku międzybankowym jest wynikiem relacji między podażą a popytem, jednakże w ramach ustalonego przedziału wahań od kursu centralnego. NBP interweniuje na rynku międzybankowym. W zależności od oceny sytuacji dokonuje transakcji: zakupu – zmniejszając przez to ilość waluty i wpływając na podwyższenie kursy, sprzedaży – zwiększając ilość waluty w obiegu i zmniejszając kurs. Transakcje walutowe odbywają się między bankami posiadającymi uprawnienia dewizowe. Waluta polska nie jest zaliczana do dewiz. Dewizy są to weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy, polecenia wypłat i przelewy oraz wszelkie pełniące takie funkcje dokumenty bankowe i finansowe opiewające na waluty obce i płatne w walutach obcych. Istota dewiz polega na tym, że pełnią one w obrocie zagranicznym funkcję środka płatniczego. Niejako zastępują walutę obcą w określonych sytuacjach. Waluta polska jest walutą o ograniczonej wymienialności, tzn. jest walutą wymienialną zewnętrznie ale tylko w ograniczonym zakresie. Istnieje zakaz posługiwania się w Polsce złotym jako walutą faktorowania i płatności w handlu zagranicznym. Przyjmujemy założenie, że 1 ECU = 1 EURO 1 stycznia 1999 roku zacznie funkcjonować Unia Gospodarcza i Walutowa. Unia posługiwać się będzie nową wspólną walutą o nazwie EURO. Ustalono, że 1 EURO 1 stycznia 1999 roku będzie równy 1 ECU z 31 grudnia 1998 roku. Ecu zniknie, natomiast EURO będzie miało płynny kurs w stosunku do walut zewnętrznych. Przyjęto, że 1 EURO dzieli się na 100 centów. W pierwszej połowie 2002 roku banknoty i monety EURO zastąpią waluty narodowe, a od 1 lipca 2002 roku EURO stanie się jedynym legalnym środkiem płatniczym na terenie Unii Gospodarczej i Walutowej. Będzie siedem nominałów banknotów: 5, 10, 20, 50, 100, 200, 500 oraz sześć nominałów mone 1, 2, 5, 10, 20, 50 centów. RACHUNKI BANKOWE Jedną z usług bankowych jest prowadzenie rachunków bankowych. Rachunek bankowy jest to rachunek prowadzony przez bank w celu rejestracji wkładów pieniężnych klientów, udzielanych im kredytów i przeprowadzanych za ich pośrednictwem rozliczeń. Rachunek bankowy – inaczej konto – jest to urządzenie księgowe służące do ewidencjonowania operacji bankowych o jednakowej treści ekonomicznej. Konto składa się z: 1) symbolu (numeru) i nazwy, 2) dwóch stron – debetowej i kredytowej. Konta powstały w XVIII wieku w miastach włoskich. Ten kto złożył w banku depozyt – MIAŁ w banku sumę depozytu – MA, a ten kto pobrał pozyczkę był WINIEN. Nr konta, nazwa Dt (Wn) Ct (Ma) Obciążamy Sumy podjęte Klient jako dłużnik Uznajemy Sumy przelane Klient jako wierzyciel Od 1994 roku podmiot gospodarczy ma obowiązek posiadania rachunku bankowego i zawiadomienia o tym właściwego urzędu skarbowego. Rachunek bankowy jest zawierany na podstawie umowy, która ma charakter cywilno-prawny i zawiera zobowiązania obu stron. Przedsiębiorstwo aby zawrzeć umowę o rachunku bankowym powinno przedstawić dokument o uzyskaniu osobowości prawnej; osoba fizyczna – dowód. Bank jest zobowiązany wysyłać właścicielowi rachunku bankowego informacje o każdej zmianie stanu konta – wyciąg bankowy. Rodzaje rachunków bankowych: Rachunki bieżące Rachunki pomocnicze przedsiębiorstwa – osoby prawne Rachunki lokat terminowych Rachunki oszczędnościowe osoby fizyczne, SKO, PKZ-P. Rachunki bieżące i pomocnicze służą do gromadzenia środków pieniężnych, przeprowadzania rozliczę gotówkowych i bezgotówkowych karjowych i zagranicznych. Jest to pieniądz transakcyjny jednostek gospodarczych. Śródki