Artysta a filister. Omów, odwołując się do wypowiedzi przedstawicieli Młodej Polski
|
|
|
|
Filister - termin
dawniej neutralny, w epoce Młodej Polski nabrał szczególnie negatywnego
zabarwienia, wręcz obelgi. Oznaczać zacząć, zwłaszcza w oczach poetów i
cyganerii artystycznej, "zapleśniałego mieszczucha", człowieka bez
ambicji, aspiracji i bez wyobraźni, ograniczonego, małostkowego, żyjącego
otępiającą, prozaiczną codziennością. Filisterska postawa w życiu była
zupełnie sprzeczna z postawą artystów: poetów, malarzy wiodących tryb życia
pełen fantazji: twórczy i hulaszczy. Elita artystyczno-intelektualna
występowała przeciw mentalności mieszczańskiej, wręcz oskarżała filistrów,
wzniecała tzw. bunt obyczajowy. A oto jak
wypowiadają się w tej kwestii czołowi przedstawiciele Młodej Polski: -
Stanisław Przybyszewski ("Confiteor") - przekonanie o wartości
jednostki twórczej, twierdził, że dążenia i cele przyziemnych "zjadaczy
chleba" są całkowicie obce wybitnej jednostce, dążącej do wartości
wiecznych i idealnych. Za swoją wyjątkowość, odstawanie od zbiorowości
jednostka płaci wyobcowaniem i odtrąceniem przez społeczeństwo. Życie i
obyczaje cyganerii krakowskiej stały się głośne, wywołując w konserwatywnym,
mieszczańskim społeczeństwie podwawelskiego grodu zgorszenie i falę plotek. - Zenon
Przesmycki - Miriam ("Los geniuszów", "Walka ze sztuką")
- warunkiem rozwoju prawdziwej sztuki jest istnienie arystokracji duchowej.
Demokracja prowadzi do likwidacji arystokracji duchowej, stanowi więc
zagrożenie dla prawdziwej sztuki. Warunki tworzenia wielkiej sztuki stale się
pogarszają. Dzieje się tak za sprawą motłochu, plebejskiego odbiorcy z
niewyrobionymi gustymi, który domaga się "łatwej strawy", nie
znając się na prawdziwej sztuce. Formuła Miriama przypieczętowała ostry
konflikt między modernistycznym artystą a społeczeństwem filistrów. - Wacław
Nałkowski "Forpoczty rewolucji psychicznej i troglodyci" - dokonał
podziału ludzkości na typy zachowawcze, pozbawione twórczych aspiracji oraz
jednostki zapowiadający przyszły, doskonalszy typ człowieka. Opozycja
filister-artysta znalazła odbicie w wielu utworach artystów Młodej Polski
m.in.: -
Kazimierz Przerwa-Tetmajer "Evviva l`arte" - (co znaczy "niech
żyje sztuka!") przywołany w utworze kult sztuki, słynny motyw exegi
monumentum - przekonanie o nieśmiertelności poety, którą dają mu słowa.
Twórczość daje artystom wyższość nad "narodem nędznych filistrów",
czyni ich "królami bez ziemi" (podobnie jak w romantycznym micie
poety). Przesłanie utworu jest jasne i zawiera się w zdaniu: "jedyną
rzeczą wartą cokolwiek na ziemi jest sztuka". -
Gabriela Zapolska - "Moralność pani Dulskiej" - (autorka ukazuje
schemat moralności mieszczańskiej i poddaje go ocenie. Zapolska ostro
krytykuje w mentalności mieszczańskiej hipokryzję, fałsz, obłudę i ciasnotę
horyzontów mieszczuchów. Określa to mianem kołtunerii lub dulszczyzny - czyli
właśnie poglądów, jakie reprezentuje pani Dulska; fałszu, małych brudnych
rozgrywek przy wysokim mniemaniu o własnych walorach moralnych i
obywatelskich. - Stanisław Wyspiański "Wesele" - jeden z bohaterów dramatu, Nos, jest karykaturą idei i stylu życia cyganerii Przybyszewskiego, na atmosferę duchową społeczeństwa wywiera wpływ nie tylko sytuacja polityczna i społeczna, lecz także literatura, idee przez nią propagowane i wzorce osobowe. Generalne zarzut Wyspiańskiego pod adresem sztuki i środowiska artystycznego sprowadzają się do tego, że sztuka i i światopogląd dominujący w tym środowisku przyczyniają się do pogłębiania kryzysu ideowego. Krytyce podlega również uleganie przez inteligencję powszechnej chłopomanii, która jest pozerstwem, przelotną modą kamuflowaną górnolotnymi hasłami, ukazuje także brak zrozumienia przez inteligencję istoty współczesnej wsi. |
|
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach