ROMANTYZM

15 . Martyrologia narodu polskiego

           Obraz cierpień narodu uciemżonego przez carat przedstawia scena I , która rozgrywa się w Wilnie , w wigilię Bożego Narodzenia - w celi więziennej . Jej bohaterami są przedstawiciele związku filomatów i filaretów (rozbitego przez Nowosilcowa w 1823 r.) : Tomasz Zan , Jan Sobolewski , Żegota , Konrad i inni. Więźniowie rozmawiają ze sobą i podtrzymują się na duchu . Bajka opowiadana przez Żegotę ma charakter alegoryczny . Ukazuje trwałość walki o wolność i wiarę w zwycięstwo . Żegota jest optymistą . Wierzy , że odzyska wolność , a kraj będzie niepodległy .

            Jan Sobolewski opowiada , że widział więźniów wywożonych na Sybir . Mówi o straszliwych warunkach , w jakich odbywała się wywózka i o wygłodniałych i nędznie odzianych młodych więźniach . Obraz dziesięcioletniego chłopca , który nie był w stanie dźwigać swojego łańcucha , a także heroiczna postać Janczewskiego - zostają w pamięci . Więźniowie występujący w tej scenie to młodzi patrioci uwięzieni przez carat . Wierzą w słuszność swych idei i pragną odzyskania niepodległości . Wyeksponowana tu została sfera duchowa bohaterów . Nie ma tu bowiem jakiejś żywej , dramatycznej akcji , lecz ukazana jest zmienność uczuć i nastrojów , jaka następuje po wpływem napływających z zewnątrz informacji .

            Martyrologię Polaków ukazuje też scena VII ,  w której jeden z więźniów opowiada tragiczne losy Cichowskiego . Aresztowany spędził wiele lat w więzieniu , rodzinie mówiono , że się utopił , tymczasem torturowano go tak , że kiedy powrócił do domu , nie był już sobą , lecz strzępem człowieka , chorym fizycznie i psychicznie .

           Wymienione sceny mówią o martyrologi w sposób pośredni (opowiadania bohaterów) . W sposób bezpośredni problem ten ukazuje scena VII , kiedy do Nowosilcowa przychodzi ociemniała matka młodego więźnia - Rollisonowa . Prosi ona senatora o uwolnienie chłopca , który jest jedynym dzieckiem i żywicielem . Senator obiecuje zrozpaczonej kobiecie , że zajmie się sprawą . Doskonale wie jednak , że dzieciak nie żyje - został zamęczony podczas śledztwa . Scena ta pełna jest tragizmu , jest wstrząsającym obrazem despotyzmu i samowoli carskich urzędników , a Senator ukazany tu został jako bezwzględny , żądny władzy i podstępny człowiek . 

                                                 ROMANTYZM

16 . Mesjanizm , prometeizm , prowidencjalizm

           Przekonanie o posłannictwie Polski wobec innych narodów było w romantyzmie bardzo popularne .

           Mesjanizm narodowy - to wiara w to , że Polska jest narodem wybranym , że zabory - to jej męczeństwo , które odkupi winy innych krajów , że emigranci polscy to apostołowie wolności , za którą cierpi ich ojczyzna . Słowem jest to słynne hasło : “Polska Chrystusem narodów”. Rózne ujęcia mesjanizmu znajdujemy w utworach romantycznych :

       - “Dziady” Adama Mickiewicza . Tu hasło mesjanizmu narodowego zostało chyba najpełniej i najbardziej obrazowo zrealizowane . Mickiewicz - gorący zwolennik tej ideologii - zamieścił wizję Polski jako Zbawiciela w Widzeniu ks. Piotra (III Cz. Dziadów) . Ksiądz Piotr ujrzał historię Polski na kształt męki Chrystusa - poprzez sąd , drogę krzyżową , ukrzyżowanie i wniebowstąpienie . Proroctwo przyszłości jaką ujrzał , jest zapowiedzią wyzwolenia . Taka właśnie interpretacja dziejów kraju jest najpełniejszą realizacją hasła mesjanizmu narodowego .

       -  “Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego” A.Mickiewicza stylizowane na wypowiedź biblijną , zawierają bezpośredną wykładnię mesjanizmu narodowego . Znów dzieje Polski interpretowane są na wzór dziejów Chrystusa , jej niewolajako cierpienie za inne narody , a polscy emigranci (pielgrzymi) jako apostołowie wolności .

      - “Kordian”  J.Słowackiego - prezentuje nieco inne “wydanie”  mesjanizmu narodowego . Tu Polska jest Winkelriedem narodów europejskich . Słowacki przywołał historię Winkelrieda-  szwajcarskiego rycerza , który dla zwycięstwa poświęcił życie . Mesjanizm w tej postaci posiada mniej boski wymiar , realia historyczne (powstanie listopadowe) znajdują bardziej polityczne niż religijne wyjaśnienie - lecz to taklże jest koncepcja poświęcenia się za inne kraje.

       - “Marsz w przyszłość” - wiersz Ryszarda Berwińskiego , zawierający obraz Polski jako narodu wybranego , który przez “czerwone morze krwi” podążą do Ziemi Obiecanej . Jest to typowe ujęcie (na wzór Mickiewicza ) , nawiązujące do Biblii , należy tylko zwrócić uwagę na rewolucyjne zakończenie utworu - wezwanie do walki nawet wbrew Bogu .

           Prometeizm - postawa człowieka  , który na wzór Prometeusza poświęca się dla dobra ogółu : narodu  , państwa , grupy społecznej - nawet wbrew nakazom Boga . Mitologiczny Prometeusz ukradł Bogom z Olimpu ogień i podarował go ludziom  , za co został okrutnie ukarany  : przykuty do skały na Kaukazie , a orzeł wyszarpywał mu wciąż odrastającą wątrobę . Prometeizm stał się postawą modną w epoce romantyzmu ; stał się cechą przypisaną bohaterowi  romantycznemu , zbuntowanemu przeciwko Bogu i pragnącemu poświęcić się dla ludzkości - jak np.Konrad z III części  “Dziadów” (patrz punkt 17 - Analiza Wielkiej Improwizacji ) .

           Prowidencjalizm - przekonanie , iż historia jest wyłącznie wynikiem wyroków boskich , a nie sferą ludzkiego działania . Bez względu na poczynania człowieka , na jego plany i precyzję ich wykonania - finał danego wydarzenia musi być zgodny z wolą Boga . Pogląd taki prezentuje w “Nie-Boskiej komedii” Zygmunt Krasiński . Ukazuje wizję abstrakcyjnej rewolucji - walki arystokratów z ludem . Założenie brzmi : Świat rozwija się przez przelew krwi i niszczenie starych form - dlatego ludzie wszczynają rewolucje . Lecz bez oparcia w Bogu nie może narodzić się postęp , najwyżej zło i kara . Stąd w zakończeniu “Nie-Boskiej komedii ” o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Boska . Działania ludzkie (zło walczy ze złem) ocenione są negatywnie , nie mogą dać nic dobrego , dlatego autor “odgórnie” rozstrzyga losy rewolucji , niszcząc dzieło komedii ludzi .