pieniężne płatne są na każde żądania. Rachunki pomocnicze służą do przeprowadzania rozliczeń w innym oddziale tego samego banku lub w innym banku. Rachunki lokat terminowych służą do przechowywania środków pieniężnych właścicieli rachunków na czas określony w umowie z bankiem. Rachunki oszczędnościowe są prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych. Mogą być prowadzone również dla Szkolnych Kas Oszczędnościowych i Pracowniczych Kas Zapomogowo-Pożyczkowych. Rachunki oszczędnościowe dzielą się na: Rachunki a’vista (na każde żądanie), Oszczędnościowe lokat terminowych, Oszczędnościowo-rozliczeniowe (ROR) Rachunki oszczędnościowo-kredytowe – są to imienne rachunki oszczędnościowo-kredytowe w bankach prowadzących kasy mieszkaniowe. Podział rachunków w związku z prawem dewizowym: Zagraniczne wolne – adresatami tych rachunków są osoby zagraniczne i m.in. za pośrednictwem tego rachunku można używać złotego w rozliczeniach z partnerami zagranicznymi. Rachunki zastrzeżone – prowadzone przez banki dla osób krajowych np. osoba zagraniczna wpłaca na ten rachunek kwotę w celu realizacji transakcji. Odrębną grupę rachunków stanowią rachunki NOSTRO i LORO – służące do rozliczeń między bankami. Rachunek NOSTRO – jest to rachunek jaki dany bank otworzył w innym banku w kraju bądź zagranicą. (Innymi słowy jest to rachunek danego banku prowadzony przez inny bank.) Bank który prowadzi taki rachunek nosi nazwę korespondenta. Rachunek LORO – jest to rachunek jako dany bank otworzył w swych księgach dla innego banku (rachunek innego banku prowadzony w naszym banku). PRZYJMOWANIE WKŁADÓW PIENIĘŻNYCH (DEPOZYTÓW) Rodzaje depozytów bankowych: Wkłady (depozyty) a’vista, Wkłady terminowe, Wkłady oszczędnościowe, Nowe formy lokowania oszczędności (certyfikaty depozytowe, bony lokacyjne). Jako wkłady a’vista rozumie się środki w bankach, które: są ulokowane na rachunkach bieżących, mogą być w dowolnej chwili podjęte, poza obrotem gotówkowym mogą być wykorzystywane do obrotu instrumentami bezgotówkowymi. Wkłady a’vista nie są formą lokaty majątkowej, stanowią one formę przechowywania środków transakcyjnych i służą one rozwojowi obrotu bezgotówkowego. Wkłady terminowe (depozyty terminowe) są lokatami majątkowymi – pełnią rolę inwestycyjną. Rozumie się przez nie środki na rachunkach bankowych, które są złożone na specjalnych terminowych kontach pieniężnych, są ulokowane na określony okres, nie są wykorzystywane w systemie płatności i rozliczeń. Przez wkład oszczędnościowy rozumie się oszczędności osób fizycznych przechowywane w banku. Wkłady oszczędnościowe ludności mogą być jako a’vista lub jako lokaty terminowe. Wkłady a’vista płatne na każde żądanie mają charakter podręcznej kasy. Lokata terminowa pełni natomiast rolę inwestycyjną. Wkłady oszczędnościowe mogą być gromadzone także na ksziążeczce oszczędnościowej w formi lokat terminowych, bonów oszczędnościowych, premiowych, systematycznego oszczędzania. Najnowszą formą lokowania oszczędności są certyfiakty depozytowe. Certyfikat depozytowy jest papierem wartościowym zaświadczającym, że w banku nabywca certyfikatu zdeponował określoną sumę na określony czas, która zosatnie mu zwrócona przez wystawcę certyfikatu (emitenta) wraz z określonym wynagrodzeniem (oprocentowaniem). Certyfikaty mogą być imienne i na okaziciela, w formie materialnej i zdemateralizowanej, oprocentowane według stałej i zmiennej stopy procentowej. Banki oferują również certyfikaty indeksowane do dolara