" Ja kocham cały naród ! (...) . Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić (...) " . Jak bohaterowie romantyczni wypełniali tę misję ?

 Romantyzm w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, objął swym zasięgiem w pierwszej połowie połowie XIX wieku niemal wszystkie dziedziny ludzkiego myślenia i twórczości. Znalazł wyraz w ideologii, sztuce, polityce, obyczajach, emocjach, stylu bycia. Rozwój polskiego romantyzmu uzależniony był od wydarzeń historycznych a najważniejsze ich daty stają się jakby centrum tej epoki. Za datę rozpoczynającą romantyzm w Polsce przyjmuje się rok 1822 - wydanie "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza. Przełomowym momentem tej epoki było powstanie listopadowe w roku 1830, zaś datą zamykającą tę epokę jest rok 1863 - wybuch powstania styczniowego. W koncepcji romantyków poeta urasta do roli wieszcza, orędownika narodu, przejmującego odpowiedzialność za losy ojczyzny. W poczuciu twórczej mocy i wieszczowego posłannictwa kreuje narodowe sumienie. Wierząc w nieśmiertelność i siłę poezji tworzy bohaterów jako wielkie romantyczne inwidualności, godne naśladowania bezkompromisowo walczące o ideę najświętszą - wolność uciemiężonej ojczyzny.

  " Ja kocham cały naród ! (...)

 Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić (...) "

Cytat ten pochodzi z III cz."Dziadów" Adama Mickiewicza. Słowa te zostały wypowiedziane przez Konrada w "Wielkiej Improwizacji". Bohater utworu Mickiewicza to kreacja bohatera będącego najwyższym wyrazem romantycznego indywidualizmu. Konrad-bojownik i Konrad-poeta, głęboko identyfikuje się z losem narodu, występuje jako przedstawiciel i wyraziciel pragnień całej uciemiężonej ludzkości. W słowach "Ja i Ojczyzna to jedno, nazywam się Milijon, bo za Milijon kocham i cierpię katusze" zawiera się jakże piękna dewiza utożsamiająca osobiste szczęście bohatera ze szczęściem całego narodu. Źródłem poczucia siły Konrada - poety jest jego moc twórcza, pragnieniem zaś Konrada - bojownika uszczęśliwienie narodu. Przekonanie o tym, iż jest on twórcą nieśmiertelnej pieśni, tak jak Bóg jest twórcą nieśmiertelnego świata, pozwala niepohamowanemu w swej dumie i pysze grzesznikowi mierzyć się z Bogiem. Zbuntowany przeciwko złu, otaczającej go rzeczywistości Konrad pragnie uzyskać od Boga "rząd dusz". Jest przekonany, że on jako jedyny wybraniec narodu potrafiłby go uszczęśliwić. Wystąpienie Konrada przeciwko Bogu kończy się bluźnierstwem, jakim było nazwanie Stwórcy "carem świata" (co prawda bluźnierstwo to dopowiada Szatan). Konrad jako śmiertelnik grzeszący pychą nie otrzyma od Boga żadnej odpowiedzi, nie przepowie też losów ojczyzny, nie dostanie "rzędu dusz", zaś wizję przyszłej Polski przepowie pokorny sługa Boży ks.Piotr.

 Taką tragiczną postawę bohatera zrodziła świadomość i wyobraźnia artysty, który w osobie Konrada z III cz."Dziadów" usymbolizował ideę twórczej siły a zarazem niemocy działania, buntu przeciwko złu otaczającego świata i pragnienie uszczęśliwienia narodu, wierności wobec sprawy najświętszej - walkio odzyskanie niepodległości i bezgraniczne umiłowanie ojczyzny.

 Indywidualizm bohatera romantycznego zawiera się także w postawie tytułowej postaci dramatu Juliusza Słowackiego "Kordian". Kordian jest postacią dynamiczną, zmieniającą się wewnętrznie w czasie trwania akcji utworu. Jest on niewątpliwie bohaterem romantycznym. W pierwszej fazie utworu działa motywowany wysokimi uczuciami, poza tym jest bohaterem samotnym, zrozpaczonym nieszczęśliwą miłością i brakiem perspektyw w życiu. Jest bardzo wrażliwy, delikatny i rozmarzony. W drugiej fazie utworu wysokie uczucia pozostają, Kordian jednak odnajduje cel i sens działania, decyduje się poświęcić swe życie dla dobra ojczyzny. Jednak działania te nie przynoszą pożądanego skutku, co ciekawe Kordian w pewien sposób kompromituje model romantycznego bohatera, jaki sam tworzył. O klęsce decyduje niedojrzałość polityczna, bowiem moralnie Kordian do samego końca pozostanie postacią piękną i czystą, kierującą się w swym działaniu szlachetnymi pobudkami.

 Bogactwo wzorców osobowych bohatera romantycznego jest ogromne. Wzorce takie stosunkowo najwcześnie pojawiły się w literaturze niemieckiego preromantyzmu. Podać tu można przykład Johanna Wolfganga Gothego, który w swej powieści epistolarnej "Cierpienia młodego Wertera" ukazał bardzo interesujący model postawy. Jest to tak zwany typ bohatera sentymentalnego, zwanego również od tytułu powieści bohaterem werterycznym. Choć od bohatera romantycznego dzieliło go sporo, to jednak wpływ jaki wywarł na późniejsze modele bohaterów sprawia, że trzeba o nim wspomnieć. Bohatera werterycznego cechuje: skłócenie ze światem i brak akceptacji rzeczywistości, bunt przeciwko istniejącym stosunkom społecznym i normom moralnym.

 Bohater sentymentalny różni się od bohatera romantycznego przede wszystkim tym, że buntując się przeciwko konwencjom obyczajowym, normom moralnym i stosunkom społecznym, nie zamierza zmieniać ich poprzez działanie. Jego bunt jest jedynie manifestacją postawy, pewną pozą, która nie wywołuje żadnych konkretnych czynów.

 W "Panu Tadeuszu" mamy do czynienia z nowym typem bohatera romantycznego, jakim jest Jacek Soplica. Przede wszystkim jest to postać dynamiczna, zmieniająca się w trakcie trwania utworu. Największą różnicą jest jednak fakt, że Soplica już jako ksiądz Robak nie działa samotnie, w pojedynkę, ale staje się jedną z części ogromnej machiny, jaką jest działalność konspiracyjna w służbie narodu. Jacek Soplica jako ksiądz Robak służy bowiem idei, jest jej całkowicie podporządkowany, wykonuje rozkazy. Taka koncepcja bohatera romantycznego, oprócz swego nowatorstwa, jest zapowiedzią innego spojrzenia na problematykę narodowowyzwoleńczą w dziełach największych polskich romantyków, jak również kolejnym krokiem na drodze rozwoju literatury romantycznej.

 Jntelektualny i artystyczny dorobek romantyzmu jest nieustannie obecny w kulturze epok poromantycznych. Bunt przeciwko normom zbyt ograniczającym artystę, rygorom, twórczej ekspresji, programowości wyobrażni, stały się wartościami sztuk kolejnych pokoleń. Sublimacja uczuć i siła refleksji stworzyły oryginalny romantyczny ton wyrażający się w idei miłości do narodu i istoty najbliższej, a kreacja bohatera na miarę wielkiej romantycznej indywidualności, poety i bojownika staje się wyrazem duchowej potęgi sztuki i niezłomności narodu.