Sztuka antyczna na długie wieki określała europejskie kanony piękna. Uznano ją za wzór doskonały - klasyczny. Terminem klasycyzm określano nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne, które oparte były na wzorach antycznych.
Początki literatury greckiej wiążemy z imieniem Homer i jego eposami (Iliadą i Odyseją).
Kultura i literatura grecka, kojarzą się nam nieodłącznie z Atenami, dlatego, że w Atenach zrealizował się w V i IV w. przed naszą erą, złoty wiek ludzkości. Właśnie tam i wtedy nastąpił rozwój filozofii, niezwykłą harmonię osiągnęła rzeźba i architektura W Atenach panowała demokracja.
Okresy rzeźby:
- Archaiczna: drobne małe figurki.
- Klasyczna: ????
- Hellenistyczna: wielkie napięcie uczuciowe.
Architektura:
- Dorycki: bez ozdób, wygląda twardo.
- Joński: Kapitel wygląda jak rogi baranie.
- Koryncki: Bardzo duża liczba ozdób.
Mity: sakralne, światopoglądowe i poznawcze
MIT - jest opowieścią o stałej wartości fabularnej, wyrażającej wierzenia danej społeczności.
W mitach greckich każde zjawisko przyrody, czy egzystencji ludzkiej ma swojego boga.
Świat greków jest politeistyczny z greckiego polis, czyli liczny.
Mity:
- Prometeusz
- Syzyf
- Herkules
- Dedal i Ikar
Epos - inaczej Epopeja, główny gatunek Epiki, wykształcony w starożytności, utwór rozbudowany, wierszowany, przedstawiający dzieje mityczne, legendarne, historyczne. Styl Epopei jest podniosły, przyrównywany do czynów heroicznych bohaterów. Dominują realistyczne opisy, wszystkie elementy służą wyolbrzymianiu bohaterów, idealizacji świata przedstawionego.
Cechy Eposu:
- Rozbudowanie szczegółowe opisu (zwalnia akcję).
- Ton i klimat podniosły, albo przeciwny.
- Narracja płynie wolno, a całość charakteryzuje się epicką rozległością.
- Wydarzenia przedstawione są z dystansem.
- Rozbudowane porównania i epitety.
- Świat przedstawiony, to świat fantastyczny, a zarazem realistyczni bohaterowie i ludzie, bogowie, herosi doskonali i niezwyciężeni.
Oba eposy starożytne napisane są heksametrem (sześć stóp).
Eposy "Iliada" i" Odyseja"
Teatr antyczny:
Dionizos - bóg narodzin i śmierci, ale też użycia i winorośli. Z dwóch odmian kultury Dionizosa powstał teatr tragedii i komedii. Dionizos syn Zeusa, żył na ziemi i był bogiem dobrym i łagodnym.
- Początki teatru greckiego należy wiązać, z świętami ku czci Dionizosa. Wielkiej czci doznawał w Atenach, gdzie odbywały się cztery ważne święta.
- małe (wiejskie) dionizje, święto winobrania, jesień.
- Lanaje - Święto wytłaczania wina, styczeń.
- Antestesie - święto otwierania beczek z młodym winem, koniec lutego.
- Wielkie (miejskie) dionizje.
Święta te nabrały szczególnego znaczenia od czasów Pizstana, który szukając zwolenników u warstw uboższych popierał kulturę i obrzędy ludowe.
- Na święta Dionizosa składały się śpiewy chórów i także wieśniaków, którzy mieli występować przebrani w skóry koźle. Pieśni śpiewane w Atenach ku czci Dionizosa nazywały się Dytyrambami, pieśni te dały początek tragedii.
Tragedia ma więc swój początek w poezji lirycznej tworzonej dla chóru, która jednak zawierała pewne element dramatyczny(rozmowa chóru z przodownikiem), spowodowany tym, że uczestnicy chóru występowali w przebraniu pół ludzi - pół kozłów, towarzyszy Dionizosa tzw. Saturnów, stąd też wywodzi się nazwa tragedii (gr. tragos+ode = tragedia, pieśń kozłów).