amerykańskiego, marki niemieckiej i do koszyka walut. Zaletą certyfikatów jest możliwość ich sprzedaży przed wykupem oraz wyższa rentowność w porównaniu z wkładami a’vista. Wadą jest to, że certyfikaty mają dosyć wysokie nomianły (najniższy nominał wynosi 100 zł). OPROCENTOWANIE LOKAT. Oprocentowanie depozytu terminowego zależy od okresu umownego banku. Przestrzeganą prze wszystkie banki regułą jest wzrost topy procentowej w miarę wydłużania się okresu depozytu. Istotnym elementem oprocentowania depozytów jest kapitalizacja odsetek, czyli naliczanie odsetek od kapitału powiększonego o narosłe odsetki po określonym terminie. Arytmetycznym sposobem naliczania narosłej kwoty wraz z odsetkami jest reguła procentu składanego. Gdy odsetki są kapitalizowane m razy w roku wzór na obliczanie przyszłej wartości przedstawia się następująco: Kn = Ko (1 + , gdzie: Kn – wartość kapitału po upływie n lat, Ko- kapitał początkowy, r – stopa procentowa w skali roku, m – liczba kapitalizacji w ciągu roku. Natomiast depozyty a’vista są nisko oprocentowane lub wcale. Wynika to z dwóch powodów. Jednym z nich jest koszt prowadzenia takich rachunków. Zachodzi konieczność księgowania bardzo dużej liczby operacji, przesyłania klientowi zawiadomień – bank ponosi koszty obsługi takiego rachunku. Drugim powodem stosowania niskich stawek oprocentowania jest fakt, że są to środki w każdej chwili wymagalne, a więc bank zawsze musi mieć pogotowie płatnicze w odpowiedniej wysokości, a więc nie może korzystnie ich sprzedać. Lokaty bieżące są podstwowym źródłem taniego pieniądza dla banku. Są to pieniądze wykorzystywane do akcji kredytowej . Większość depozytów stanowią oszczędności osób fizycznych czyli depozyty gospodarstw domowych. W 1996 roku oszczędności gospodarstw domowych stanowiły 71% wszystkich depozytów bankowych. ------ głównym dostawcą kapitału dla sektora finansowego jest klient detaliczny. Aktywa banku finansowane są przede wszystkim oszczędnościami gospodarstw domowych. UBEZPIECZENIE LOKAT BANKOWYCH Lokaty kapitałowe w bankach są objęte gwarancjami, które w Polsce realizuje bankowy fundusz gwarancyjny powołany w 1995 roku. Do funduszu tego muszą obowiązkowo należeć wszystkie banki. Ustalono obowiązkową opłatę roczną w wysokości 0,2% sumy aktywów ważonych ryzykiem dla banków: PKO SA, PKO BP, BGŻ i banków spółdzielczych i 0,4% sumy aktywów ważonych ryzykiem dla pozostałych banków. Funduszem zostają objęte depozyty osób fizycznych oraz niefinansowych podmiotów prawnych. Celem obowiązkowego systemu gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych jest zapewnienie deponentom wypłaty środków zgromadzonych na rachunkach do wysokości określonej ustawą w przypadku utraty przez bank możliwości zwrotu (upadłość banku). Wysokość gwarancji wynosi dla wkładów: o równowartości w złotych do 1000 ECU – 100% o równowartości w złotych ponad 1000 ECU do 5000 ECU – 90% o równowartości w złotych ponad 5000 ECU – nie gwarantowany. Drugim statutowym zadaniem BFG (Bankowego Funduszu Gwarancyjnego) jest udzielanie pomocy bankom m.in. poprzez: udzielanie zwrotnej pomocy finansowej w przypadku powstania sytuacji zagrożenia wypłacalnością w celu uzdrowienia gospodarki danego banku, nabywanie akcji i udziałów przejmowanego banku, nabywanie wierzytelności banków znajdujących się w sytuacji zagrożenia wypłacalnością. KREDYTY BANKOWE Słowo kredyt pochodzi od łacińskiego słowa - credele – co oznacza wierzyć. Kredyt bankowy jest wynikiem połączenia trzech elementów: czasu – okresu przez jaki kredytobiorca może dysponować pożyczonymi środkami pieniężnymi, zaufanie - ze strony wierzyciela wobec dłużnika, obietnicy – zwrotu pożyczonej sumy pieniędzy. W praktyce transakcje kredytowe nie są jednolitego charakteru. Można je podzielić na: kredyt w ścisłym tego słowa znaczeniu, pożyczki pieniężne, kredyty zobowiązaniowe. Najważniejsze różnice między kredytem bankowym a pożyczką są następujące: Kredyt jest udzielany na określone cele sprecyzowane we wniosku kredytowym. Nie ma takiego wymogu przy udzielaniu pożyczek. Kredyt powinien być wykorzystany na warunkach i zasadach określonych w umowie kredytowej. Zasady te nie obowiązują w przypadku pożyczki. Kredyt jest udzielany w postaci bezgotówkowego pieniądza bankowego (w postaci zapisu na rachunku). Pożyczka może być udzielana w postaci gotówki. Do kredytów zobowiązaniowych zalicza się: gwarancje, awale bankowe, kredyty akceptacyjne, transakcje dokumentowe (związane z akredytywą dokumentową). Udzielenie gwarancji bankowych na przykładzie Banku Zachodniego S.A. Gwarancja bankowa jest to zobowiązanie banku do wypłacenia osobie wskazanej w gwarancji (beneficjentowi) określonej kwoty pieniężnej, w przypadku gdy zleceniodawca nie wypełnił świadczenia, do wykonania którego był zobowiązany wobec beneficjenta gwarancji. Strony występujące w gwarancji bankowej: zleceniodawca, na którego polecenie bank gwarantujący wystawia gwarancję, beneficjent gwarancji, na którego rzecz gwarancja zostaje wystawiona i który uprawniony jest do odnoszenia roszczeń w ramach udzielonej gwarancji, bank udzielający gwarancji (gwarant). Schemat gwarancji: Cechą gwarancji jest przejęcie przez bank ryzyka, które ponosi wierzyciel. Instrument ten służy do wyrównania szkody beneficjentowi gwarancji ponieważ gwarant, czyli bank odpowiada za uzyskanie rezultatu. Gwarancja jest zatem dodatkowym zabezpieczeniem umowy dla beneficjenta gwarancji. Bank udziela gwarancji po uprzednim podpisaniu umowy o jej udzielenie. Przed udzieleniem gwarancji bank bada sytuację finansową zleceniodawcy oraz wymaga odpowiedniego zabezpieczenia. W chwili udzielenia gwarancji bank nie wykłada środków pieniężnych, natomiast musi je wyłożyć jeśli zleceniodawca nie wywiąże się z umowy. Do najczęściej spotykanych rodzajów gwarancji należą: gwarancja przetargowa (wadialna), gwarancja zapłaty cła, gwarancja należności za zakupione towary i usługi, gwarancja spłaty kredytu, gwarancja dobrego wykonywania kontraktu, gwarancja zwrotu zaliczki, gwarancja otwarcia akredytywy, gwarancja zapłaty rat leasingowych. W celu lepszego zrozumienia istoty gwarancji posłużymy się przykładem gwarancji przetargowej. Stanowi ona pisemne zobowiązanie banku do zapłacenia kwoty określonej w gwarancji w razie gdyby zleceniodawca, oferent (zwycięzca przetargu) odmówił podpisania kontraktu na warunkach oferty. Gwarancję przetargową jako wadium składa przystępujący do przetargu. Jeśli wadium stanowi poważną sumę organizatorzy przetargu akceptują zazwyczaj, jako możliwość alternatywną dla wpłaty gotówki, gwarancje bankowe. Najczęściej kwota gwarancji przetargowych odpowiada 10% wartości oferty przetargowej i jest płatna na pierwsze żądanie organizatorom przetargu jeśli uczestnik przetargu – zleceniodawca gwarancji wycofa swą ofertę w terminie jaj ważności, bądź wygra przetarg a następnie odmówi podpisania kontraktu. Kredyt dla jednostek gospodarczych: Kredyt obrotowy Kredyt Inwestycyjny Kredyt obrotowy Przeznaczeniem kredytu obrotowego