20.
Miłość w utworach literackich.
Miłość jest uczuciem, które dominuje na kartach wielu utworów literackich. Tę rangę zdobyła dzięki temu,
że jest chyba jednym z najsilniejszych i bodajże najbardziej znaczących przeżyć w życiu człowieka. Z tego też powodu niezliczone szeregi poetów i pisarzy podejmują ten temat i poświęcają mu wiele uwagi. Mało tego, często czynią z miłości obiekt wywyższenia i ukazują ją z głębokim pietyzmem. Twórcy, ukazujący przeżycia bohatera lub podmiotu lirycznego, sięgali często do własnych doznań i doświadczeń. Nierzadko, podobnie jak
w życiu, przedstawione emocje kończyły się tragicznie.
Literatura jednak nie ograniczyła się do przedstawienia uczucia miłości w relacji mężczyzna-kobieta. Wkraczała w inne jeszcze płaszczyzny, mające swój początek we wnętrzu człowieka, jego sercu. Szeroko analizowała miłość do ojczyzny i do bliźniego. Oddzielną kartę stanowi w polskiej literaturze (i nie tylko), mającej swoje korzenie w kulturze chrześcijańskiej, rodzaj miłości określany miłością do Boga.
Wszystkie formy tego wzniosłego uczucia na kartach twórczości polskich pisarzy były wyrażane
w najróżniejszy sposób. Ukazywano to uczucie nie tylko jako spokojne i stałe, ale wręcz przeciwnie,
jako ogromna siła, mogąca budować rzeczy wielkie, a czasem jako ogromny kataklizm, o niebywałej mocy niszczenia.
Mimo iż z punktu widzenia słowotwórczego i leksykalnego miłość to tylko jedno słowo o określonej wartości, to w tekstach artystycznych słowo to niesie ze sobą treści niezwykle osobiste, piękne i silne. Nadano mu cechę uczucia niepowtarzalnego, jedynego w swoim rodzaju. Często też miłość była czynnikiem doskonalącym człowieka, wytyczającym mu drogę życia, określającym jego sens.
W tej analizie problemu pojawia się również pewna nielogiczność, ponieważ wydawałoby się, że nie ma nic ponad miłość. Ale właśnie w literaturze romantycznej pojawia się bohater, który swą miłość poświęci jednak wyższemu celowi, jakim jest ojczyzna.
Jak widać miłość była czymś istotnym i bardzo ważnym dla poetów i pisarzy i przede wszystkim oni w swej prozie czy poezji potrafili w mistrzowski sposób ująć całą jej istotę, wykazując jej ogromną rolę w życiu każdego człowieka.
Literatura, od zarania swoich dziejów, w wyjątkowy sposób tworzy miłosne historie między kobietą
i mężczyzną i zawsze pisarze składali głęboki hołd przed siłą tego uczucia. Starożytność chwaliła wielką miłość. W średniowieczu była ona idealizowana, w baroku traktowana instrumentalnie, bywało, że wulgarnie. Inne już spojrzenie zrodziło się w oświeceniu, a romantyzm ze swoim "uczuciem i wiarą" wyniósł je się na wyżyny dotychczas nie osiągnięte. Właśnie epoka Mickiewicza połączyła opis tego uczucia ze sprawami kraju. Wspomniany poeta czynił to niezwykle wzruszająco, a do tego literacko znakomicie. We wczesnych swoich utworach: "Grażynie", "Balladach i romansach" oraz w "Dziadach" cz. IV właśnie miłość jest tematem rozważań. Tytułowa bohaterka powieści poetyckiej, Grażyna, nie może pogodzić się z myślą, że jej małżonek, książę Litwawor chce zawrzeć przymierze z odwiecznym wrogiem Litwy - Krzyżakami. Tak samo gorąco kocha i męża, i ojczyznę. Jej śmierć jest poświęceniem dla obu miłości. Chroni Litwawora przed zdradą, ojczyznę przed upadkiem. Wróci wieszcz do tego problemu w "Konradzie Wallenrodzie". Kochająca kobieta potrafi zrozumieć męża, który swą miłość do niej poświęci dla ojczyzny. Równie tragiczną miłością jest uczucie Gustawa z IV cz. "Dziadów". Sztylet dopiero rozwiązuje problemy, ale także nie do końca. Cierpienia przejmuje na siebie duch.
Dwa oblicza ma miłość w "Panu Tadeuszu". Uczucie Jacka do Ewy doprowadza do zbrodni i odrodzenia się bohatera pod postacią Księdza Robaka - emisariusza i patrioty, zaś Zosi i Tadeusza, to miłość bardziej beztroska, choć naznaczona rozłąką. Jest w epopei jeszcze i trzeci rodzaj miłości - flirt. Romansowość w tym utworze jest na porządku dziennym i chyba dlatego "Pan Tadeusz" jest bliższy życiu przeciętnego człowieka.
Wspomniałam tylko o kilku utworach Adama Mickiewicza, w których pojawiło się uczucie miłości. Doświadczenia osobiste wielkiego poety znalazły wyraz w wielu lirykach i innych utworach, a ich obiektem wcześniejszym była Maryla Wereszczakówna.
Równie tragiczny wymiar miała miłość w twórczości Juliusza Słowackiego. Tu też duży wpływ odegrały osobiste przeżycia i uczucia do Ludwiki Śniadeckiej. Dla odzwierciedlenia problemu można przytoczyć "Godzinę myśli", "Kordiana" i liczne liryki.
Inne spojrzenie na miłość miał Aleksander Fredro. Ten prześmiewca i krytyk sztuczności romantycznej zajmuje się psychologią miłości i wskazuje na jej wpływ pozytywny, budujący. Gustaw w "Ślubach panieńskich" jest przykładem takiego bohatera. Płaczący Albin to postać śmieszna i żałosna.
To są tylko wybrane przykłady z bogatej spuścizny romantycznej. Chociaż miłość w niej zajmuje czołowe miejsce, to pamiętać jednak trzeba, że nie może ona dawać radości i szczęścia, "bo go nie było w ojczyźnie".
Adam Mickiewicz "Dziady część III"