Wyszukiwarka:

Filozofia

Sokrates
Sokrates zajmował się tylko człowiekiem. Zajmowało go jedynie to, co można było ulepszyć, czyli działał na polach etyki i logiki.

Jego poglądy etyczne można sformułować w trzy główne tezy: Cnota jest dobrem bezwzględnym. Cnota to według Sokratesa moralne zalety człowieka, właściwe tylko gatunkowi ludzkiemu, takie jak: sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą. Człowiek powinien zabiegać o dobro najwyższe nie licząc się z niebezpieczeństwami czy śmiercią, poświęcając dobra niższe i pozorne. Sokrates był pierwszym, który wyróżnił dobra moralne. Cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem. Sokrates widział związek pożytku z dobrem. Tylko to co dobre może być pożyteczne. Podobnie miał się stosunek dobra do szczęścia: szczęście wynika z cnoty. Cnota jest wiedzą. Wszelkie zło pochodzi z nieświadomości: nikt umyślnie i z świadomością zła nie czyni. Wniosek: ludzie dążą do szczęścia i pożytku - prawdziwe szczęście i pożytek daje tylko dobro - prawdziwym dobrem jest cnota. Cnota, szczęście i rozum są nierozłączne.

Platon
Platon był idealistą, twierdził, że we wszystkich dziedzinach bytu i działania obok pierwiastków realnych, które są przemijające istnieją pierwiastki idealne, które są wieczne, i że pierwiastki idealne mają przewagę nad realnymi. Na czele jego filozofii stało pojęcie idei, a także dobra i duszy. Platon był przekonany, że istnieje byt idealny a byt realny jest od niego zależny. Dusza istnieje niezależnie od ciała a ciało jest niższe i zależne od niej. Złączenie z ciałem nie jest dla duszy niezbędne. Platon był przekonany, że istnieje wiedza wrodzona, rozumowa, niedoświadczalna i że wiedza zmysłowa jako zależna i niepewna musi jej być podporządkowana. Platon uważał, że właściwym celem człowieka są dobra idealne, i że dobra realne, jako niższe, powinny im być podporządkowane i traktowane tylko jako środki. Jednocześnie twierdził, że poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można w końcu osiągnąć cele idealne, wieczne.
Arystoteles
Arystoteles unikał rozwiązań skrajnych, był skłonny do uznania cząstki prawdy, jaka w każdym z rozwiązań tkwi. Arystoteles twierdził, że nie ma innych rzeczy niż realne, lecz ich osnową jest idealna ich istota. W rzeczach jednostkowych należy szukać ogólnej ich istoty. Poznanie odbywa się według Arystotelesa empirycznie, przy udziale zmysłów, lecz wyniki tego poznania są całkowicie realne. W etyce najwyższym dobrem nie jest cnota a szczęście. Szczęście rozumie się nie jako doznawanie przyjemności, ale jako działalność godną człowieka, rozumną i cnotliwą. Przez cnotę należy dochodzić do szczęścia. Od Arystotelesa pochodzi podział filozofii, wyodrębnienie logiki, opracowanie psychologii, nowe pojęcia metafizyczne takie jak: forma, materia, Bóg, energia.
Stoicy
Stoicy za najwyższe szczęście i dobro człowieka uznali cnotę (ten kierunek był pogłębieniem myśli Sokratesa). Stoicy głosili niezależność człowieka od natury i zgodność z nią. Szczęścia można według nich być całkowicie pewnym tylko gdy opanuje się zewnętrzne okoliczności lub się od nich uniezależni. Ponieważ to pierwsze było niewykonalne należało się od nich uniezależnić - należy zapanować nad sobą. Cnota to dobro jedyne - wszystko poza nią, na przykład pieniądze lub sława, może być Ÿle użyte i dlatego dobrem nie jest. Cnota nie polega stopniowaniu. Albo się ją ma albo nie. Aby dążyć do szczęścia należy zobojętnieć na dobra doczesne i kierować się w życiu wyłącznie rozumem a nie emocjami. Ideałem stoików był mędrzec, żyjący cnotliwie a przez to bogaty wewnętrznie i wolny, obojętny na emocje i uczucia, ni e przywiązujący wagi do dóbr materialnych.
Epikureizm
Punktem wyjścia dla epikurejczyków było założenie, że szczęście jest największym dobrem. Według nich szczęście polega na doznawaniu przyjemności a nieszczęście na doznawaniu cierpienia. Do szczęścia wystarczy jednak w zupełności brak cierpienia. Zdrowie ciała i spokój duszy zapewniają radość. Według epikurejczyków dobra, które posiadamy powinniśmy używać docześnie, bo dobro jest przemijające i jednorazowe - nie ma co liczyć na przyszłe bytowanie ("carpe diem" - chwytaj dzień). Są dwa zasadnicze sposoby na szczęście: cnota i rozum. Są to jednak tylko środki, i same w sobie nie są cenne. Człowiek nie powinien poddawać się myślom, gdyż te łatwo błądzą i dostarczają nowych cierpień. Wewnętrzny spokój, rozumne i cnotliwe życie prowadzą do osiągnięcia osobistego szczęści, które z kolei przyczynia się do szczęścia ogółu.