jest finansowanie wzrostu zapotrzebowania na środki obrotowe np. na zakup towarów, materiałów, na należności dla dostawców. Kredyty obrotowe są kredytami krótkoterminowymi – udzielana na okres 1 roku. Przyjmując za kryterium sposób uruchomienia kredytu obrotowego można wyróżnić: Kredyt w rachunku bieżącym. Kredyt w rachunku kredytowym. Kredyt w rachunku bieżącym powstaje wskutek przyznania limitu kredytowego przez bank. Limit ten wyznacza górną granicę debetu jaka może powstać na rachunku bieżącym klienta. Wysokość limitu zależy od bieżących i przyszłych wpływów na ten rachunek. Bank pokrywa zgodnie z dyspozycjami dłużnika zobowiązania płatnicze do wyznaczonenego limitu. Kredyt ten jest spłacany z bieżacych wpływów na rachunek klienta. Odsetki natomiast są liczone od salda debetowego rachunku. Kredyt w rachunku bieżącym jest udzielany określonej grupie podmiotów gospodarczych. Warunki uzyskania tego kredytu są następujące: posiadanie rachunku bieżącego w banku, który dany podmiot kredytuje, dłuższy okres współpracy z bankiem, odpowiednio duże obrotu na rachunku bieżącym, wywiązywanie się z dotychczasowych zobowiązań. Kredyt obrotowy w rachunku bieżącym może mieć formę kredytu otwartego (in blanco) lub kasowego. Kredyt otwarty jest kredytem krótkoterminowym i odnawialnym (czasem może być nazwany kredytem rewolwingowym). Cechą kredytu odnawialnego jest to, że każda jego spłata powoduje odnowienie kredytu o spłaconą kwotę. Kredyt kasowy (płatniczy) jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie przedsiębiorstwa. Kredyty w rachunku kredytowym udzielane są na krótkie i średnie okresy. Uruchomienie tych kredytów następuje w wyniku otwarcia dla klienta specjalnie wydzielonego rachunku bankowego w celu ewidencjonowania wykorzystania i spłaty kredytu. Kredyt w rachunku kredytowym może być: docelowy, na wymagalne zobowiązania, kasowy, sezonowy, linią kredytową. Kredyt docelowy jest przeznaczony na sfinansowanie jednej określonej transakcji i nie ma charakteru odnawialnego. Kredyt na wymagalne zobowiązania jest udzielany w sytuacji, gdy klient przeżywa krótkotrwałe trudności płatnicze. Kredyt kasowy jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie przedsiębiorstwa, np. na wypłatę wynagrodzeń. Kredyt sezonowy jest udzielany w sytuacji, gdy produkcja ma charakter sezonowy np. w rolnictwie na skup płodów rolnych. Linia kredytowa jest kredytem, którym w ramach określonego limitu można sfinansować w danym okresie wiele transakcji o charakterze sukcesywnym i powtarzalnym. W umowie kredytowej określa się wówczas łączny pułap zadłużenia, oprocentowanie, okres kredytowania. Nie określa się w niej np. terminów i form wykorzystania kredytu. Kredyt inwestycyjny. Celem kredytu inwestycyjnego jest finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych (rzeczowych, zakup: patentów, licencji, papierów wartościowych). Kredyty konsumpcyjne. Kredyty konsumpcyjne są przeznaczone dla osób fizycznych – kredyty dla ludności. Do kredytów tych należą: kredyty w rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych (ROR) – mogą z nich korzystać osoby posiadające ROR w banku, które są zatrudnione na czas nieokreślony i złożyły polecenie przelewania całości wynagrodzenia na ROR; kredyty gotówkowe – są to kredyty bez oznaczonego celu, kwota udzielonego kredytu gotówkowego uzależniona jest od miesięcznych dochodów netto kredytobiorcy; kredyty na zakupy ratalne – udzielane są za pośrednictwem sprzedawców, z którymi bank podpisał