- Rozwój dramatu:
- Tespis - przypisuje mu się wprowadzenie pierwszego aktora(do pierwotnego dytyrambu), jako "opowiadacza", odpowiadającego chórowi i przewodnikowi chóru (koryfeuszowi).
- Frynich z Aten - wprowadza role kobiece, ale grane przez mężczyzn. On też wprowadził prolog
- Ajschylos - wprowadza drugiego aktora, dekoracje i rekwizyty W dramacie na plan pierwszy wysuwa się dialog, od Ajschylosa zaczynają się pojawiać efekty akustyczne.
- Sofokles - wprowadza trzeciego aktora, ogranicza role chóru, a rozbudowuje akcję dramatu.
- Eurypides - wprowadza do dramatu pogodne, pomyślne zakończenie. Na końcu wprowadza bóstwo, by zakończyć dramat.
Tragedia - była najbardziej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie tragedii znajdowali się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikty między własnymi działaniami, a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury.
Konflikt tragiczny - polega na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie sposób dokonać wyboru. Każde posunięcie bohatera, zbliża go do katastrofy.
Ironia tragiczna - przeciwieństwo między samoświadomością bohatera, a jego rzeczywistą sytuacją.
Katharsis - dzieło antyczne, miało celowo oddziaływać na reakcję i przeżycia odbiorców. Pierwotnie Grecy taką funkcję przypisywali muzyce i tańcowi, jako czynnikom umożliwiającym oczyszczenie duszy z win i pełne jej wyzwolenie.
Tragizm - jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohatera, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie. Tragizm w konflikcie wartości i konieczności. Bohaterowie, niezależnie od sił charakteru , sprowadzą na siebie zgubę, śmierć lub klęskę.
Mimesis - uporządkowanie świata zdarzeń, naśladującego nieszczęścia człowieka, wywołuje w przeżyciach odbiorcy oczyszczenie.
BIBLIA
Nazewnictwo: pismo święte, Biblia
- Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa biblios (łodyga papirusu).Papirus to trzcina rosnąca nad Nilem, jeden z pierwszych materiałów piśmienniczych. Później nazwa ta określała zwój papirusu (księgę). Słowo biblia znaczy więc dosłownie księgi. Biblia to zbiór ksiąg, uważanych przez Żydów i Chrześcijan za księgi święte.
- Budowa Biblii
Katolicki kanao, czyli wykaz ksiąg Pisma świętego został ustalony ostatecznie na soborze trydenckim (XVI wiek). Obejmuje on 46 ksiąg Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu. Testament oznacza przymierze (Testamentum). Oznacza w Biblii układ na mocy którego Bóg zobowiązał się pod pewnymi warunkami obdarzyć szczególnymi dobrami tych, którzy stają się jego ludem. Stary Testament zawiera dzieje przymierza Boga z ludźmi, zawartego z Mojżeszem, Noem, Abrahamem, Dawidem.
Nowy Testament nie unieważnia starego przymierza, lecz je ostatecznie wypełnia, życiem i działalnością Jezusa Chrystusa.
- Czas powstania:
Stary Testament - narastał w ciągu wieków. Przyjmuje się, że powstanie najstarszych tekstów przypadło na XIII w p.n.e., zaś proces narastania pisma został zakończony w I w. p.n.e.
Nowy Testament - Powstanie ksiąg sytuuje się na od 51r. - 96r. n.e., kiedy zostały spisane najpóźniejsze księgi. Ewangelia i Apokalipsa św. Jana.
- Trzy języki: Biblia jest trójjęzyczna. Teksty Starego Testamentu były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w aramejskim i greckim. W Nowyn Testamentcie zdecydowana większość tekstów była pisana w języku greckim.
- Autorstwo: Prawie żadna księga Starego Testamentu nie została napisana przez jednego człowieka, ani jednym ciągiem. Większość autorów pozostała anonimowa, a niektórym księgom przypisywane było nieprawidłowe autorstwo. Autorzy Nowego Testamentu są sobie współcześni, lub należą do pokoleń sąsiadujących ze sobą. To też w Ewangeliach i listach Apostolskich znajduje odbicie ta sama historia i kultura.
