2. B a n k o w y p l a n k o n t2.1 Procedury rachunkowości bankowej
Przedmiotem rachunkowości bankowej są procesy reprodukcji rozszerzonej kapitału. Ruchem okrężnym środków jest pieniądz (nie towar-pieniądz). Pieniądz nie jest elementem takiej sprzedaży, przy której następuje przeniesienie własności towaru jak w przypadku działalności handlowej lub produkcyjnej. Większość rejestrowanych operacji w księgowości dotyczy ruchu pieniądza, a nie ponoszonych nakładów.
Procedury bankowe to kompleks regulacji prawnych dotyczących form i techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych w bankach. Ogólne regulacje prawne posiadają charakter obligatoryjny (przepisy prawne obowiązujące wszystkie banki zacytowane na 1 wykładzie p-kt 1.2).
W ramach tych ogólnych obligatoryjnych regulacji prawnych (procedur) banki dokonują własnych uregulowań (ustalają wewnętrzne procedury) w celu ujednolicenia zasad postępowania i dokumentowania przeprowadzanych operacji bankowych we wszystkich jednostkach organizacyjnych banku (centrali, oddziałach, filiach itp.).
2.2 Zasady księgowości bankowej
Rachunkowość bankowa stosuje wszystkie podstawowe zasady wynikające z obowiązującej ustawy o rachunkowości . Posiada jednak pewną specyfikę podmiotową i przedmiotową związaną z odzwierciedlaniem zdarzeń gospodarczych w specyficznym przedsiębiorstwie jakim jest bank operujący wyłącznie pieniądzem. Specyfika rachunkowości bankowej znalazła odzwierciedlenie w szeregu aktów normatywnych wydanych przez Komisję Nadzoru Bankowego (podanych na poprzednim wykładzie). Rachunkowość w banku musi dostarczać informacji niezbędnych dla:
zarządzania bankiem.
analizy polityki monetarnej państwa,
dla władz nadzoru bankowego,
dla akcjonariuszy i deponentów o kondycji ekonomiczno-finansowej banku,
dla klientów o przebiegu i stanie operacji pieniężnych na ich rachunkach bankowych.
Zasadami nadrzędnymi rachunkowości są podstawowe zwyczaje, koncepcje, założenia i reguły, które stanowią punkt wyjścia do regulacji prawnych w skali międzynarodowej.
Źródłem regulacji rachunkowości o wymiarze ponad narodowym są międzynarodowe standarty rachunkowości wydane przez Komitet Międzynarodowych Standartów Rachunkowości. Rachunkowość bankowa oparta jest na Dyrektywie Czwartej bis z dnia 8.12 1986 r. o rocznych zamknięciach rachunkowych i konsolidowanych sprawozdaniach rachunkowości banków i innych instytucji finansowych.
Źródłem ogólnie stosowanych zasad rachunkowości bankowej w kraju jest ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, która uwzględnia standarty międzynarodowe.
W ślad za zmianami jakie nastąpiły w międzynarodowych standartach
rachunkowości w latach 1994 – 1998, głównie z powodu globalizacji gospodarki światowej, ustawa o rachunkowości z 1994 r. będzie nowelizowana (projekt jej zmian został złożony w Sejmie).
Z analizy treści europejskich i krajowych norm rachunkowości wynikają pewne zasady nadrzędne. Do najważniejszych z nich należą:
zasada podmiotowości (majątkowe i kapitałowe wyodrębnienie
podmiotów gospodarczych zobowiązanych do prowadzenia
rachunkowości – art.2 ustawy),
zasada kontynuacji (podmiot prowadzi działalność w sposób ciągły i będzie ją kontynuował – art. 5 ust. 2 ustawy). Jeżeli natomiast istnieje zamiar likwidacji podmiotu lub istotnego pomniejszenia skali działalności (majątku) to sprawozdanie finansowe sporządza się wg innych zasad,
zasada periodyzacji polegająca na okresowym zamykaniu ksiąg rachunkowych i sporządzaniu na ich podstawie sprawozdawczości finansowej ( art. 12 ustawy),
zasada współmierności kosztów i przychodów polegająca na zaliczaniu do przychodów i kosztów wszystkich przychodów i związanych z tymi przychodami kosztów, które dotyczą danego roku obrotowego(art.6 ust. 1 ustawy). Do wyniku finansowego nie zalicza się wątpliwych przychodów i zysków nadzwyczajnych (np. odsetek od kredytów zapadłych a nie zapłaconych) jak również kosztów przyszłych okresów.
zasada podstawy memoriałowej polega na ujmowaniu w kosztach i przychodach okresów obrachunkowych wszystkich operacji, które w nich wystąpiły niezależnie od tego czy rozrachunki z tym związane zostały uregulowane(art.6 ust.2).W przypadku braku źródłowych dowodów księgowych wystawia się dowody zastępcze (memoriały),
zasada ostrożnej wyceny aktywów i pasywów dotyczy bieżącej wyceny majątku, kapitałów, kosztów i przychodów w celu zapewnienia prawidłowego ustalenia wyniku finansowego (art. 7 ustawy). W wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, należy uwzględnić zmniejszenie wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów (rezerwy na znane ryzyko), w tym również w postaci odpisów amortyzacyjnych, niewątpliwe przychody i koszty,
zasada ciągłości polegająca na tym aby zasady rachunkowości były stosowane z roku na rok w taki sam sposób ( grupowanie operacji na kontach, wycena aktywów i pasywów, ustalanie wyniku finansowego i sporządzanie sprawozdań finansowych). Bilans zamknięcia roku poprzedniego jest bilansem otwarcia roku następnego. Zmiany mogą być dokonane tylko z ważnych dla banku przyczyn i to tylko od początku roku ( art. 5 ust. 1 i art. 8 ust. 2 ustawy),
zasada ujawniania zobowiązuje do kompletnego rejestrowania wszystkich zdarzeń gospodarczych w banku. Odbiorcy sprawozdań finansowych musza być przekonani, że sprawozdania finansowe zawierają wszystkie informacje ekonomiczno-finansowe, które są istotne dla oceny kondycji ekonomicznej i pozycji finansowej banku (art. 64 ust.4, art. 69 ust. 1 i art. 70 ust. 1, 2 i 3 ustawy).