umowę w sprawie kredytowania sprzedaży ratalnej; kredyty lombardowe dla osób fizycznych – są to kredyty, którego zabezpieczeniem są papiery wartościowe; kredyty inwestycyjne dla osób fizycznych, np. mieszkaniowe – są to kredyty, których celem jest zakup lub remont mieszkania; Kontraktowy kredyt mieszkaniowy – udzielany jest za pośrednictwem kas mieszkaniowych. Kontraktowy system oszczędnościowo-kredytowy polega na tym, że gospodarstwo domowe lub pojedyncza osoba fizyczna umawia się z instytucją kontraktową (kasą mieszkaniową) o otrzymanie w przyszłości określonego kredytu w zamian za wcześniejsze systematyczne oszczędzanie. Cykl oszczędnościowo-kredytowy składa się z trzech faz: faza oszczędzania – gromadzenie na wyznaczonym rachunku oszczędnościowym określonej sumy depozytowej; faza wyczekiwania na kredyt – badanie zdolności kredytowej i ustalenie określonej wielkości kredytu przez bank; faza kredytowania – czyli wykorzystania środków finansowych na cele określone w umowie oszczędnościowo-kredytowej. Kredyt dyskontowy - bank udziela kredytu dyskontowego w operacji dyskonta weksli, która to operacja polega na zakupie weksla przez bank przed upływem terminu jego płatności z potrąceniem oprocentowania (dyskonta). Bank stawia do dyspozycji klienta kwotę weksla pomniejszoną o dyskonto i prowizję (dyskonto handlowe). Do dyskonta przyjmuje się weksle spełniające odpowiednie warunki. Kredyt akceptacyjny – jest kredytem krótkoterminowym polegającym na upoważnieniu klienta przez bank do ciągnienia na niego weksla na określoną kwotę. Udzielenie kredytu następuje w momencie wykupienia weksla przez bank (nie opłacanego przez płatnika). FAKTORING Faktoring jest to nabywanie i zarządzanie (obsługa) krótkoterminowymi wierzytelnościami z tytułu dostaw i usług przed terminem ich wymagalności. Funkcje faktoringu. Od strony makroekonomicznej faktoring spełnia trzy funkcje: finansowanie, gwarancyjną, usługową. Funkcja finansowania polega na tym, że firma otrzymuje natychmiast gotówkę, czyli zapewnia sobie bieżące finansowanie. Faktor (bank) wypłaca należności w momencie ich powstania (wystawienia faktury) w kwocie od 70% do 90% wartości faktury. Pozostałą zaś kwotę otrzymuje od faktora po uregulowaniu należności przez dłużnika. Funkcja gwarancyjna – polega na przyjęciu przez bank pewnego ryzyka niewypłacalności dłużnika. Funkcja usługowa – polega na zarządzaniu należnościami, czyli bank może prowadzić księgowość związaną z należnościami, przejąć fakturowanie, inkasowanie należności, prowadzenie monitoringu i windykację. *** Schemat factoringu obejmujący tylko przelew wierzytelności – CESJA WIERZYTELNOŚCI: *** Schemat faktoringu obejmującego przelewy wierzytelności oraz dodatkowe świadczenia (usługi) banku: *** Schemat elementów tworzących istotę umowy faktoringu: Korzyści faktoringu: możliwość szybkiego uzyskania środków, wzrost środków pieniężnych w przedsiębiorstwie, wzrost płynności finansowej przez skrócenie cyklu należności i rozładowanie zatorów płatniczych, zwiększenie obrotów firmy, a co za tym idzie zwiększenie zysku, wzrost samofinansowania w firmie, wzrost wskaźników rentowności majątku, zabezpieczenie się przez ryzykiem nieterminowego wywiązania się dłużnika ze zobowiązania, zmniejszenie kosztów administracyjnych i telekomunikacyjnych związanych ze ściąganiem należności, wymagane mniejsze zabezpieczenie niż w przepadku innych kredytów. FORFAITING – pojawił się w 60-70 latach tego stulecia. W wyniku rosnącej siły przetargowej