- Język Biblii Księgi Biblii, są redagowane językiem obrazowym i poetyckim, według reguł twórczości i artystycznej: słoworytm, symbol, obraz, czy gatunek zwielokratniający sens. Nie można zrozumieć sensu przekazu biblijnego, jeśli nie rozumie się uwarunkowań kulturowych: historii, wyobrażeń, obyczajów środowiskowych, w których powstały dane księgi.
- Zróżnicowanie gatunku Biblii Biblia to zbiór pism bardzo urozmaiconych pod względem gatunków np.: Epos, poemat, nowela, kronika, dialogi filozoficzne, listy, pieśni, hymny, aforyzmy, sentencje...
GENESIS - inaczej księga rodzaju. Księga początkowa, jest pierwszą, z tak zwanego pięcioksięgu Mojżesza.
Pięcioksiąg to zbiór pięciu części w których został rozwinięty temat genezy świata oraz teoretyczny (oparty na istnieniu Boga) charakter społeczności ludzkiej. Rozpoczyna się od powstania świata, a kończy na śmierci Mojżesza.
- EXODUS - księga wyjścia
- GENESIS- księga rodzaju
- LEWITICUS - księga kapłańska
- NUMERI - księga liczb
- DEUTERONOMION????? - księga powtórzonego prawa.
6. Biblia i mityczna kosmogonia podobieństwa.
- Jednakowe wyobrażenia o świecie przyrody, brak wiedzy o ewolucji w przyrodzie, nieznajomość astronomii: ziemia jest płaska a nad nią jest niebo.
- Podobna jest również kolejność "narodzin świata", powstanie światła i ciemności, nieba i ziemi, roślin i zwierząt.
- Różnice:
- W Biblii świat i człowiek został stworzony przez jednego boga. Pismo święte przeciwstawia się wierze politeistycznej.
Biblia:
"Adam i Ewa"
"Księga Hioba"
Psalm-greckie słowo oznaczające śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Nazwą tą określano później zbiór hymnów pochwalnych. Dziś słowo "psalm" oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno - hymnistycznym.
"Księga Psalmów"
- jest całością niejednorodną. Psalmy są całością, gdyż wszystkie zrodziły się z tej samej inspiracji i mają ten sam religijny wymiar
- wyrażają bezpośrednie obcowanie człowieka z Bogiem Izraela. Wyróżniamy psalmy: błagalne, dziękczynne, pochwalne, królewskie, patriotyczno - religijne i mądrościowe.
"Pieśni nad pieśniami" - to nazwa jednej z ksiąg Starego Testamentu. Nazwa ta jest wyjątkowa, przypomina sformułowania typu Król nad królami. Wszystkie one oznaczają pewien ideał, wzór.
"Pieśni nad pieśniami"jest więc utworem wyjątkowo pięknym i godnym nazwy. Tytuł księgi to równocześnie komentarz. "Pieśni nad pieśniami"powstała najprawdopodobniej w ostatnich latach niewoli babilońskiej, nie później niż w pierwszej połowie IVw. p.n.e.
Jest to wyjątkowa księga ponieważ została w niej opisana miłość dwojga ludzi, to jedyna księga, która pozornie nie zawiera żadnej myśli religijnej - autor opisał wyłącznie życie świeckie.
Dosłownie rozumiana jest ona poematem lirycznym o tematyce miłosnej.
Księga "Pieśni nad pieśniami"składa się ze wstępu i sześciu pieśni głównymi bohaterami są oblubieniec i oblubienica. Pieśń ta to jednak nie tylko utwór o miłości dwojga ludzi, księga ma również znaczenie alegoryczne: oblubieniec - Bóg, oblubienica - lud.
Alegoria - to obraz lub opowiadanie, które w całości ma sens przenośny, jest więc rozwiniętym układem znaczeń dosłownych i podstawionych , wiążących się w jedną całość treściową.
"Hymn o miłości" - autorem tekstu jest św. Paweł, stanowi on fragment pierwszego listu do Koryntian (Nowy Testament).
Podmiot liryczny występuje w pierwszej osobie l. poj., jest on postacią fikcyjną, ceni sobie miłość. Twierdzi, że miłość jest najważniejszym uczuciem , ważniejszym od cnót boskich.