Każdy podmiot gospodarczy, w tym również i bank, powinien
posiadać opis przyjętych zasad rachunkowości (art.10 ustawy)
obejmujący w szczególności:
stosowanego roku obrotowego i wchodzących w jego skład
okresów sprawozdawczych,
metod i zasad wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku
finansowego, w szczególności w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru,
sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych, a w szczególności:
a) zakładowego planu kont, ustalającego wykaz kont księgi
głównej, przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń, zasady
prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania
z kontami księgi głównej,
b) wykazu ksiąg rachunkowych, a przy prowadzeniu ksiąg
rachunkowych przy użyciu komputera-wykazu zbiorów danych
tworzących księgi rachunkowe na komputerowych nośnikach
danych z określeniem ich struktury, wzajemnych powiązań oraz
ich funkcji w organizacji całości ksiąg rachunkowych i w
procesach przetwarzania danych,
c) opisu systemu przetwarzania danych, a przy prowadzeniu ksiąg
rachunkowych przy użyciu komputera-opisu systemu
informatycznego, zawierającego wykaz programów, procedur
lub funkcji, w zależności od struktury oprogramowania, wraz
z opisem algorytmów i parametrów oraz programowych zasad
ochrony danych, w tym w szczególności metod zabezpieczenia
dostępu do danych i systemu ich przetwarzania, a ponadto
określenie wersji oprogramowania i daty rozpoczęcia jego
eksploatacji,
organizacyjnych rozwiązań służących ochronie danych i ich
zbiorów, w tym dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych i
innych stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów.
2.3 Ogólne założenia bankowego planu kont
Korzystając z delegacji (upoważnienia) zwartej w art.83 ust.2 ustawy o rachunkowości Prezes NBP wydał zarządzenie Nr 4/95 z dnia 22 lutego1995 r. w sprawie ustalenia wzorcowego planu kont
(Dz. Urz. NBP nr 6, poz. 11 z późniejszymi zmianami).
Bankowy plan kont określa generalne reguły przedstawiania sytuacji
majątkowej i finansowej banków w formie znormalizowanej,
adresowanej przede wszystkim do odbiorców zewnętrznych.
Zbudowany został na podstawie europejskich norm rachunkowości
bankowej, dzięki czemu dostarcza informacji niezbędnych dla:
kierowania bankiem, akcjonariuszy, innych banków, społeczeństwa,
organów kontrolnych i nadzorczych (GINB, biegli), polityki
monetarnej państwa.
Określa listę kont, które należy prowadzić aby móc sporządzić
obowiązującą sprawozdawczość.
Na podstawie wzorcowego planu kont banki mają obowiązek
opracowania własnych planów kont, które zaspokoją ich potrzeby
w zakresie zarządzania aktywami i pasywami, jak również rejestracji operacji klientów.
Bankowy plan kont obowiązuje wszystkie jednostki podlegające
polskiemu prawu bankowemu oprócz NBP.
Budowa bankowego planu kont oparta jest na dwóch podstawowych
pojęciach: „konto ogólne” i „wyznacznik”.
Konto ogólne to konto ujęte we wzorcowym planie kont oznaczone
liczbami do czterech cyfr. Pierwsza cyfra oznacza zespół do którego
konto należy, dalsze trzy to określenie przedmiotowe operacji (np.
należność, zobowiązanie i dalsze ich identyfikacje). Dla podmiotów
występujących w zespołach: 1(podmioty finansowe), 2 (podmioty nie
finansowe) i 4 ( papiery wartościowe) bankowy plan kont
przewiduje pięciocyfrowe konta. Piąta cyfra oznacza najbardziej
szczegółowe oznaczenie podmiotu. Przykładowo piąta cyfra „2”
oznacza: w przypadku podmiotów finansowych - banki, nie
finansowych - rolnicy indywidualni, papierów wartościowych -
papiery emitowane przez bank centralny.
Wyznaczniki są elementami opisowymi, parametrami
umożliwiającymi analizę o charakterze monetarnym i finansowym.
Są to dane uzupełniające, na podstawie których można pogrupować
informacje odmiennie niż w systemie kont ogólnych (przy pomocy
odpowiednich programów informatycznych).
Bankowy plan kont przewiduje następujące wyznaczniki:
1 waluta, w której prowadzona jest operacja bankowa (złote
lub dewizy),
2 partner operacji (rezydent, nie rezydent),
3 rodzaj operacji przeciwstawnej,
4 pierwotny okres umowy operacji,
5 okres zapadalności,
6 warunki oprocentowania (stałe, zmienne),
7 refinansowanie przez NBP,
8 klasyfikacja podmiotów ekonomicznych,
9 kredyty gwarantowane lub nie gwarantowane przez państwo.
Ten podstawowy wykaz wyznaczników może być rozszerzony przez
NBP odpowiednio do potrzeb sprawozdawczych, a każdy wyznacznik
dalej uszczegółowiony (np. wg okresów zapadalności i
wymagalności, przedziałów czasowych).
+
Adam Mickiewicz "Dziady część III"