importerów wzrosło zapotrzebowanie na kredytowanie eksportu, metodą kredytowania importerów. Konieczność refinansowania kredytów udzielanych importerom ze strony eksporterów doprowadziła do rozwoju tej nowej usługi finansowej. Forfaiting – nabywanie indywidualnych, dokładnie określonych (wynikających z konkretnej umowy handlowej), z reguły średnio- bądź długoterminowych wierzytelności z tytułu transakcji eksportowych z wyłączeniem prawa regresu w stosunku do odstępującego wierzytelność, którym jest eksporter. Forfaiting pochodzi etymologicznie z języka francuskiego: „a-forfait-ryczałtem” ponieważ wszystkie ryzyka eksportera będącego sprzedawcą wierzytelności przechodzą na ich nabywcę (bank) z wyjątkiem odpowiedzialności z tytułu rękojmi (ryzyko związane z jakością). FAKTORING FORFAITING 1. Bank płaci przedsiębiorstwu za nabywane wierzytelności przed terminem ich wymagalności przeciętnie 70-90% kwoty faktur. 2. Istnieją odmiany faktoringu, w których zakup wierzytelności odbywa się z prawem regresu w stosunku do sprzedawcy (wówczas ryzyko wypłacalności dłużnika nie przechodzi z przedsiębiorcy na bank. W razie niewypłacalności dłużnika wierzytelność3. powraca od banku do przedsiębiorca. 4. Nie są wymagane zabezpieczenia. 5. Faktoring wymaga obok finansowania założenia co najmniej dwóch usług dodatkowych. 6. Przy faktoringu rzadko mamy do czynienia z obrotem wekslowym. 1. Przy forfaitingu refinansowane jest 100% kwoty wierzytelności. 2. Finansowanie zawsze odbywa się bez regresu. 3. Wymagane zabezpieczenia np. gwarancje bankowe. 4. Przy forfaitingu mamy do czynienia jedynie z finansowaniem. 5. Forfaiting dotyczy obrotu wekslowego. KUKE S.A. – Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych S.A. Jednym z rodzajów kredytów eksportowych jest kredyt ubezpieczeniowy przez KUKE S.A. Istnieje możliwość ubezpieczenia kontraktów eksportowych od ryzyka o charakterze handlowym, jeśli kontrakt jest zawarty na warunkach kredytu, ale powyżej 1 roku. Prowadzeniem takich ubezpieczeń zajmuje się KUKE S.A. Ubezpieczenie to obejmuje stwierdzoną niewypłacalność oraz przewlekłą zwłokę kontrahenta zagranicznego. Wypłata odszkodowania przez KUKE S.A. gwarantowana jest przez Skarb Państwa poprzez: poręczenie przez Ministra Finansów w imieniu Skarbu Państwa kredytu bankowego zaciągniętego przez KUKE S.A. udzielenie pożyczek ze środków budżetu państwa. Ustawa budżetowa określa limit, do wysokości którego mogą być w danym roku ubezpieczane kontrakty eksportowe. Rodzaje kredytu eksportowego ubezpieczonego przez KUKE S.A.: kredyt zabezpieczony polisą KUKE bez gwarancji Skarbu Państwa; kredyt zabezpieczony gwarantowanym przez Skarb Państwa ubezpieczeniem kontraktów eksportowych (KUKE ubezpiecza we własnym imieniu, ale wypłata odszkodowań – gwarantowana). Kredyt kontraktowy-mieszkaniowy: oprocentowanie oszczędności w kasach = 0,25% stopy redyskonta NBP, oszczędzając przez min. 3 lata na niski procent można liczyć na tzw. niski procent kredyt – max. 150% wkładu, trzeba jeszcze wziąć kredyt hipoteczny. PROCEDURA UDZIELANIA KREDYTÓW – schemat postępowania przy udzielaniu kredytu: Rozliczenia pieniężne: gotówkowe: czeki gotówkowe wpłata gotówki na rachunek wierzyciela bezgotówkowe: polecenia przelewu polecenia wpłaty czeki rozliczeniowe akredytywa karty kredytowe inkaso bankowe Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane między posiadaczem rachunków w różnych jednostkach tego samego banku – tworząc system rozrachunków międzybankowych, jak również mogą być przeprowadzane między posiadaczami rachunków w jednostkach organizacyjnych różnych banków - tworząc system rozrachunków międzybankowych. Bankowe rozliczenia pieniężne – operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku klienta lub w wyniku czynności, która z mocy prawa powoduje wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta. Rozliczenia pieniężne są przeprowadzane w formie: gotówkowej bezgotówkowej. W odniesieniu do rozliczeń gotówkowych mamy do czynienia z fizycznym przemieszczaniem banknotów o bilonu w dwóch formach: czeki gotówkowe wpłata gotówki na rachunek wierzyciela. Rozliczenia bezgotówkowe są przeprowadzane przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym również za pomocą kart płatniczych. Czek pisemnym poleceniem jego wystawcy skierowanym do banku, aby bank wypłacił jego posiadaczowi określoną kwotę. Rodzaje czeków: gotówkowe – upoważniające do podjęcia określonej sumy gotówki rozrachunkowe – w formie bezgotówkowej; oznaczone są napisem „tylko do rozrachunku”; nie mogą być bezpośrednio zamienione na gotówkę. Przy wystawianiu czeków na wysokie sumy stosuje się praktykę potwierdzania czeku przez bank, w którym został on wystawiany. Bank blokuje wtedy odpowiednią kwotę na rachunku klienta o zaznacza to na czeku. Polecenie przelewu – dyspozycja klienta banku obciążenia jego rachunku określoną kwotą przy równoczesnym uznaniu tą kwotą innego, wskazanego rachunku. Bank wykonuje polecenie przelewu pod warunkiem posiadania odpowiedniego pokrycia na rachunku klienta. W polskiej praktyce można wyróżnić dwa typy rozliczeń realizowanych przy użyciu poleceń przelewu: realizowane w ramach tego samego banku - najczęściej traktowane jako bezpłatna usługa bankowa, realizowane w dwóch różnych bankach – najczęściej pobierane są opłaty. Rozrachunki między bankami są realizowane za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej (KIR) BRIR –Bankowe Regionalne Izby Rozliczeniowe SYBIR – System (elektroniczny) Właściciel rachunku bankowego, poprzez złożenie polecenia przelewu wydaje bankowi dyspozycję przelania określonej kwoty na rachunek bankowy wierzyciela w jego banku. Rozliczenie za pomocą polecenia przelewu za pośrednictwem banków, uczestników KIR S.A. (?) w systemie SYBIR: wierzyciel wystawia dłużnikowi fakturę dłużnik składa polecenie przelewu w swoim banku (A) bank (A) dłużnika informuje swój BRIR (A) BRIR wysyła informację do KIR, gdzie następuje rejestracja wierzytelności KIR składa zlecenie płatnicze do NBP, gdzie jest realizowany przelew środków na rachunkach bieżących banków NBP przesyła informacje o przelewie środków do KIR KIR informuje o tym BRIR banku wierzyciela (B) Bank wierzyciela (B) powiadamia klienta o dokonaniu przelewu (wyciąg z rachunku) Polecenie zapłaty (direct credit) – stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela, obciążenie określoną kwotą rachunku wierzyciela. Nowa forma rozliczeń udostępniona będzie tylko tym wierzycielom, których wiarygodność kredytowa będzie potwierdzona przez bank, prowadzący rachunek bankowy wierzyciela. Tym samym bank wierzyciela udostępniając swemu klientowi tę formę rozliczeń, bierze na siebie pełną odpowiedzialność za poczynania swego klienta. Polecenie zapłaty wymagać będzie pełnego zaufania: dłużników do wierzycieli banków wierzycieli do wierzycieli banków dłużników do wierzycieli. Polecenie zapłaty może być stosowane w szczególności do bezspornych należności, a zwłaszcza do regulowania zobowiązań z ty