2. Teatr grecki

A. Tragedia grecka.
Tragedia była gatunkiem najwyżej cenionym przez starożytnych. Części składowe tragedii:

prologos- informacje o wydarzeniach sprzed akcji wygłaszane przez aktora
parodos- wejście chóru
epeisodia- poszczególne epizody oddzielone
stassimonami- wypowiedziami chóru,
exodos- wyjście chóru

Obowiązywała zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.
Bohaterowie tragedii znajdują się w sytuacji trudnej, bez wyjścia. Są uwikłani w konflikt pomiędzy własnym działaniem a siłami wyższymi: losem, prawami historii, normą moralną. O sytuacji bohaterów decyduje los, fatum. Istotą tragedii jest konflikt tragiczny. Polega on an istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie ma wyboru. Każde posunięcie zbliża bohatera do katastrofy.
Podstawowym pojęciem tragedii jest katharsis, czyli dosłownie oczyszczenie, stanowiące cel tragedii. Jest to stan wywołany wpływem tragedii, która ukazując ludzkie dramaty wzbudza litość i trwogę. Przeżycie katharsis miało usunąć z duszy widza wszelkie negatywne uczucia i emocje. Po części wstępnej następowało zawiązanie akcji, póŸniej zaś kolejne perypetie prowadziły do katastasis (spiętrzenie trudności) i w końcu do katastrofy głównego bohatera.

B. Teatr grecki.
Budowla teatralna składała się z półkolistej, amfiteatralnej widowni. U stóp amfiteatru znajdowała się okrągła powierzchnia zwana orchestrą, na której poruszał się chór. Poza orchestrą naprzeciw środkowych miejsc widowni znajdowało się podwyższenie zwane proskenion. Na nim wznoszono budynek, którego front przypominł świątynię lub pałac. Była to skene. Akcję można było rozgrywać na trzech poziomach: orchestra, proskenion i dach skene.

3. Poglądy Arystotelesa w poetyce

Arystoteles był pierwszym filozofem, który poezję traktował jako osobną dziedzinę sztuki a jej opis podporządkował ustaleniu pewnych reguł (norm) - Poetyka. Arystoteles swoje dzieło adresował do poetów - wyjaśniał im jak należy tworzyć. Uwagi teoretyczne formułował na podstawie epopei Homera i tragedii greckich. Według Arystotelesa:
Poezja (literatura) jest sztuką naśladowczą, nie wytwarza bowiem przedmiotów realnych a tylko ich słowne podobieństwo. W poezji występują różne gatunki, które różnią się sposobem naśladowania: epopeja i dytyramb naśladują za pomocą narracji, tragedia przez przedstawienie działających osób. Tragedia działa silniej na odbiorcę (wywołuje litość i trwogę) niż epopeja. Arystoteles przez to wyżej ceni tragedię. Miarą wartości poezji jest nie prawda a reakcja odbiorcy - najpełniej oddziałuje na widza tragedia, wywołując wstrząs uczuciowy - katharsis. Poezja różni się od nauki. W odróżnieniu od dzieł naukowych poezja przedstawia tylko to co jest prawdopodobne lub konieczne a nie całą prawdę. Poezja działa na odbiorcę nie dlatego, że przedstawione przedmioty są bliskie rzeczywistości, a dlatego, że sposób ich przedstawienia wywołuje odpowiednie reakcje. Sztuka według Arystotelesa ma charakter twórczy, kreacjonistyczny. Poeta jest nie tylko odtwórcą zdarzeń z życia ale przede wszystkim twórcą autonomicznego świata literatury.
Arystoteles nie zajmował się liryką, gdyż zaliczał ją do muzyki.

4. Cechy greckiego eposu.

Epos, inaczej epopeja to główny gatunek epicki w starożytności, który póŸniej zastąpiła powieść. Epopeja jest rozbudowanym utworem wierszowanym przedstawiającym dzieje bohaterów mitycznych, legendarnych lub historycznych na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności. W epopei na plan pierwszy wysuwa się fabuła. Narrator - wszechwiedzący i obiektywny - ujawnia się w inwokacji (początkowe wersy utworu, skierowane do bogów, muz itp.), całość zaś przedstawia z epickim dystansem (nie komentuje zdarzeń ani ich nie ocenia, lecz można wyczuć jego stosunek do nich ze sposobu mówienia - z tropów poetyckich). Akcja rozgrywa się na dwóch poziomach: ludzkim i boskim. Styl epopei jest podniosły, dostosowany do powagi sytuacji i osób, które ona opisuje. Występuje wiele drobiazgowych opisów ważnych przedmiotów i sytuacji.

