Co to jest rynek?
Rynek - jest to miejsce na którym dochodzi do transakcji pomiędzy kupującymi a sprzedającymi (konsumentami a producentami) oraz do wymiany towaru, w wyniku transakcji kupna-sprzedaży na rynku kształtuje się cena.
Ze względu na przedmiot obrotu wyróżniamy :
- rynek towarów i usług - ten na którym spotykamy się codziennie,
- rynek pracy - ludzie szukający pracy i pracodawcy poszukujące pracowników,
- rynek kapitałowy - np. giełda papierów wartościowych.
Cechy rynku :
odpłatność - aby doszło do transakcji musi ustalić się cena na którą zgodzą się obydwie strony transakcji,
dobrowolność - swoboda dokonywania transakcji, nie ma ograniczeń co do towaru, jego ilości, swoboda wyboru kupującego i sprzedającego,
ekwiwalentność - następuje wymiana równych wartości, różniący się jedynie wartością użytkową,
konkurencja
Konkurencja i monopol
Konkurencja to proces w którym podmioty uczestniczące na rynku, chcąc osiągnąć własne cele, próbują przedstawić drugiej stronie transakcji korzystniejsze od innych podmiotów oferty dotyczące ceny oraz innych cech wpływających na decyzję o zawarciu transakcji. Konkurencja dotyczy obu stron transakcji, zarówno kupujących jak i sprzedających. Sprzedający konkurują ze sobą na dwóch polach : cenowym i niecenowym, który może dotyczyć jakości dobra jak i innych parametrów jak : indywidualnych cech produktu, gwarancji czy prestiżu marki. Z kolei konkurencja między kupującymi rywalizują między sobą o zdobycie ograniczonej liczby dóbr dostępnych na rynku.
Ze względu na poziom walki konkurencyjne rynek możemy podzielić na trzy rodzaje (bierzemy pod uwaga ilość konkurentów-sprzedawców, co jest często czynnikiem decydującym o poziomie konkurencyjności) :
rynek konkurencyjny - na rynku występuje bardzo wiele podmiotów, nie powiązanych ze sobą kapitałowo, rywalizujących o klienta,
rynek oligopolistyczny - pozycję dominującą ma kilku sprzedawców, więc konkurencja między nimi i presja na obniżkę cen jest mniejsza,
rynek monopolistyczny - rynek na którym występuje tylko jeden sprzedawca, przez co nie ma konkurencji i to ten podmiot swobodnie dyktuje warunki cenowe i jakościowe transakcji.
Cechy gospodarki rynkowej
Gospodarka rynkowa - to taka, w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek.
Cechy gospodarki rynkowej :
podstawą jej funkcjonowania jest prywatna własność (środków produkcji, przedsiębiorstw itp.),
wolność wyboru :
- w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,
- rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,
prawo do :
- kierowania się własnym interesem podczas podejmowania decyzji gospodarczych,
- posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
- swobodnego kształtowania ceny,
- do swobodnego przepływu kapitału,
- do swobodnego przepływu siły roboczej,
- do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji,
brak lub tylko minimalna ingerencja rządu w procesy gospodarcze.
Widzimy więc, że rynek jest najważniejszym mechanizmem w gospodarce rynkowej. Bardzo ważne jest podkreślenie, że jedynie w gospodarce rynkowej, ponieważ wytworzyły się inne systemy ekonomiczne. System ekonomiczny to zespół mechanizmów koordynujących proces podejmowania decyzji ekonomicznych.
Gospodarka centralnie sterowana, socjalizm
Nierynkowym systemem jest gospodarka centralnie sterowana. Ten system był wprowadzany w życie na terenie bloku państw socjalistycznych i wg niego gospodarowano w Polsce w latach 1944-1989. Charakteryzował się on :
publiczna własność środków produkcji, państwo jest właścicielem, bądź wszystkim bądź dużych i średnich, przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz zasobów naturalnych,
skoro państwo posiada środki produkcji może przystąpić do planowania, które odbywa się centralnie przez ośrodek rządowy i decyduje o strukturze produkcji, jej podziale i organizacji. Poprzez plan następuje podział dóbr konsumpcyjnych wśród członków społeczeństwa.
System centralnie sterowy, którego synonimem jest gospodarka socjalistyczna okazał się niewydolny i nie zaspakajał potrzeb ludzi. Prywatna inicjatywa była w nim niemile widziana, a wręcz zwalczana. Skoro więc ekonomia mówi, że to właśnie ta inicjatywa jest motorem zmian, nie dziwi upadek systemu socjalistycznego. Zawsze dzieje się tak, że "państwowy" kierownik będzie gorzej zarządzał od prywatnego managera. W socjalizmie zarządzający i pracownicy nie mieli motywacji do lepszej pracy, więc występowało zjawisko olbrzymiego marnotrawstwa zasobów i do chronicznego niedoboru produktów. Centralnie sterowanie jest zawsze mniej efektywne od "niewidzialnej ręki rynku". Ta niewidzialna ręka to abstrakcyjny mechanizm mówiący, że na rynku samoistnie dojdzie do stabilizacji na najwłaściwszym poziomie. Ingerencja państwa w rynek destabilizuje go, utrudnia dojście do równowagi i w konsekwencji mimo początkowej iluzji sukcesu, często osiągnie efekt przeciwny od zamierzonego.
Kapitalizm
Drugim systemem ekonomicznym, który w praktyce okazał się lepszym jest czysta gospodarka rynkowa. Jej cechy przedstawiliśmy powyżej, ale wróćmy do nich ponownie. Tak więc w kapitalizmie występuje prywatna własność środków produkcji. Posiadając te środki produkcji, z własnej woli i bez niczyjej ingerencji, starają się zmaksymalizować efekty, przy najniższych nakładach. Owe "egoistyczne" dążenie do maksymalizacji dochodów staje się podstawą rozwoju. Jednak w kapitalizmie nie występuje jeden podmiot, lecz jest ich wiele chcących osiągnąć te same cele. W tym wracamy do mechanizmu konkurencji. Podmioty (kupujący i sprzedający) rywalizujące ze sobą, "godzi" ich instytucja rynku ustalająca najkorzystniejsze warunki transakcji. Praktyka wykazała, że to kapitalizm najpełniej realizuje rozwój ludzkości, najlepiej zaspakajając potrzeby indywidualnych jednostek.
Błędy krytyków kapitalizmu
Niektórzy, nie znający się na ekonomii lub nie chcący jej znać, powiedzą że to złudzenie, że lepsza jest świadoma ingerencja człowieka w mechanizm rynkowy. Sądzą także, że kapitalizm wyzyskuje robotników. To nieprawda, kapitalizm daje im pracę, przynosi rozwój i pozwala każdemu stać się właścicielem kapitału, czyli być np. producentem. Warto spojrzeć na przykład USA, jednej z najbardziej rynkowych gospodarek świata, gdzie już 50% ludności jest właścicielami poważnego kapitału akcyjnego. Po drugiej stronie stała Polska w 1989r. gdzie 100% obywateli było właścicielami przedsiębiorstw (poprzez państwo), ale własność ta była niewiele warta, gdyż przedsiębiorstwa te produkowały niskiej jakości, przestarzałe wyroby. Warto o tym wiedzieć, gdy kolejni politycy proponują ingerencję w gospodarkę z "ważnych powodów". Pamiętajmy, że robią to z naszych podatków, które mogłyby być przez nas samych lepiej wykorzystane na rozwój, a nie na ingerencję, która tylko zaszkodzi gospodarce i utrudnią jej rozwój !
Adam Mickiewicz "Dziady część III"