Hymn o miłości napisany jest prostym, poetyckim, ale zrozumiałym językiem. Pierwsze trzy strofy są napisane w trybie przypuszczającym, mówią o tym, co było by, gdyby istniała miłość. Pozostałe wersety opisują uczucie miłości
Hymn - uroczysty utwór liryczny o treści religijnej, pieśni modlitewnej.
Epitet- uzupełnienie nazwy przedmiotu, wskazujących na jego właściwości (w formie przymiotnika, rzeczownika lub imiesłowu, w sposób bezpośredni lub przenośny).
Podkreśla cechę pojęcia, wzmacnia plastykę przedstawiania, wnosi zabarwienie uczuciowe, wyraża stosunek autora do przedmiotu, służy ozdobności stylu.
Porównanie - zestawienie pojęć na podstawie ich podobieństwa przy użyciu łącznych wyrazów: jak, jakby, podobnie.
Metafora - figura, która polega na tym, że zespół wyrazów zyskuje odmienne znaczenie od tego, jakie wynikałoby, ze znaczenia poszczególnych wyrazów, nie da się odtworzyć przy użyciu innych wyrazów. W metaforze uzyskuje się możliwość kojarzenia ze sobą nawet odległych pojęć, w których dostrzega się jakieś cechy wspólne.
Anafora - figura polegająca na rozpoczynaniu sąsiednich zdań, członów lub wersów tym samym wyrażeniem, albo układem wyrazów.
Apostrofa- figura retoryczna, polegająca na zwróceniu się do przedmiotu, pojęcia abstrakcyjnego lub osoby zmarłej, nieobecnej, z którymi w rzeczywistości nie można rozmawiać.
Pytanie retoryczne - zwrot, który ma postać zdania pytającego, nie wymagającego odpowiedzi i pełniącego w istocie funkcję oznajmiającego, służy ożywieniu stylu.
W Nowyn Testamencie mamy 4 ewangelie.
Ewangelia - Mateusza, Marka, Łukasza, są bardzo podobne pod względem treści. Opowiadają o działalności śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa.
Ostatnia ewangelia św. Jana jest rodzajem medytacji filozoficznych.
Przypowieść - utwór narracyjny o charakterze dydaktycznym, ma charakter uniwersalny, ponadczasowy, jest zbudowany w ten sposób, że przedstawia dwie rzeczywistości. Pierwsza dotyczy............., druga jest rodzajem pojęcia moralnego.
Paralelizm - (układ paralelny) - zjawisko równoległości, powtarzalności, analogii pomiędzy częściami konstrukcji układającymi się w ciąg. Paralelizm może polegać na podobieństwie układów słownych, motywów, cząstek kompozycyjnych i treściowych, jest często podstawą kompozycji w liryce, charakterystyczny np.: w pieśniach ludowych. W pewnym sensie paralelizm jest warunkiem rytmu, a intonacyjny stałym wyznacznikiem wiersza, gdyż nawet w baroku innych wymagań wersyfikacyjnych wynika z podziału na wersy, decyduje o ich ekwiwalencji i odróżnia wiersz od prozy.
Przypowieści:
"O siewcy"
"O synu marnotrawnym"
"O miłosiernym Samarytaninie"
Mit grecki - pojęcie i podział
Biblia
Literatura parenetyczna; ideał rycerza i władcy, ascety - świętego, oraz kochanka
Quo Vadis
"Treny" J. Kochanowskiego
Topos śmierci w kulturze i sztuce średniowiecza
Adam Mickiewicz „Dziady” cz. II, IV, I
Molier "Świętoszek" - charakterystyka Tartuffe'a
Filozofowie greccy.
Barok - literackie i ideowe wyznanie epoki
Henryk Sienkiewicz „Potop”
Barok - charakterystyka epoki.
„Pan Tadeusz” czyli Ostatni zajazd na Litwie...
Filozofia starożytnej Grecji i Rzymu
Wizja Boga, świata i człowieka...
Prometeizm i mesjanizm w "Dziadach części III" Adama Mickiewicza
Wybrane mity greckie, ich sens oraz ponadczasowy charakter
"Świętoszek” Molier’a – charakterystyka postaci
Porównaj dwie wybrane relacje literackie z życia w obozach