5. Definicja mitu.

Mit jest opowieścią, która przedstawia i organizuje wierzenia danej społeczności. Mit nazywa emocje - najczęściej zbiorowe np. lęk, niepokój, podniecenie, radość. To, co niejasne, chwiejne, nieokreślone otrzymuje kształt w opowiadaniu mitycznym. Dzięki mitycznym formom myślenia to, co niejasne zostaje wyjaśnione i przybliżone.

Funkcje mitów:

poznawcza - umożliwiały interpretacje zjawisk przyrody
światopoglądowe - jako podstawa wierzeń religijnych
sakralne - poprzez powiązanie z kultem i obrzędami

Mity dzielimy na:

teogoniczne - pochodzenie bogów
kosmogoniczne - powstanie świata
antropogeniczne - pochodzenie człowieka
genealogiczne - zapis historii

W opowieści mitycznej ważną rolę grają metafory, alegorie i symbole. Mit nie wyraża treści wprost, często przekazuje ją poprzez różnie zbudowany obraz.

Mit powstał jako opowieść ustna o stałej fabule. Mity występowały w różnych wersjach, szczegóły nie były ważne, liczyła się całość.

W mitach utrwalone zostały pierwsze wzorce ludzkich postaw i zachowań. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojęcie wprowadził Jung, uczeń Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrażenia, przekonania, wzory zachowań, które tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Same w sobie są niezmienne, lecz przybierają różne formy w dziełach różnych twórców i epok.

Z mitów wywodzą się stałe obrazy i motywy literackie. Powtarzający się obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy świadczą o niezmienności kultury śródziemnomorskiej i są wyrazem archetypicznych wzorców tkwiących w zbiorowej podświadomości. Przykładem toposu jest Amor przeszywający serce strzałą.

6. Przedstawiciele liryki

Tyrtajos - (po łacinie Tyrteusz) Symbol poety bojownika. Jego elegie patriotyczne zagrzewały Spartan do walki. Głosił, że odwaga i męstwo to jedyna droga do zwycięstwa. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska to poezja zagrzewająca do walki, w naszej kulturze do walki w obronie niepodległości. "Rzecz to piękna"

Safona - największa poetka starożytnej Grecji. Pisała pieśni weselne, hymny, pieśni miłosne. Safona jako pierwsza w poezji greckiej potrafiła wrazić najsubtelniejsze odczucia wywołane uczuciem miłości, była bardzo wrażliwa na piękno przyrody i szczerość uczucia. Wprowadziła także do swojej poezji motywy ludowe,. Jej talent cenili starożytni, mówiąc o niej krótko "poetka". "Pogarda dla nie znającej poezji", "Zazdrość"

Anakreont - piewca wina i miłości. Jego poezję charakteryzowała postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej, flirtu, charakterystyczne obrazy i motywy (np. walka z Erosem). Te elementy złożą się póŸniej na gatunek nazwany anakreontykiem. "Słodki bój", "Piosenka"

Symonides - Autor pieśni chóralnych, choć uprawiał i inne gatunki. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzania litości i patos. Od człowieka nie wymagał doskonałości, uważał, że wystarczy nie czynić nic złego dobrowolnie, był demokratą, choć pisał pieśni pochwalne na cześć tyranów. Symonides jest autorem licznych epigramatów, m.in. na cześć bohaterów poległych pod Termopilami.

Horacy - najsławniejszy poeta liryczny Rzymu. Zwał on swe utwory pieśniami, które w odróżnieniu od wcześniejszych utworów tego typu były już samodzielną formą literacką (nie połączoną z muzyką). Tematyka jego pieśni jest bardzo urozmaicona, są wśród nich pieśni biesiadne, miłosne, moralizujące, polityczne, filozoficzne, okolicznościowe. W Listach porusza zagadnienia filozoficzne i literackie (list do Pizonów omawia problemy twórczości poetyckiej i teorię poetyki). świat poetycki Horacego jest pełen słońca i pogody, mądrej refleksji i spokoju. Horacy wywarł wielki wpływ na literaturę staropolską, zwłaszcza szesnastowieczną. Jego twórczość obejmuje także satyry i listy poetyckie, poruszające zagadnienia literackie i filozoficzne.